Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Monopoly

Uit Wikisage
Versie door Rodejong (overleg | bijdragen) op 7 jan 2012 om 16:04 (→‎Straten in verschillende versies: png)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
rel=nofollow

Het spel Monopoly (Engels voor monopolie) is een van de bestverkochte bordspellen ter wereld. Het is in 26 talen verkrijgbaar. Sinds 1935, het jaar dat het spel door Parker Brothers op de markt gebracht werd, zijn ruim 200 miljoen exemplaren verkocht. Ook verschijnen regelmatig bijzondere edities.

Het doel van het spel is een monopolie op te bouwen, wat spelers kunnen doen door zo veel mogelijk straten op te kopen. Iedere speler die in een straat verblijft, moet de eigenaar van die straat huur betalen. De straten zijn verdeeld in groepen van drie (of twee) straten. In veel buitenlandse versies zijn het straten in de hoofdstad van het land, maar vaak ook zijn het straten in verschillende steden, wat de groepsindeling logischer maakt.

De straten van het bordspel reflecteren iets van de landen waarin het verkocht wordt. De duurste straat op het Nederlandse bordspel is bijvoorbeeld de Kalverstraat, de bekendste winkelstraat in Amsterdam. Op het Belgische bordspel is dat de Nieuwstraat in Brussel.

Spelregels

Iedere speler begint met 1500 geldeenheden waarmee hij of zij straten, stations of nutsbedrijven kan kopen waarop hij of zij landt. Wanneer de straat al eigendom is van een andere speler, zal huur betaald moeten worden aan die speler. Wanneer een speler alle straten in dezelfde groep (in de Nederlandse versie: dezelfde stad) in bezit heeft, mag hij er huizen en hotels bouwen, zodat voorbijgangers een hoger bedrag moeten betalen als ze in deze straat moeten overblijven. Stations en nutsbedrijven kunnen niet bebouwd worden: de huur is daar afhankelijk van het aantal stations / nutsbedrijven dat de eigenaar in bezit heeft en voor de nutsbedrijven bovendien van het aantal gegooide ogen.

Het verloop van het spel wordt verder gecompliceerd door de vakjes met de opschriften Kans en Algemeen Fonds. De daar aangekomen speler krijgt een opdracht die gunstig of ongunstig kan uitpakken. Eventuele betalingen uit hoofde van deze kaarten, alsmede belastingen, horen in tegenstelling tot wat veel mensen denken, volgens de officiële spelregels aan de bank betaald te worden in plaats van het neer te leggen in het midden van het speelbord.

Op de hoeken van het speelbord bevinden zich speciale velden:

  • Af of Start: Hier staan de pionnen voordat het spel begint. Iedere speler die hier voorbij komt ontvangt 200 geldeenheden salaris.
  • Gevangenis: Een speler kan in de gevangenis terechtkomen, waar het zeker in de latere fase van het spel aangenaam toeven is, doordat daar geen huur betaald hoeft te worden terwijl de speler wel huur ontvangt. Gaat een speler naar de gevangenis, dan gaat hij niet langs 'Af' en ontvangt dus geen salaris.
    • Een speler komt in de gevangenis:
      1. Door op het vakje 'Ga naar de gevangenis' te komen.
      2. Als hij/zij een Kans- of Algemeen Fondskaart trekt met 'ga direct naar de gevangenis'.
      3. Door drie keer achter elkaar dubbel te gooien. Hij speelt de derde worp niet maar gaat direct naar de gevangenis.
    • Een speler komt uit de gevangenis:
      1. Door dubbel te gooien. Hij speelt dan meteen het aantal ogen van de worp. Hierna mag hij nog een keer gooien (zoals normaal bij een dubbele worp).
      2. Door een boete van 50 eenheden te betalen of door de Kans- of Algemeen Fondskaart 'Verlaat de gevangenis zonder betalen' in te leveren. Dit is verplicht als hij reeds drie beurten in de gevangenis is zonder dubbel te gooien. Bij zijn eerstvolgende beurt speelt hij verder.
    • Wie door een gewone worp op het vakje Gevangenis landt, is 'op bezoek' en kan doorlopen;
  • Vrij parkeren: De speler is veilig, er gebeurt niets;
  • Ga naar de gevangenis: De speler moet direct naar de gevangenis.

