Tijdlijn van de Lage Landen (van 1500 tot 1600)

De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.

Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken

		Geschiedenis van Nederland Tijdlijn Bibliografie ..Naar chronologie Prehistorie Brons- en ijzertijd Romeinse tijd Grote Volksverhuizing Middeleeuwen Bourgondische tijd Zeventien Provinciën Spaanse Nederlanden Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Tachtigjarige Oorlog Gouden Eeuw Patriotten Oranjerestauratie Bataafse Revolutie Franse tijd Verenigd Koninkrijk der Nederlanden 1830-1917 Interbellum Tweede Wereldoorlog Eigentijdse geschiedenis ..Naar onderwerp Constitutionele geschiedenis Economische geschiedenis Fascisme en nationaalsocialisme Nederlandse film Geschiedenis van het Fries Kunstgeschiedenis Literatuurgeschiedenis Geschiedenis van de monarchie Maritieme geschiedenis Van de prehistorie tot 1585 Van 1585 tot heden Militaire geschiedenis Geschiedenis van het Nederlands Geschiedenis van het onderwijs Rechterlijke macht Ontstaan van de Nederlandse ondergrond Sociale geschiedenis Strijd tegen het water Televisiegeschiedenis Uitvindingen en ontdekkingen ..Naar overzeese gebiedsdelen Aruba Nederlandse Antillen ..Naar provincie Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland ..Naar voormalige koloniën Koloniën Geschiedenis van België Tijdlijn - Bibliografie Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, Pieter Bruegel de Oude, 1565 ..Naar chronologie Prehistorie Brons- en ijzertijd Belgae Romeins België Frankisch België Middeleeuwen Bourgondische tijd Habsburgse Nederlanden Spaanse Nederlanden Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse Nederlanden Verenigde Nederlandse Staten Franse tijd Nederlandse tijd Koninkrijk België Eerste Wereldoorlog Interbellum Tweede Wereldoorlog Eigentijdse geschiedenis ..Naar deelstaat Geschiedenis van Vlaanderen Geschiedenis van Wallonië ..Naar onderwerp Constitutionele geschiedenis Economische geschiedenis Fascisme en nationaalsocialisme Kunstgeschiedenis Literaire geschiedenis Maritieme geschiedenis Van de prehistorie tot 1585 Van 1585 tot heden Militaire geschiedenis Rechterlijke macht Sociale geschiedenis ..Naar provincie Antwerpen Henegouwen Limburg Luik Luxemburg Namen Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Waals-Brabant West-Vlaanderen ..Naar voormalige koloniën Koloniën ~1500 De eerste helft van de 16e eeuw is voor de Zuidelijke Nederlanden een periode van enorme groei. Een van de troeven van de Nederlanden is hun buitengewoon gunstige geografische ligging, waardoor ze tegelijkertijd als schakel, verkeersknooppunt en eindbestemming dienst doen voor de handel tussen de landen van de Baltische en Middellandse Zee. De Lage Landen scoren hoog op het vlak van handel, industrie en landbouw, en zijn door verschuiving van de wereldhandel van de Middellandse Zee naar de Atlantische Zeeruimte het nieuwe centrum van de wereldeconomie. Brabant en Vlaanderen zijn hierbij de toonaangevende regio’s. De oudste Vlaamse wandtapijten dateren uit de 13e eeuw. De belangrijkste productiecentra waren toen Doornik en Arras. Deze twee centra kregen in de 15e eeuw heel wat opdrachten van de Hertogen van Bourgondië. (In de veertiende eeuw werden ook al wandtapijten gemaakt in Brugge, Oudenaarde, Geraardsbergen, Edingen en Gent). In de 16e eeuw worden Brussel, Mechelen en Antwerpen belangrijk. Antwerpen gaat zorgen voor de verspreiding over de rest van Europa. Vlaanderen is daarmee het centrum van de Europese wandtapijtenproductie geworden. Omstreeks 1500 is Gent samen met steden als Firenze, een van de belangrijkere steden in Europa, een politiek, economisch en juridisch zwaargewicht en telt tussen 40.000 en 50.000 inwoners. In het begin van de 16e eeuw bereikt de stad Antwerpen haar hoogtepunt. De grootste invoer is die van Engelse lakens, Duitse metaalprodukten en de Portugese specerijen. In 1500 heeft Antwerpen ongeveer 40.000 inwoners, omstreeks 1560 wordt het aantal van 100.000 bereikt. Hand in hand met de toenemende welvaart kent de stad een ongekende culturele bloei. Vooral neemt de schilderkunst in Antwerpen een hoge vlucht in de zestiende en zeventiende eeuw. Een aantal provinciale raden verklaren zich soeverein in het begin van de 16e eeuw zoals Brabant en Henegouwen. In de 16e eeuw verspreiden protestantse evangelisten de heksenvervolging vanuit hun thuisland (Wittenberg, Genève en Zürich) elders in Europa, op de voet gevolgd door hun rivalen van de contrareformatie, de jezuïeten. 1502 Begin van de Gelderse Oorlogen, een reeks conflicten in de Lage Langen: voornamelijk Holland, Vlaanderen en Brabant onder leiding van de Habsburgse vorsten van de Nederlanden aan de ene kant en Gelre, Groningen en de Ommelanden en Friesland, onder leiding van Karel van Gelre aan de andere kant. 1504 26 november - Koningin Isabella I van Castilië sterft. Haar dochter Juana erft de troon, die feitelijk toevalt aan de Bourgondische hertog Filips de Schone. In Mechelen wordt opnieuw de Grote Raad van Mechelen ingesteld als hoogste rechtsorgaan voor de Habsburgse Nederlanden. Dit is een belangrijke stap in de richting van integratie van de verschillende gewesten. Hendrik graaf van Stolburg regeert als landvoogd over Friesland. Jheronimus Bosch schildert - waarschijnlijk in opdracht van Engelbrecht II van Nassau - de triptiek De Tuin der Lusten, hoewel het ook in de periode 1480-90 geschilderd kan zijn. 1506 De latere keizer Karel V, amper zes jaar oud, wordt bij het plotselinge overlijden van zijn vader, Filips de Schone, vorst van de gewesten der Habsburgse Nederlanden onder regentschap van zijn grootvader, Maximiliaan I van Oostenrijk. Het regentschap wordt echter uitgeoefend door diens dochter, Margaretha van Oostenrijk. 1507 18 maart - Margaretha van Oostenrijk wordt landvoogdes van de Nederlanden. 5 juli - Margaretha van Oostenrijk doet haar Blijde Intrede te Mechelen 1509 26 september - De tweede Cosmas- en Damianusvloed treft vooral Walcheren en Tholen, maar ook het gebied tussen IJ en Oude Rijn komt blank te staan. 1511 Erasmus publiceert Lof der zotheid, dat hij opdraagt aan Thomas More. 1512 De Habsburgse bezittingen in de Lage Landen worden samen ingedeeld in de Bourgondische Kreits, een verband van verschillende staatjes binnen het Heilige Roomse Rijk. Huurtroepen van Karel van Gelre vallen Amsterdam aan. Ze plunderen de Lastage, de winterhaven en scheepshelling van de stad. Er wordt grote schade aangericht. 1514 Nadat hij van Maximiliaan I in 1507 al Kirchberg en Weißenhorn ontvangen heeft, verkrijgt de bankier Jakob Fugger de Rijke nu de titel van rijksgraaf. Met enorme sommen geld steunt hij de verkiezing van Karel V tot keizer. 30 september - De Sint-Jeronimusvloed treft Holland en Zeeland. 1515 5 januari - Karel V, zoon van Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige wordt in Brussel meerderjarig verklaard door Maximiliaan, en daarmee graaf van Vlaanderen en Holland, op verzoek van de Nederlandse adel. Zij hebben immers bezwaar tegen de invloed van Gattinara en Granvelle, de Bourgondische raadsheren van Margaretha. 25 januari - Frans I van Frankrijk wordt te Reims tot koning van Frankrijk gekroond. 24 februari - Karel V treedt in Gent aan als nieuwe landsheer. Dit betekent een tijdelijk einde van het regentschap van Margaretha van Oostenrijk, die dan enige tijd teruggetrokken leeft. 11 april - Karel V vaardigt het Kalfsvelverdrag uit, een formele bevestiging van de vrede van Cadzand. Hierdoor mogen de gilden niet meer zelf hun gildedeken kiezen. Dit wekt vooral in Gent, Eerste Lid van de Vier Leden van Vlaanderen en centrum voor handel en industrie, grote wrevel. Tussen 1515 en 1540 zal Gent heel wat vorstelijke beden demonstratief verwerpen. Dit is slechts één aspect van de Gentse Opstand tegen de weinig diplomatische Karel V. 19 mei - De Saksische hertog Joris met de Baard doet zijn aanspraken op Groningen en Friesland voor het geringe bedrag van ƒ100.000 over aan Karel V. 19 november - Aftreden van Jan III van Egmont als stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland. In de eerste helft van de 15de eeuw alleen al kwamen in Gent maar liefst 9 opstanden voor. Niet alleen vorsers uit de vroegere Nederlanden detecteerden in de Lage Landen een sterke drang tot opstand, ook Tilly bestempelt ze in European Revolutions als de bakermat van de ‘bourgeoisrevolte’. In de zestiende eeuw groeit de territoriale bevoegdheid van de Grote Raad van Mechelen. Door de vestiging van het gezag van keizer Karel V over Doornik en het Doornikse, Utrecht, Friesland, Overijssel en Gelre omvat het gebied tenslotte het geheel van de Zeventien Provinciën. 1516 Nadat Karel V naar Spanje is vertrokken om er na het overlijden van Ferdinand II van Aragón de troonopvolging waar te nemen, wordt Margaretha van Oostenrijk,"la bonne tante", voor een tweede maal belast met de regering over de Nederlanden. In 's-Hertogenbosch breekt de pest uit. 1517 24 juni - Grutte Pier landt met een groot leger voor het beleg van Medemblik. 31 oktober - Maarten Luther, Augustijner monnik, moraaltheoloog en kerkhervormer, spijkert zijn 95 stellingen tegen de deur van de kerk in het Duitse Wittenberg. Hiermee begint de Reformatie. Grote Pier werkt aanvankelijk samen met Karel van Gelre en is met zijn kaapvaart zeer schadelijk voor de Hollandse Sontvaart, maar als blijkt dat Karel zelf een machtspositie in Friesland probeert te verwerven, is hij zo teleurgesteld, dat hij zich in 1518 uit de strijd terugtrekt. 1519 Karel, zoon van Filips de Schone van Bourgondië en Johanna de Waanzinnige van Spanje, volgt zijn grootvader Maximiliaan I van Oostenrijk op en wordt Keizer Karel V. 1520 Na 1520 is de wereldlijke rechtspraak grotendeels inquisitoir geworden. De vorsten hadden professionele rechters aangesteld. 15 juni - Banbul van paus Leo X tegen Luther. (Dit betekent excommunicatie, Luther behoort niet meer tot de Rooms-Katholieke Kerk). In Castilië breekt de Opstand van de comunidades uit tegen de uit de Nederlanden afkomstige jonge vorst Karel, en men roept zijn moeder Juana uit tot koningin. Karel bezweert het oproer door te beloven zich voorgoed in Spanje te vestigen. 10 december - Studenten verbranden de pauselijke banbul tegen Luther. Londen heeft 50.000 inwoners. 1521 De Nederlanden raken betrokken bij de Deense Successieoorlogen als Christiaan II van Denemarken steun komt zoeken bij zijn zwager Karel V. Een jaar later wordt de Sont afgesloten voor Holland, reden waarom Margaretha van Oostenrijk steun weigert aan Christiaan. De beperkte centrale macht van de Habsburgers blijkt als admiraal Adolf van Bourgondië Margaretha negeert en Christiaan een schip laat uitrusten. Paus Adrianus VI, de enige paus uit de Lage Landen en voormalig mentor van Karel V, wordt benoemd. 8 mei - In de Habsburgse Nederlanden wordt een verbod uitgevaardigd van het uitgeven, het verkopen en het kopen van boeken van Maarten Luther, en van boeken waarin kerk, paus of vorst worden beledigd. 25 mei - Edict van Worms: Maarten Luther, door de Rooms-Katholieke Kerk in de ban gedaan, wordt tevens in de rijksban geslagen. Juli - In Gent vindt een openbare boekverbranding plaats van Lutherse geschriften. Ook in Utrecht worden Lutherse geschriften verbrand. De Gouden Carolus (munt) wordt in omloop gebracht. Een Overijssels legertje plundert de oostzoom van de Veluwe tot aan Harderwijk. Op de terugtocht worden de mannen achterhaald door een Gelders leger en bij Aperloo verslagen. Desiderius Erasmus vestigt zich in Bazel. Hertog Karel van Gelre laat een blokhuis bouwen in Lemmer als versterkt onderkomen van een garnizoen. Hij legt daarmee een claim op de Friese Zuidwesthoek. 1522 In Brugge en, tot tweemaal toe, in Antwerpen vinden er openbare boekverbrandingen plaats van Lutherse geschriften. Beeldenstorm in Wittenberg. 1523 1 juli - De eerste ketterse protestanten, de Antwerpse monniken Jan van Essen en Hendrik Voes, volgelingen van Luther worden levend verbrand op de Grote Markt van Brussel. 