Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Nieuwewereldvertaling: verschil tussen versies
k (spelling en detail) |
k („”) |
||
| Regel 32: | Regel 32: | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
[[Bestand:New World Translation, American Standard Version, Emphetic Diaglott, Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.jpg|{{largethumb}}|De Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige schrift in verschillende talen, en verschillende uitgaven; tezamen met de | [[Bestand:New World Translation, American Standard Version, Emphetic Diaglott, Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.jpg|{{largethumb}}|De Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige schrift in verschillende talen, en verschillende uitgaven; tezamen met de „[[American Standard Version]]”, „[[Emphatic Diaglott]]”, „[[Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures]]”.]] | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
[[Bestand:Ds3Rit-E.png|{{largethumb}}|In 1993 verscheen de gehele ''Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift'' met de bijbelse encyclopedie ''[[Inzicht in de Schrift]]'' op een set van negen ''1.44 MB'' diskettes.]] | [[Bestand:Ds3Rit-E.png|{{largethumb}}|In 1993 verscheen de gehele ''Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift'' met de bijbelse encyclopedie ''[[Inzicht in de Schrift]]'' op een set van negen ''1.44 MB'' diskettes.]] | ||
|} | |} | ||
De '''Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift''' (NWT) is een vertaling van de [[Bijbel]] die gebruikt wordt door [[Jehovah's getuigen]] en wordt uitgegeven door het [[Wachttorengenootschap]].<ref>In de naam staat een koppelteken, want het is een vertaling van de Nieuwe Wereld, niet een wereldvertaling die nieuw is.</ref> De vertaling hanteert de gewoonlijke [[Protestantisme|protestantse]] [[Canon van de Bijbel|canon]]. Om wereldwijd gemakkelijker bijbelvertalingen te kunnen uitgeven, werd de Bijbel eerst in het Engels vertaald: de | De '''Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift''' (NWT) is een vertaling van de [[Bijbel]] die gebruikt wordt door [[Jehovah's getuigen]] en wordt uitgegeven door het [[Wachttorengenootschap]].<ref>In de naam staat een koppelteken, want het is een vertaling van de Nieuwe Wereld, niet een wereldvertaling die nieuw is.</ref> De vertaling hanteert de gewoonlijke [[Protestantisme|protestantse]] [[Canon van de Bijbel|canon]]. Om wereldwijd gemakkelijker bijbelvertalingen te kunnen uitgeven, werd de Bijbel eerst in het Engels vertaald: de „New World Translation”. De Nederlandse Nieuwe-Wereldvertaling werd dan hierop gebaseerd. Hierin onderscheidt zich deze vertaling van vele andere bijbelvertalingen die ofwel rechtstreeks uit het Hebreeuws, Aramees of Grieks, ofwel via het Latijn naar het Nederlands vertaald zijn. | ||
==Over de NWT== | ==Over de NWT== | ||
| Regel 55: | Regel 55: | ||
*Een concordantie (index van Bijbelwoorden) | *Een concordantie (index van Bijbelwoorden) | ||
*Een index van voetnootwoorden | *Een index van voetnootwoorden | ||
*Een bijlage genaamd: | *Een bijlage genaamd: „Onderwerpen voor gesprekken” | ||
::(Snelle referentie over bepaalde bijbelse thema's) | ::(Snelle referentie over bepaalde bijbelse thema's) | ||
*Aan het einde van het Appendix bevinden zich overzichtstabellen over geld, gewichten en maten uit bijbelse tijden, de kalendermaanden van de bijbel, alsmede geografische inlichtingen en kaarten van bijbelse landstreken. | *Aan het einde van het Appendix bevinden zich overzichtstabellen over geld, gewichten en maten uit bijbelse tijden, de kalendermaanden van de bijbel, alsmede geografische inlichtingen en kaarten van bijbelse landstreken. | ||
