Fins

Fins (Suomi)
Gesproken in	Finland, Estland, Zweden, Noorwegen en Rusland
Sprekers	6 miljoen
Rang	91
Taalfamilie	Oeraals Finoegrisch Fins-Permisch Fins-Wolgaïsch Fins-Samisch Oostzeefins Fins
Dialecten	Meänkieli Karelisch Kveens
Alfabet	Latijns
Officiële status
Officieel in	Finland Europa
Taalorganisatie	Kotimaisten kielten tutkimuskeskus (Onderzoeksinstituut voor Finse talen)
Taalcodes
ISO 639-1	fi
ISO 639-2(B)	fin
ISO 639-3	fin

Het Fins (suomi of suomenkieli) is een taal met ongeveer zes miljoen sprekers. Het wordt gesproken door bijna 95% van de Finse bevolking. Verder zijn er autochtone Finstaligen in Rusland (in Karelië en Ingermanland), in Zweden (het Tornedal) en Noorwegen (de Kvenen in Finnmark en Troms). Het Meänkieli-Fins is een officieel erkende minderheidstaal in Zweden en het Kveens-Fins is een officieel erkende minderheidstaal in Noorwegen. Naast het Fins is Zweeds een officiële taal van Finland. Het Samisch of Saami, de taal van de Samen, is in Finland een officieel erkende minderheidstaal. In een zestal gemeenten in het noorden wordt het door een paar honderd personen gesproken.

Het Fins behoort tot de Oostzeefinse talen binnen de Finoegrische taalfamilie. Binnen de Oostzeefinse talen zijn het Estisch en het Karelisch nauw verwant en hogerop is ook het Hongaars verwant met het Fins. Van onderlinge Fins-Hongaarse verstaanbaarheid is echter geen sprake en dat geldt evenmin met de naburige Indo-Europese talen zoals het Scandinavische Zweeds en het Slavische Russisch. De Germaanse, de Slavische en ook de Baltische talen hebben wel veel invloed gehad op de ontwikkeling van de Oostzeefinse talen en daarmee ook op die van het Fins. Bekende oude Germaanse leenwoorden in het Fins zijn kuningas 'koning', rengas 'ring' en ranta 'oever, strand'. De wetenschap die zich bezighoudt met het Fins, is de Fennistiek. De wetenschap die zich bezighoudt met de Finoegrische talen, is de Finoegristiek.

Alfabet en klankinventaris

Het Fins wordt geschreven met het Latijnse alfabet, waaraan na de z drie tekens zijn toegevoegd: å, ä en ö. Deze worden gezien als aparte letters. De letters b, c, f, q, w, x, z en å worden alleen in leenwoorden gebruikt. De letters g en d komen wel voor maar zal men in een woordenboek weinig aantreffen; staan g en d in een inheems woord dan is dat steeds doordat het einde van een woord door een uitgang veranderd is - g bovendien alleen in de combinatie ng. Wat rest is een tamelijk beperkt bestand aan medeklinkers en een achttal klinkers, die kort en lang kunnen zijn en bovendien gecombineerd kunnen worden tot een groot aantal tweeklanken. Deze rijkdom aan klinkerfonemen is karakteristiek (maar niet exclusief) voor het Fins.

De klemtoon in het Fins is relatief zwak en ligt altijd op de eerste lettergreep.

Het Finse spellingsysteem is vrij eenvoudig omdat als regel wordt aangehouden dat elke letter afzonderlijk wordt uitgesproken. Hierdoor is de uitspraak bijna altijd uit de spelling af te leiden en is er ook maar één manier om een woord te schrijven. Twee verschillende medeklinkers achter elkaar (ts, nt etc.) worden apart uitgesproken, evenals twee klinkers, die dan samen eventueel een tweeklank vormen (ou, äy). Een uitzondering vormt de combinatie ng, die een lange nasale velaar weergeeft.

Klinkers

Het Fins bezit de volgende klinkers, beschreven in het Internationaal Fonetisch Alfabet:

	Voor		Achter
	Ongerond	Gerond	Ongerond	Gerond
Gesloten	i [i]	y [y]		u [u]
Midden	e [e]	ö [ø]		o [o]
Open	ä [æ]		a [ɑ]

Het Fins kent ook lange klinkers, die worden geschreven met dubbele letters. Deze klinken hetzelfde als de enkele klinkers, maar worden langer aangehouden. Daarnaast heeft het Fins een grote verscheidenheid aan tweeklanken, die bestaan uit een i, een y of een u, voorafgegaan door vrijwel elke andere mogelijke klinker voor zover dit niet in strijd is met de klinkerharmonie (zie hieronder). Eindigend met i zijn ai, äi, ei, oi, öi, ui en yi, eindigend met y zijn äy, ey, iy en öy, en eindigend met u zijn au, eu, iu, ou. Ten slotte zijn er nog drie openende tweeklanken ie, yö en uo. Deze tweeklanken hebben de nadruk op de eerste klank, niet de tweede.

Medeklinkers

Kenmerkend voor de Finoegrische talen is dat is dat alle obstruenten van oorsprong stemloos zijn en er verder alleen s-achtige wrijfklanken voorkomen. Dit geldt in grote mate nog voor het Fins, hoewel er tegenwoordig wel een aantal leenwoorden zijn met stemhebbende obstruenten.

	Labiaal	Dentaal	Alveolaar	Postalveolaar/ Palataal	Velaar	Glottaal
Nasaal	m	n			ng [ŋ]? 3
Plofklank	p, b	t, d1			k, g	[ʔ]? 2
Wrijfklank	(f)		s	(š [ʃ]?)		h
Approximant	v [ʋ]?		l	j
Tril			r

1. [d]^? komt in erfwoorden alleen in het midden van het woord voor als verzwakking van [t] door medeklinkergradatie (zie onder). De uitspraak is in de meeste gevallen niet een echte plofklank, maar varieert enigszins.
2. De glottisslag komt alleen voor tussen twee woorden in en wordt niet geschreven: anna olla [/annaʔʔolla/]^? 'laat het zijn'. Deze klank komt niet in alle dialecten voor.
3. De korte velare nasaal [ŋ]^? is een allofoon van [n] in de combinatie [ŋk] (geschreven als nk) en de lange velare nasaal [ŋŋ] (geschreven als ng) komt alleen voor als verzwakking van [ŋk] door medeklinkergradatie.

