Monopoly

Monopoly
Bestand:German Monopoly board in the middle of a game.jpg
Aantal spelers	2-8
Leeftijd	Vanaf 8 jaar
Voorbereidingstijd	5-15 minuten (minder in bankkaartversies)
Speelduur	1,5-6 uur
Moeilijkheidsgraad	Vrij gemakkelijk
Strategie	Gemiddeld
Kennis	Met dobbelstenen gooien, Tellen, Sociale troeven

Het spel Monopoly (Engels voor monopolie) is een van de bestverkochte bordspellen ter wereld. Het is in 26 talen verkrijgbaar. Sinds 1935, het jaar dat het spel door Parker Brothers op de markt gebracht werd, zijn ruim 200 miljoen exemplaren verkocht. Ook verschijnen regelmatig bijzondere edities.

Het doel van het spel is een monopolie op te bouwen, wat spelers kunnen doen door zo veel mogelijk straten op te kopen. Iedere speler die in een straat verblijft, moet de eigenaar van die straat huur betalen. De straten zijn verdeeld in groepen van drie (of twee) straten. In veel buitenlandse versies zijn het straten in de hoofdstad van het land, maar vaak ook zijn het straten in verschillende steden, wat de groepsindeling logischer maakt.

De straten van het bordspel reflecteren iets van de landen waarin het verkocht wordt. De duurste straat op het Nederlandse bordspel is bijvoorbeeld de Kalverstraat, de bekendste winkelstraat in Amsterdam. Op het Belgische bordspel is dat de Nieuwstraat in Brussel.

Spelregels

Iedere speler begint met 1500 geldeenheden waarmee hij of zij straten, stations of nutsbedrijven kan kopen waarop hij of zij landt. Wanneer de straat al eigendom is van een andere speler, zal huur betaald moeten worden aan die speler. Wanneer een speler alle straten in dezelfde groep (in de Nederlandse versie: dezelfde stad) in bezit heeft, mag hij er huizen en hotels bouwen, zodat voorbijgangers een hoger bedrag moeten betalen als ze in deze straat moeten overblijven. Stations en nutsbedrijven kunnen niet bebouwd worden: de huur is daar afhankelijk van het aantal stations / nutsbedrijven dat de eigenaar in bezit heeft en voor de nutsbedrijven bovendien van het aantal gegooide ogen.

Het verloop van het spel wordt verder gecompliceerd door de vakjes met de opschriften Kans en Algemeen Fonds. De daar aangekomen speler krijgt een opdracht die gunstig of ongunstig kan uitpakken. Eventuele betalingen uit hoofde van deze kaarten, alsmede belastingen, horen in tegenstelling tot wat veel mensen denken, volgens de officiële spelregels aan de bank betaald te worden in plaats van het neer te leggen in het midden van het speelbord.

Op de hoeken van het speelbord bevinden zich speciale velden:

• Af of Start: Hier staan de pionnen voordat het spel begint. Iedere speler die hier voorbij komt ontvangt 200 geldeenheden salaris.
• Gevangenis: Een speler kan in de gevangenis terechtkomen, waar het zeker in de latere fase van het spel aangenaam toeven is, doordat daar geen huur betaald hoeft te worden terwijl de speler wel huur ontvangt. Gaat een speler naar de gevangenis, dan gaat hij niet langs 'Af' en ontvangt dus geen salaris.
  • Een speler komt in de gevangenis:
    1. Door op het vakje 'Ga naar de gevangenis' te komen.
    2. Als hij/zij een Kans- of Algemeen Fondskaart trekt met 'ga direct naar de gevangenis'.
    3. Door drie keer achter elkaar dubbel te gooien. Hij speelt de derde worp niet maar gaat direct naar de gevangenis.
  • Een speler komt uit de gevangenis:
    1. Door dubbel te gooien. Hij speelt dan meteen het aantal ogen van de worp. Hierna mag hij nog een keer gooien (zoals normaal bij een dubbele worp).
    2. Door een boete van 50 eenheden te betalen of door de Kans- of Algemeen Fondskaart 'Verlaat de gevangenis zonder betalen' in te leveren. Dit is verplicht als hij reeds drie beurten in de gevangenis is zonder dubbel te gooien. Bij zijn eerstvolgende beurt speelt hij verder.
  • Wie door een gewone worp op het vakje Gevangenis landt, is 'op bezoek' en kan doorlopen;
• Vrij parkeren: De speler is veilig, er gebeurt niets;
• Ga naar de gevangenis: De speler moet direct naar de gevangenis.