== Achtergrond == | == Achtergrond == | ||
De [[Bijbel (christendom)|Bijbel]], ook aangeduid met | De [[Bijbel (christendom)|Bijbel]], ook aangeduid met „de Heilige Schrift”, of kortweg „de Schrift”, is oorspronkelijk geschreven in het [[Hebreeuws]], het [[Aramees]] (een aan het Hebreeuws verwante taal) en het [[Grieks]]. Er zijn talrijke vertalingen van de bijbel uit het Hebreeuws, Aramees en Grieks in andere talen. Door deze vertalingen is de bijbelse boodschap ter beschikking gekomen van miljarden mensen die de oorspronkelijke talen van de bijbel niet verstaan en begrijpen. De vroege vertalingen van de bijbel werden met de hand geschreven en waren dus handschriften of manuscripten. Sinds de komst van de drukpers zijn er echter veel meer vertalingen verschenen, en deze zijn over het algemeen in grote oplagen uitgegeven. Sommige bijbelvertalingen zijn rechtstreeks uit het [[Hebreeuws]] en het [[Grieks]] vertaald, terwijl in andere gevallen eerdere vertalingen als basis hebben gediend. In het laatste geval ontstaat een vertaling van een vertaling. | ||
Er wordt geschat dat meer dan 4,7 miljard Bijbels (geheel of gedeeltelijk) zijn gedrukt. Dat is meer dan vijf keer het aantal exemplaren van het [[Citaten van voorzitter Mao Zedong|rode boekje]], waarvan naar schatting 800 miljoen exemplaren zijn verkocht of verspreid. In zijn geheel of gedeeltelijk, is de Bijbel vertaald in meer dan 2.400 talen. Ten minste een deel van de Bijbel is beschikbaar in de talen gesproken door meer dan 90 procent van de menselijke familie. | Er wordt geschat dat meer dan 4,7 miljard Bijbels (geheel of gedeeltelijk) zijn gedrukt. Dat is meer dan vijf keer het aantal exemplaren van het [[Citaten van voorzitter Mao Zedong|rode boekje]], waarvan naar schatting 800 miljoen exemplaren zijn verkocht of verspreid. In zijn geheel of gedeeltelijk, is de Bijbel vertaald in meer dan 2.400 talen. Ten minste een deel van de Bijbel is beschikbaar in de talen gesproken door meer dan 90 procent van de menselijke familie. De „Nieuwe Wereld Vertaling van de Heilige Schrift” werd in zijn geheel of gedeeltelijk in meer dan 60 talen gedrukt, met een totale oplage van meer dan 158 miljoen exemplaren. [http://www.watchtower.org/e/200711/article_02.htm|watchtower.org] | ||
== De NWT door de jaren heen == | == De NWT door de jaren heen == | ||
De Nederlandse Nieuwe Wereldvertaling van de Heilige Schrift is gebaseerd op de in 1984 verschenen Engelse uitgave van de Nieuwe-Wereldvertaling. Ze bevat 39 boeken van de [[Tenach|Hebreeuwse en Aramese Geschriften]] en de 27 boeken van de christelijke [[Nieuwe Testament|Griekse Geschriften]]. Het [[New World Bible Translation Committee]] besloot deze twee gedeelten van de [[Bijbel|Heilige Schrift]] aan te duiden met namen die gebaseerd zijn op de talen waarin ze oorspronkelijk werden geschreven in plaats van de gebruikelijke termen „[[Oude Testament]]” en „[[Nieuwe Testament]]” te bezigen. De bijbel wordt in deze visie beschouwd als één boekwerk en geen enkel deel ervan is uit de tijd of „oud”. ... | De Nederlandse Nieuwe Wereldvertaling van de Heilige Schrift is gebaseerd op de in 1984 verschenen Engelse uitgave van de Nieuwe-Wereldvertaling. Ze bevat 39 boeken van de [[Tenach|Hebreeuwse en Aramese Geschriften]] en de 27 boeken van de christelijke [[Nieuwe Testament|Griekse Geschriften]]. Het [[New World Bible Translation Committee]] besloot deze twee gedeelten van de [[Bijbel|Heilige Schrift]] aan te duiden met namen die gebaseerd zijn op de talen waarin ze oorspronkelijk werden geschreven in plaats van de gebruikelijke termen „[[Oude Testament]]” en „[[Nieuwe Testament]]” te bezigen. De bijbel wordt in deze visie beschouwd als één boekwerk en geen enkel deel ervan is uit de tijd of „oud”. . . . (NWT - voorwoord) | ||
