Tien geboden

Moses met de stenen tabletten
Rembrandt Harmensz. van Rijn 1659

Dit uit 1768 stammende perkament van Jekoethi'eel Sofer bevat de tien geboden, ter versiering van de Portugees-Israëlietische Synagoge te Amsterdam.

Bestand:2010-09-11 om oij mauritius silvolde 14.JPG

De tien geboden in de kerk van Silvolde

De tien geboden (rabbijns Hebreeuws: עשׂרת הדברות (asèrèt hadivrot) lett.: tien woorden of tien uitspraken) is een lijst van godsdienstige en morele verplichtingen, die volgens de Bijbel door God aan Mozes gegeven werd bij de berg Sinaï (Exodus 19:23).

Benamingen

Hoewel de benaming ’tien geboden’ courant gebruikt wordt, valt bij het lezen van Exodus 20:1-17 op dat de meeste bepalingen niet als geboden, maar als verboden zijn geformuleerd. In de Hebreeuwse grondtekst valt het negatieve partikel לא (lo, ’niet’) dadelijk op.

Letterlijk staat er in Exodus 34:28 niet „tien geboden” maar „tien woorden” (klassiek/bijbels Hebreeuws: עשרת הדברים) (asèrèt hadevariem). In het Grieks van de Septuaginta staat dit letterlijk vertaald als: δέκα λόγους (een grammaticale vorm van [οἱ] δέκα λόγοι, [hoi] deka logoi). Hiervan is ook het woord dekaloog (of decalogus) afgeleid.

Ook de volgende termen verwijzen naar de tien woorden of geboden: de stenen tafelen, de tafelen der Wet, Wet des He(e)ren, „de getuigenis” (Ex 25:16,21; Ex 40:20) en „de tafelen der Getuigenis” (Ex 31:18; Ex 34:29).

Invloed

Deze leefregels hebben een zeer sterke invloed gehad op de samenleving. Oudere varianten van zulk een lijst van geboden en verboden waren onder meer reeds bekend in het Oude Egypte. Hoewel in de Koran geen opsomming staat van deze tien geboden, kent ook de islam gelijkaardige verboden tegen bijvoorbeeld het dienen van andere goden, moord, diefstal en overspel.

Volgens Exodus 20:1 ontving Mozes van God, op de berg Horeb in de Sinaï-woestijn, op twee stenen tabletten (’tafelen’) de tien geboden. In Exodus 34 staat dat God Mozes opdroeg een tweede versie van deze stenen tafelen te maken, omdat hij de eerste had stuk gegooid, toen hij terugkwam van de berg en zag dat het volk een gouden kalf had gemaakt en aanbad. Na voorlezing aan het verzamelde volk werden de stenen tafelen in de Ark van het Verbond bewaard.

Twee versies

De tien geboden worden in de Bijbel twee keer opgesomd: in Exodus 20:2-17 en in Deuteronomium 5:6-21. De versies zijn vrijwel gelijk, maar de laatste is uitvoeriger beschreven. Opmerkelijk is dat sprake is van een tweede versie van de stenen tafelen, omdat Mozes de eerste stenen tafelen had stukgegooid.

Over de eerste twee tafelen wordt niet alleen gezegd dat ze door God waren gemaakt, maar ook dat ze „door Gods vinger” waren beschreven. De volgende twee tafelen werden door Mozes werden uitgehouwen, maar ook deze werden door God beschreven. Toen in Exodus 34:27 tot Mozes werd gezegd: „Schrijf u deze woorden op”, betekende dit niet dat Mozes de Tien Woorden moest opschrijven, maar net als bij een eerdere gelegenheid (Ex 24:3,4) moest hij een aantal andere details in verband met de verbondsregelingen opschrijven. Uit (Exodus 34:1) blijkt dat met het voornaamwoord „hij” in Exodus 34:28b God bedoeld wordt. Dit wil zeggen: „Toen schreef hij (God), niet Mozes) op de tafelen de woorden van het verbond, de Tien Woorden.” Wanneer Mozes de Israëlieten later aan deze gebeurtenissen herinnert, vermeldt hij uitdrukkelijk dat God de tafelen ook de tweede maal beschreef. — Deut 10:1-4.