Het is toegestaan onbebouwde straten, stations en nutsbedrijven aan andere spelers te verkopen, voor een onderling overeengekomen prijs. Dit geschiedt tussen twee beurten in, dus nadat een speler gespeeld heeft en voordat de volgende speler de dobbelstenen gooit. Heeft een speler de dobbelstenen al gegooid, dan moet hij zijn beurt dus eerst afmaken. Ook het bebouwen van straten geschiedt tussen twee beurten in. Voor al deze transacties maakt het niet uit welke speler aan de beurt is.

Indien een speler iets niet meer kan betalen, moet hij zijn bezittingen liquideren. Dat kan als volgt:

  • Huizen en hotels terugverkopen aan de bank voor de helft van de aankoopprijs.
    • Bij verkoop van een hotel betaalt de bank de helft van de prijs van vijf huizen.
  • Onbebouwde straten, nutsbedrijven en stations met hypotheek bezwaren, wat 50% van de koopprijs oplevert. De bezittingen blijven nog eigendom van de speler, maar leveren geen huur meer op als een medespeler erop landt. De hypotheek kan worden afbetaald, maar dan moet 10% rente worden bijbetaald.
    • Hypotheek op bebouwde straten is niet toegestaan.
    • De benaming 'hypotheek' is eigenlijk niet juist. In het echte leven kan een gebouw ook met hypotheek worden bezwaard, en bovendien houdt de eigenaar het vruchtgebruik.
  • Onbebouwde straten, nutsbedrijven en stations verkopen aan een andere speler.
    • Bebouwde straten kunnen niet worden verkocht.

Een straat, nutsbedrijf of station kan niet aan een andere speler worden overgedragen terwijl er hypotheek op rust. De hypotheek moet dus eerst worden afgelost waarna de koper eventueel een nieuwe hypothecaire lening kan afsluiten. In feite komt dit erop neer dat bij verkoop 10% administratiekosten aan de bank moet worden betaald.

Levert verkoop onvoldoende op, dan is de speler failliet en verlaat hij het spel. Al zijn eigendommen vervallen aan de schuldeiser (de bank of een andere speler). Straten, nutsbedrijven en stations die op die wijze weer in bezit van de bank komen, worden bij opbod verkocht.

De speler die als laatste overblijft heeft een monopolie gecreëerd en heeft gewonnen.

Varianten op de spelregels

Op de spelregels worden veelal varianten gehanteerd. Sommige varianten worden door de officiële spelregels aanbevolen, omdat Monopoly de neiging heeft erg lang te duren, vooral wanneer er 2 of 3 spelers overblijven die elkaar min of meer in evenwicht houden. Ook zijn sommige van deze onofficiële regels een gevolg van de creativiteit van sommige spelers. Voorbeelden van veel gehanteerde afwijkende spelregels zijn:

  • Zowel betalingen ten gevolge belastingen als van Kans- en Algemeen Fondskaarten geschieden niet aan de bank maar aan de 'pot' in het midden van het spel. Wie op Vrij Parkeren landt wint vervolgens deze pot.
  • Wie op het vakje Start landt ontvangt dubbel salaris.
  • Niet vijf maar vier of drie huizen gelden als hotel.
  • Pas wanneer men een volledige ronde heeft gemaakt mag men bezit aankopen.
  • Alle of een deel van de straten worden aan het begin van het spel geschud en willekeurig onder de spelers verdeeld.
  • Het verlenen van 'huurimmuniteit'. Dit wil zeggen dat men, meestal als onderdeel van een transactie, afspreekt dat iemand geen huur hoeft te betalen als hij op diens straat landt. Dit kan voor een enkele kleurcode of het gehele bezit van een speler gelden. Men kan afspreken dit te verbieden, toe te staan, of limiteren.
  • Bezit dat aan de bank vervalt ten gevolge van faillissement van een speler wordt niet geveild maar komt opnieuw vrij voor verkoop aan wie op de straat landt.