De eerste Nederlandse uitgave verscheen in 1963 en bevatte slechts de 27 boeken van de christelijke [[Nieuwe Testament|Griekse Geschriften]]. Een complete uitgave in het Nederlands volgde in 1969, waarin de vertaling van de Griekse Geschriften werd herzien. In de editie van 1984 werden kruisverwijzingen opgenomen: deze werden in een kolom tussen de twee tekstkolommen geplaatst. Vervolgens verscheen er 1988 een studie-uitgave, die naast de kruisverwijzingen ook voetnoten bevatte over tekstvarianten of andere vertalingsmogelijkheden, en een appendix. Ook in 1992 verscheen een licht herziene uitgave. Vervolgens werd in de uitgave 1995 de nieuwe spellingsregels toegepast. Ook alle eerdere herzieningen van de reguliere editie van 1992 waren hierin verwerkt. In 2004 kwam er wederom een herziene uitgave. Deze is gebaseerd op de uitgave van 1995, voorzien van een iets uitgebreidere uitspraakhulp. | De eerste Nederlandse uitgave verscheen in 1963 en bevatte slechts de 27 boeken van de christelijke [[Nieuwe Testament|Griekse Geschriften]]. Een complete uitgave in het Nederlands volgde in 1969, waarin de vertaling van de Griekse Geschriften werd herzien. In de editie van 1984 werden kruisverwijzingen opgenomen: deze werden in een kolom tussen de twee tekstkolommen geplaatst. Vervolgens verscheen er 1988 een studie-uitgave, die naast de kruisverwijzingen ook voetnoten bevatte over tekstvarianten of andere vertalingsmogelijkheden, en een appendix. Ook in 1992 verscheen een licht herziene uitgave. Vervolgens werd in de uitgave 1995 de nieuwe spellingsregels toegepast. Ook alle eerdere herzieningen van de reguliere editie van 1992 waren hierin verwerkt. In 2004 kwam er wederom een herziene uitgave. Deze is gebaseerd op de uitgave van 1995, voorzien van een iets uitgebreidere uitspraakhulp. | ||
| Regel 75: | Regel 75: | ||
* 1988 Studie-uitgave | * 1988 Studie-uitgave | ||
* 1992 herziene uitgave | * 1992 herziene uitgave | ||
* 1995 | * 1995 „Nieuwe spelling” verwerkt | ||
* 2004 herziene uitgave | * 2004 herziene uitgave | ||
| Regel 103: | Regel 103: | ||
Bovendien verschaffen, daar waar de tekst van de Nieuwe-Wereldvertaling afwijkt van de tekst in de oorspronkelijke taal, de voetnoten de basis voor de vertaling door de handschriften en vertalingen te vermelden die deze afwijkende weergave ondersteunen. Ook zijn alternatieve vertolkingen van de Hebreeuwse en Griekse tekst vermeld, alsmede varianten uit andere handschriften en vertalingen. | Bovendien verschaffen, daar waar de tekst van de Nieuwe-Wereldvertaling afwijkt van de tekst in de oorspronkelijke taal, de voetnoten de basis voor de vertaling door de handschriften en vertalingen te vermelden die deze afwijkende weergave ondersteunen. Ook zijn alternatieve vertolkingen van de Hebreeuwse en Griekse tekst vermeld, alsmede varianten uit andere handschriften en vertalingen. | ||
Hoewel de tekst zelf over het algemeen letterlijk is, bevatten veel voetnoten nog verdere waardevolle letterlijke vertolkingen. | Hoewel de tekst zelf over het algemeen letterlijk is, bevatten veel voetnoten nog verdere waardevolle letterlijke vertolkingen. | ||
Het kan daarbij gaan om<ref>Voorwoord Nieuwe-Wereldvertaling, | Het kan daarbij gaan om<ref name=noot>Voorwoord Nieuwe-Wereldvertaling, „Een boek voor alle mensen” en „Inzicht in de Schrift, deel 2”</ref>: | ||