De tien geboden

Bestand:Foster Bible Pictures 0009-1.jpg

Mozes gooit de twee tafelen stuk

De tekst luidt als volgt:

Toen sprak God deze woorden:

‘Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.

Vereer naast mij geen andere goden.

Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want Ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast Mij. Voor de schuld van de ouders laat Ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze Mij haten; maar als ze Mij liefhebben en doen wat Ik gebied, bewijs Ik hun Mijn liefde tot in het duizendste geslacht.

Misbruik de naam van de HEER, uw God, niet, want wie Zijn naam misbruikt laat Hij niet vrijuit gaan.

Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag. Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken. Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen. Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er in leeft, en op de zevende dag rustte Hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard.

Toon eerbied voor uw vader en uw moeder. Dan wordt u gezegend met een lang leven in het land dat de HEER, uw God, u geven zal.

Pleeg geen moord.

Pleeg geen overspel.

Steel niet.

Leg over een ander geen valse getuigenis af.

Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort.’

Bovenstaande tekst is ontleend aan de Nieuwe Bijbelvertaling, © Nederlands Bijbelgenootschap 2004/2007.

Nummering

In Exodus 34:28 en Deuteronomium 4:13 en Deuteronomium 10:4 worden deze regels (afhankelijk van de vertaling) de tien woorden, tien geboden of tien grondregels genoemd, maar de oorspronkelijke tekst bevat geen aanwijzing waar het ene gebod eindigt en het andere begint.

Er zijn twee verschillende manieren waarop de tien geboden worden genummerd of ingedeeld.

Enerzijds worden de regels „geen andere goden” en „geen gesneden beelden” door sommigen opgevat als twee aparte geboden. Deze indeling wordt bijvoorbeeld gevolgd door protestantse, oosters-orthodoxe en oosters-katholieke kerken. Ze is ook terug te vinden in de werken van de geschiedschrijver Josephus en de joodse filosoof Philo van Alexandrië.

Een andere manier van indelen werd gevolgd door Augustinus. Hij groepeerde de eerste verbodsbepalingen in één en hetzelfde gebod, aangezien het verbod op het maken van afbeeldingen als een onderdeel van het verbod op de afgoderij kan worden beschouwd. Op het einde is er dan een omgekeerde groepering: hij vatte het Bijbelse tiende gebod op als het negende en het tiende gebod (namelijk, één ten aanzien van vleselijke begeerte en één ten aanzien van materiële hebzucht).

In de katholieke traditie wordt de indeling volgens de zienswijze van Augustinus gevolgd.

De joodse indeling

In de joodse traditie wordt niet gesproken van geboden, maar van woorden: de Hebreeuwse aanduiding ‘aseret ha-dibrot betekent „de tien woorden”.

Men hanteert de volgende indeling:

1. Ik ben de eeuwige uw God die u uit het land Egypte, uit het diensthuis, geleid heeft.
2. Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.
3. Gij zult de naam van de Eeuwige, uw God, niet ijdel gebruiken.
4. Gedenk de Sjabbat, dat gij die heiligt.
5. Eer uw vader en uw moeder.
6. Gij zult niet moorden.
7. Gij zult niet echtbreken.
8. Gij zult niet stelen.
9. Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.
10. Gij zult niets begeren dat van uw naaste is.

Men verdeelt de woorden soms als 1 + 3 + 3 + 3: één afgezonderd (heilig) woord, drie met betrekking tot de relatie tussen mens en God, drie met betrekking tot de verhouding tot de naaste en drie met betrekking tot het innerlijk van de mens.

Katholieke indeling

Bestand:Ten Commandments Monument.jpg

Monument op de grond van Texas State Capitol

1. Gij zult geen afgoden vereren, maar Mij alleen aanbidden en boven alles beminnen.
2. Gij zult de naam van de Heer, uw God, niet zonder eerbied gebruiken.
3. Wees gedachtig dat gij de dag des Heren heiligt.
4. Eer uw vader en uw moeder.
5. Gij zult niet doden.
6. Gij zult geen onkuisheid doen.
7. Gij zult niet stelen.
8. Gij zult tegen uw naaste niet vals getuigen.
9. Gij zult geen onkuisheid begeren.
10. Gij zult niet onrechtvaardig begeren wat uw naaste toebehoort.