Dubbele medeklinkers worden langer aangehouden en zijn betekenisonderscheidend, net als de lange klinkers. Vergelijk tuli (vuur), tulli (tolheffing), tuuli (wind), tuulla (blazen). De h wordt altijd duidelijk geaspireerd. Aan het einde van een lettergreep is hij ook goed hoorbaar en klinkt dan (in Nederlandse oren) als 'ch'.

Uitspraak

letter	in woord	uitspraak		letter	in woord	uitspraak		letter	in woord	uitspraak
a	kala	als a in bad		i	kivi	als ie in iets		r	rauta	als r in rat
b	banaani	als b in bad		j	joka	als j in jaar		s	sana	als s in sap
d	tiede	als d in lade		k	kivi	als k in kar		t	tosi	als t in tap
e	tiede	als e in heer, maar kort		l	luokka'	als l in laat		u	susi	als oe in boek
f	figuuri	als f in fiets		m	mies	als m in man		v	vesi	als w in wiel
g	gotiikka	als g in goal		n	neljä	als n in neus		y	yksi	als uu in minuut
h	huuli	als h in huis		o	kolme	als o in los		ä	älä	als (open) e in weg
-h	vihreä	als ch in lach		p	piiri	als p in pak		ö	mökki	als u in rug

1. Dubbele klinkers en medeklinkers worden lang aangehouden.
2. De klinkers van tweeklanken worden afzonderlijk uitgesproken, met de nadruk op de eerste.
3. De klemtoon ligt altijd op de eerste lettergreep van een woord.

Klinkerharmonie

Net als het Hongaars kent het Fins klinkerharmonie. Er zijn in het Fins twee categorieën klinkers:

Achterklinkers	Voorklinkers	Neutraal
a	ä	e
o	ö	i
u	y

Binnen een woord kunnen voorklinkers en achterklinkers niet samen voorkomen. Dit geldt niet voor samengestelde woorden en/of leenwoorden, zoals säästöpankki (spaarbank) en teräsbetoni (gewapend beton).

Dit principe heeft tot gevolg dat achtervoegsels (bijvoorbeeld naamvalsuitgangen) in twee varianten voorkomen: een met een achterklinker en een met een voorklinker. Afhankelijk van de klinkers in de stam van het woord moeten achtervoegsels met de juiste klinker worden gebruikt, dus -ssa of -ssä en -ko of -kö.

Voorbeelden:

achterklinkers	voorklinkers	neutraal (met voorklinkers)
talo 'huis' - talossa 'in het huis'	kylä 'dorp' - kylässä 'in het dorp'	Helsinki - Helsingissä 'in Helsinki'
lukea 'lezen' - lukenut 'gelezen'	lentää 'vliegen' - lentänyt 'gevlogen'	etsiä 'zoeken' - etsinyt 'gezocht'

De e en de i zijn in achtervoegsels neutraal. Komen in de woordstam alleen de klinkers e en i voor, dan komen er voorklinkers in de uitgangen, zoals in de derde kolom.

In sommige gevallen is het proces waarbij een oorspronkelijk zelfstandig woord verwordt tot achtervoegsel nog niet helemaal voltooid, waardoor woorden met zulke achtervoegsels nog kenmerken vertonen van samenstellingen. Een voorbeeld hiervan is het achtervoegsel -lainen/-läinen, dat soms wel en soms geen klinkerharmonie vertoont. Vergelijk suomalainen (persoon uit Finland) en helsinkiläinen (persoon uit Helsinki) waar wel klinkerharmonie voorkomt en minkälainen (wat voor soort) zonder harmonie.

Gradatie

Karakteristiek voor alle Oostzeefinse talen is het verschijnsel medeklinkergradatie, wat betekent dat sommige medeklinkers afhankelijk van hun positie in een sterke trap en een zwakke trap kunnen optreden.

Van oorsprong is dit verschil geconditioneerd door de onderverdeling in lettergrepen. Staat een medeklinker aan het begin van een open lettergreep (dat wil zeggen: eindigt de lettergreep op een klinker), dan verschijnt de sterke trap. Is de lettergreep gesloten (dat wil zeggen: eindigt deze op een medeklinker), dan verschijnt de zwakke trap. Er zijn echter in de loop van tijd veel uitzonderingen op ontstaan.

Er zijn twee vormen van gradatie:

• Kwantitatief: de sterke trap heeft een lange plofklank, de zwakke een korte. Dit is de enige vorm van gradatie die nog productief is, wat wil zeggen dat deze toegepast wordt op nieuwe woorden.
  • pp - p: kauppa - kaupan 'winkel'
  • tt - t: kettu - ketun 'vos'
  • kk - k: Amerikka - Amerikan 'Amerika'
• Kwalitatief: de sterke trap heeft een andere klinker dan de zwakke. Meestal heeft de sterke trap een plofklank en de zwakke een wrijfklank, die eventueel geassimileerd wordt.
  • p - v: apu - avun 'hulp'
    • mp - mm: lampi - lammen 'vijver'
  • t - d: pöytä - pöydän 'tafel'
    • si/te - de: kuusi/kuuteen - kuuden 'zes'
    • nt - nn: lintu - linnun 'vogel'
      • nsi/nte - nne: kynsi/kynteen - kynnen 'nagel'
    • lt - ll: silta - sillan 'brug'
      • lsi/lte - lle: jälsi/jälteen - jällen 'cambium'
    • rt - rr: kerta - kerran 'keer'
      • rsi/rte - rre: varsi/varteen - varren 'stengel'
    • ksi/hte - hde: kaksi/kahteen - kahden 'twee'
  • k - (niets): jalka - jalan 'voet'
    • nk - ng: Helsinki - Helsingin
    • lki/lke - lje: kylki/kylkeen - kyljen 'zij'
    • rki/rke - rje: järki/järkeen - järjen 'denkvermogen'
    • uku, yky - uvu, yvy: kyky - kyvyn 'vermogen'
  • s - (niets) of h: vieras - vieraan 'gast', mies - miehen 'man' (h blijft na beklemtoonde klinker, anders niet)