# de grondbetekenis in de desbetreffende taal | # de grondbetekenis in de desbetreffende taal | ||
# de woordafleiding | # de woordafleiding | ||
| Regel 109: | Regel 109: | ||
=== Overige kenmerken === | === Overige kenmerken === | ||
Er is consequent een uniform systeem van moderne interpunctie gehanteerd. Als uitspraakhulp is bij veel eigennamen een streepje toegevoegd onder de lettergreep waarop de klemtoon valt. Een heel enkele keer is bij een eigennaam een accent boven een klinker geplaatst om de uitspraak aan te geven.<ref | Er is consequent een uniform systeem van moderne interpunctie gehanteerd. Als uitspraakhulp is bij veel eigennamen een streepje toegevoegd onder de lettergreep waarop de klemtoon valt. Een heel enkele keer is bij een eigennaam een accent boven een klinker geplaatst om de uitspraak aan te geven.<ref name=noot /> | ||
== | == Video == | ||
{{en}}[http://www.watchtower.org/e/vcpf/article_01.htm http://www.watchtower.org/] | {{en}}[http://www.watchtower.org/e/vcpf/article_01.htm http://www.watchtower.org/] | ||
Versie van 22 nov 2011 14:11
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (NWT) is een vertaling van de Bijbel die gebruikt wordt door Jehovah's getuigen en wordt uitgegeven door het Wachttorengenootschap.[3] De vertaling hanteert de gewoonlijke protestantse canon. Om wereldwijd gemakkelijker bijbelvertalingen te kunnen uitgeven, werd de Bijbel eerst in het Engels vertaald: de „New World Translation”. De Nederlandse Nieuwe-Wereldvertaling werd dan hierop gebaseerd. Hierin onderscheidt zich deze vertaling van vele andere bijbelvertalingen die ofwel rechtstreeks uit het Hebreeuws, Aramees of Grieks, ofwel via het Latijn naar het Nederlands vertaald zijn.
Over de NWT
- Huidige editie: 2004
- Uitgegeven door: Jehovah's Getuigen
- Totale oplage van alle uitgaven van de Nieuwe-Wereldvertaling: 158.709.727 exemplaren (mei 2010).
- De NWT is uitgebracht als onderdeel van een wereldwijd Bijbels onderwijzingswerk, gesteund door vrijwillige bijdragen.
- Bijbelboeken
- 39 boeken van de Hebreeuws-Aramese Geschriften (Oude Testament)
- 27 boeken van de christelijke Griekse Geschriften (Nieuwe Testament)
- Hulpmiddelen [4]
- Ruim 125.000 verwijsteksten (kruisverwijzingen)
- Ruim 11.000 voetnoten
- Een uitgebreid appendix
- Een concordantie (index van Bijbelwoorden)
- Een index van voetnootwoorden
- Een bijlage genaamd: „Onderwerpen voor gesprekken”
- (Snelle referentie over bepaalde bijbelse thema's)
- Aan het einde van het Appendix bevinden zich overzichtstabellen over geld, gewichten en maten uit bijbelse tijden, de kalendermaanden van de bijbel, alsmede geografische inlichtingen en kaarten van bijbelse landstreken.
Achtergrond
De Bijbel, ook aangeduid met „de Heilige Schrift”, of kortweg „de Schrift”, is oorspronkelijk geschreven in het Hebreeuws, het Aramees (een aan het Hebreeuws verwante taal) en het Grieks. Er zijn talrijke vertalingen van de bijbel uit het Hebreeuws, Aramees en Grieks in andere talen. Door deze vertalingen is de bijbelse boodschap ter beschikking gekomen van miljarden mensen die de oorspronkelijke talen van de bijbel niet verstaan en begrijpen. De vroege vertalingen van de bijbel werden met de hand geschreven en waren dus handschriften of manuscripten. Sinds de komst van de drukpers zijn er echter veel meer vertalingen verschenen, en deze zijn over het algemeen in grote oplagen uitgegeven. Sommige bijbelvertalingen zijn rechtstreeks uit het Hebreeuws en het Grieks vertaald, terwijl in andere gevallen eerdere vertalingen als basis hebben gediend. In het laatste geval ontstaat een vertaling van een vertaling.