7 juli - Executie te Leeuwarden: de Fries Wijerd Jelckama wordt onthoofd. Jelckama was de laatste overgebleven Friese rebel, piraat en opstandeling, opvolger van Grote Pier. 1524 Zowel Oost-Friesland als Bremen gaan tot het hervormde geloof over. Deze ontwikkeling bij de buren baart het hof van Karel V grote zorg, omdat het het instromen van ketterse geschriften des te gemakkelijker maakt. Friesland erkent Karel V als landsheer. 1525 13 juni - Huwelijk van Maarten Luther en de voormalige non Katharina von Bora in Wittenberg. In de Noordelijke Nederlanden wordt Jan de Bakker uit Woerden de eerste protestantse martelaar. In Den Haag wordt hij, in aanwezigheid van Margaretha van Oostenrijk, op de brandstapel ter dood gebracht. De Gete wordt tot in Tienen bevaarbaar gemaakt. 1526 De Antwerpse boekdrukker Jacob van Liesvelt verzorgt de eerste uitgave van zijn Liesveltbijbel op basis van de Lutherse vertaling van het Nieuwe Testament; het Oude Testament is nog geheel op de Vulgaat gebaseerd. 1527 1 juli - Landgraaf Filips I van Hessen sticht de eerste protestantse universiteit: de Philipps-Universiteit Marburg. 20 november - De Monnikendamse weduwe Wendelmoet Claesdochter wordt in Den Haag wegens ketterij levend verbrand. 1528 Januari - De Staten van het Oversticht (Overijssel en Drenthe) huldigen Karel V als landsheer. 21 oktober - Het Bisdom Utrecht wordt geseculariseerd. Elect Hendrik van de Palts moet de wereldlijke macht afstaan aan Karel V, die leenheer wordt van Utrecht en het Oversticht. Karel V benoemt Antoon van Lalaing tot stadhouder van Utrecht. Met geldelijke steun van Holland wordt in Utrecht aan de bouw van Kasteel Vredenburg begonnen. Het is de bedoeling dat daardoor de roerige gilden eindelijk het zwijgen wordt opgelegd en de stad voorgoed in het Bourgondische gareel gebracht wordt. Troepen van de Gelderse veldheer Maarten van Rossum plunderen en brandschatten Den Haag. 1529 Met de Damesvrede van Kamerijk dwingt Keizer Karel V de Franse koning Frans I formeel afstand te doen van Vlaanderen en Artesië en wordt hij zelf formeel leenheer van die gebieden (in de praktijk was hij het al). De heren worden vertegenwoordigd door twee gezaghebbende dames, Margaretha van Oostenrijk (de tante van Karel V) en Louise van Savoye (de moeder van Frans I). 1530 24 februari - Keizer Karel V wordt te Bologna, op zijn verjaardag, tot keizer gekroond door paus Clemens VII. Dit is de laatste keizerskroning ooit uitgevoerd door een paus. Karel V is een jaar lang in de Habsburgse Nederlanden en wil er het bestuur van centraliseren. 5 juni - De grootkanselier van de Nederlanden, kardinaal Gattinara, overlijdt en wordt niet vervangen. Zijn taken worden feitelijk overgenomen door de grootzegelbewaarder. 25 juni - Op de Rijksdag te Augsburg wordt de Confessie van Augsburg, opgesteld o.l.v. Philipp Melanchthon voorgelezen aan Karel V van het Heilige Roomse Rijk. Het eerste deel bestaat uit 21 artikelen en bevat de hoofdstellingen van de lutherse leer; Het tweede deel bestaat uit een opsomming van wat de lutheranen beschouwen als de belangrijkste misbruiken binnen de Rooms-Katholieke Kerk. 5 november - Sint-Felixvloed. Onder andere de stad Reimerswaal gaat verloren en er zijn 100.000 doden. 30 november - De landvoogdes van de Nederlanden, Margaretha van Oostenrijk, schrijft haar afscheidsbrief aan landsheer Karel V, waarbij zij hem op het hart drukt de vrede te bewaren, ook met de koning van Frankrijk en Engeland. Zij sluit haar testament in en overlijdt de volgende dag. 1531 14 maart - Aankomst van Maria van Hongarije in de Nederlanden - zij zal Margaretha van Oostenrijk opvolgen als landvoogdes. 1 oktober - Karel V voert bij zijn bezoek aan de Nederlanden een aantal hervormingen door. Daarbij stelt hij de Collaterale Raden te Brussel in. Deze bestaan uit: de Raad van State, de Geheime Raad en de Raad van Financiën. Tot het jaar 1788 zijn dit de 3 voornaamste bestuursorganen van de Nederlanden. 7 oktober - Officiële aanstelling van Maria van Hongarije als landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden in de Staten-Generaal (gezamenlijke vergadering van alle Collaterale Raden samen). Maria van Hongarije maakt slechts zelden gebruik van het advies van de hoge edelen. 1532 2 november - Opnieuw treft een Allerheiligenvloed Zeeland en Holland. Reimerswaal wordt voorgoed afgesneden van Zuid-Beveland en komt op een eiland te liggen. De stad, in 1530 al zwaar beschadigd, krijgt opnieuw veel te lijden. 1535 11 februari - Wederdopers rennen naakt door de straten van Amsterdam en trachten vergeefs de stad in te nemen. Het rijk van de Wederdopers in Münster onder leiding van Jan van Leiden komt ten val. Een golf van vervolging van Doopsgezinden leidt tot terechtstellingen in vele steden. De Batenburgers, een groep extremistische Doopsgezinden onder Jan van Batenburg maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en Westfalen onveilig. Zij beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen. Maart - Een groep van circa 300 Doopsgezinden onder leiding van Menno Simons' oudere broer Pieter neemt de Cisterciënser abdij van Oldeclooster nabij Bolsward in en richt versterkingen op. Zij vernielen de altaren en beelden en stichten er hun "Nieuw Jeruzalem". Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg neemt de abdij in. De overlevenden worden gehangen, onthoofd of indien vrouwelijk, verdronken. 1536 Karel van Gelre sluit zich tijdens de Gravenvete aan bij Christiaan III van Denemarken om zo steun te verkrijgen in zijn Gelderse Oorlogen. In mei 1536 bezet Meindert van Ham Appingedam en trekt met zijn troepen naar Groningen en dreigt Holland binnen te vallen. Groningen, dat tot dan toe Gelderse stadhouders heeft gehad, laat onder de Deense druk de Friese stadhouder Georg Schenck van Toutenburg binnen zijn muren, waarmee deze stad ook in Habsburgse handen komt. Meindert wordt verdreven in de Slag bij Heiligerlee. Karel V wordt leenheer en graaf van de gewesten Groningen en Drenthe. Karel V begint een oorlog met Koning Frans I van Frankrijk voor de verovering van Noord-Italië (Italiaanse Oorlog (1535-1538)). Hij vraagt landvoogdes Maria om middels een bedeaanvraag in de Nederlanden geld daarvoor op te halen. 1537 Maart - Koning Frans I van Frankrijk valt het Vlaamse graafschap Artesië binnen met een leger van 30 000 man. 24 en 27 maart - Bijeenroeping van de Staten-Generaal door Maria van Hongarije rond de bedeaanvraag, een belasting die Karel haar vraagt op te leggen van 1.200.000 Carolusgulden en die zij voor een gelijkaardig leger wil bestemmen, vormt de directe aanleiding van de opstand in Gent. Alle Nederlandse gewesten stemmen zonder morren in, maar Gent niet. Het zit al met een schuldenberg (boetes wegens opstandigheid), geërfd uit de Bourgondische periode. Kasselrij Kortrijk, het Land van Waas, en Ninove sluiten zich bij Gent aan. Het Eerste Lid van Vlaanderen beroept zich voor de bedeweigering op het unanimiteits– en het minderheidsbeginsel uit het Vlaamse Privilegie van 1477. Dat houdt in dat aan het graafschap geen belasting kan worden opgelegd als er geen unanieme toestemming van de Vier Leden is. Landvoogdes Maria van Hongarije poogt vruchteloos om met de Gentse opstandige raadsleden tot een akkoord te komen. Zij beveelt iedere Gentse burger die in Antwerpen of Brussel komt te arresteren. 1538 30 juni - De Gelderse hertog Karel van Egmond sterft, waarop de Gelderse successieoorlog uitbreekt. 1540 De Gentse Opstand is tot een hoogtepunt gekomen als de Grote Raad het Kalfsvelverdrag uit 1515 verscheurt. Januari - Karel V is met toelating voor vrije doorgang van Frans I, die op betere betrekkingen hoopt, met een klein leger vanuit Spanje door Frankrijk noordwaarts getrokken naar Valenciennes waar hij eerst zijn zuster Maria samen met een delegatie uit Gent ontmoet. 14 februari - Karel V komt bij Gent aan met een leger van 5000 soldaten. De Gentenaren zijn verrast dat hij persoonlijk en met een leger komt en bieden geen weerstand als hij de stad binnenkomt. De leiders van de opstand worden gearresteerd en 25 van hen worden geëxecuteerd. De overigen wacht een publieke vernedering om hun macht te breken. De officiële gezagsdragers moeten van het stadhuis naar het Prinsenhof, Karels verblijf, stappen, blootvoets, in een donker kleed gehuld en met een strop rond de hals. Ook 318 gildeleden en 50 wevers . Aan het Prinsenhof moeten ze Karel om vergiffenis smeken. Na de onderdrukking van de Gentse Opstand komt aan de zelfstandigheid van de stad Gent nu definitief een einde. De zomer van 1540, ook wel "het grote Zonnejaar" genoemd, is uitzonderlijk lang, warm en droog en duurt zeven maanden. Naar aanleiding hiervan besluiten veel boeren wijn aan te planten. 1543 7 september - het Tractaat van Venlo bezegelt het einde van de Gelderse Oorlogen en de overdracht van het hertogdom Gelre aan de Habsburgse landsheer Karel V. Het kloostercomplex van de Augustinessen in Helmond wordt verwoest door een gecontroleerde brand die moet verhinderen dat, wanneer Maarten van Rossum binnenvalt, de hele stad in vlammen opgaat. De zusters trekken naar het klooster De Annenborch bij Rosmalen. De Vlaamse arts Andreas Vesalius schrijft zijn boek over het menselijk lichaam. 1544 24 januari - In Leuven ontwikkelt Reinerus Gemma Frisius de camera obscura. De Vrede van Spiers zorgt ervoor dat de scheepvaart van de Lage Landen weer vrije toegang krijgt tot de Oostzee na de Deense Successieoorlogen. 18 september - Vrede van Crépy tussen keizer Karel V en Frans I van Frankrijk. De laatste erkent de onafhankelijkheid van Vlaanderen inclusief Romaans-Vlaanderen en Artesië. 13 november - Ursula van Werdum, de vrouw van Jan van Beckum, Heer van Kevelham, en haar schoonzuster Maria van Beckum, beiden doopsgezind c.q. Mennonieten, worden wegens ketterij op de brandstapel ter dood gebracht op het Galgenveld bij Delden. 17 december - Keizer Karel V bepaalt bij octrooi dat de zeegaten bij Edam en de Nieuwendam (bij Krommenie) moeten worden gesloten. Dit is feitelijk het begin van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland. Cornelis Anthonisz. vervaardigt zijn vogelvluchtkaart van Amsterdam. Willem van Nassau erft het prinsdom Orange van zijn neef René van Châlon. Het Antwerps liedboek verschijnt bij Jan Roulans te Antwerpen. 1545 28 november - De Antwerpse drukker Jacob van Liesveldt wordt wegens ketterij onthoofd. Hij had een bijbelvertaling uitgegeven met annotaties van Maarten Luther. 1547 26 mei - De Landsheer Karel V geeft de Vlamingen vergunning voor het graven van de Sassevaart, de voorloper van het kanaal Gent-Terneuzen. 31 juli - Na het overlijden van zijn vader Frans I wordt Hendrik II koning van Frankrijk. Koningin-weduwe Eleonora wordt verbannen van het hof: zij trekt naar Brussel bij haar zuster Maria van Hongarije, en Hendrik II schenkt Eleonora's kasteel van Chenonceau aan zijn maîtresse Diane de Poitiers. 1549 Bestand:Locator Burgundian Circle.svg De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555. 1 april - Kroonprins Filips arriveert vanuit Spanje in Brussel. 22 augustus - In Binche, Henegouwen, beginnen feestelijkheden die tien dagen zullen duren ter gelegenheid van het bezoek van keizer Karel V en zijn zoon Filips. Gastvrouw is landvoogdes Maria van Hongarije, die hier een paleisje heeft laten bouwen. 4 november - Keizer Karel V bepaalt in de Pragmatieke Sanctie dat de Bourgondische Kreits, waaronder de Habsburgse Nederlanden, voortaan ondeelbaar zal zijn en bij overerving binnen de mannelijke en vrouwelijke lijn van zijn familie over zal gaan. Daarmee wordt de opvolging van alle Nederlandse gewesten op identieke wijze beregeld, om een nieuwe scheiding van de Nederlanden te voorkomen. Hij besluit voorts dat het Nederlands de officiële taal van de nieuwe Nederlanden zal zijn. Het einde van de Burcht van Antwerpen wordt door keizer Karel V bekrachtigd. De boekdrukker Christoffel Plantijn vestigt zich in Antwerpen. Halverwege de 16e eeuw begint het calvinisme grote aanhang te krijgen in Antwerpen. 