Het is toegestaan onbebouwde straten, stations en nutsbedrijven aan andere spelers te verkopen, voor een onderling overeengekomen prijs. Dit geschiedt tussen twee beurten in, dus nadat een speler gespeeld heeft en voordat de volgende speler de dobbelstenen gooit. Heeft een speler de dobbelstenen al gegooid, dan moet hij zijn beurt dus eerst afmaken. Ook het bebouwen van straten geschiedt tussen twee beurten in. Voor al deze transacties maakt het niet uit welke speler aan de beurt is.

Indien een speler iets niet meer kan betalen, moet hij zijn bezittingen liquideren. Dat kan als volgt:

• Huizen en hotels terugverkopen aan de bank voor de helft van de aankoopprijs.
  • Bij verkoop van een hotel betaalt de bank de helft van de prijs van vijf huizen.
• Onbebouwde straten, nutsbedrijven en stations met hypotheek bezwaren, wat 50% van de koopprijs oplevert. De bezittingen blijven nog eigendom van de speler, maar leveren geen huur meer op als een medespeler erop landt. De hypotheek kan worden afbetaald, maar dan moet 10% rente worden bijbetaald.
  • Hypotheek op bebouwde straten is niet toegestaan.
  • De benaming 'hypotheek' is eigenlijk niet juist. In het echte leven kan een gebouw ook met hypotheek worden bezwaard, en bovendien houdt de eigenaar het vruchtgebruik.
• Onbebouwde straten, nutsbedrijven en stations verkopen aan een andere speler.
  • Bebouwde straten kunnen niet worden verkocht.

Een straat, nutsbedrijf of station kan niet aan een andere speler worden overgedragen terwijl er hypotheek op rust. De hypotheek moet dus eerst worden afgelost waarna de koper eventueel een nieuwe hypothecaire lening kan afsluiten. In feite komt dit erop neer dat bij verkoop 10% administratiekosten aan de bank moet worden betaald.

Levert verkoop onvoldoende op, dan is de speler failliet en verlaat hij het spel. Al zijn eigendommen vervallen aan de schuldeiser (de bank of een andere speler). Straten, nutsbedrijven en stations die op die wijze weer in bezit van de bank komen, worden bij opbod verkocht.

De speler die als laatste overblijft heeft een monopolie gecreëerd en heeft gewonnen.

Varianten op de spelregels

Op de spelregels worden veelal varianten gehanteerd. Sommige varianten worden door de officiële spelregels aanbevolen, omdat Monopoly de neiging heeft erg lang te duren, vooral wanneer er 2 of 3 spelers overblijven die elkaar min of meer in evenwicht houden. Ook zijn sommige van deze onofficiële regels een gevolg van de creativiteit van sommige spelers. Voorbeelden van veel gehanteerde afwijkende spelregels zijn:

• Zowel betalingen ten gevolge belastingen als van Kans- en Algemeen Fondskaarten geschieden niet aan de bank maar aan de 'pot' in het midden van het spel. Wie op Vrij Parkeren landt wint vervolgens deze pot.
• Wie op het vakje Start landt ontvangt dubbel salaris.
• Niet vijf maar vier of drie huizen gelden als hotel.
• Pas wanneer men een volledige ronde heeft gemaakt mag men bezit aankopen.
• Alle of een deel van de straten worden aan het begin van het spel geschud en willekeurig onder de spelers verdeeld.
• Het verlenen van 'huurimmuniteit'. Dit wil zeggen dat men, meestal als onderdeel van een transactie, afspreekt dat iemand geen huur hoeft te betalen als hij op diens straat landt. Dit kan voor een enkele kleurcode of het gehele bezit van een speler gelden. Men kan afspreken dit te verbieden, toe te staan, of limiteren.
• Bezit dat aan de bank vervalt ten gevolge van faillissement van een speler wordt niet geveild maar komt opnieuw vrij voor verkoop aan wie op de straat landt.