Latere klankveranderingen kunnen de gradatie soms minder duidelijk maken. In een vroeg stadium van de taal werd e aan het einde van een woord i, waarna de combinatie ti veranderd is in si. Daardoor ontstond er weer een gradatie si/te - de. Ook is k aan het eind van de stam verdwenen en verdween h als deze tussen twee onbeklemtoonde klinkers stond, waardoor lettergrepen die nu gesloten lijken ooit open waren of andersom. De uitgang van de illatief was bijvoorbeeld ooit -hVn waarbij V een kopie was van de klinker voor de h, bijvoorbeeld kuutehen (van kuusi), maar dit werd daarna kuuteen met, schijnbaar tegen de regels in, de sterke trap in een gesloten lettergreep. Veel woorden die eindigen in -e hebben de zwakke trap, ondanks dat er een open lettergreep volgt, maar dit komt doordat deze woorden vroeger in -ek eindigden. Soms kunnen twee soorten gradatie zelfs door elkaar optreden, bijvoorbeeld bij kuningas - kuninkaan (ouder kuninkahan) 'koning', waarbij het toevoegen van een uitgang de s in de zwakke trap laat overgaan, maar de ng weer in de sterke trap verschijnt.

Dubbel en Enkeling

In de Finse taal zitten zoals in vele andere talen, ook "verhaspelingswoorden". Dit houdt in dat er woorden zijn die bijna op elkaar lijken of klinken, maar toch een letter meer of minder hebben. Hierdoor is het "komische" gevaar dat men iets anders schrijft of spelt dan hij/zij bedoelt. Denk hierbij aan: kissa-kisa (kat en wedstrijd), kyllä-kylä (Ja/jawel en dorp/gemeenschap), tuli-tuuli-tulli (vuur, wind en douane), te-tee (jullie en thee)

Grammatica

Het Fins heeft de naam een erg moeilijke taal te zijn, hoewel de oorzaak daarvan voor een groot deel gelegen is in het feit dat de taal niet verwant is met de Indo-Europese talen. Een andere oorzaak is dat de Finse taal ook vele dialecten en dialectisch vervoegingen heeft, die in Finland veel door elkaar worden gebruikt. Het Fins bestaat ook uit veel onregelmatige werkwoordvervoegingen, veel woorden die in het Nederlands niet vervoegbaar zijn worden in het Fins wel vervoegd. Denk hierbij aan het woord "nee/geen". Ook heeft het Fins een grotendeels onbekende woordenschat en zijn er veel woorden niet vertaalbaar. De grammaticale termen genitief, accusatief en passief worden bijvoorbeeld anders gebruikt dan in de Germaanse talen. Bovendien kent het Fins een groot aantal verschillende naamvallen: 16 in totaal, dit waren er in het Oudfins 21.

Het Fins is een zeer sterk agglutinerende taal, wat betekent dat woorden kunnen worden voorzien door een keten van uitgangen die bijvoorbeeld plaatsbepaling of bezit weergeven (talo 'huis', talossa 'in het huis', taloissa 'in de huizen', talonsa 'zijn/haar huis', talossaan 'in zijn/haar huis', taloissaan 'in zijn/haar huizen'). We spreken daarom in dit geval bij voorkeur van een flecterende taal. Finse woorden zijn dan ook gemiddeld langer dan Nederlandse, doordat het Nederlands vaker afzonderlijke woorden (clitica) gebruikt.

Nominalen

Onder de nominalen vallen alle naamwoorden, zoals bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden en persoonlijke voornaamwoorden. Deze worden op dezelfde manier verbogen. Het Fins kent in het geheel geen woordgeslacht, zelfs niet in de persoonlijke voornaamwoorden. Het persoonlijke voornaamwoord hän kan dus zowel 'hij' als 'zij' betekenen. Er is wel een achtervoegsel -tar dat te vergelijken is met het Nederlandse -in, -es of -ster, zoals in kuningatar 'koningin'. Dit achtervoegsel wordt in het moderne Fins echter niet zo veel gebruikt omdat woorden van nature al geslachtsneutraal zijn.

Waar het Nederlands voorzetsels heeft, gebruikt het Fins behalve achterzetsels vaker naamvallen, wat kenmerkend is voor agglutinerende talen. Het Fins gebruikt de volgende naamvallen:

Naamval	Uitgang	Betekenis	Voorbeeld	Vertaling
Grammaticaal
nominatief (nominatiivi)	-	(onderwerp)	talo	huis
genitief (genetiivi)	-n	van (bezit, relatie)	talon	van het huis
accusatief (akkusatiivi)	-n, -	(voltooid voorwerp)	talon	(het volledige) huis
partitief (partitiivi)	-(t)a	(onvoltooid voorwerp)	taloa	(wat/een deel van het) huis
Locatief (intern)
inessief (inessiivi)	-ssa	binnenin	talossa	in het huis
elatief (elatiivi)	-sta	vanuit	talosta	het huis uit
illatief (illatiivi)	-Vn (V=voorg. kl.)	naar binnen	taloon	het huis in
Locatief (extern)
adessief (adessiivi)	-lla	bij, op	talolla	bij/op het huis
ablatief (ablatiivi)	-lta	vandaan, vanaf	talolta	van het huis weg/af, bij het huis vandaan
allatief (allatiivi)	-lle	naartoe	talolle	naar het huis toe
Essief (rol)
essief (essiivi)	-na	als	talona	als een huis
(exessief; dialectisch) (eksessiivi)	-nta	van zijnde	talonta	(verandering) van een huis zijnde (in iets anders)
translatief (translatiivi)	-ksi	in (de rol van)	taloksi	(verandering) in een huis
Marginaal (weinig gebruikt)
instructief (instruktiivi)	-n	met (behulp van)	taloin	met de huizen
abessief (abessiivi)	-tta	zonder	talotta	zonder huis
comitatief (komitatiivi)	-ne-	samen met	taloineen	samen met het huis/de huizen

De abessief, comitatief en instructief worden niet meer productief gebruikt en komen alleen maar in vaste standaarduitdrukkingen voor.

Bijvoeglijke naamwoorden en ook telwoorden congrueren: suuri talo 'het grote huis', suuressa talossa 'in het grote huis'. Bij getallen, als het woord erna in de partitief staat, blijft het getal zelf in de nominatief: kaksi taloa 'twee huizen', kahdessa talossa 'in twee huizen'.