Bedragen

De verschillende tarieven zijn als in de tabel. De tarieven kunnen uitgedrukt zijn in euro's, dollars of andere valuta. Het startgeld is 1500 eenheden in verschillende coupures. Er zijn spelversies waar met een betaalkaart in plaats van met contant geld gespeeld wordt. In veel versies zijn de tarieven veel hoger: 100 of 10 000 keer zo hoog. Ook het startgeld is dan evenredig hoger (150 000 of 15 000 000 eenheden). Men vermoedt dat de maker enkele schrijffouten heeft gemaakt (vooral het onbebouwde tarief van de Lange Poten lijkt inconsequent) en deze tarieven zijn in sommige versies gecorrigeerd. De gecorrigeerde tarieven staan tussen haakjes.

Dorps
straat
Brink Steen
straat


Ketel
straat
Velper
plein
Bartel
joris
straat


Zijlweg
Hout
straat
Neude


Bilt
straat
Vree
burg
A-Kerk
hof


Grote
Markt
Heere
straat
Spui



Plein
Lange
Poten
Hof
plein



Blaak
Cool
singel
Leidse
straat
Kalver
straat
Station Nutsbedrijf
aankoop 60 60 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 350 400 200 150
prijs van huis 50 50 50 50 100 100 100 100 150 150 150 150 200 200 200 200  
huur onbebouwd 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 22 (24) 26 28 35 50
huur met 1 huis 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 150 175 200
huur met 2 huizen 30 60 90 100 (120) 150 180 200 220 250 300 330 360 390 450 500 600
huur met 3 huizen 90 180 270 300 (360) 450 500 550 600 700 750 800 850 900 1000 1100 1400
huur met 4 huizen 160 320 400 450 625 700 750 800 875 925 975 1025 1100 1200 1300 1700
huur met hotel 250 450 550 600 750 900 950 1000 1050 1100 1150 1200 1275 1400 1500 2000

Stations en nutsbedrijven kunnen niet bebouwd worden en hebben afwijkende regels voor de huur:

  • Stations: de huur is afhankelijk van het aantal stations dat de speler in bezit heeft.
    • Bij 1 station bedraagt de huur 25
    • Bij 2 stations bedraagt de huur 50
    • Bij 3 stations bedraagt de huur 100
    • Bij 4 stations bedraagt de huur 200
  • Nutsbedrijven: de huur is afhankelijk van het aantal nutsbedrijven in bezit en het aantal gegooide ogen van de speler die aan de beurt is en op het nutsbedrijf is geland. Hierbij werd gedacht aan het tarief voor water en elektriciteit, dat afhankelijk is van het gebruik.
    • Wanneer één nutsbedrijf in bezit is, bedraagt de huur 4 keer het gegooide aantal ogen
    • Wanneer beide nutsbedrijven in bezit zijn, bedraagt de huur 10 keer het gegooide aantal ogen

Kans om op een eigendom te komen

Hoewel een hoge huur (vooral na bebouwing) belangrijk is, spelen ook andere factoren mee in de aantrekkelijkheid van eigendommen. De belangrijkste hiervan is de kans om op een eigendom te landen.

Die kans is namelijk groter bij eigendommen die in de Algemeen Fonds- en Kanskaarten worden genoemd. Dat zijn in de Nederlandse versie Dorpsstraat, Barteljorisstraat, Station West, Heerestraat en Kalverstraat. Verder heeft Vreeburg een klein extra kansje, met de Kanskaart Ga drie plaatsen terug.

Andere velden waar men met hogere waarschijnlijkheid kan komen zijn Af en vooral de Gevangenis. Voor beiden is er zowel een Algemeen Fonds- als een Kanskaart, bovendien is er voor de Gevangenis het veld Naar de Gevangenis.