1550 Karel V vaardigt in de Nederlanden het Bloedplakkaat uit. Hiermee wordt het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden bestaat uit anabaptisten. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthouden, wacht hen de brandstapel. Bij de Heksenprocessen te Bredevoort moeten tussen 1550 en 1675 een hele reeks wegens hekserij verdachte personen in het Gelderse Bredevoort terechtstaan. 1554 De Franse koning Hendrik II valt de Habsburgse Nederlanden binnen. Een Frans leger neemt het uitstekend versterkte vestingstadje Mariembourg in en dringt door tot in Dinant, waar het tot staan kan worden gebracht. Tijdens deze campagne in Henegouwen verwoesten Franse troepen ook de kastelen van landvoogdes Maria van Hongarije in Binche en Mariemont. Een tegenaanval verjaagt de Fransen uit Henegouwen. Het is de laatste veldtocht van de zieke Karel V. 1555 De Godsdienstvrede van Augsburg beëindigt de 40 jaar van religieuze twisten met protestantse Duitse vorsten met als hoogtepunt de Schmalkaldische Oorlog. De vrede gaat uit van het principe cuius regio, eius religio (van wie het land is, is ook de godsdienst). Dit houdt in dat iedere rijksvorst beslist welke godsdienst in zijn gebied opgelegd wordt. Hoewel de Lage Landen katholiek blijven en de vrede niet direct te maken heeft met de Nederlanden, wordt wel duidelijk dat het mogelijk is af te wijken van de leer van de Rooms-Katholieke Kerk. Karel V doet afstand van de regering over de Lage Landen ten gunste van zijn zoon Filips II van Spanje die Heer der Nederlanden wordt. Karel blijft zelf nog koning van Spanje en Rooms Keizer. Christoffel Plantijn sticht in Antwerpen een uitgeverij. De laatste dijk rond het eiland van Reimerswaal begeeft het en het water staat nu rond de stadswallen. 1556 Karel V trekt zich terug en verdeelt zijn rijk tussen zijn zoon Filips II en zijn broer Ferdinand I, waarmee het Habsburgse geslacht een Spaanse en een Oostenrijkse tak krijgt. De Nederlanden worden vanaf nu de Spaanse Nederlanden. De eerst volgende tien jaar (1556-1566) heerst er relatieve rust in deze Spaanse Nederlanden. Wel laat de koning, Filips II van Spanje, de protestanten hard aanpakken. 1557 Spaanse troepen brengen Frankrijk een verpletterende nederlaag toe bij Saint-Quentin, net ten zuiden van de Spaanse Nederlanden, waarmee de weg naar Parijs open ligt. Filips II schort de rentebetalingen op. Dit eerste van een serie Spaanse staatsbankroeten heeft als gevolg dat de Zuid-Duitse bankiers en Antwerpse kleine spaarders geruïneerd raken. 1558 De Staten-Generaal in Brussel besluiten aan Filips II de Negenjarige Hulp toe te kennen, een financieel plan waarbij zij de komende negen jaar gelden beheren, innen en aan de koning afstaan. De koning is bijzonder ontevreden over deze parlementaire inmenging, maar stemt toe. Dit is de laatste keer dat de Staten en de koning tot overeenkomst komen. In de oorlog halen de Fransen een beperkt aantal successen, maar worden door graaf Lamoraal van Egmond in de slag bij Grevelingen in Frans-Vlaanderen verslagen. 1559 12 mei - Super Universas, bul waarin paus Paulus IV een nieuwe bisschoppelijke indeling van de Lage Landen beschrijft. Het bisdom Utrecht wordt verdeeld in de bisdommen Middelburg, Haarlem, Deventer, Leeuwarden, Utrecht en Groningen in het noorden, met Utrecht als aartsbisdom.`De eveneens nieuwe bisdommen Roermond en 's Hertogenbosch komen onder de jurisdictie van het aartsbisdom Mechelen. 9 augustus - Willem van Oranje (de Zwijger) wordt stadhouder van Holland en Zeeland, West Friesland en Utrecht. De Landsheer Filips II geeft de autoriteit over de Spaanse Nederlanden over aan zijn halfzuster Margaretha van Parma, maar ook kardinaal Granvelle vergroot geleidelijk zijn macht. Lamoraal graaf van Egmond wordt door Filips II benoemd tot stadhouder van Vlaanderen en Artois, evenals lid van de Raad van State en bevelhebber over het Spaanse krijgsvolk. De Vrede van Cateau-Cambrésis beëindigt de oorlog tussen Frankrijk en Habsburg. Eerste Protestantse Synode (Synode van Parijs). De Index librorum prohibitorum (lijst van verboden boeken) wordt ingesteld door de Heilige Congregatie van de Inquisitie van de RK kerk. 1560 Omdat de heksen er na 1560 ook van beschuldigd worden meegedaan te hebben aan heksensabbats, kunnen zij er nu door marteling toe gedwongen worden de namen van andere deelnemers aan die bijeenkomsten te noemen, wat tot een proliferatie van vervolgingen leidt. Vanaf 1560 maken vrouwen 80-90% van de beschuldigden uit in de heksenvervolging. 1561 Willem van Oranje (Willem de Zwijger) en graaf Egmont schrijven hun eerste protestbrief over het optreden van heer Antoine Perrenot de Granvelle aan Filips II. Deze zendt een verzoenend antwoord, en stemt in met het tweede huwelijk van Willem van Oranje. 25 augustus - Willem de Zwijger hertrouwt met de Duitse en Lutherse prinses Anna van Saksen. In Doornik en andere Zuid-Vlaamse steden worden op straat protestantse liederen ("chanteries") gezongen. 21 december - Installatie van Granvelle als bisschop van Mechelen en primaat van de Belgische kerk. Oranje, Egmont en Hoorne hebben zich vergeefs tegen de benoeming verzet. Franciscus Sonnius maakt een nieuwe indeling van de bisdommen, en wordt bij de invoering zelf benoemd tot bisschop van Den Bosch. De Nederlandse Geloofsbelijdenis wordt opgesteld door Guido de Brès. Hierop zal in 1571 de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk) in de Nederlanden steunen. 1562 Lente - Liga van de Hoge Adel: Oranje, Egmond, Hoorne, Montigny, Mansfeld (gouverneur van Luxemburg) en nog anderen uit de hoge adel in de Spaanse Nederlanden verenigen zich. Ze hebben bezwaar tegen de invloed die Granvelle als kardinaal en abt van Affligem heeft in de Staten van Brabant. Ze vrezen ook de invoering van de Spaanse Inquisitie. De Nederlanden vragen de Spaanse koning, met steun van Margaretha van Parma, met succes om terugtrekking van Kardinaal Granvelle. Hij vertrekt in 1564 onder het mom van familiebezoek. Koning Filips II sticht in Dowaai een universiteit, de tweede in de Zuidelijke Nederlanden na Leuven, zodat ook franstaligen de opleiding kunnen volgen die vrij is van de protestantse leer. In Valenciennes vindt een eerste beeldenstorm plaats. 1563 11 maart - Het vertrek van kardinaal Granvelle wordt geëist door de drie belangrijkste leden van de Raad van State: Willem van Oranje, Lamoraal van Egmont en Filips van Montmorency. Ze weigeren zitting te nemen in de Raad van State, zolang de kardinaal er deel van uitmaakt. Oranje en Egmont schrijven hun tweede protestbrief aan Filips II. 1564 Elizabeth I van Engeland beveelt een uitvoerverbod voor wol naar Holland. Het is het begin van de Engels-Spaanse handelsoorlog. Granvelle verlaat zijn bisdom Mechelen en keert terug naar Franche-Comté. Door het vertrek van Granvelle, krijgt de Liga van de Hoge Adel grote invloed in de Raad van State en het bestuur van het land. 31 december - Willem van Oranje neemt zijn zetel in de Raad opnieuw in, en spreekt zich uit over godsdienstvrijheid. 1565 Door de Zevenjarige Oorlog tussen Denemarken en Zweden wordt eind april de Sont gesloten. Hoewel deze na twee maanden weer geopend wordt onder druk van Polen - die op dat moment bondgenoot van Denemarken is en de handel op Danzig verstoord ziet - zorgt de mede door speculaties gestegen graanprijs voor een hongersnood. Willem de Zwijger en Graaf Lamoraal van Egmont protesteren bij Filips II tegen de Spaanse onverzettelijkheid op religieus gebied. Filips eist echter in zijn brieven uit het bos van Segovia strenge vervolging van de ketters. Daarop verbindt de lagere adel zich in het Eedverbond der Edelen. In Holland worden de ketterplakkaten verscherpt. 1566 Er heerst hongersnood in de Nederlanden, nadat door een strenge winter de oogsten zijn mislukt en omdat er geen graan kan worden geïmporteerd. 19 februari - De kerk van Baasrode valt ten prooi aan beeldenstormers, calvinistische bannelingen en vluchtelingen uit Antwerpen. 5 april - 200 lage Nederlandse edelen bieden landvoogdes Margaretha van Parma een petitie aan, het Smeekschrift, een verzoek om verzachting van de geloofsplakkaten en beperking van de Inquisitie. Zij stemt toe, maar de Heer der Nederlanden, Filips II, uiteindelijk niet. Terwijl een delegatie naar Spanje trekt om het verzoekschrift bij de koning in te dienen, is de Inquisitie door Margaretha opgeschort en komt er een opleving van de protestantse activiteiten. 3 augustus - Verbod op de hagenpreken. 10 augustus - Het klooster van Sint-Laurentius bij het Vlaamse Steenvoorde wordt door calvinisten bestormd en van binnen geheel vernield. De Beeldenstorm door aanhangers van predikers die de rooms-katholieke leer willen zuiveren breidt zich van de Westhoek (eerste fase) uit langs de Schelde (tweede fase) en wordt door de calvinistische noordelijke gewesten overgenomen. De interieurs van veel kerken en kloosters worden daarbij vernield. 20 augustus De furie bereikt Antwerpen. De stad wordt na de beeldenstorm het brandpunt van antikatholieke woelingen: de "Antwerpse beroerten". Duizenden Roomsen ontvluchten de stad, totdat prins Willem van Oranje er de rust komt herstellen. 22 augustus - Beeldenstorm breekt nu los in Mechelen. 23 augustus - Tijdens de Vespers in de Oude Kerk van Amsterdam breekt de beeldenstorm los. Een meisje wordt in de massa doodgedrukt. September-oktober - De beeldenstorm breidt zich uit in Noord- en Oost-Nederland (derde fase). 27 december - Vlaamse calvinisten en geuzen uitgemoord te Wattrelos. De vroegere voorhaven en thans vestingstad Sluis in Zeeuws-Vlaanderen wordt door Filips II, de zoon van keizer Karel V, verkocht aan Brugge. 1567 19 januari - Hasselt krijgt te maken met de Beeldenstorm. 21 februari - De calvinistische Antwerpenaar Anton van Bombergen grijpt de macht in 's-Hertogenbosch en verbiedt er de uitoefening van de katholieke godsdienst. 13 maart - Slag bij Oosterweel: generaal Beauvoir verslaat het legertje van Hendrik van Brederode. April - Willem van Oranje neemt ontslag uit al zijn functies. Mei - Oranje verlaat Breda en reist over Grave en Kleef naar Dillenburg. 31 mei - De Waalse protestantse theoloog Guy de Brès wordt in Valenciennes opgehangen. 22 augustus - Komst van de hertog van Alva met 16.000 soldaten, om de Nederlanden in opdracht van Filips II te straffen voor de Beeldenstorm in 1566 en de opstandigheid in het algemeen. Begin van een schrikbewind. Landvoogdes Margaretha van Parma neemt ontslag en vertrekt naar Italië. 8 september - De gezagsgetrouwe graaf Egmont en graaf Horne worden met een list gevangengenomen. September - Alva stelt onmiddellijk een rechtbank in, de Bloedraad. Uittocht van vele calvinistische leiders en edelen; velen sluiten zich aan bij de watergeuzen. Willem van Oranje wordt voor de Bloedraad gedaagd, maar hij weigert. 1568 Heusden op de strategische grens tussen Hertogdom Brabant, Graafschap Holland en Hertogdom Gelre aan de Bergsche Maas wordt door de Staatse hopman Waardenburg ingenomen. 14 februari - Prins Philips Willem (zoon van Willem van Oranje) studeert in Leuven, en wordt door Alva met schending van de universiteitsprivileges opgepakt en via Brussel naar Spanje gevoerd. 23 april - Willem van Oranje zet de aanval in met een bevrijdingsleger van huurlingen. 25 april - Slag bij Dalheim: De aanval op de Spaanse legers in het centrum van het land mislukt; de heer van Villers wordt bij Daelhem verslagen, hetgeen door sommigen beschouwd wordt als de aanzet tot de Tachtigjarige Oorlog. Mei - Een andere groep valt onder leiding van Willems broers Lodewijk en Adolf van Nassau in het noorden binnen (Groningen). 23 mei - Slag bij Heiligerlee - Levert een overwinning voor de Nassaugezinden. Adolf van Nassau sneuvelt. Na deze slag probeert Lodewijk Groningen te belegeren. 28 mei - Alva verbant Willem van Oranje. 1 juni- Alva laat achttien Nederlandse edelen in Brussel onthoofden. 5 juni - De in 1567 al gevangen genomen graven Egmont en Horne worden op last van Alva te Brussel onthoofd op beschuldiging van majesteitsschennis. 