Meervoud

In het Fins wordt de nominatief meervoud meestal gevormd door een t achter het zelfstandig naamwoord te zetten en de stam in de zwakke gradatietrap. Het meervoud van de overige naamvalsvormen wordt gevormd door een -i- in te voegen tussen stam en uitgang. Deze kan soms de bestaande eindklinker vervangen of veranderen.

Nominatief ev.	Nominatief mv.	Inessief mv.	Vertaling
talo	talot	taloissa	huis
kala	kalat	kaloissa	vis
pöytä	pöydät	pöydissä	tafel
lintu	linnut	linnuissa	vogel
ohje	ohjeet	ohjeissa	instructie
yö	yöt	öissä	nacht

Nominatief, accusatief en partitief

De nominatief, accusatief en partitief zijn de meest gebruikte naamvallen. Het gebruik van deze naamvallen is soms moeilijk te leren, aangezien het op sommige punten sterk verschilt van andere Europese talen.

De nominatief is altijd de onverbogen vorm van het woord en wordt gebruikt voor het onderwerp van de zin.

De accusatief is gelijk aan de genitief in het enkelvoud en aan de nominatief in het meervoud (met -t). In een enkel geval, zoals bij de gebiedende wijs, is de accusatief enkelvoud ook gelijk aan de nominatief. Hij wordt gebruikt voor het lijdend voorwerp als de handeling daarop voltooid en volledig is. De accusatief als naamval is geschrapt uit veel moderne grammatica's, maar aangezien de persoonlijke voornaamwoorden een afzonderlijke accusatief enkelvoud in -t hebben is dat soms moeilijk vol te houden.

De partitief heeft de uitgang -a/ä of -ta/tä en wordt gebruikt voor het lijdend voorwerp als de handeling daarop onvoltooid, onvolledig of onbepaald is. Dit gebeurt wanneer:

• iets nog bezig is: mies lukee lehteä 'de man leest de krant' (maar heeft hem nog niet uit)
• iets incompleet is: mies lukee lehteä 'de man leest wat in de krant' (dat wil zeggen: hij leest in de krant, niet de hele krant)
• het een negatieve zin betreft: mies ei lue lehteä 'de man leest de krant niet'

Als het lijdend voorwerp volledig is of het proces is afgerond, dan wordt de accusatief gebruikt: mies lukee lehden 'de man leest de krant (helemaal uit)'.

De partitief wordt ook gebruikt:

• na telwoorden: talo 'huis, kaksi taloa 'twee huizen.
• als onderwerp, als dat een onbepaalde hoeveelheid aangeeft: Suomessa on järviä 'in Finland zijn meren' (hier staat järvi 'meer' in de partitief meervoud).

In zekere zin lijkt de partitief in gebruik wat op het Franse onbepaald lidwoord (du, de la en des). Vergelijk het bovenstaande voorbeeld met de Franse vertaling: En Finlande, il y a des lacs.

Hoewel de partitief aan regels is verbonden en goed te leren is, blijft het gebruik in sommige gevallen voor een niet-Finstalige toch lastig te voorspellen. Dit komt vooral door de zogenaamde "verbirektio". Dit zijn werkwoorden die altijd een bepaalde naamval dragen, ongeacht de regels. Voorbeelden van werkwoorden die partitief vereisen zijn: "rakastaa" (houden van) en "auttaa" (helpen) → Rakastan sinua, Auta minua. Deze verbirektio's met hun naamvallen moeten afzonderlijk geleerd worden.

Trappen van vergelijking

In het Fins wordt de vergrotende trap gevormd door achter het bijvoeglijke naamwoord de uitgang -mpi toe te voegen, of -mpa/mpä- als er een uitgang volgt. De overtreffende trap wordt gemaakt met -in, of -impa/impä- als er een uitgang volgt.

Nominatief ev.	Inessief ev.	Inessief mv.	Vertaling
pieni	pienessä	pienissä	klein
pienempi	pienemmässä	pienemmissä	kleiner
pienin	pienimmässä	pienimmissä	kleinst
iso	isossa	isoissa	groot
isompi	isommassa	isommissa	groter
isoin	isoimmassa	isoimmissa	grootst
vanha	vanhassa	vanhoissa	oud
vanhempi	vanhemmassa	vanhemmissa	ouder
vanhin	vanhimmassa	vanhimmissa	oudst

De trappen van hyvä 'goed' zijn onregelmatig: parempi 'beter', paras (parhaa-) 'best'.

Voornaamwoorden

Het Fins heeft onder andere de volgende voornaamwoorden:

Enkelvoud			Meervoud
Fins	Vertaling		Fins	Vertaling
minä (minu-)	ik		me (mei-)	wij
sinä (sinu-)	jij		te (tei-)	jullie/u
hän	hij/zij		he (hei-)	zij (personen)
se (si-)	het (in spreektaal ook hij/zij)		ne (nii-)	zij (dingen, in de spreektaal ook personen)
tämä (tä-)	dit, deze		nämä (näi-)	deze
tuo	dat, die		nuo (noi-)	die
kuka/ken (kene-)	wie		ketkä (kei-)	wie (allemaal)
mikä (mi-)	wat		mitkä (mi-)	wat (alles)
joka (jo-)	die, dat (betrekkelijk)		jotka (joi-)	die (betrekkelijk)

De persoonlijke voornaamwoorden mogen bij de eerste en tweede persoon weggelaten worden.

Werkwoorden

In vergelijking met de Romaanse talen zijn de werkwoorden in het Fins relatief eenvoudig en lijken in bepaalde opzichten op de Nederlandse. Er zijn slechts twee tijden: tegenwoordige en verleden tijd. De toekomende tijd wordt meestal met de tegenwoordige tijd weergegeven. Daarnaast zijn er vier wijzen: de aantonende wijs, de gebiedende wijs, de conditionalis en de potentialis. De conditionalis laat zich vergelijken met de conditionalis uit de Romaanse talen en kan vertaald worden met 'zou(den)' of het Engelse 'would'. De potentialis wordt gebruikt om aan te geven dat iets mogelijkerwijs of waarschijnlijk zal gebeuren, maar is in de huidige Finse spreektaal zeldzaam.

Uitgangen

De volgende uitgangen worden gebruikt voor de zes combinaties van persoon (eerste, tweede en derde) en getal (enkelvoud en meervoud). De gebiedende wijs heeft geheel eigen uitgangen die niet lijken op de andere.