Wie met twee dobbelstenen gooit, gooit relatief vaak 6, 7 of 8. Velden die 6, 7 of 8 plaatsen verwijderd zijn van een veld dat een hoge waarschijnlijkheid heeft, hebben dus ook een iets hogere waarschijnlijkheid dan de omliggende velden. Dat zijn de straten in Arnhem (na Kalverstraat, Af en Dorpsstraat), Utrecht (na Gevangenis en Barteljorisstraat), Groningen (na Station West en twee worpen na Gevangenis) en Rotterdam (na Heerestraat).

Men kan uit de Gevangenis komen door dubbel te gooien. Dat betekent een extra kans voor de velden die een even aantal ogen van de Gevangenis verwijderd zijn, dus Houtstraat, Neude en Biltstraat. Verder ook het Elektriciteitsbedrijf, maar de verschuldigde huur is dan minimaal.

Het kansproces van de dobbelsteenworpen en de Algemeen Fonds- en Kanskaarten is overigens als een Markov-keten te beschrijven, waarmee de langetermijnkans om op een eigendom te komen precies berekend kan worden. Deze kansen volgen uit de stationaire verdeling van deze Markov-keten. Hieruit blijkt dat het effect van de Gevangenis zeer groot is. De top 5-eigendommen met de hoogste kans zijn 1. Heerestraat 2. Biltstraat 3. Station West 4. Vreeburg en 5. Neude. De 5 eigendommen met de laagste kans zijn 1. Leidsestraat 2. Brink 3. Station Zuid 4. Zijlweg en 5. Velperplein.

Stations kunnen soms verrassend sterk uit de hoek komen als een speler er meerdere heeft. De speler hoeft geen kosten te maken voor bebouwing. Heeft een speler drie of vier stations, dan is er niet alleen een grote kans op bezoekers, maar wordt ook een hogere huur gevraagd.

Geschiedenis

Op 5 januari 1904 vroeg Elizabeth Magie patent aan op het bordspel The Landlord’s Game (Het Spel van de Huisbaas) en ging daarmee naar de Parker Brothers, een spellenfabrikant, maar het spel werd afgewezen.

Charles B. Darrow, een werkloze verwarmingsmonteur uit de Verenigde Staten, liet in 1934 het spel zien dat wij nu als Monopoly kennen. Hij gebruikte The Landlord’s Game als voorbeeld voor Monopoly. De bedelarmband van zijn vrouw gebruikte hij voor de pionnen. Daarom zijn er in de traditionele Monopolyversies strijkijzertjes en vingerhoedjes in plaats van gewone pionnen. Ook Darrow ging naar Parker Brothers, maar in zijn spel zagen ze ook niks. Hij liet in 1934 (met hulp van een bevriende drukker) 5000 spellen drukken in een warenhuis in Philadelphia. Die werden razendsnel verkocht. Een jaar later toonde Parker Brothers toch interesse. Charles B. Darrow stierf als multimiljonair. Ook Parker Brothers werd er niet armer van: het eerste jaar van de productie werden er meer dan een miljoen exemplaren verkocht. De Britse speelgoedfabriek Waddingtons was datzelfde jaar enthousiast. En zo ging Monopoly de hele wereld rond.

Geld

In de oorspronkelijke versie werd in het spel met dollars betaald. In de versies die in andere landen werden uitgegeven, werden dat ponden, guldens, franken en andere munteenheden. In 1992 werd een speciale ECU-versie op de markt gebracht.

Soms werden de bedragen verhoogd door een aantal nullen toe te voegen. Zo werd in 1961 een Nederlandse versie uitgegeven waarin alle bedragen honderd keer zo hoog waren, iets dat door de oude liefhebbers van het spel niet gewaardeerd werd.

Straatnamen

Hieronder de straatnamen uit enkele versies van het Monopolyspel. Dit zijn de namen uit de oorspronkelijke, bekendste versies. Enkele straten hebben hun bekendheid vooral aan Monopoly te danken. In andere versies dan de Nederlandse komen de straatnamen gewoonlijk uit één stad, of juist elk uit een andere stad. In sommige versies werd de spelling aangepast, en werden ook wel andere straatnamen gekozen. Er zijn ook versies met plaatsnamen in plaats van straatnamen, allerlei jubileumversies, en moderne versies met andere objecten dan straat- en stationsnamen.