24 juni - Willem van Oranje stuurt twee andere vluchtelingen, Pieter Adriaansz. van der Werff en Adriaan van Swieten, naar Holland om een opstand voor te bereiden. 10 juli - Zeeslag op de Eems: de Watergeuzen verslaan de Hollands-Spaanse vloot onder François van Boshuizen. 21 juli - Alva komt naar het noorden en in de Slag bij Jemmingen aan de Eems wordt Lodewijk van Nassau verslagen door Caspar de Robles en Alva. 23 juli - Alva rukt Groningen binnen. Oktober - Willem van Oranje zelf marcheert met zijn leger naar Limburg. Bij Stokkem steekt hij de Maas over, waarmee hij de stad Maastricht bedreigt. Alva ziet dit gevaar en stelt zich op een heuvel op, waarna Oranje afziet van een aanval (zie Slag op het Lanakerveld). Hierna stoot Oranje verder door naar het westen, in de hoop daar een slag te kunnen leveren. In Brabant komt het tot de Slag bij Geldenaken, die Oranje verliest. Daarna moet hij zich terugtrekken naar Duitsland. De Tachtigjarige Oorlog betekent het einde van de bloei van Antwerpen. 1569 Heusden wordt door de Spaanse troepen ingenomen en verwoest. Alva voert als eenmalige belasting de Honderdste, Twintigste en Tiende Penning in. Enkel de 100e wordt geheven, en brengt ruim 3,5 miljoen gulden op. De hertog van Anjou verslaat als opperbevelhebber van het Franse leger de hugenoten bij Jarnac en Moncontour. Lodewijk van Nassau, die een contingent Hugenoten heeft aangevoerd, moet terugvluchten naar de Nederlanden. Marnix van St Aldegonde schrijft De Byencorf der H. Roomsche Kercke. Mercator, geboortig uit Rupelmonde, geeft een wereldkaart voor zeevaarders uit waarbij de mercatorprojectie toegepast wordt. 1570 Jan van der Noot is door toedoen van de hertog van Alva wegens zijn calvinistische sympathieën veroordeeld tot levenslange verbanning uit de Nederlanden. Johan van Oldenbarnevelt wordt advocaat bij het Hof van Holland, waar hij zich specialiseert in zaken die met dijken en drainage te maken hebben. Het Theatrum Orbis Terrarum. In Antwerpen wordt de eerste wereldatlas, samengesteld door Abraham Ortelius, uitgegeven door Gilles Coppens van Diest (Aegidius Coppenius Diesth). Invoering van de Criminele Ordonnantiën en de Ordonnantiën op de Stijl van Procederen in criminele zaken, de eerste geüniformeerde geschreven strafwetgeving in de Nederlanden. (De wet werd (gedeeltelijk) buiten werking gesteld bij de pacificatie van Gent in 1576, en nooit meer hersteld.) In de Spaanse Nederlanden moet volgens een decreet van Filips II van dit jaar af permissie voor de marteling gevraagd worden aan een hogere rechtbank met beroepsjuristen. Een bekentenis onder marteling verkregen, kan daags erna herroepen worden. En dan kan alleen de hogere rechtbank een hernieuwde marteling toestaan. Daarna is marteling alleen nog toegestaan als er nieuw bewijs komt.. De derde Allerheiligenvloed teistert de Nederlandse kusten en vernielt vele dijken en andere waterkeringen. Hierbij vallen honderden doden en raken tienduizenden dakloos. Veestapels en wintervoorraden worden verzwolgen. Het is het begin van de ondergang van Bergen op Zoom als welvarende handelsstad. Er treedt een algemene verarming op van de Noord-Nederlandse bevolking, waardoor ook Alva's belastinghervormingen mislukken. Zijn resulterende geldnood zorgt voor muitende Spaanse troepen. Caspar de Robles, een Spaans krijgsoverste, zorgt dat de dijken in Friesland hersteld worden. Later wordt hij stadhouder van Friesland. Jeroen Duquesnoy de Oudere maakt het originele "Manneken Pis van Brussel". 1571 31 juli - De landvoogd Alva vaardigt het decreet van de Tiende Penning uit en wil deze in verzachte vorm doorvoeren: 3,3% belastingen van de laatste verkoop van roerende goederen. De leden van de Raad van State en de Staten Generaal waarschuwen tegen de invoering ervan. Alva dient bij koning Filips II zijn ontslag in, en deze wijst de hertog van Madina-Celi als opvolger aan. Die zal pas een jaar later in de Nederlanden aankomen. Oktober - De eerste Synode van Emden (Oost-Friesland) wordt gehouden met deelname van Nederlandse, Duitse en Franse protestanten. De Heidelbergse Catechismus en de Nederlandse Geloofsbelijdenis worden erkend. Deze bijeenkomst geldt als eerste officiële vergadering van de Nederlandse Gereformeerde Kerk, de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk). Anna Hendricks wordt beschuldigd van Hekserij terechtgesteld in Amsterdam. 1572 Maart - De geuzenvloot moet, na dreiging door koning Filips II, van Elizabeth I van Engeland de Engelse havens verlaten, omdat ze de relatie met Filips II wil verbeteren. Eén van de gevolgen is de Inname van Den Briel door de watergeuzen onder aanvoering van Lumey en Bloys van Treslong. Dit wordt wel gezien als het begin van de opstand in de Nederlanden, maar voor Alva is het verlies van Vlissingen aan de geuzen op 6 april schokkender. Negentien katholieke geestelijken afkomstig uit Gorcum worden tegen de zin van Prins Willem I van Oranje-Nassau door de geuzen in Brielle gemarteld en vermoord en raken bekend als de martelaren van Gorcum. Het daarop volgend Beleg van Middelburg (1572-1574) duurt tot 23 februari 1574. 23 mei - De familie Oranje laat opnieuw van zich horen als Lodewijk van Nassau Valencijn verovert, waarmee Oranjes tweede invasie begint. 24 mei - Bezetting van Bergen: Lodewijk van Nassau, gesteund door de Hugenoten, valt vanuit Frankrijk de Nederlanden binnen en bezet de stad Bergen. Juni - Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi doet als nieuwe landvoogd zijn intrede in de Nederlanden. Echter vooraleer het bewind in handen te nemen en Alva te laten vertrekken, geeft hij hem opdracht eerst de rust in het land te herstellen. Willem van Oranje begint intussen zijn invasie vanuit het oosten, zijn legers rukken naar Brussel op. 10 juni - De watergeuzen onder de Zeeuwse admiraal Ewoud Pietersz. Worst, brengen bij Blankenberghe een aantal schepen van de Spaanse vloot onder Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi tot zinken. 10 juni - Zutphen wordt bij verrassing ingenomen door het geuzenleger van Willem van den Bergh, kerken en kloosters worden geplunderd en vernield, geestelijken worden gemarteld, verkracht of gedood. 20 juni - Bredevoort gaat bij verdrag over in Staatse handen na de Inname van Bredevoort (1572). 25 juni - Vijf katholieke geestelijken uit Alkmaar worden onder Diederik Sonoy door de geuzen naar Enkhuizen gebracht en aldaar gemarteld en ter dood gebracht. Ze worden bekend als de martelaren van Alkmaar. 19 juli - Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. 12 opstandige Hollandse steden nemen hieraan deel en erkennen Willem van Oranje als stadhouder van Holland en Zeeland, waarbij de basis wordt gelegd voor de Staat der Nederlanden onder 'leiding' van het Huis van Oranje. Paulus Buys, advocaat "van de lande", wordt raadspensionaris van Holland. 23 juli - Inname van Roermond: in Roermond worden 23 priesters, onder wie de secretaris van de bisschop, vermoord door troepen van Willem van Oranje. Ze worden bekend als de Martelaren van Roermond. 11 augustus - Inname van Kampen: De stad Kampen wordt ingenomen door Willem van den Bergh. 23 - 24 augustus - Tijdens de Bartholomeusnacht in Parijs, beraamd door Catharina de' Medici (Parijse bloedbruiloft) worden duizenden hugenoten afgeslacht. Hierna kan Willem niet langer rekenen op de steun van de Fransen en moet wegtrekken. Hij vlucht naar het noorden. Ook Lodewijk van Nassau capituleert en moet Bergen afstaan. Hij vlucht naar Duitsland. 31 augustus - Onder leiding van Bernard van Merode veroveren Oranje's troepen de stad Mechelen. 6 september - Inname van Dendermonde: Willem van Oranje verovert Dendermonde. 7 september - Inname van Oudenaarde: Jacob Blommaert verovert Oudenaarde. 21 september - Bergen valt weer in Spaanse handen. Oktober-December - Don Frederiks veldtocht: Don Frederik, de zoon van Alva, start een Spaanse strafcampagne tegen de opstandige steden in de Nederlanden. Er wordt geplunderd en gemoord. Caspar de Robles herstelt in het noorden het gezag van Alva, Mondragon ontzet Goes en Middelburg. 2 oktober - Bloedbad van Mechelen: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad Mechelen uit. 15 november - Bloedbad van Zutphen: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad Zutphen uit. 1 december - Bloedbad van Naarden: Na vrijwillige overgave van de stad worden 490 naar een kerk gelokte burgers van Naarden in koelen bloede vermoord op bevel van legeraanvoerder Romero. Wie niet is gekomen wordt opgehangen aan de bomen. Slechts zestig inwoners van Naarden ontspringen de dans. 10 december - Pater Muys, prior van het Delftse Agathaklooster, wordt door Lumey en zijn Geuzen zwaar gemarteld en opgehangen. 11 december - Don Frederik begint het beleg van Haarlem. Hij neemt zijn intrek in Huis ter Kleef in Haarlem en vestigt hier het hoofdkwartier van de Spanjaarden. Amersfoort wordt door Staatse troepen bezet. Dendermonde wordt door Spaanse troepen verwoest. Veere in Zeeland kiest de kant van de Prins van Oranje en de Grote Kerk komt in handen van de Hervormden. Graaf Lodewijk van Nassau wordt benoemd tot commandant van de watergeuzen, naast Lumey. Het Hof van Holland blijft achter de landsheer staan, en moet uitwijken naar Utrecht. Aan de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht nemen twaalf steden deel. Willem van Oranje wordt bevestigd als stadhouder. 1573 Het Spaanse leger onder Alva's zoon Don Frederik herovert bijna alle steden in Overijssel en Gelderland. Amersfoort wordt door Spaanse troepen ingenomen. Het Beleg van Haarlem door de Spanjaarden onder Don Frederik met daarin een heldinnenrol van Kenau Simonsdochter Hasselaer. Tal van burgers worden onthoofd of verdronken. Haarlem geeft zich na zeven maanden ontberingen en geweld over aan de Spanjaarden. Don Frederik blaast Huis ter Kleef (Haarlem) op, om te voorkomen dat de Geuzen dit kasteel gebruiken als uitvalsbasis om Haarlem weer te veroveren. 17 april - slag bij Vlissingen, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder Lieven Keersmaker. 22 april - Slag bij Borsele, een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder admiraal Worst. De meeste Spaanse schepen moeten terugkeren. 26 mei - slag op het Haarlemmermeer, een zeeslag tussen Spaanse schepen onder Bossu en een geuzenvloot onder leiding van admiraal Brandt. De geuzen worden verslagen, Haarlem houdt nog stand tot juli. 12 juli - Haarlem geeft zich over aan de Spanjaarden. Kapitein Ripperda en 700 manschappen worden door de Spanjolen terechtgesteld. 15 augustus - Willem van Oranje benoemt Lodewijk van Boisot tot luitenant-admiraal van Zeeland. 8 oktober - Het Spaans beleg van Alkmaar wordt afgeslagen ('bij Alkmaar begint de victorie'). Als dank geeft Willem van Oranje de stad het eeuwigdurend recht tot het houden van de Kaaswaag. 11 oktober - De Slag op de Zuiderzee tussen de watergeuzen en een Spaanse vloot, die eindigt in een overwinning voor de watergeuzen. Hertog Alva wil zelf het verzet in de Nederlanden breken. Hij stuurt Juan Luis de la Cerda, hertog van Medina Celi, die Filips op advies van Granvelle als opvolger van Alva naar de Nederlanden gezonden had, terug; maar het succes blijft uit en Alva legt zijn ambt neer. 1 december - Alva wordt op eigen verzoek vervangen door Requesens, omdat de hertog van Medina Celi uiteindelijk voor de opdracht bedankt. Requesens begint het Beleg van Leiden. Willem van Oranje sluit zich openlijk aan bij de calvinisten. De Staten van Holland verbieden het uitoefenen van de katholieke godsdienst. 18 december - Alva verlaat de Nederlanden. Hij vertrekt naar Spanje waar hij in ongenade blijft tot 1578. De Alkmaarse provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de Heidelbergse Catechismus gelezen zal worden. Reimerswaal dat al danig door alle watersnoden aan belang heeft ingeboet wordt ingenomen door de watergeuzen omdat de stad de Spaanse kant gekozen had. De stad wordt in brand gestoken en staat drie jaar leeg. De abdij en het kasteel van Egmond worden verwoest door de Geuzen onder leiding van Diederik Sonoy en op bevel van Prins Willem I van Oranje-Nassau. Met de bezittingen van de abdij wordt de oprichting van de universiteit van Leiden gefinancierd. 