Vorm	Uitgang	Geb. wijs
minä (ik)	-n
sinä (jij)	-t	-
hän (hij/zij)	-V, -	-koon/köön
me (wij)	-mme	-kaamme/käämme
te (jullie)	-tte	-kaa/kää
he (zij)	-vat/vät	-koot/kööt
(passief)	-tta- + -Vn	-ttakoon/ttäköön

In de derde persoon enkelvoud wordt de voorgaande klinker verdubbeld in de tegenwoordige tijd en in de potentialis, anders is er geen uitgang.

Het Fins kent, naast de gebruikelijke zes combinaties van persoon en getal ook nog een speciale passieve vorm, die geen persoon of getal kent. In feite is dit een soort 'vierde persoon' en duidt aan dat de handeling door een onbekende of onspecifieke persoon wordt verricht. De passieve uitgang bestaat uit twee afzonderlijke delen: een passief-uitgang -tta/ttä- die achter de werkwoordstam wordt geplaatst en een speciale vierdepersoons-uitgang -Vn, waarbij V hetzelfde is als de voorgaande klinker. Tussen de passief-uitgang en persoons-uitgang worden de tussenvoegsels voor tijd en wijs geplaatst.

Tijden en wijzen

De tegenwoordige tijd wordt gevormd zonder tussenvoegsel: de uitgangen worden rechtstreeks aan de stam vastgemaakt. In de passieve vorm komen de twee uitgangen daardoor achter elkaar en dit wordt -taan/tään (met verkorting van de -t door gradatie). Als de stam eindigt in een medeklinker, wordt net als bij naamwoorden een extra -e- ingevoegd voor de uitgangen om de uitspraak te vergemakkelijken.

De verleden tijd wordt gevormd door het invoegen van -i- tussen de stam en de uitgang. Hierbij gelden dezelfde regels omtrent het veranderen en verwijderen van voorgaande klinkers als bij de meervoudsvormen van naamwoorden. Als de stam al eindigt in -i blijft deze ongewijzigd, waardoor de tegenwoordige en verleden tijd vrijwel gelijk zijn.

De conditionalis wordt gevormd door het invoegen van -isi- tussen de stam en de uitgang, waarbij vergelijkbare regels gelden als bij de verleden tijd.

De potentialis ten slotte wordt gekenmerkt door het tussenvoegsel -ne-.

Voorbeelden

Hier volgen een aantal voorbeelden:

Infinitief
sanoa (sano-)	zeggen	auttaa (autta-)	helpen	lisätä (lisät-)	toevoegen
Tegenwoordige tijd
sanon	ik zeg	autan	ik help	lisään	ik voeg toe
sanot	jij zegt	autat	jij helpt	lisäät	jij voegt toe
sanoo	hij/zij zegt	auttaa	hij/zij helpt	lisää	hij/zij voegt toe
sanomme	wij zeggen	autamme	wij helpen	lisäämme	wij voegen toe
sanotte	jullie zeggen	autatte	jullie helpen	lisäätte	jullie voegen toe
sanovat	zij zeggen	auttavat	zij helpen	lisäävät	zij voegen toe
sanotaan	wordt gezegd	autetaan	wordt geholpen	lisätään	wordt toegevoegd
Verleden tijd
sanoin	ik zei	autoin	ik hielp	lisäsin	ik voegde toe
sanoit	jij zei	autoit	jij hielp	lisäsit	jij voegde toe
sanoi	hij/zij zei	auttoi	hij/zij hielp	lisäsi	hij/zij voegde toe
sanoimme	wij zeiden	autoimme	wij hielpen	lisäsimme	wij voegden toe
sanoitte	jullie zeiden	autoitte	jullie hielpen	lisäsitte	jullie voegden toe
sanoivat	zij zeiden	auttoivat	zij hielpen	lisäsivät	zij voegden toe
sanottiin	werd gezegd	autettiin	werd geholpen	lisättiin	werd toegevoegd
Gebiedende wijs
sano	zeg!	auta	help!	lisää	voeg toe!
sanokoon	laat hij/zij zeggen	auttakoon	laat hij/zij helpen	lisätköön	laat hij/zij toevoegen
sanokaamme	laten wij zeggen	auttakaamme	laten wij helpen	lisätkäämme	laten wij toevoegen
sanokaa	zeg (allemaal)	auttakaa	help (allemaal)	lisätkää	voeg (allemaal) toe!
sanokoot	laten zij zeggen	auttakoot	laten zij helpen	lisätkööt	laten zij toevoegen
sanottakoon	laat gezegd worden	autettakoon	laat geholpen worden	lisättäköön	laat toegevoegd worden
Conditionalis
sanoisin	ik zou zeggen	auttaisin	ik zou helpen	lisäisin	ik zou toevoegen
sanoisit	jij zou zeggen	auttaisit	jij zou helpen	lisäisit	jij zou toevoegen
sanoisi	hij/zij zou zeggen	auttaisi	hij/zij zou helpen	lisäisi	hij/zij zou toevoegen
sanoisimme	wij zouden zeggen	auttaisimme	wij zouden helpen	lisäisimme	wij zouden toevoegen
sanoisitte	jullie zouden zeggen	auttaisitte	jullie zouden helpen	lisäisitte	jullie zouden toevoegen
sanoisivat	zij zouden zeggen	auttaisivat	zij zouden helpen	lisäisivät	zij zouden toevoegen
sanottaisiin	zou worden gezegd	autettaisiin	zou worden geholpen	lisättäisiin	zou worden toegevoegd
Potentialis
sanonen	ik zou kunnen zeggen	auttanen	ik zou kunnen helpen	lisännen	ik zou kunnen toevoegen
sanonet	jij zou kunnen zeggen	auttanet	jij zou kunnen helpen	lisännet	jij zou kunnen toevoegen
sanonee	hij/zij zou kunnen zeggen	auttanee	hij/zij zou kunnen helpen	lisännee	hij/zij zou kunnen toevoegen
sanonemme	wij zouden kunnen zeggen	auttanemme	wij zouden kunnen helpen	lisännemme	wij zouden kunnen toevoegen
sanonette	jullie zouden kunnen zeggen	auttanette	jullie zouden kunnen helpen	lisännette	jullie zouden kunnen toevoegen
sanonevat	zij zouden kunnen zeggen	auttanevat	zij zouden kunnen helpen	lisännevät	zij zouden kunnen toevoegen
sanottaneen	zou kunnen worden gezegd	autettaneen	zou kunnen worden geholpen	lisättäneen	zou kunnen worden toegevoegd