Monopoly beurseditie is een variant waarbij er geen straten maar bedrijven worden verkocht door middel van aandelen en de kleuren een bepaalde branche vertegenwoordigen, een bijgeleverde computer berekent de beurskoersen en de uit te delen dividenden. Ook is er een versie met rekenmachine en pinpas. Op deze pas wordt ook het saldo van de speler bijgehouden.

Straten in verschillende versies

Vlaams Belgisch Nederlands Europees Fries Van Dam tot Dom
Start Af of Start Start Start Start
       Diestsestraat
Leuven
Rue Grande
Dinant
Dorpsstraat
Ons Dorp
Vilnius
Litouwen
Drachten Binnenhof
Madurodam
   
Algemeen fonds Algemeen fonds Algemeen fonds Algemien Fûns Algemeen fonds
Bruul
Mechelen
Diestsestraat
Leuven
Brink
Ons Dorp
Riga
Letland
De Rottefalle Amsterdamse Wijk
Madurodam
Inkomstenbelasting Inkomstenbelasting Inkomstenbelasting Ynkomstebelesting Inkomstenbelasting
Station Noord Noordstation Station Zuid Schiphol
Amsterdam
Stasjon Súd Prins Clausplein
Bondgenotenlaan
Leuven
Steenstraat
Brugge
Steenstraat
Arnhem
Sofia
Bulgarije
Drachtster Kompenije Korenmarkt
Arnhem
Kans Kans Kans Kâns Kans
Gasthuisstraat
Turnhout
Place du Monument
Spa
Ketelstraat
Arnhem
Boekarest
Roemenië
Grou Openluchtmuseum
Arnhem
Leopoldstraat
Turnhout
Kapellestraat
Oostende
Velperplein
Arnhem
Warschau
Polen
De Lemmer Stadion GelreDome
Arnhem
Gevangenis Gevangenis Gevangenis Yn 'e finzenis In de gevangenis
Lange Zoutstraat
Aalst
Rue de Diekirch
Arlon
Barteljorisstraat
Haarlem
Boedapest
Hongarije
De Jouwer Teylers Museum
Haarlem
Elektriciteitscentrale Elektriciteitsbedrijf Europees Parlement Enerzjybedriuw Telecom
Vlamingstraat
Brugge
Bruul
Mechelen
Zijlweg
Haarlem
Bern
Zwitserland
Sleat Frans Hals Museum
Haarlem
Kustlaan
Knokke
Place Verte
Verviers
Houtstraat
Haarlem
Helsinki
Finland
Starum Sint Bavo
Haarlem
Station Centraal Centraal Station Station West Rhein-Main
Frankfurt
Stasjon West Amsterdam CS
Steenstraat
Brugge
Lippenslaan
Knokke
Neude
Utrecht
Stockholm
Zweden
Hylpen Oudegracht
Utrecht
Algemeen fonds Algemeen fonds Algemeen fonds Algemien Fûns Algemeen fonds
Kapellestraat
Oostende
Rue Royale
Tournai
Biltstraat
Utrecht
Wenen
Oostenrijk
Warkum de Dom
Utrecht
Rijselstraat
Kortrijk
Groenplaats
Antwerpen
Vreeburg
Utrecht
Lissabon
Portugal
Boalsert Spoorwegmuseum
Utrecht
Gratis parking Vrij parkeren Vrij parkeren Frij Parkeare Vrij parkeren
Leuvensestraat
Tienen
Rue Saint Léonard
Liège
A Kerkhof
Groningen
Madrid
Spanje
Snitsermar Waagplein
Groningen
Kans Kans Kans Kâns Kans
Kortrijksestraat
Gent
Lange Steenstraat
Kortrijk
Grote Markt
Groningen
Athene
Griekenland
Dokkum Groninger Museum
Groningen
Grote Markt
Hasselt
Grande Place
Mons
Heerestraat
Groningen
Dublin
Ierland
Snits Martinitoren
Groningen
Buurtspoorwegen Buurtspoorwegen Station Noord Paris
Charles de Gaulle
Stasjon Noard Haven van Rotterdam
Groenplaats
Antwerpen
Grote Markt
Hasselt
Spui
's-Gravenhage
Kopenhagen
Denemarken
D. Nieuwenhuiswei
It Hearenfean
Het Torentje
's-Gravenhage
Lakenstraat
Brussel
Place de l'Ange
Namur
Plein
's-Gravenhage
Londen
Verenigd Koninkrijk
Van Kleffensleane
It Hearenfean
Het Kurhaus
's-Gravenhage
Watermaatschappij Waterleiding Europees gerechtshof Wetterliedingbedriuw Internet
Veldstraat
Gent
Hoogstraat
Brussel
Lange Poten
's-Gravenhage
Luxemburg
Luxemburg
Huismanstrjitte
It Hearenfean
Paleis Noordeinde
's-Gravenhage
Naar de gevangenis Naar de gevangenis Naar de gevangenis Nei de finzenis Naar de gevangenis
Huidevettersstraat
Antwerpen
Veldstraat
Gent
Hofplein
Rotterdam
Brussel
België
Voltastrjitte
Ljouwert
Hotel New York
Rotterdam
Vlaanderenstraat
Gent
Boulevard Tirou
Charleroi
Blaak
Rotterdam
Amsterdam
Nederland
Ruterskertier
Ljouwert
Euromast
Rotterdam
Algemeen fonds Algemeen fonds Algemeen fonds Algemien Fûns Algemeen fonds
Demerstraat
Hasselt
Boulevard d'Avroy
Liège
Coolsingel
Rotterdam
Rome
Italië
Eastergoawei
Ljouwert
Erasmusbrug
Rotterdam
Station Zuid Zuidstation Station Oost London
Heathrow
Stasjon East Amsterdam Airport
Schiphol
Kans Kans Kans Kâns Kans
Meir
Antwerpen
Meir
Antwerpen
Leidschestraat
Amsterdam
Berlijn
Duitsland
Twibaksmerk
Ljouwert
P.C. Hooftstraat
Amsterdam
Extra belasting Extra belasting Extra inkomstenbelasting Ekstra belesting Extra belasting
Nieuwstraat
Brussel
Nieuwstraat
Brussel
Kalverstraat
Amsterdam
Parijs
Frankrijk
Bûterhoeke
Ljouwert
de Dam
Amsterdam