Bedragen

De verschillende tarieven zijn als in de tabel. De tarieven kunnen uitgedrukt zijn in euro's, dollars of andere valuta. Het startgeld is 1500 eenheden in verschillende coupures. Er zijn spelversies waar met een betaalkaart in plaats van met contant geld gespeeld wordt. In veel versies zijn de tarieven veel hoger: 100 of 10 000 keer zo hoog. Ook het startgeld is dan evenredig hoger (150 000 of 15 000 000 eenheden). Men vermoedt dat de maker enkele schrijffouten heeft gemaakt (vooral het onbebouwde tarief van de Lange Poten lijkt inconsequent) en deze tarieven zijn in sommige versies gecorrigeerd. De gecorrigeerde tarieven staan tussen haakjes.

	Dorps straat	Brink	Steen straat Ketel straat	Velper plein	Bartel joris straat Zijlweg	Hout straat	Neude Bilt straat	Vree burg	A-Kerk hof Grote Markt	Heere straat	Spui Plein	Lange Poten	Hof plein Blaak	Cool singel	Leidse straat	Kalver straat	Station	Nutsbedrijf
aankoop	60	60	100	120	140	160	180	200	220	240	260	280	300	320	350	400	200	150
prijs van huis	50	50	50	50	100	100	100	100	150	150	150	150	200	200	200	200
huur onbebouwd	2	4	6	8	10	12	14	16	18	20	22	22 (24)	26	28	35	50
huur met 1 huis	10	20	30	40	50	60	70	80	90	100	110	120	130	150	175	200
huur met 2 huizen	30	60	90	100 (120)	150	180	200	220	250	300	330	360	390	450	500	600
huur met 3 huizen	90	180	270	300 (360)	450	500	550	600	700	750	800	850	900	1000	1100	1400
huur met 4 huizen	160	320	400	450	625	700	750	800	875	925	975	1025	1100	1200	1300	1700
huur met hotel	250	450	550	600	750	900	950	1000	1050	1100	1150	1200	1275	1400	1500	2000

Stations en nutsbedrijven kunnen niet bebouwd worden en hebben afwijkende regels voor de huur:

• Stations: de huur is afhankelijk van het aantal stations dat de speler in bezit heeft.
  • Bij 1 station bedraagt de huur 25
  • Bij 2 stations bedraagt de huur 50
  • Bij 3 stations bedraagt de huur 100
  • Bij 4 stations bedraagt de huur 200
• Nutsbedrijven: de huur is afhankelijk van het aantal nutsbedrijven in bezit en het aantal gegooide ogen van de speler die aan de beurt is en op het nutsbedrijf is geland. Hierbij werd gedacht aan het tarief voor water en elektriciteit, dat afhankelijk is van het gebruik.
  • Wanneer één nutsbedrijf in bezit is, bedraagt de huur 4 keer het gegooide aantal ogen
  • Wanneer beide nutsbedrijven in bezit zijn, bedraagt de huur 10 keer het gegooide aantal ogen

Kans om op een eigendom te komen

Hoewel een hoge huur (vooral na bebouwing) belangrijk is, spelen ook andere factoren mee in de aantrekkelijkheid van eigendommen. De belangrijkste hiervan is de kans om op een eigendom te landen.

Die kans is namelijk groter bij eigendommen die in de Algemeen Fonds- en Kanskaarten worden genoemd. Dat zijn in de Nederlandse versie Dorpsstraat, Barteljorisstraat, Station West, Heerestraat en Kalverstraat. Verder heeft Vreeburg een klein extra kansje, met de Kanskaart Ga drie plaatsen terug.

Andere velden waar men met hogere waarschijnlijkheid kan komen zijn Af en vooral de Gevangenis. Voor beiden is er zowel een Algemeen Fonds- als een Kanskaart, bovendien is er voor de Gevangenis het veld Naar de Gevangenis.