1574 29 januari - Slag bij Reimerswaal tussen de Spaanse hoofdvloot onder Glimes en Romero en de geuzenvloot onder Lodewijk van Boisot en Joost de Moor. De Spaanse vloot wordt verslagen. 8 februari - De Mondragon capituleert en geeft Middelburg over aan de Prins. 23 februari - In Frankrijk begint de 5e Hugenotenoorlog. Hendrik de Guise stelt zich aan het hoofd van de radicale katholieken. 4 maart Lodewijk van Boisot wordt benoemd tot luitenant-admiraal van Holland (en West-Friesland) en Zeeland samen. 14 april - In de Slag op de Mookerheide leiden de Staatse troepen zware verliezen, waaronder Lodewijk van Nassau (36) en Hendrik van Nassau (23), broers van Willem van Oranje. 3 oktober - De Spanjaarden geven het beleg van Leiden op, nadat het gebied rond de stad op bevel van Willem van Oranje onder water is gezet (Leidens ontzet). Maanden tevoren waren de dijken van de Nieuwe Maas en de IJssel doorgestoken. Door hongersnood is haast een derde van de bevolking gestorven. Vlaardingen wordt door de Geuzen platgebrand om te voorkomen dat de stad in handen valt van de Spanjaarden. 1575 8 februari - De Universiteit Leiden, de eerste van het huidige Nederland, wordt opgericht, waar ook de opleiding van predikanten voor de gereformeerde kerk wordt gedoceerd. Willem van Oranje betuigt hiermee zijn erkentelijkheid aan de Leidenaren, die het beleg door de Spanjaarden hebben weerstaan (Leids Ontzet, 1574). 12 juni - Willem van Oranje trouwt met Charlotte de Bourbon, waardoor de band met de Franse hugenoten wordt versterkt. 8 september - Aanvang van het Beleg van Woerden door het Spaanse leger. Het Spaanse leger verovert Schouwen-Duiveland; het Beleg van Bommenede vangt aan, gevolgd door het Beleg van Zierikzee. Vanuit Utrecht plunderen Spaanse troepen enkele steden (Oudewater, Schoonhoven); Buren, lid van de Unie van Dordrecht, wordt ingenomen. Koning Filips II van Spanje kondigt aan dat de rentebetalingen zullen worden gestaakt. Het gevolg is een financiële crisis. Door de hoge kosten van de militaire campagnes in de Lage Landen en tegen de Ottomanen wordt Spanje op 1 september voor de tweede keer bankroet verklaard, waardoor bezuinigd moet worden op de soldij van de troepen. Na circa 1575 verspilt men op het continent geen tijd meer aan de lastig te bewijzen maleficiën. Elke vermoedelijke omgang van een heks met de duivel is voldoende om haar op de brandstapel te brengen. De wet is gewijzigd. Aanklachten uit het volk zijn niet langer nodig. 1576 5 maart - De Spaanse landvoogd over de Nederlanden, Requesens overlijdt onverwacht zonder een opvolger te hebben aangewezen. Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider, beginnen Spaanse troepen te muiten. Zierikzee en Aalst worden door plunderende soldaten leeggeroofd; Mechelen en Brussel zijn bedreigd. Bij gebrek aan een opvolger neemt de Raad van State het bestuur in handen. Om het eigen land tegen de plunderaars te beschermen nemen ze soldaten in dienst. 29 juni - Val van Zierikzee na Spaans beleg olv. Mondragón. September - De Staten van Henegouwen en Brabant roepen begin deze maand tegen de zin van Filips II de Staten-Generaal bijeen en knopen onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en Zeeland. Oktober - In Gent worden eind van deze maand afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen. De godsdienstige meningsverschillen hoopt men later op te lossen. Uiteindelijk wijst Filips II Don Juan van Oostenrijk aan als landvoogd. De Westerschelde wordt afgesloten door de Noordelijke Provinciën. 10 september - Na een belegering van ruim een jaar breken de Spanjaarden het Beleg van Woerden af. 23 oktober - Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten breekt in de nacht van 22 op 23 oktober in Haarlem een grote stadsbrand uit. De brand ontstaat in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd door een noordoostenwind breidt het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest. 3 november - Don Juan van Oostenrijk wordt landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk krijgt hij weinig macht toegewezen. 4 november - Gewelddadige plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen, die 8000 burgers vermoorden; duizenden gebouwen gaan in vlammen op tijdens deze "Spaanse Furie". 8 november - Willem van Oranje weet direct munt te slaan uit de intussen algemene anti-Spaanse stemming in noord en zuid bij protestanten en katholieken, hetgeen leidt tot de Pacificatie van Gent, op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Hierdoor gaan Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland nauwer samenwerken. De zeventien gewesten lijken zich weer verenigd te hebben in hun verzet, alhoewel de oostelijke gewesten voorbehoud maken. De stad Antwerpen is na zich bij de Pacificatie van Gent te hebben aangesloten gedurende de komende 9 jaar min of meer de hoofdstad van de anti-Spaanse opstand. Dit tijdperk staat bekend als de Antwerpse (Calvinistische) Republiek. De troebelen van de opstand tegen Spanje hebben de Antwerpse havenstad grote schade berokkend. 9 november - De Spanjaarden worden verdreven uit Gent. 15 december - Zwolle sluit zich aan bij de Pacificatie van Gent. Muiterij in Aalst. Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in Reimerswaal maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen. 1577 7 januari - Unie van Brussel: De onderlinge vrede tussen de noordelijke en zuidelijke gewesten van de Nederlanden, ook bekend als de zg. Eerste Unie, wordt geratificeerd door de Staten-Generaal te Brussel. Don Juan erkent de Pacificatie van Gent, en de opstandige gewesten erkennen hem als landvoogd, en Filips II als koning, en zullen zich sterk maken voor het behoud van het katholieke geloof. De Unie van Brussel wordt echter door de gewesten Holland en Zeeland en door Filips II zelf onder protest getekend. Het zal dan ook geen haalbare Unie blijken te zijn. 12 februari - Don Juan vaardigt het Eeuwig Edict uit (ook wel de "vrede van de hertog van Aarschot" genoemd). De Spaanse en Duitse troepen zullen worden teruggeroepen en de Staten zullen zelf het katholicisme handhaven. De prins van Oranje zal schadeloosstelling bekomen, en zijn zoon Filips Willem uit de Spaanse gevangenis worden vrijgelaten. Hoe langer hoe meer gewesten steunen Willem, en de macht van het huis van Oranje neemt toe. 6 april - Filips II ondertekent de Unie van Brussel, het vredesverdrag van alle gewesten van de Lage Landen, na onderhandelingen tussen Willem van Oranje en aartshertog Matthias van Oostenrijk, die door de Staten-Generaal van de Nederlanden voor een benoeming als landvoogd is aangezocht. 24 juli - Don Juan verenigt zich met de Duitse troepen, verovert met geweld de stad Namen en valt Antwerpen aan, waarmee aan de Unie van Brussel een einde komt. In alle citadels worden zijn troepen aan de deur gezet, behalve in Namen en Luxemburg. Na deze aanval erkennen de gewesten niet langer Don Juan als hun landvoogd en vragen ze Matthias van Oostenrijk zijn plaats in te nemen (wat door Filips II echter wordt afgewezen). Hierna besluiten de Staten-Generaal tot de voor de protestanten tolerantere tweede Unie van Brussel. 20 september - Filips, hertog van Aarschot wordt door de Staten benoemd tot stadhouder van Vlaanderen. Dit is echter een doorn in het oog van o.a. de calvinistische Gentse bourgeoisie. 23 september - Willem van Oranje doet triomfantelijk zijn intocht in Brussel. De maand daarop wordt hij tot ruwaard van Brabant aangesteld. De hertog van Aarschot heeft aartshertog Matthias (broer van de Duitse keizer Rudolf II), als mede-tegenstander van de Oranjes uitgenodigd. De Staten Generaal benoemen prins Matthias van Duitsland tot landvoogd. Don Juan wordt afgezet verklaard. De eigenlijke macht blijft intussen bij Oranje. 28/29 oktober - In Gent grijpen radicale calvinisten de macht en stichten opstandige ambachtsgilden de Gentse Calvinistische Republiek. Tijdens de schermutselingen in de stad kunnen de calvinisten de hertog van Aarschot gevangennemen. Hij wordt enkel vrijgelaten op voorwaarde dat hij zijn mandaat neerlegt. Gent krijgt van Willem van Oranje alle privileges terug die men in 1540 na de Gentse Opstand had moeten inleveren. In de korte periode tot Parma Gent weet te veroveren in 1584 groeit deze stad uit tot een belangrijk intellectueel centrum, onder andere door het internationaal befaamde Theologisch Athenaeum. 23 november - De Watergeuzen proberen met een legertje van veertig man onder leiding van Herman Helling en Nicolaas Ruychaver Amsterdam te veroveren. De aanslag mislukt omdat ze de weg niet kunnen vinden naar de Dam. Graaf van Rennenberg wordt op voordracht van Willem van Oranje benoemd als stadhouder van de Noordelijke gewesten Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. 1578 Januari - Prins Mathias doet zijn blijde intrede in Brussel, met Oranje als zijn luitenant. De nieuwe Raad van State wordt aangesteld, en vestigt zich in Antwerpen. Er worden vooruitstrevende instellingen in het leven geroepen. Alexander Farnese wordt door landsheer Filips II tot landvoogd van de Lage Landen aangesteld. De Staten-Generaal weigeren hem te erkennen. 31 januari - Don Juan behaalt een grote overwinning op de Staatse troepen in de Slag bij Gembloers. De kleinere legermacht van Alexander Farnese zaait paniek en verslaat het leger van de opstandelingen. Legeraanvoerder Maarten Schenk verlaat de Staatsen en loopt over naar het Spaanse kamp. Calvinisten plunderen in Vlaanderen de kerken en richten in enkele steden calvinistische republieken in, zodat een aantal katholieken wegtrekt. 26 mei - Alternatie van Amsterdam: Amsterdam gaat naar de prins over. Het katholieke stadsbestuur wordt afgezet. Protestanten nemen het over. Vrijheid van geloof wordt gewaarborgd. De roomsen worden echter algauw de stad uitgedreven. Dit voorbeeld krijgt navolging in andere noord-Nederlandse steden. 25 juni - Om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen van buitenaf wordt Graaf van Rennenberg naar Overijssel gestuurd, waarna hij het Beleg van Kampen en Beleg van Deventer opzet en beide steden tot overgave dwingt. 1 augustus - Te Rijmenam heeft een gewapend treffen plaats tussen de Spaanse landvoogd Don Juan van Oostenrijk en de versterkte Staatse legers die zich met 17.000 manschappen hebben verschanst in de Dijlevallei aan de grens met Muizen. Alexander Farnese voert het bevel over de Spaanse troepen. De Spanjaarden delven op 2 augustus het onderspit. 23 september - Intocht van Willem van Oranje in Brussel, dat nu ook een calvinistische republiek is. De prins benoemt Olivier van den Tympel tot burggraaf van de stad. 1 oktober - Don Juan overlijdt en wordt onmiddellijk opgevolgd door Alexander Farnese. 4 oktober - Jacob Hessels, lid van de Bloedraad, wordt in Gent opgehangen. Oktober - In de zuidelijke gewesten Henegouwen en Artois ontstaat rond Emanuel de Lalaing, heer van Montigny, een partij van malcontenten. Zij willen dat niet verder aan de calvinisten wordt toegegeven. Omdat Brussel weer in handen van de koning dreigt te vallen, verplaatsen de Staten-Generaal zich naar Antwerpen. De stad groeit als Calvinistische Republiek uit tot een internationaal trefpunt van protestanten. Er wordt een eerste complete kerkorde gemaakt, op de" Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken", gehouden in Dordrecht. Jan VI van Nassau-Dillenburg, stadhouder van Gelre, onderneemt pogingen tot de "Nadere Unie", vereniging van Brabant, Vlaanderen en de Noordelijke Gewesten om een tweede verdedigingslinie tegen de Spanjaarden op te bouwen. 1579 Parma's negen jaren: Herovering van de Nederlanden door Alexander Farnese. Bij de Nederlandse Opstand is het noorden voor een groot deel protestants en blijft het zuiden, gesteund door de adel en de patriciërs, voornamelijk katholiek. Toch probeert Willem religievrede te bewerkstelligen in de Nederlanden, waarbij zowel protestanten als katholieken vrij hun geloof kunnen belijden. De Staten-Generaal in Brabant proberen hun macht boven de grote rivieren te vergroten, maar slagen daar niet meer in, terwijl de noordelijke gewesten de Hollandse invloedssfeer binnendrijven. 