Een uitwerking

In de Katholieke Kerk worden de eerste verbodsbepalingen zo begrepen dat men geen afgoden mag afbeelden om die te aanbidden. Vandaar dat in de Rooms-Katholieke Kerk wel afbeeldingen (van dieren, heiligen, Christus en God) voor kunnen komen. Deze beelden worden niet als goddelijke aanwezigheid gezien of als goden, maar beschouwd als toegewijde, dierbare afbeeldingen van een de geestelijke realiteit die niet direct met de materie van het beeld in relatie staat. De Tempel van Jeruzalem bevatte ook afbeeldingen van dieren, stierenbeelden, de engelen-cherubijnbeelden op de Ark van het Verbond (zie boek Koningen), en eveneens afbeeldingen van palmbomen en engelen. Joden zelf hebben religieuze afbeeldingen nooit strikt verboden op de calvinistische wijze. In het boek Numeri moet Mozes in opdracht van God een koperen slangenbeeld maken en wordt dit later religieus gebruikt. Uiteindelijk wordt de slang ook verafgood, waarna ze werd vernietigd (2 Koningen 18:4).

Vergelijkingstabel

Indeling van de 10 geboden

Gebod	Joods	Orthodox	Anglicaans, Gereformeerd, en andere Protestanten	Rooms-katholiek, Lutheraans
Ik ben de Heer uw God	1	1	-	1
Gij zult geen andere goden hebben	2		1
Gij zult geen afgodsbeelden maken		2
Gij zult de naam van God niet misbruiken	3			2
Gedenk de sabbat en houd hem in ere	4			3
Eer uw moeder en vader	5			4
Gij zult niet doden	6			5
Gij zult geen overspel plegen	7			6
Gij zult niet stelen	8			7
Gij zult geen valse getuigenis afleggen	9			8
Gij zult de vrouw van uw medemens niet begeren	10			9
Gij zult het huis van uw medemens niet begeren.				10

Versvormen

In Vlaamse versvorm klinkt het zo:

1. Bovenal bemin één God
2. Zweer niet ijdel, vloek noch spot
3. Heilig steeds de dag des Heren
4. Vader, moeder, zult gij eren
5. Dood niet, geef geen ergernis
6. Doe nooit wat onkuisheid is
7. Vlucht het stelen en bedriegen
8. Ook de achterklap en het ’t liegen
9. Wees steeds kuis in uw gemoed
10. En begeer nooit iemands goed

In deze vorm werden de tien geboden in België vroeger op school en uit de catechismus geleerd. In de katholieke kerkprovincie in Nederland werd een niet-berijmde tekst gebruikt.

De volgende berijming van Johannes Eusebius Voet is te vinden als Gezang A in het gedeelte tussen de psalmen en de gezangen in de Psalmen- en Gezangenbundel van de Nederlandse Hervormde Kerk, uitgave 1938 (de coupletten zijn hier genummerd, niet de geboden zelf):

1. Mijn ziel, herdenk met heilig beven, hoe God, met majesteit bekleed, zijn wet op Horeb heeft gegeven, waar Hij deez’ woorden hooren deed: 2. „Ik ben de HEER, uw God en Koning, die van Egypte u bevrij’, u leidend uit uw slaafsche woning; dient dan geen goden nevens Mij. 3. Voor beeldendienst zult gij u wachten: Ik ben de HEER, een ijv’rig God; ’k straf die in drie en vier geslachten, maar schenk mijn dienaars ’t zaligst lot! 4. Misbruikt geenszins den naam des HEEREN, zweert nimmer eenen valschen eed; want hun, die zijnen naam onteeren, is zijn getergde wraak gereed. 5. Gedenk en viert, met vee en magen den Sabbath, na zesdaagsche vlijt: God schiep ’t heelal in zooveel dagen, en heeft den Sabbath zich gewijd.

6. Gij zult uw ouders need’rig eeren, opdat uw God, die eeuwig leeft, uw dagen gunstig moog’ vermeeren in ’t land, dat zijne hand u geeft! 7. Gij zult niet doodslaan, noch u wreken. Breekt nooit den echt, steelt niemands goed. Gij zult geen valsch getuig’nis spreken, bemint elk met een vroom gemoed! 8. Uw hart zal nimmer iets begeeren van alles, wat uws naasten is. Uw ziel zal als uw mond God eeren, en houden zijn getuigenis.” 9. Och, of wij uw geboôn volbrachten! Genâ, o hoogste Majesteit! Gun door ’t geloof in Christus krachten, om die te doen uit dankbaarheid!