Wie met twee dobbelstenen gooit, gooit relatief vaak 6, 7 of 8. Velden die 6, 7 of 8 plaatsen verwijderd zijn van een veld dat een hoge waarschijnlijkheid heeft, hebben dus ook een iets hogere waarschijnlijkheid dan de omliggende velden. Dat zijn de straten in Arnhem (na Kalverstraat, Af en Dorpsstraat), Utrecht (na Gevangenis en Barteljorisstraat), Groningen (na Station West en twee worpen na Gevangenis) en Rotterdam (na Heerestraat).

Men kan uit de Gevangenis komen door dubbel te gooien. Dat betekent een extra kans voor de velden die een even aantal ogen van de Gevangenis verwijderd zijn, dus Houtstraat, Neude en Biltstraat. Verder ook het Elektriciteitsbedrijf, maar de verschuldigde huur is dan minimaal.

Het kansproces van de dobbelsteenworpen en de Algemeen Fonds- en Kanskaarten is overigens als een Markov-keten te beschrijven, waarmee de langetermijnkans om op een eigendom te komen precies berekend kan worden. Deze kansen volgen uit de stationaire verdeling van deze Markov-keten. Hieruit blijkt dat het effect van de Gevangenis zeer groot is. De top 5-eigendommen met de hoogste kans zijn 1. Heerestraat 2. Biltstraat 3. Station West 4. Vreeburg en 5. Neude. De 5 eigendommen met de laagste kans zijn 1. Leidsestraat 2. Brink 3. Station Zuid 4. Zijlweg en 5. Velperplein.

Stations kunnen soms verrassend sterk uit de hoek komen als een speler er meerdere heeft. De speler hoeft geen kosten te maken voor bebouwing. Heeft een speler drie of vier stations, dan is er niet alleen een grote kans op bezoekers, maar wordt ook een hogere huur gevraagd.

Geschiedenis

Op 5 januari 1904 vroeg Elizabeth Magie patent aan op het bordspel The Landlord’s Game (Het Spel van de Huisbaas) en ging daarmee naar de Parker Brothers, een spellenfabrikant, maar het spel werd afgewezen.

Charles B. Darrow, een werkloze verwarmingsmonteur uit de Verenigde Staten, liet in 1934 het spel zien dat wij nu als Monopoly kennen. Hij gebruikte The Landlord’s Game als voorbeeld voor Monopoly. De bedelarmband van zijn vrouw gebruikte hij voor de pionnen. Daarom zijn er in de traditionele Monopolyversies strijkijzertjes en vingerhoedjes in plaats van gewone pionnen. Ook Darrow ging naar Parker Brothers, maar in zijn spel zagen ze ook niks. Hij liet in 1934 (met hulp van een bevriende drukker) 5000 spellen drukken in een warenhuis in Philadelphia. Die werden razendsnel verkocht. Een jaar later toonde Parker Brothers toch interesse. Charles B. Darrow stierf als multimiljonair. Ook Parker Brothers werd er niet armer van: het eerste jaar van de productie werden er meer dan een miljoen exemplaren verkocht. De Britse speelgoedfabriek Waddingtons was datzelfde jaar enthousiast. En zo ging Monopoly de hele wereld rond.

Geld

In de oorspronkelijke versie werd in het spel met dollars betaald. In de versies die in andere landen werden uitgegeven, werden dat ponden, guldens, franken en andere munteenheden. In 1992 werd een speciale ECU-versie op de markt gebracht.

Soms werden de bedragen verhoogd door een aantal nullen toe te voegen. Zo werd in 1961 een Nederlandse versie uitgegeven waarin alle bedragen honderd keer zo hoog waren, iets dat door de oude liefhebbers van het spel niet gewaardeerd werd.

Straatnamen

Hieronder de straatnamen uit enkele versies van het Monopolyspel. Dit zijn de namen uit de oorspronkelijke, bekendste versies. Enkele straten hebben hun bekendheid vooral aan Monopoly te danken. In andere versies dan de Nederlandse komen de straatnamen gewoonlijk uit één stad, of juist elk uit een andere stad. In sommige versies werd de spelling aangepast, en werden ook wel andere straatnamen gekozen. Er zijn ook versies met plaatsnamen in plaats van straatnamen, allerlei jubileumversies, en moderne versies met andere objecten dan straat- en stationsnamen.