Er wordt geschat dat meer dan 4,7 miljard Bijbels (geheel of gedeeltelijk) zijn gedrukt. Dat is meer dan vijf keer het aantal exemplaren van het rode boekje, waarvan naar schatting 800 miljoen exemplaren zijn verkocht of verspreid. In zijn geheel of gedeeltelijk, is de Bijbel vertaald in meer dan 2.400 talen. Ten minste een deel van de Bijbel is beschikbaar in de talen gesproken door meer dan 90 procent van de menselijke familie. De „Nieuwe Wereld Vertaling van de Heilige Schrift” werd in zijn geheel of gedeeltelijk in meer dan 60 talen gedrukt, met een totale oplage van meer dan 158 miljoen exemplaren. [1]
De NWT door de jaren heen
De Nederlandse Nieuwe Wereldvertaling van de Heilige Schrift is gebaseerd op de in 1984 verschenen Engelse uitgave van de Nieuwe-Wereldvertaling. Ze bevat 39 boeken van de Hebreeuwse en Aramese Geschriften en de 27 boeken van de christelijke Griekse Geschriften. Het New World Bible Translation Committee besloot deze twee gedeelten van de Heilige Schrift aan te duiden met namen die gebaseerd zijn op de talen waarin ze oorspronkelijk werden geschreven in plaats van de gebruikelijke termen „Oude Testament” en „Nieuwe Testament” te bezigen. De bijbel wordt in deze visie beschouwd als één boekwerk en geen enkel deel ervan is uit de tijd of „oud”. . . . (NWT - voorwoord)
De eerste Nederlandse uitgave verscheen in 1963 en bevatte slechts de 27 boeken van de christelijke Griekse Geschriften. Een complete uitgave in het Nederlands volgde in 1969, waarin de vertaling van de Griekse Geschriften werd herzien. In de editie van 1984 werden kruisverwijzingen opgenomen: deze werden in een kolom tussen de twee tekstkolommen geplaatst. Vervolgens verscheen er 1988 een studie-uitgave, die naast de kruisverwijzingen ook voetnoten bevatte over tekstvarianten of andere vertalingsmogelijkheden, en een appendix. Ook in 1992 verscheen een licht herziene uitgave. Vervolgens werd in de uitgave 1995 de nieuwe spellingsregels toegepast. Ook alle eerdere herzieningen van de reguliere editie van 1992 waren hierin verwerkt. In 2004 kwam er wederom een herziene uitgave. Deze is gebaseerd op de uitgave van 1995, voorzien van een iets uitgebreidere uitspraakhulp.
Publicatiedata in het Nederlands
- 1963 Griekse Geschriften
- 1969 Hebreeuwse en Aramese Geschriften en herziene vertaling van Griekse Geschriften
- 1984 herziene uitgave
- 1988 Studie-uitgave
- 1992 herziene uitgave
- 1995 „Nieuwe spelling” verwerkt
- 2004 herziene uitgave
De kenmerken
De uitgave van de Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift draagt er door verscheidene bijzondere kenmerken — zoals de verwijsteksten (kruisverwijzingen), een uitgebreid voetnotenapparaat, een concordantie (Index van bijbelwoorden) en een appendix — toe bij dat de nauwkeurige kennis van de bijbel wordt verruimd en verdiept. De moderne computertechniek is een grote hulp geweest bij het samenstellen van genoemde onderdelen.
De Goddelijke Naam
Het voornaamste kenmerk van deze vertaling is, dat de goddelijke naam op zijn rechtmatige plaats in de bijbeltekst is gezet. In de Hebreeuwse Geschriften is dit 6973 maal en in de christelijke Griekse Geschriften 237 maal gebeurd, waarbij de algemeen aanvaarde Nederlandse vorm „Jehovah” is gebruikt.