Deelwoorden

Het Fins kent vijf deelwoorden: actief onvoltooid, passief onvoltooid, actief voltooid, passief voltooid en een speciaal 'participium agentis'. Deze deelwoorden gedragen zich als bijvoeglijke naamwoorden en kunnen ook als zodanig worden gebruikt. De vormen zijn als volgt, met de werkwoorden puhua 'spreken', auttaa 'helpen, lisätä 'toevoegen' en als onderwerp of voorwerp mies 'man', lapsi 'kind', kieli 'taal', omena 'appel':

Deelwoord	Fins	Vertaling	Fins	Vertaling	Fins	Vertaling
actief onvoltooid	puhuva mies	sprekende man man die nu aan het spreken is	auttava mies	helpende man man die nu aan het helpen is	lisäävä mies	toevoegende man man die nu (iets) aan het toevoegen is
passief onvoltooid	puhuttava kieli	gesproken wordende taal taal die nu wordt gesproken	autettava lapsi	geholpen wordend kind kind dat nu wordt geholpen	lisättävä omena	toegevoegd wordende appel appel die nu wordt toegevoegd
actief voltooid	puhunut mies (mv: puhuneet miehet)	sprekend geweeste man man die heeft gesproken	auttanut mies (mv: auttaneet miehet)	helpend geweeste man man die heeft geholpen	lisännyt lapsi (mv: lisänneet lapset)	toevoegend geweest kind kind dat (iets) heeft toegevoegd
passief voltooid	puhuttu kieli	gesproken taal taal die is/werd gesproken	autettu lapsi	geholpen kind kind dat is/werd geholpen	lisätty omena	toegevoegde appel appel die is/werd toegevoegd
participium agentis	miehen puhuma kieli	door de man gesproken taal	miehen auttama lapsi	door de man geholpen kind	lapsen lisäämä omena	door het kind toegevoegde appel

De voltooide deelwoorden worden bovendien gebruikt voor het vormen van de voltooide vorm van het werkwoord, zoals het voltooid deelwoord dat in het Nederlands doet. Hierbij wordt olla 'zijn' als hulpwerkwoord gebruikt:

Vorm	Fins	Vertaling
voltooid tegenwoordig enkelv.	olen puhunut	ik heb gesproken
voltooid tegenwoordig meervv.	olemme puhuneet	wij hebben gesproken
voltooid tegenwoordig passief	on puhuttu	is gesproken
voltooid verleden enkelv.	olin puhunut	ik had gesproken
voltooid verleden meerv.	olimme puhuneet	wij hadden gesproken
voltooid verleden passief	oli puhuttu	was gesproken
voltooid conditionalis enkelv.	olisin puhunut	ik zou hebben gesproken
voltooid conditionalis meervv.	olisimme puhuneet	wij zouden hebben gesproken
voltooid conditionalis passief	olisi puhuttu	zou zijn gesproken

Infinitieven

Het Fins kent vijf verschillende infinitieven. Deze worden niet allemaal even veel gebruikt, sommige zijn enigszins verouderd of formeel.

• De eerste infinitief is de vorm die in een woordenboek staat. Hij eindigt in -da/dä, of -a/ä. Deze -d- versmelt meestal met een voorgaande medeklinker. Hierdoor is ook de variant -ta/tä ontstaan, waarna de voorgaande medeklinker is verdwenen, maar de voorgaande stam staat in dit geval in de zwakke gradatietrap.
• De tweede infinitief wordt gevormd door de -a/ä van de eerste infinitief te vervangen door -e.
• De derde infinitief wordt gevormd met de uitgang -ma/mä.
• De vierde infinitief wordt gevormd met de uitgang -minen.
• De vijfde infinitief is erg zeldzaam en wordt gevormd met de uitgang -maisilla/mäisillä, altijd gevolgd door een bezitsuitgang.

Ontkenningswerkwoord

Ontkenning wordt in het Fins, in tegenstelling tot de meeste andere Europese talen, weergegeven door middel van een werkwoord. Bijvoorbeeld: en lue 'ik lees niet', ei lue 'hij/zij leest niet'. Dit lijkt enigszins op het Engels: I don't work, he doesn't work. Het verschil met het Engels is echter dat het Finse ontkenningswerkwoord geen uitgangen heeft voor tijd of wijs; deze worden aan het werkwoord erachter toegevoegd. De verleden tijd zou dus, letterlijk vertaald, niet I didn't work maar I don't worked zijn.

De vorm die na het ontkenningswerkwoord wordt gebruikt heeft geen uitgang en wordt gevormd door de stam van de eerste persoon enkelvoud te nemen, zonder de -n. Hetzelfde geldt voor de passieve vorm, die de -Vn-uitgang verliest. Bij ontkenning van de verleden tijd wordt het voltooid deelwoord gebruikt (actief dan wel passief). Wederom heeft de gebiedende wijs een geheel eigen serie vormen.

Hieronder volgen voorbeelden met het werkwoord sanoa 'zeggen':

Tegenwoordige tijd positief			Tegenwoordige tijd negatief			Verleden tijd negatief			Gebiedende wijs
Fins	Vertaling		Fins	Vertaling		Fins	Vertaling		Fins	Vertaling
sanon	ik zeg		en sano	ik zeg niet		en sanonut	ik zei niet
sanot	jij zegt		et sano	jij zegt niet		et sanonut	jij zei niet		älä sano	zeg niet
sanoo	hij/zij zegt		ei sano	hij/zij zegt niet		ei sanonut	hij/zij zei niet		älköön sanoko	laat hij/zij niet zeggen
sanomme	wij zeggen		emme sano	wij zeggen niet		emme sanoneet	wij zeiden niet		älkäämme sanoko	laten wij niet zeggen
sanotte	jullie zeggen		ette sano	jullie zeggen niet		ette sanoneet	jullie zeiden niet		älkää sanoko	zeg (allemaal) niet
sanovat	zij zeggen		eivät sano	zij zeggen niet		eivät sanoneet	zij zeiden niet		älkööt sanoko	laten zij niet zeggen
sanotaan	wordt gezegd		ei sanota	wordt niet gezegd		ei sanottu	werd niet gezegd		älköön sanottako	laat niet worden gezegd

Zinsbouw

Het Fins heeft dankzij het naamvalssysteem een relatief vrije woordvolgorde. Toch wordt die vrijheid begrensd door de betekenis van de zin in een context: de zin moet begrijpelijk en logisch blijven. De meest voorkomende woordvolgorde in neutrale zinnen is niettemin SVO, waarbij S het subject is, V het gezegde en de O staat voor het lijdend voorwerp, het meewerkend voorwerp of een naamwoordelijk gezegde. Dat wil zeggen: het onderwerp staat op de eerste plaats, het gezegde meestal op de tweede en een lijdend voorwerp op de derde plaats: mies lukee lehteä 'de man leest de krant' (mies 'man', lukea 'lezen', lehti 'krant').