6 januari - Verklaring van de Unie van Atrecht door de Waalse gewesten, waarin zij hun trouw aan de Spaanse koning en het rooms-katholicisme bevestigen. Samengaan van de staten van Arras en de gedeputeerden van Henegouwen - de confederatie van Arras verenigt de katholieke zuidelijke (Waalse) provincies. 23 januari - Na de verklaring van de Nadere Unie in het noorden volgt op initiatief van Gent de Unie van Utrecht (doorgaand verzet tegen de Spaanse overheersing) door de noord-Nederlandse calvinistische gewesten onder leiding van Jan van Nassau . De Unie wordt eerst door de afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden ondertekend. Spoedig sluiten zich ook Vlaamse en Brabantse steden aan, evenals Oranje en Friesland. 12 maart - 1 juli: Beleg van Maastricht door de hertog van Parma. 17 mei - Henegouwen, Artois en Frans-Vlaanderen sluiten definitief vrede met hertog Alexander Farnese van Parma die ze als landvoogd erkennen. Juni-juli - Alexander Farnese van Parma belegert Maastricht al vier maanden, en neemt de stad uiteindelijk in. 1 september - Willem van Oranje benoemt François van Ryhove tot Grootbaljuw van Gent, nadat ze samen de radicale Jan van Hembyze uit het bestuur van de Gentse Republiek hebben verdreven. Onder bemiddeling van keizer Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk hebben van mei tot december vredesonderhandelingen plaats tussen Spanje en de opstandelingen in de Lage Landen. Echter zonder succes, Filips II wil op gebied van geloofsbelijdenis geen toegevingen doen. 1580 Bij een omstreeks 1580 door stadhouder Willem van Oranje georganiseerde godsdiensttelling blijkt in Antwerpen de helft van de bevolking van de Katholieke Kerk aanhanger te zijn gebleven, 33% is calvinist, en 17% lutheraan. 1 februari - De graaf van Rennenberg tekent de capitulatie van het Blokhuis. De Staten van Friesland en de Stad Leeuwarden nemen het kasteel in bezit. 3 maart - De graaf van Rennenberg loopt over naar de Spanjaarden (het verraad van Rennenberg). De graaf van Rennenberg, stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel, kiest voor het katholicisme en Filips, en krijgt, ondanks diplomatie van Willem van Oranje Groningen mee. Er begint een guerrillaoorlog. Friesland kiest definitief voor het Calvinisme. 9 april - De protestanten veroveren onder leiding van Olivier van den Tympel de stad Mechelen. 18 april - In Amsterdam wordt de katholieke eredienst officieel verboden. 15 juni - Willem van Oranje wordt door kardinaal Granvelle op last van de Spaanse Filips II in de ban gedaan en er wordt een geldprijs op zijn hoofd gezet. De prins antwoordt met de Apologie ofte verantwoordinghe van den Prince van Orangien aan de Staten-Generaal. Deze durven het antwoord niet openbaar maken. 17 juni - Het Staatse leger verliest de Slag op de Hardenbergerheide onder aanvoerder Filips van Hohenlohe-Neuenstein tegen een Spaans leger onder de in 1578 overgelopen Maarten Schenk. Deze trekt vervolgens aan het hoofd van de Spaansgezinde malcontenten naar Groningen, waar hij Rennenberg te hulp komt en Groningen ontzet. 18 juni - De staatse troepen moeten het beleg van Groningen staken. Honderden protestanten vluchten naar het oosten. 15 augustus - Slag om Baasrode: De belangrijke achterhaven van Antwerpen Baasrode wordt na een twee uur durende strijd veroverd door Spaanse troepen, waarna de Malcontenten de hele dorpskern in brand steken. Willem van Oranje weet tijdig te vluchten naar zijn maritieme escorte, die aan de haven voor anker ligt. Alexander Farnese neemt Kortrijk in en verslaat het Staatse Leger (onder leiding van La Noue). 19 september - Aangezien de Staten-Generaal ontevreden zijn over Filips II, bieden zij, met uitzondering van Holland en Zeeland, in het Verdrag van Plessis-lès-Tours de soevereiniteit over de Spaanse Nederlanden aan de hertog van Anjou aan. Met deze jongere broer van Hendrik III van Frankrijk hoopt men op steun van de Fransen tegen de Spaanse koning. Filips II eist de Portugese troon op. Dit stuit op Portugese weerstand en het komt tot de Slag bij Alcântara. Hiermee wordt de aandacht afgeleid van de Nederlandse Opstand. Doordat Portugal vanaf nu in een personele unie is verenigd met Spanje is de aanvoer van specerijen via Lissabon problematisch. Het overlijden van de aartsbisschop van Utrecht, Frederik Schenck van Toutenburg, betekent het einde van de katholieke hiërarchie in de Noordelijke Nederlanden. Willem van Oranje is door Filips II vogelvrij verklaard.
		1581 Hertog Frans van Anjou wordt (tot 1584) de nieuwe landvoogd. Deze zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt, eenmaal in Antwerpen aangekomen, uitgeroepen tot vorst en heer der Nederlanden. Aangezien hij aangesteld wordt als soeverein vorst, eist hij ook dat deze zich onafhankelijk verklaren van Filips II van Spanje. 28 juni - De stad Breda wordt, zonder dat men erop voorbereid is, door Spaanse troepen ingenomen. 5 juli - De Staten-Generaal van de Nederlanden benoemen Willem van Oranje tot stadhouder van alle zeven de noordelijke provinciën. 22 juli - Verklaring van de onafhankelijkheid van Nederland. Op een vergadering van de Staten-Generaal van de Nederlanden in Antwerpen wordt door een aantal noordeijke provincieën (inclusief Vlaanderen en belangrijke delen van Brabant) de gehoorzaamheid aan koning Filips II opgezegd. De Nederlanden worden in het Latijn Belgica Confoederata genoemd, een verwijzing naar de vroegere Romeinse aanduiding van het gebied. De Staten-Generaal van de Nederlanden worden naar Den Haag verplaatst. 23 juli - De Spaansgezinde stadhouder Rennenberg overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd. 23 juli - Slag om Goor, een mislukte aanval op Goor door de Staatsen. 26 juli - Plakkaat van Verlatinghe ("het volk is er niet voor een vorst, maar een vorst voor het volk"). Daarin wordt Filips II vervallen van de troon van de Lage Landen verklaard, waarbij de noordelijke provinciën zich afscheiden. 29 november - Parma dwingt na een langdurig beleg Doornik tot overgave, de enige Waalse stad die trouw was gebleven aan de Staten-Generaal van de Nederlanden. Leidse studenten vragen toestemming aan de academische senaat om een collegia singularum nationem te mogen oprichten, maar deze vergunning wordt nadrukkelijk geweigerd, omdat dergelijke verenigingen tot ordeverstoring zouden kunnen leiden. Hoewel de goedkeuring niet wordt verkregen worden de nationes toch opgericht: de Friese natio en de Hollandse. 1582 In de Noordelijke Nederlanden wordt in de zich losmakende Verenigde Provinciën de rechterlijke macht van de Grote Raad van Mechelen overgenomen door de provinciale raden en door de Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland. De Grote Raad van Mechelen behoudt alleen een rol in de overblijvende Zuidelijke Nederlanden, waarvan Frankrijk dan weer de meest zuidelijke provincie Artesië en delen van Vlaanderen, Henegouwen en Luxemburg zal annexeren. 19 januari - Na (mislukte) huwelijksonderhandelingen met koningin Elizabeth I, komt Frans van Anjou met in zijn gevolg ook de Graaf van Leicester, uit Engeland in Vlissingen aan, en doet zijn intocht in Antwerpen. Hij slaagt er niet zijn macht in de Nederlanden te laten gelden. De dreigende anarchie speelt in het voordeel van de Spanjaarden. Willem van Oranje slaagt erin om in Dendermonde een verdrag van verzoening tussen Anjou en de Staten Generaal te laten afsluiten. 18 maart - Eerste aanslag op Willem van Oranje door de twintigjarige Jean Jaureguy. Willem van Oranje is gewond geraakt, maar overleeft de aanslag. De zilveren carolus komt in omloop. Deze munt zal tot 1680 als (eerste) eenheidsmunt voor de Zeventien Provinciën fungeren. Deze munt was de eerste met een 'kop' (van de keizer). 5 mei - Charlotte de Bourbon, sinds 12 juli 1575 gehuwd met Prins Willem van Oranje, overlijdt te Antwerpen op ongeveer 35-jarige leeftijd, door uitputting als gevolg van de zware verzorging van Oranje, die herstellende is van de aanslag. 5 juli - Oudenaarde capituleert voor de troepen van Parma na een beleg van bijna drie maanden. 27 augustus - Lier gaat door verraad in Spaanse handen over. 24 september - Bij het Ontzet van Lochem wordt de stad Lochem na een Spaans beleg van bijna twee maanden bevrijd. Meteen daarna wordt ook het Kasteel Keppel ingenomen. 17 november - Inname van Steenwijk door Johan Baptiste van Taxis. Parma is er in geslaagd ook de Zuid-Nederlandse steden Duinkerke, Nieuwpoort, Menen, Veurne en Diksmuide te heroveren, maar tegen Anjou kan hij nog niet optreden. Intussen geraken Brugge, Gent en Ieper ingesloten. 1583 Januari - De door de opstandelingen aangestelde Landsheer van de Nederlanden, Frans van Anjou dringt met zijn Franse troepen Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen en poogt aldus zijn macht in het zuiden van de Nederlanden te verstevigen. 17 januari - Frans van Anjou, ontketent de Franse Furie in Antwerpen. De stedelingen slaan zijn aanval af en zijn positie in de Lage Landen is verloren. 12 april - Willem van Oranje heeft na de dood van Charlotte van Bourbon Antwerpen verlaten en huwt zijn vierde echtgenote, Louise de Coligny, dochter van de Franse Hugenotenleider. 23 april - Eervolle overgave van de stad Eindhoven na 3 maanden van beleg. Juli - De Staten-Generaal worden van Antwerpen verplaatst naar Middelburg, als de Spaanse troepen in het zuiden naderen. 22 juli - Ook Willem de Zwijger verruilt nu voorgoed de Scheldestad, waar hij langere tijd in de Citadel heeft gewoond. Hij verhuist, zijn bezittingen op acht schepen meenemend samen met Louise de Coligny naar Middelburg. De prins van Oranje heeft zowat zijn hele leven in de zuidelijke Nederlanden gewoond en verbleef daarnaast, als graaf van Zeeland, van 1574 tot 1583 al regelmatig in Middelburg. Vanaf eind 1583 verhuist Willem van Oranje naar Delft, waar hij een half jaar later wordt vermoord. De Spaanse Hertog van Parma herovert tot in 1585 alle steden in de Zuidelijke Nederlanden; de Zeven Provinciën van de noordelijke Nederlanden ondernemen geen actie. 1584 31 maart - In Terborg vindt de slag bij Terborg plaats door Spaanse en Beierse legereenheden tegen het verzamelde leger van de Keulse bisschop Gebhard I van Waldburg. Een deel van het Keulse leger wordt hierbij vernietigend verslagen. 13 juni - Admiraal Treslong wordt militair gouverneur van Oostende. 3 juli - Beleg van Antwerpen (1584-1585): Alexander Farnese belegert met succes de Antwerpse Republiek, waar het katholicisme tijdelijk verboden was. Berchem wordt door de staatse troepen met de grond gelijk gemaakt, met uitzondering van het kasteel. 10 juli - Prins Willem van Oranje (bijgenaamd 'Willem de Zwijger') wordt op zijn eenenvijftigste in de hal van het Prinsenhof in Delft door de katholiek Balthasar Gerards met een pistoolschot vermoord, nadat hij in 1580 door Filips II vogelvrij was verklaard. 17 augustus - Gent valt in handen van de Spaanse troepen en er komt een einde aan de Gentse Republiek. Zo'n 4.000 meest protestantse Gentenaren wijken uit naar het noorden. 18 augustus - Formering van een Raad van State in de Noordelijke Nederlanden, bestaande uit vier leden van Holland, drie uit Brabant, Zeeland en Friesland, twee uit Vlaanderen en Utrecht, en één lid uit Mechelen, die samen besluiten om de strijd verder te zetten opdat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden bijeen blijven. De raad neemt het bestuur waar met de zeventienjarige Maurits van Oranje als voorzitter. Maurits wordt ook stadhouder in Nederland. Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, een zoon van Jan de Oude, wordt stadhouder van Friesland. Bij een overstroming in Oostende ontstaat een inham die later als havengeul gebruikt wordt. 1585 De belegerende troepen voor Antwerpen sluiten met tientallen schepen de Schelde af, waardoor de bevoorrading van de stad onmogelijk wordt. 