Geloofspunten
Een ander kenmerk is, dat deze vertaling niet vasthoudt aan geloofspunten van andere christelijke Vertalingen, zoals de Drie-eenheid, hellevuur, onsterfelijkheid van de ziel en dat Jezus God zou zijn.
Concordanties
In het laatste gedeelte van de Studie-uitgave (1988) is een concordantie opgenomen met als titel „Index van bijbelwoorden”. Ze bevat een lijst van geselecteerde woorden met een vermelding van de plaats waar ze in de tekst staan, en gewoonlijk ook met een kort stukje omringende tekst.
Index van voetnootwoorden
Ook is er een gedeelte dat ten doel heeft hulp te bieden bij het gebruik van de voetnoten, onder de titel „Index van voetnootwoorden”.
Appendix
De artikelen in het Appendix zijn dusdanig in categorieën gerangschikt dat ze gebruikt kunnen worden als een hulp bij het verklaren van fundamentele bijbelse leerstellingen en daarmee verband houdende onderwerpen. Aan het einde van het Appendix bevinden zich tabellen over geld, gewichten en maten, de kalendermaanden van de bijbel, alsmede geografische inlichtingen en kaarten van bijbelse landstreken.
Kruisverwijzingen
Er staan in deze uitgave meer dan 125.000 kruisverwijzingen. Deze vermeldingen tonen aan dat er voor vrijwel elk bijbels punt ten minste een tweede (binnen bijbelse) vermelding is. Een zorgvuldige vergelijking van de verwijsteksten en een beschouwing van de begeleidende voetnoten brengt voor de gelovige aan het licht hoe de bijbelboeken in elkaar grijpen, waarmee wordt aangetoond dat ze één door God geïnspireerd geheel vormen.
Voetnoten
Een ander opvallend kenmerk van de Nieuwe-Wereldvertaling is het brede terrein van informatie dat in de meer dan 11.000 voetnoten wordt bestreken. Bovendien verschaffen, daar waar de tekst van de Nieuwe-Wereldvertaling afwijkt van de tekst in de oorspronkelijke taal, de voetnoten de basis voor de vertaling door de handschriften en vertalingen te vermelden die deze afwijkende weergave ondersteunen. Ook zijn alternatieve vertolkingen van de Hebreeuwse en Griekse tekst vermeld, alsmede varianten uit andere handschriften en vertalingen. Hoewel de tekst zelf over het algemeen letterlijk is, bevatten veel voetnoten nog verdere waardevolle letterlijke vertolkingen. Het kan daarbij gaan om[5]:
- de grondbetekenis in de desbetreffende taal
- de woordafleiding
- erkende woordenboekdefinities van het oorspronkelijke woord of zinsdeel.
Overige kenmerken
Er is consequent een uniform systeem van moderne interpunctie gehanteerd. Als uitspraakhulp is bij veel eigennamen een streepje toegevoegd onder de lettergreep waarop de klemtoon valt. Een heel enkele keer is bij een eigennaam een accent boven een klinker geplaatst om de uitspraak aan te geven.[5]
Video
(en) http://www.watchtower.org/
Online
Hebreeuws-Aramese Geschriften |
Christelijke Griekse Geschriften |
Zie ook
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Anoniem (2011): De Wachttoren 1 maart 2011, Wachttoren-, Bijbel- en Traktaatgenootschap, New York, blz. 7
- º bi12-SW.
- º In de naam staat een koppelteken, want het is een vertaling van de Nieuwe Wereld, niet een wereldvertaling die nieuw is.
- º Rbi8, voorwoord. Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift — Met voetnoten.
- ↑ 5,0 5,1 Voorwoord Nieuwe-Wereldvertaling, „Een boek voor alle mensen” en „Inzicht in de Schrift, deel 2”
| Geschiedenis van het Wachttorengenootschap en Jehovah's Getuigen |
|---|
|