In het Fins staat het bijvoeglijk naamwoord altijd voor het zelfstandig naamwoord: suuri mies 'een grote man' (suuri 'groot') en in het algemeen een bepaling voor het bepaalde: Helsingin kaupunki 'de stad Helsinki' (lett: "van Helsinki de stad", vergelijk het Engelse the city of Helsinki).

De vormleer kent de nominatief, partitief en accusatief, die elk de functie van subject of object kunnen krijgen. Het is voor niet-Finnen erg moeilijk om te weten wanneer voor het object de partitief of de genitief gebruikt moet worden. De laatste tien jaar worden er zinstypes in de Finse grammatica’s genoemd, die beter het gebruik van de naamvallen beschrijven. Afhankelijk van een zinstype staat het subject dus in de nominatief of accusatief. De belangrijkste zinstypes zijn:

• Transitieve zin: Te rikoitte ikkunan (jullie maakten het raam stuk)
• Intransitieve zin: Lokit lentelevät ja kirkuvat (De meeuwen krijsen en vliegen rond)
• Existentiële zin: Pöydällä on kirjoja (Op de tafel liggen boeken)
• Bezitszin: Minulla on talo (ik heb een huis)
• Necessieve zin: Minun on pakko tehdä jotain (Ik moet iets doen, letterlijk: Ik ben verplicht iets te doen)
• Veranderingszin: Minusta tuli opettaja (Ik werd een leraar)
  • Liisa tuli onnelliseksi (Liisa werd gelukkig)

Voorzetsels en achterzetsels

Voor veel situaties waar het Nederlands een voorzetsel of achterzetsel nodig heeft, is in het Fins een naamval voorhanden. Het gebruik van zulke woorden is daarom relatief zeldzaam en wordt slechts gebruikt om de plaats of beweging wat verder te specificeren dan met de naamvallen alleen mogelijk is. Het Fins heeft een voorkeur voor achterzetsels, die achter een woord in de genitief geplaatst worden: miehen takana 'achter de man' (takana 'achter', miehen is de genitief van mies). Voorzetsels worden gevolgd door een woord in de partitief: ennen joulua 'voorafgaand aan kerstmis'. Een aantal woorden kan zowel als voorzetsel als als achterzetsel gebruikt worden: torin lähellä of lähellä toria 'bij het plein' (lähellä '(dicht)bij', toria is partitief en torin genitief van tori 'plein').

Voor- en achterzetsels zijn in het Fins meestal versteende naamvalsvormen van andere woorden, zoals päällä 'bovenop', dat de adessief van pää 'hoofd' is; het betekent dus letterlijk 'op de kop van'. Het hiervoor genoemde takana is van oorsprong de essief van taka, een verouderd woord voor 'rug'. Hier is nog de oudere plaatsbepalende betekenis van de essief bewaard, die in het modern Fins is overgenomen door de adessief; het woord betekende dus eerst 'aan de rug van'. Soms bestaat het basiswoord niet (meer), zoals bij lähellä 'dichtbij', dat de adessief is van lähi. Dit woord bestaat niet als zelfstandig woord maar nog wel als voorvoegsel lähi-, dat 'dichtbij-' betekent zoals in lähikauppa 'buurtwinkel'.

Bezitsconstructie

Het formele geschreven Fins gebruikt geen bezittelijke voornaamwoorden. In plaats daarvan verschijnen er bezitsuitgangen: talo 'huis', taloni 'mijn huis'. Ter benadrukking of, in spreektaal, zelfs ter vervanging van deze uitgangen, kan de genitiefvorm van het persoonlijke voornaamwoord worden gebruikt: minun taloni, minun talo.

Bezittelijke voornaamwoorden
Fins	Vertaling
Minun taloni	Mijn huis
Sinun talosi	Jouw huis
Hänen talonsa	Zijn/haar huis
Meidän talomme	Ons huis
Teidän talonne	Jullie huis
Heidän talonsa	Hun huis

hebben-constructie

Het Fins heeft geen werkwoord "hebben". De constructie die hier wordt gebruikt is te vertalen met "bij mij is...", waarbij datgene wat men "heeft" niet het lijdend voorwerp, maar het onderwerp is: minulla on talo 'ik heb een huis'; letterlijk 'bij mij is een huis'. Deze constructie komt ook voor in de Keltische talen zoals het Iers (tá teach agam) en als dativus possessivus in het Latijn (mihi domus est) en Grieks.

Woordenschat

Telwoorden

De telwoorden van 1 tot 10 luiden:

	hoofdtelwoorden	spreektalige vormen	snel tellen	afgeleide zelfstandige naamwoorden met betekenis "nummer 1" e.d.	rangtelwoorden 1	rangtelwoorden 2	rangtelwoorden 3
1	yksi	yks	yy	ykkönen	ensimmäinen	eka	ykkös(paikka)
2	kaksi	kaks	kaa	kakkonen	toinen	toka	kakkos(paikka)
3	kolme	kolme	koo	kolmonen	kolmas	kolmannes	kolmos(paikka)
4	neljä	neljä-neli	nee	nelonen	neljäs	neljännes	nelos(paikka)
5	viisi	viis	vii	vitonen/viitonen	viides	viidennes	viitos(paikka)
6	kuusi	kuus	kuu	kutonen/kuutonen	kuudes	kuudennes	kuutos(paikka)
7	seitsemän	seiska	see	seitsentä-seitsemäinen-seitsikko-seiskanen	seitsemäs	seitsemännes	seitsemäs(paikka)
8	kahdeksan	kasi	kaa	kahdeksikko/kasinen	kahdeksas	kahdeksannes	kahdeksas(paikka)
9	yhdeksän	ysi	yyh	yhdeksikkö/ysinen	yhdeksäs	yhdeksännes	yhdeksäs(paikka)
10	kymmenen	kymppi	kyy	kymmenen/kymppinen	kymmenes	kymmenes	kymmenes(paikka)