23 juni - Slag bij Amerongen. Na verraad van de Graven van Bergh worden de Staatse troepen onder aanvoering van Villers, Graaf van Meurs (stadhouder van Utrecht), door de Spaanse troepen onder bevel van Gouverneur Taxis van Zutphen, vernietigend verslagen. 29 juli - De Friese stadhouder Willem Lodewijk sticht te Franeker een universiteit, in feite een theologische hogeschool. 17 augustus - De onderhandelingen met Parma die de katholieken in Antwerpen hebben geëist worden door Marnix van Sint-Aldegonde gevoerd in het Spaanse hoofdkwartier in Beveren waar hij de overgave van de stad tekent. De Peis (vrede) wordt uitgeroepen op de Grote Markt. Veel protestantse kooplieden en intellectuelen vertrekken daarop naar het noorden. Tien dagen later neemt het Leger van Vlaanderen de stad in. 27 augustus - De hertog van Parma heeft in de voorgaande jaren reeds alle steden in de zuidelijke Nederlanden veroverd; de noordelijke Nederlanden ondernamen geen actie. In augustus boekt Parma zijn grootste succes met de Val van Antwerpen, de grootste en rijkste stad van de Lage Landen. De katholieke godsdienst wordt verplicht. Hij forceert hiermee een definitieve scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden. Pas na de val van Antwerpen wordt het onderscheid gemaakt tussen de Noordelijke Nederlanden en de Zuidelijke Nederlanden. Het prinsbisdom Luik blijft onafhankelijk. Na de herovering is ongeveer de helft van de Antwerpse bevolking van meer dan 100.000 inwonders naar Holland vertrokken. Het bevolkingscijfer daalt tot 45.000. Hollandse en Zeeuwse schepen versperren daarop de Scheldemonding en sluiten op hun beurt de thans in Spaans bezit zijnde stad af van de overzeese handel. De Antwerpse bloeiende handel, kunsten en wetenschappen worden echter verder ontwikkeld in de Hollandse "gouden eeuw". Den Haag wordt de vergaderplaats van de Staten-Generaal van de zeven noordelijke provincies (de latere Republiek), vanaf het jaar dat de belangrijke Brabantse steden Brussel en Antwerpen voorgoed aan de Spanjaarden komen. Vooral de Val van Antwerpen is een grote klap voor de rebellen, die vrezen dat zonder die stad de Opstand verloren is. 15 oktober - Na het Beleg van IJsseloord moet Francisco Verdugo capituleren voor de Staatse belegeraars. 1 november - Maurits, graaf van Nassau, wordt stadhouder van Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij o.a. door bemiddeling van Oldenbarneveldt de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal. December- Na de moord op Willem van Oranje zoeken de Staten Generaal steun bij de koningin van Engeland. Zij weigert een koningstitel, maar zegt wel haar protectie toe aan de Lage Landen. Als reactie op de Spaanse opmars stuurt Elizabeth I de graaf van Leicester in het geheim met 5000 man de Noordzee over. Twee jaar later worden de manschappen teruggeroepen. Spanje stelt op vraag van Granvelle in de Spaanse en Portugese havens het eerste embargo in tegen de Noordelijke Nederlanden, dat zal duren tot 1589. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel. Pieter Brueghel de Jonge wordt als meester van de Sint-Lucasgilde in Antwerpen ingeschreven. Tot dan is hij in het atelier van Gillis van Coninxloo geweest. Hij krijgt de bijnaam de Helse Breughel. 1586 Januari - Graaf Robert Dudley van Leicester laat zich, tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koningin Elisabeth van Engeland in (zij wil een oorlog met Spanje vermijden), tot landvoogd van de Nederlanden uitroepen.. 8 maart- Johan van Oldenbarnevelt wordt landsadvocaat van de Staten van Holland. April- Robert Dudley verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is voor de Nederlandse kooplieden echter, mede door licenties die ze hierop hebben verworven, een noodzaak. Juni - De graaf van Leicester beslist een Kamer van Financiën op te richten, waar de koopmansboeken kunnen gecontroleerd worden. Juni-juli: Alexander Farnese van Parma verovert Venlo, Grave en Neuß(26 juli), een blaam die hem niet in dank wordt afgenomen door graaf Dudley. Farnese heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje, de bevoorrading te blijven voorzien. 17 juli - Prins Maurits van Nassau, de latere Prins van Oranje verovert de stad Axel op de Spaanse troepen. 26 juli - De Duitse stad Neuss wordt volledig vernietigd tijdens de Keulse Oorlog door een aanval op de stad door de Hertog van Parma tijdens het Bloedbad van Neuss. Daarbij worden in totaal ongeveer 3000 burgers gedood, op een bevolking van ongeveer 4500, en het complete garnizoen bestaande uit 1600 soldaten wordt vermoord. Nadat de stad in brand wordt gestoken blijven slechts acht huizen gespaard. 22 september - Slag bij Warnsveld tussen een Staats leger onder leiding van Leicester met daarin veel Britse eenheden, en troepen die namens Spanje vechten. Het Staatse leger van de Noordelijke Nederlanden heeft als doel de bevoorrading van Zutphen door de Spanjaarden te beletten, maar slaagt daar niet in. 18 november - William Stanley (1548-1630) krijgt het gezag over Deventer, waar 1200 Ierse soldaten gelegerd zijn. December - Graaf Dudley van Leicester keert naar Engeland terug voor verslag over zijn manier van besturen. Gedurende zijn afwezigheid neemt de Raad van State het bestuur waar, met duidelijke instructies van de graaf om inzake gouvernementen en bevelhebbers geen wijzigingen door te voeren. Simon Stevin schrijft zijn belangrijkste werk De Thiende, waarin hij decimale breuken introduceert. Het Nederlands kreeg dankzij Stevin eigen wetenschappelijke woorden zoals "wiskunde" en "wijsbegeerte". Protestantse synode van Den Haag. Vanaf nu heten de noordelijke provincies officieel de Verenigde Provinciën, terwijl de zuidelijke de Spaanse of Katholieke Nederlanden worden genoemd. 1587 Januari - De (katholieke) Engelse aanvoerders Stanley en York geven Deventer en De Schans in Spaanse handen over. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester in een schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na antwoord van Thomas Wilkes wordt een onderzoek ingesteld, dat onder leiding van François Vranck gebeurt. Hij betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust. 26 januari - Maarten Schenk van Nydeggen neemt in naam van de Unie van Utrecht de stad Ruhrort in. Juni - Geldern wordt door Claudius van Berlaymont, de Spaansgezinde stadhouder van Gelre, veroverd. Juli - Graaf Leicester komt weer in Vlissingen aan met een nieuw leger. Koningin Elisabeth heeft hem opdracht gegeven met de Spanjaarden vrede te sluiten. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede bij de calvinisten oproept, waardoor Leicester hun steun verliest. 5 augustus - Leicester kan niet verhinderen dat landvoogd Alexander Farnese, de hertog van Parma, Sluis verovert, ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada. September - Leicester wil Johan van Oldenbarnevelt en Maurits van Oranje gevangennemen. Deze weten in Delft te ontsnappen. Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat telkens op een mislukking uitloopt. 31 oktober - De Universiteitsbibliotheek Leiden opent haar deuren na oprichting van de universiteit in 1575. Stadsbrand in Helmond. Eindhoven wordt eerst door Staatsen, daarna weer door Spanjaarden ingenomen. De komst van de graaf van Leicester is geen succes. De graaf blijkt geen goede militaire leider te zijn en verschillende steden gaan voor de opstandelingen verloren. Ook probeert hij in Utrecht een landsbestuur op basis van een sterke centrale macht op te bouwen, maar dit wordt door de gewesten, die gewend zijn aan hun autonomie, niet geaccepteerd. De graaf van Leicester wordt gedwongen de Lage Landen te verlaten. In de Nederlanden wordt hij door Willoughby als hoofd van de Engelse troepen opgevolgd. Justificatie of Deductie - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hiermee scheiden de Noordelijke Nederlanden zich definitief af. 1588 Bestand:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden April - prins Maurits van Oranje, graaf van Nassau wordt stadhouder van Utrecht en Overijssel na het vertrek van admiraal-generaal Leicester uit de Verenigde Provinciën en vestigt zijn gezag in Zeeland. In het afgescheiden noorden wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (ook wel 'De Verenigde Provinciën', Latijn: Belgica Foederata) uitgeroepen. Nederland is als natie geboren. Johan van Oldenbarnevelt heeft hier op de achtergrond toe bijgedragen door de buitenlandse invloeden in de Nederlandse politiek geleidelijk aan terug te brengen. Het zuiden komt onder het bestuur van aartshertogen Albrecht en Isabella. In het noorden zoekt men niet verder naar een landsheer en met de Justificatie of Deductie van François Vranck, de pensionaris van Gouda, wordt bepaald dat de soevereiniteit bij de Staten-Generaal ligt. Daarmee is zonder formeel besluit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een feit. Het is een nieuw fenomeen dat een land bestuurd wordt zonder vorst. Juli-augustus - In Duinkerke heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. Hij wacht op de Armada om ze te verschepen. De Spaanse Armada wordt verslagen door een Engelse vloot onder admiraal Francis Drake, terwijl Hollandse watergeuzen de hertog van Parma verhinderden zich vanuit Vlaanderen bij de Armada aan te sluiten. Alexander Farnese van Parma belegert de stad Bergen op Zoom zonder succes. Zijn bevelhebbers Chimay en Verdugo boeken in het Rijngebied wel enig succes in de noordelijke Nederlanden. Na de nodige tegenslagen volgt een periode waarin de situatie voor de Republiek sterk verbetert, door Fruin de Tien jaren genoemd. De Nederlandse Opstand ontwikkelt van vrijwel hopeloos in 1588 tot vrijwel gewonnen in 1598. Deels is deze ontwikkeling toe te schrijven aan internationale factoren zoals de hernieuwde oorlog tussen Frankrijk en Spanje, deels echter ook aan de politieke bekwaamheid van Johan van Oldenbarnevelt en de militaire bekwaamheid van Maurits van Nassau. De personele unie van Portugal met Spanje maakt de Portugees-Nederlandse oorlog mogelijk, waarbij de Republiek zijn koloniën uitbreidt. 1589 10 april - de stad Geertruidenberg wordt door Engelse muiters tegen betaling aan Alexander Farnese van Parma en de Katholieke Nederlanden overgeleverd. Alexander Farnese trekt zich een hele tijd terug in Spa om van een ziekte te herstellen. Bij zijn afwezigheid ontstaat muiterij in Tercio Viejo, zijn meest toegewijde regiment. 2 augustus - Koning Hendrik III van Frankrijk overlijdt. Filips II van Spanje geeft Alexander Farnese van Parma opdracht de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Daardoor ziet Parma af van de verovering van een heel gebied in de Nederlanden, waar hij zich op voorbereidde. 1590 Deze prent lijkt slechts Salomo's oordeel voor te stellen, maar is een allegorische aanklacht tegen de inquisitie. Filips II is afgebeeld als de Crudelis princeps, de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen, Dr. Gladius (zwaard), Dr. Laqueus (touw), Dr. Aqua (it dilutes) en Dr. Ignis (vuur)) en een ware moeder, Vera Ecclesia, en een valse moeder, Falsa Ecclesia. Het dode kind op de trap stelt Barabbas voor.]] 4 maart - De verovering van Breda door Maurits van Nassau met behulp van het turfschip van Breda van Adriaan van Bergen, waarin 68 jonge mannen onder leiding van commandant Charles Héraugière zich hebben verscholen. Bij de eerste veldtocht van Alexander Farnese naar Frankrijk verslaat de protestantse koning Hendrik IV van Bourbon in de buurt van Ivry het leger van de Ligue Catholique. September - Maurits van Oranje herovert Crèvecoeur, Hemert, Hedel en Steenbergen. De eerste massa-heksenprocessen beginnen rond deze tijd. De Heksenwaag in Oudewater in de Republiek wordt bekend. Daarna komen er complete "epidemieën" van processen. In gebieden waar de contrareformatie heerst, vinden de meeste massaprocessen plaats. De jezuïeten zijn grote voorstanders van deze processen. Altijd blijven zich echter mensen tegen de heksenvervolging keren, waaronder de humanisten. 