Monopoly beurseditie is een variant waarbij er geen straten maar bedrijven worden verkocht door middel van aandelen en de kleuren een bepaalde branche vertegenwoordigen, een bijgeleverde computer berekent de beurskoersen en de uit te delen dividenden. Ook is er een versie met rekenmachine en pinpas. Op deze pas wordt ook het saldo van de speler bijgehouden.

Straten in verschillende versies

	Vlaams	Belgisch	Nederlands	Europees	Fries	Van Dam tot Dom
Bestand:Pfeil rechts unten.svg		Start	Af of Start	Start	Start	Start	Bestand:Pfeil links unten.svg
	Diestsestraat Leuven	Rue Grande Dinant	Dorpsstraat Ons Dorp	Vilnius Litouwen	Drachten	Binnenhof Madurodam
		Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemien Fûns	Algemeen fonds
	Bruul Mechelen	Diestsestraat Leuven	Brink Ons Dorp	Riga Letland	De Rottefalle	Amsterdamse Wijk Madurodam
		Inkomstenbelasting	Inkomstenbelasting	Inkomstenbelasting	Ynkomstebelesting	Inkomstenbelasting
Bestand:BSicon MBAHN.svg	Station Noord	Noordstation	Station Zuid	Schiphol Amsterdam	Stasjon Súd	Prins Clausplein	Bestand:BSicon MBAHN.svg
	Bondgenotenlaan Leuven	Steenstraat Brugge	Steenstraat Arnhem	Sofia Bulgarije	Drachtster Kompenije	Korenmarkt Arnhem
		Kans	Kans	Kans	Kâns	Kans
	Gasthuisstraat Turnhout	Place du Monument Spa	Ketelstraat Arnhem	Boekarest Roemenië	Grou	Openluchtmuseum Arnhem
	Leopoldstraat Turnhout	Kapellestraat Oostende	Velperplein Arnhem	Warschau Polen	De Lemmer	Stadion GelreDome Arnhem
		Gevangenis	Gevangenis	Gevangenis	Yn 'e finzenis	In de gevangenis
	Lange Zoutstraat Aalst	Rue de Diekirch Arlon	Barteljorisstraat Haarlem	Boedapest Hongarije	De Jouwer	Teylers Museum Haarlem
		Elektriciteitscentrale	Elektriciteitsbedrijf	Europees Parlement	Enerzjybedriuw	Telecom
	Vlamingstraat Brugge	Bruul Mechelen	Zijlweg Haarlem	Bern Zwitserland	Sleat	Frans Hals Museum Haarlem
	Kustlaan Knokke	Place Verte Verviers	Houtstraat Haarlem	Helsinki Finland	Starum	Sint Bavo Haarlem
Bestand:BSicon MBAHN.svg	Station Centraal	Centraal Station	Station West	Rhein-Main Frankfurt	Stasjon West	Amsterdam CS	Bestand:BSicon MBAHN.svg
	Steenstraat Brugge	Lippenslaan Knokke	Neude Utrecht	Stockholm Zweden	Hylpen	Oudegracht Utrecht
		Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemien Fûns	Algemeen fonds
	Kapellestraat Oostende	Rue Royale Tournai	Biltstraat Utrecht	Wenen Oostenrijk	Warkum	de Dom Utrecht
	Rijselstraat Kortrijk	Groenplaats Antwerpen	Vreeburg Utrecht	Lissabon Portugal	Boalsert	Spoorwegmuseum Utrecht
		Gratis parking	Vrij parkeren	Vrij parkeren	Frij Parkeare	Vrij parkeren
	Leuvensestraat Tienen	Rue Saint Léonard Liège	A Kerkhof Groningen	Madrid Spanje	Snitsermar	Waagplein Groningen
		Kans	Kans	Kans	Kâns	Kans
	Kortrijksestraat Gent	Lange Steenstraat Kortrijk	Grote Markt Groningen	Athene Griekenland	Dokkum	Groninger Museum Groningen
	Grote Markt Hasselt	Grande Place Mons	Heerestraat Groningen	Dublin Ierland	Snits	Martinitoren Groningen
Bestand:BSicon MBAHN.svg	Buurtspoorwegen	Buurtspoorwegen	Station Noord	Paris Charles de Gaulle	Stasjon Noard	Haven van Rotterdam	Bestand:BSicon MBAHN.svg
	Groenplaats Antwerpen	Grote Markt Hasselt	Spui 's-Gravenhage	Kopenhagen Denemarken	D. Nieuwenhuiswei It Hearenfean	Het Torentje 's-Gravenhage
	Lakenstraat Brussel	Place de l'Ange Namur	Plein 's-Gravenhage	Londen Verenigd Koninkrijk	Van Kleffensleane It Hearenfean	Het Kurhaus 's-Gravenhage
		Watermaatschappij	Waterleiding	Europees gerechtshof	Wetterliedingbedriuw	Internet
	Veldstraat Gent	Hoogstraat Brussel	Lange Poten 's-Gravenhage	Luxemburg Luxemburg	Huismanstrjitte It Hearenfean	Paleis Noordeinde 's-Gravenhage
Bestand:Police man update.svg		Naar de gevangenis	Naar de gevangenis	Naar de gevangenis	Nei de finzenis	Naar de gevangenis	Bestand:Police man update.svg
	Huidevettersstraat Antwerpen	Veldstraat Gent	Hofplein Rotterdam	Brussel België	Voltastrjitte Ljouwert	Hotel New York Rotterdam
	Vlaanderenstraat Gent	Boulevard Tirou Charleroi	Blaak Rotterdam	Amsterdam Nederland	Ruterskertier Ljouwert	Euromast Rotterdam
		Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemeen fonds	Algemien Fûns	Algemeen fonds
	Demerstraat Hasselt	Boulevard d'Avroy Liège	Coolsingel Rotterdam	Rome Italië	Eastergoawei Ljouwert	Erasmusbrug Rotterdam
Bestand:BSicon MBAHN.svg	Station Zuid	Zuidstation	Station Oost	London Heathrow	Stasjon East	Amsterdam Airport Schiphol	Bestand:BSicon MBAHN.svg
		Kans	Kans	Kans	Kâns	Kans
	Meir Antwerpen	Meir Antwerpen	Leidschestraat Amsterdam	Berlijn Duitsland	Twibaksmerk Ljouwert	P.C. Hooftstraat Amsterdam
		Extra belasting	Extra belasting	Extra inkomstenbelasting	Ekstra belesting	Extra belasting
	Nieuwstraat Brussel	Nieuwstraat Brussel	Kalverstraat Amsterdam	Parijs Frankrijk	Bûterhoeke Ljouwert	de Dam Amsterdam