Versies

Er zijn inmiddels veel verschillende versies gemaakt. Hieronder een selectie:

  • AC/DC
  • Anti-Monopoly
  • Amersfoort
  • Amsterdam
  • Beatles
  • Beurs
  • Boutique
  • Breda
  • Cars 2
  • City
  • Chelsea
  • Deal (kaartspel)
  • Den Haag
  • Disney
  • Euro
  • Express
  • Fifa WK 2006
  • Friesland
  • Go
  • Hans Anders
  • Hoekschewaard
  • Hoogvliet
  • Junior (kermiseditie)
  • Littlest Pet Shop
  • London Underground
  • Metallica
  • Nijmegen
  • Nintendo
  • Pirates of the Caribbean
  • Pokémon
  • ProRail
  • Queen
  • Reis Monopoly
  • Revolution
  • Rotterdam
  • Simpsons
  • Star Trek - Continuum Edition
  • Star Trek - Klingon
  • Star Wars - Episode 1
  • Star Wars - Episode 2
  • Star Wars - Clone Wars
  • Star Wars - Saga editie
  • Speelstad
  • Spider-man
  • Sponge Bob
  • Suriname
  • Suske en Wiske
  • Transformers
  • Tropical Tycoon (met dvd)
  • Van Dam tot Dom
  • Vlaanderen
  • Wereld Editie
  • Wereldwonderen
  • WK voetbal '98

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Monopoly (game) op Wikimedia Commons.

rel=nofollow