Positieve formulering

In het Geloofsboek van de katholieke Belgische bisschoppen werden de tien geboden in een positieve vorm weergegeven. „De bijbelse tekst en ook de vroegere katholieke versie is verwoord onder de vorm van een oproep namens God die grenzen afbakent: Gij zult niet. . . De nieuwe tekst werd eerder opgesteld als het antwoord van de gelovige: het is een positief geformuleerde belijdenis, belofte, voornemen en gebed.”

1. Enig zijt Gij, God, onze Vader,
   enig is uw beeld, Jezus de Heer.
2. Heilig is voor ons uw Naam,
   heilig is voor ons uw eer.
3. Uw Pasen, ook voor ons voorspeld,
   vieren wij op elke zondag.
4. Uw liefde, aan ons doorverteld,
   eren wij in vader en moeder.
5. Met uw eerbied omringen wij
   het leven, aan ons toevertrouwd.
6. Als man of vrouw eerbiedigen wij
   de taal van het lichaam en uw trouw.
7. Onze zorg voor wat rechtvaardig is,
   is beeld van uw gerechtigheid.
8. Onze eerbied voor wat waarheid is,
   toont de naaste uw betrouwbaarheid.
9. Zuiver, Geest van God, ons hart
   en maak onze liefde echt.
10. Maak ons meer aan U
    dan aan elk bezit gehecht.

Kritische analyses

Sommige aanhangers van de documentaire hypothese hebben geargumenteerd dat in Exodus 34:11-26 een derde lijst van geboden en verboden te vinden is. Aangezien moord, overspel, diefstal, enz. hier niet worden vermeld, maar deze tekst ingaat op de correcte aanbidding van JHWH, noemen sommige geleerden dit de rituele dekaloog. Deze lijst is uitgebreider en bevat onder andere het opmerkelijke gebod de altaren van andersgelovigen stuk te slaan. De traditionele tien geboden noemen ze als contrast de ethische dekaloog.

Volgens deze geleerden bevat de Bijbel meerdere versies van bepaalde gebeurtenissen. Van allerlei analyses, bijvoorbeeld van het taalgebruik, leiden zij af dat het bijbelverslag een lappendeken van bronnen is, soms aangevuld met overbruggende commentaren door een redacteur, maar dikwijls intact naast elkaar gelaten. Friedman argumenteert dat de tien geboden uit Exodus 20:1-17 geen deel lijken uit te maken van de belangrijkste bronnen. Het is blijkbaar een onafhankelijk document, dat door de redacteur werd ingevoegd.

Kunst

In de beeldende kunst ziet men vaak afbeeldingen van Mozes die met de twee stenen „tafelen” (oude term voor tableaus) van de berg komt. De twee tafelen worden meestal getoond als rechthoekig met een gebogen bovenzijde. Op de ene tafel staan de Romeinse cijfers van I tot IV en op de andere van V tot X, omdat het meestal niet praktisch is de volledige tekst te schilderen.

De Poolse cineast Krzysztof Kieślowski maakte in 1988 de miniserie Dekalog, waarin er een interpretatie werd gegeven van de tien geboden.

Zie ook

• Exodus (boek)
• 613 mitswot
• Mitswa
• Noachitische geboden
• Vijf geboden van de Heilige Kerk

Online lezen

• Exodus 20:1-21, diverse Nederlandstalige Bijbelvertalingen
• Deuteronomium 5, diverse Nederlandstalige Bijbelvertalingen
• Tien geboden in de Dode-Zeerollen, gescand door google

Bronnen, noten en/of referenties

Noten Bronverwijzingen Weblinks   (en) Decalogue, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )   (en) Decalogue, The; In Jewish Theology, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )   (en) Decalogue, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )   (en) Ten Commandments, The, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: ) (en) E. W. Bullinger, Appendix 39: The Decalogue, in: Appendices to the Companion Bible, Oxford University Press, London, 1909-1922, ISBN 0-8254-2177-2   Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Ten Commandments op Wikimedia Commons.

Jodendom

Christendom