Versies

Er zijn inmiddels veel verschillende versies gemaakt. Hieronder een selectie:

• AC/DC
• Anti-Monopoly
• Amersfoort
• Amsterdam
• Beatles
• Beurs
• Boutique
• Breda
• Cars 2
• City
• Chelsea
• Deal (kaartspel)
• Den Haag
• Disney
• Euro
• Express
• Fifa WK 2006
• Friesland

• Go
• Hans Anders
• Hoekschewaard
• Hoogvliet
• Junior (kermiseditie)
• Littlest Pet Shop
• London Underground
• Metallica
• Nijmegen
• Nintendo
• Pirates of the Caribbean
• Pokémon
• ProRail
• Queen
• Reis Monopoly
• Revolution
• Rotterdam
• Simpsons

• Star Trek - Continuum Edition
• Star Trek - Klingon
• Star Wars - Episode 1
• Star Wars - Episode 2
• Star Wars - Clone Wars
• Star Wars - Saga editie
• Speelstad
• Spider-man
• Sponge Bob
• Suriname
• Suske en Wiske
• Transformers
• Tropical Tycoon (met dvd)
• Van Dam tot Dom
• Vlaanderen
• Wereld Editie
• Wereldwonderen
• WK voetbal '98

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Monopoly (game) op Wikimedia Commons.