	Uitgebreide telwoorden	Uitgebreide telwoorden spreektalige vormen
0	nolla	nolla
11	yksitoista	ykstoista (yytoo)
12	kaksitoista	kakstoista (kaatoo)
20	kaksikymmentä	kakskyt
21	kaksikymmentäyksi	kakskytyks (kaayks)
22	kakskymmentäkaksi	kakskytkaks (kaakaks)
30	kolmekymmentä	kolkyt
100	sata	sata
101	satayksi	satayks
200	kaksisataa	kakssataa
300	kolmesataa	kolmesataa
1000	tuhat	tuhat
2000	kaksituhatta	kakstuhatta
10 000	kymmenentuhatta	kymmentuhatta
100 000	satatuhatta	satatuhatta
1 000 000	miljoona	milli
1 000 000 000	miljardi	miljardi

Maanden en dagen

Fins	Vertaling	Betekenis		Fins	Vertaling
tammikuu/tammi	januari	eikenmaand		maanantai	maandag
helmikuu/helmi	februari	parelmaand		tiistai	dinsdag
maaliskuu/maalis	maart	vroege maand		keskiviikko	'midweek': woensdag
huhtikuu/huhti	april	rooimaand		torstai	donderdag
toukokuu/touko	mei	zaaimaand		perjantai	vrijdag
kesäkuu/kesä	juni	zomermaand		lauantai	zaterdag
heinäkuu/heinä	juli	hooimaand		sunnuntai	zondag
elokuu/elo	augustus	korenmaand
syyskuu/syys	september	herfstmaand
lokakuu/loka	oktober	moddermaand
marraskuu/marras	november	doodsmaand
joulukuu/joulu	december	kerstmaand

Spreektaal en schrijftaal

Wat het zeer lastig maakt in Finland, is dat in meerdere delen van Finland wordt gesproken met een dialect, spreektaal, samenvoegingen, verkortingen of straattaal. Doordat alles door elkaar wordt gebruikt in de Finse taal, door de hele bevolking, is het voor een buitenlander die Fins probeert te spreken erg moeilijk om te begrijpen wat er tegen hem/haar wordt gezegd. Denk hierbij aan het voorbeeld "yksi"(één) en "ysi"(spreektaal nummer negen), deze zijn snel te verwarren in de bijna gelijke uitspraak.

Twee bekende dialecten zijn het Lounaismurre (Zuidwestdialect) en het Stadin slangi (Helsinki en omstreken). Het Lounaismurredialect wordt bijna in heel Finland gesproken en staat beter bekend als "het spreek-Fins". Er wordt hierin veel gesjoemeld met letters, uitspraken en vervoegingen. Het spreek-Fins bestaat al sinds 1800. Voorbeelden hiervan zijn:

standaard-Fins	spreek-Fins	Nederlands
anteeksi	anteeks	sorry
tiedän	tiiän	ik weet (het)
nyt se tulee, mene sinä ensin!	nysse tulee, mee sä eka	nu komt het/hij eraan, ga jij eerst!
luuliko hän minua sinuksi?	luuliks se mua suks?	dacht hij dat ik jou was?
etkö sinä tajua?!	eksä tajuu?!	besef je het niet?!
pimeä	pimee	donker
Mene tai tule, mutta pane se ovi kiinni ja ole hiljaa!	Mee tai tuu, mut paa se ovi kii ja oo hiljaa	Kom of ga, maar doe de deur dicht en wees stil!
televisio	telkku-teevee-töllö-ruutu-telkkari	televisie
maailmanmestaruuskilpailunvoittaja	maailmanmestari	wereldkampioen
raitiovaunu	ratikka-raitsikka-raitsu-spora	tram

Werkwoorden vervoegen in spreek-Fins

standaard-Fins	spreek-Fins	Nederlands		standaard-Fins	spreek-Fins	Nederlands
minä olen	mä oon	ik ben		minä en ole	mä en oo	ik ben niet
sinä olet	sä oot	jij bent		sinä et ole	sä et oo	jij bent niet
hän on	se on	hij/zij is		hän ei ole	se ei oo	hij/zij is niet
me olemme	me ollaan	wij zijn		me emme ole	me ei olla	wij zijn niet
te olette	te ootte	jullie zijn		te ette ole	te ette oo	jullie zijn niet
he ovat	ne on	zij zijn		he eivät ole	ne ei oo	zij zijn niet

standaard-Fins	spreek-Fins	Nederlands
minä tahdon	mä tahon	ik wil
sinä tahdot	sä tahot	jij wilt
hän tahtoo	se tahtoo	hij/zij wil
me tahdomme	me tahotaan	wij willen
te tahdotte	te tahotte	jullie willen
he tahtovat	ne tahtoo	zij willen

Literatuur

• Hakulinen, Auli et al. (2004): Iso suomen kielioppi. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Helsinki. ISBN 951-746-557-2.
• Ikola, Osmo (2001): Nykysuomen opas. University of Turku, Turku. ISBN 951-29-1800-5
• Itkonen, Terho & Sari Maamies (2007): Uusi Kieliopas. Tammi, Helsinki, 2007. ISBN 978-951-31-3838-7.
• White, Leila (2006): A grammar book of Finnish. Finn Lectura, ISBN 978-951-792-146-6

Bekende Finstalige schrijvers zijn o.a.:

• Juhani Aho
• Paavo Haavikko
• Aleksis Kivi
• Leena Lander
• Eino Leino
• Rosa Liksom
• Väinö Linna
• Elias Lönnrot
• Veijo Meri
• Arto Paasilinna
• Frans Eemil Sillanpää
• Zacharias Topelius
• Antti Tuuri
• Mika Waltari

WikiWoordenboek

Zoek Fins op in het WikiWoordenboek.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Finnish language op Wikimedia Commons.