1591 Filips II laat de hertog van Parma voort tegen Hendrik IV van Frankrijk optrekken, waardoor de Lage Landen worden ontzien. Maurits begint aan zijn eerste veldtocht, waarbij hij vele successen oogst, mede doordat de hertog van Parma met zijn hoofdleger in Frankrijk is. Maurits verovert de steden Zutphen (30 mei), Deventer (10 juni), Delfzijl (2 juli), Hulst (24 september) en Nijmegen (21 oktober). De prins wordt benoemd tot stadhouder van Gelre. John Norreys, de Engelse legeroverste in dienst van de noordelijke Nederlanden, neemt Blankenberge in. Edzard II, een fanatieke Lutheraan, wordt graaf van het Graafschap Oost-Friesland. Vooral in Emden loopt het geschil tussen Calvinisten en Lutheranen hoog op. De Heksenprocessen te Amersfoort en Utrecht tussen 1591 en 1595 starten in Amersfoort maar de beschuldigden staan in Utrecht voor een hogere rechtbank terecht. De verdachten worden gefolterd en gedwongen om de namen van anderen te noemen. De zeventigjarige Marigje Arriens, een kruidenvrouwtje uit Schoonhoven, sterft na betichting van hekserij op de brandstapel. 1592 Coevorden en Steenwijk worden door Maurits tot voldoening van Friesland en ongenoegen van de Zeeuwse Staten veroverd op de Spanjaarden. Jan Huygen van Linschoten keert na jaren van reizen voor Portugal terug in de Lage Landen en zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen de deur van de Gouden Eeuw. Cornelis de Houtman wordt door de Compagnie van Verre naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor peper te onderzoeken. Cornelis Cornelisz. van Uitgeest verkrijgt het octrooi voor de paltrokmolen. Dit type houtzaagmolen is van groot belang voor de bouw van de schepen van de VOC en de WIC. De uitvinding draagt in belangrijke mate bij aan de economische opbloei van de Republiek. De mechanisatie van het houtzagen levert namelijk aanzienlijke besparingen op personeelskosten op. Aanvankelijk stuit dit dan ook op bezwaren bij het Amsterdamse houtzagersgilde. Dat probleem bestaat niet in de Zaanstreek, waar de gilden geen politieke invloed hebben. Dit gebied groeit uit tot het grootste scheepsbouwcentrum ter wereld. In de loop van dit jaar komt Filips II met een nieuw decreet waarin die veiligheidsmaatregelen uit het decreet van 1570 voor beschuldigden niet meer voorkomen. Er wordt alleen maar gemaand dat de sterk toegenomen Hekserij harder aangepakt moet worden. In de Zuidelijke Nederlanden is er zodoende na 1592 een opleving van de heksenvervolging. 3 december - Alexander Farnese van Parma overlijdt in Atrecht, nog voor graaf Pedro Henriquez de Acevedo van Fuentes, die opdracht heeft hem naar Spanje terug te brengen - indien nodig met geweld, of als gevangene -, hem bereikt. Farnese wordt als landvoogd van de Nederlanden in naam opgevolgd door graaf Peter Ernst von Mansfeld (tot 1594), maar het feitelijk bestuur wordt door koning Filips II van Spanje in handen van Fuentes gegeven. 1593 24 juni - Verovering van Geertruidenberg en Westerwolde op de Spanjaarden door de Staatsen onder Maurits van Oranje op verzoek van Zeeland. Friesland is hierover misnoegd en had liever Groningen teruggekregen. Daarom verbieden de Friezen Willem Lodewijk van Nassau om te helpen. Carolus Clusius plant in de Hortus botanicus Leiden de eerste tulp. Justus Lipsius is teleurgesteld van de Rijksuniversiteit Leiden teruggekeerd naar Leuven. De classicus Josephus Justus Scaliger volgt hem op. 1594 4 januari - Ernst van Oostenrijk wordt als toekomstige nieuwe landvoogd naar de Nederlanden gestuurd. Het is de bedoeling dat hij later de dochter van Filips II, Isabella van Spanje, zal trouwen en de Nederlanden als bruidsschat in bezit krijgen. Maar zijn onderhandelingen met de noordelijke Nederlanden draaien op niets uit. 12 februari - Delfzijl slaat succesvol een aanval af vanuit de Spaans overheerste stad Groningen tijdens de Aanval op Delfzijl (1594). 7 mei - Maurits ontzet voor de tweede keer het belegerde Coevorden, waarvan echter weinig over is. 22 mei - De prinsen Maurits en Willem Lodewijk slaan het beleg voor de stad Groningen. Als militair adviseur van prins Maurits schrijft Simon Stevin De Stercktenbouwing, waarin hij militaire versterkingen opnieuw ontwerpt om aangepast te zijn aan de projectielbanen van de nieuwe vuurwapens in plaats van de oude kruisboog. Op basis van een vage passage in Naturalis historia van Plinius meent men dat er ook een Noordoostelijke Doorvaart bestaat. Op 3 juni zeilen twee vaartuigen van Texel uit, met Jan Huygen van Linschoten, zeevaarder en reisbeschrijver, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië. 22 juli - Groningen wordt veroverd door Maurits van Oranje en Lodewijk Willem van Nassau, die tevens als stadhouder wordt aangesteld, en bij de Unie van de Republiek aangesloten door het Traktaat bekend als de Reductie van Groningen. De stad Groningen wordt samengevoegd met de Ommelanden. Alle katholieke kerken worden gesloten. De reductie vormt de feitelijke alteratie van stad en Ommelanden, vergelijkbaar met de alteratie van Amsterdam; op de overgang naar het nieuwe protestantse bewind volgt onteigening van alle bezittingen van de rooms-katholieken. Het stadsbestuur wordt van katholieken "gezuiverd" en de katholieke eredienst officieel verboden. Na de capitulatie vertrekken alle monniken en priesters, van wie velen al vanuit de Ommelanden naar de stad gevlucht waren, tezamen met de overlevenden van het bezettingsleger naar de Zuidelijke Nederlanden. Gezanten van de Zuidelijke Nederlanden, Hartius en Coomans, worden naar Holland gestuurd om na te gaan of de opstandige gewesten bij de Nederlanden kunnen worden gevoegd op basis van de Pacificatie van Gent. Wegens geldgebrek zien de Staten Generaal zich gedwongen een deel van het leger af te danken. Gevolg is dat voor Maurits van Oranje de gouden tijd achter de rug is. 25 december - De Staten-Generaal worden in Brussel bijeengeroepen, waar op last van Ernst van Oostenrijk de prins van Chimay wordt afgevaardigd om beklag te doen over de gevolgen van de muiterij van de Spaanse troepen in onze gewesten. Franciscus Gomarus uit Brugge wordt tot hoogleraar in Leiden benoemd. Ernst van Oostenrijk volgt Peter Ernst von Mansfeld op als landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden, maar zal het jaar daarop overlijden. Samen met ds. Plancius richten 9 Amsterdammers de Compagnie van Verre op, een voorloper van de Vereenigde Oostindische Compagnie, om een reis naar Indië te financieren. Ze brengen daarvoor een kapitaal van 300.000 florijnen bijeen. 1595 20 februari - Aartshertog Ernst van Oostenrijk overlijdt. Graaf Pedro Henriquez de Acevedo van Fuentes neemt, als gevolg van een geheime opdracht van koning Filips II van Spanje, het ambt van landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden waar. 2 april - De eerste expeditie van de Compagnie van Verre onder leiding van Frederik de Houtman en De Keyzer vertrekt met het Duyfken naar Oost-Indië. Ze komen een jaar later aan in Bantam, op 26 juni en voelen de concurrentie van de Portugezen. 20 juni - De gecombineerde Nederlandse-Engelse vloot doet een verrassingsaanval op de Spaanse marinehaven Cádiz om een Spaanse invasie in Engeland te verhinderen. Aan de Botermarkt van Gent, wordt tot 1620 gebouwd aan de Schepenbank van Gedhele. De suikerraffinage, die in 1585 is uitgeweken uit Antwerpen, begint zich te verplaatsen van Hamburg naar Amsterdam. Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag. De Heksenprocessen te Asten die rond 1595 gevoerd worden, vormen een onderdeel van een grotere reeks processen in de Peel en de Meierij van 's-Hertogenbosch. 1596 Februari - Albrecht van Oostenrijk neemt de taken van zijn overleden broer Ernst over en doet als nieuwe landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden zijn intrede in Brussel. Hij is tot dan kardinaal en aartsbisschop van Toledo geweest. Filips II van Spanje schenkt zijn dochter Isabella, die later met Albrecht van Oostenrijk zal huwen, de Nederlanden. Voorwaarde is wel dat zij kinderen krijgen, zoniet worden al de gewesten weer met Spanje herenigd. April - Albrecht van Oostenrijk verovert Calais, maar koningin Elizabeth I van Engeland wenst de stad in bevriende handen te laten, en herovert ze met hulp van de Fransen en de Rebupliek der Nederlanden. Juni - In de haven van Cadiz verbrandt een Nederlands-Engelse vloot handelsschepen. Jammer genoeg blijken tal van deze schepen eigendom van eigenaars in de Nederlanden. 31 oktober - Johan van Oldenbarnevelt sluit de Triple Alliantie met Engeland en Frankrijk tegen Spanje. Deze laatsten erkennen hiermee voor het eerst de onafhankelijkheid van de zeven Verenigde Provinciën. Het Vierde staatsbankroet: Filips II moet de betalingen van de schatkist opschorten. Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck vertrekken om de Noordoostelijke Doorvaart te vinden en ontdekken Spitsbergen. Ze komen daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout wordt een huis gebouwd, dat bekend staat als Het Behouden Huys, waarin vervolgens de winter wordt doorgebracht. De volgende lente wordt een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld kunnen terugkeren. Barentsz sterft echter een week na het vertrek. Prins Filips Willem van Oranje keert terug naar de Nederlanden, maar mag de Republiek niet in, omdat hij als vrome katholiek beschouwd wordt als aanhanger of spion van Spanje. Op verzoek van de Noordelijke Staten-Generaal houdt hij zich niet bezig met politieke zaken. 1597 24 januari - Slag bij Turnhout: prins Maurits verslaat met Staatse troepen onder Filips van Hohenlohe-Neuenstein de Spanjaarden. Prins Maurits onderneemt van augustus tot en met november een veldtocht in het oosten van de republiek en verovert meerdere vestingen, onder welke Grol en Oldenzaal. 9 oktober - In Bredevoort breekt er een grote stadsbrand uit na het 8 daagse beleg van de stad door Prins Maurits van 1 tot en met 9 oktober. Daarbij brandt ook de St. Joriskerk volledig af. Slechts 20 woningen blijven gespaard. 18 oktober - Prins Maurits neemt de stad Enschede zonder slag of stoot in waarna de vesting ontmanteld wordt. 21 oktober - In Ootmarsum worden 3 kogels afgeschoten door Van Duivenvoorde, waarna de stad zich overgeeft en de vesting ontmanteld wordt. 13 november - Met de verovering van Lingen door prins Maurits eindigt de Twentse oorlog. De expeditie onder De Houtman naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit de Noordelijke Nederlanden naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht. Het beheer van het zeewezen wordt in een Instructie voor de Admiraliteiten door de Staten-Generaal op vijf plaatsen gevestigd. Vanaf nu ligt de maritieme verdediging van de Republiek in handen van de vijf Colleges ter admiraliteit: de Admiraliteit van Zeeland (Middelburg), de Friese Admiraliteit (Harlingen, voor 1645 Dokkum), de Admiraliteit van het Noorderkwartier (Hoorn en Enkhuizen), de Admiraliteit van Amsterdam en de Admiraliteit van de Maze (Rotterdam). In Brussel wordt voor het laatst in de Zuidelijke Nederlanden een ketter terechtgesteld. 1598 2 mei - Frankrijk sluit met Spanje de Vrede van Vervins. 6 mei - Isabella van Spanje, de dochter van Filips II, huwt Albrecht van Oostenrijk, waarbij Filips de gehele Nederlanden als bruidsschat schenkt mits inachtame van de Akte van Afstand die ze aan haar vader doen. Daarmee treedt Isabella feiitelijk als vorstin aan het bewind in de Zuidelijke Nederlanden. Augustus - Bijeenkomst van de Staten Generaal in Brussel, waarbij verhoopte hereniging met de Noordelijke Nederlanden in de Unie uitblijft. 13 september - Koning Filips II overlijdt in El Escorial de Arriba in Spanje. Vrijwel direct na zijn troonsbestijging breekt Filips III met de praktijk dat de opstandelingen in de Noordelijke Nederlanden handel drijven met de Spanjaarden om de oorlog te betalen. Hij stelt opnieuw een embargo in, laat alle in Spaanse en Portugese havens aanwezige Nederlandse schepen met hun lading in beslag nemen en de bemanning gevangennemen. Deze politiek brengt minstens evenveel schade toe aan de Spaanse economie als aan de Hollandse. Het embargo is van kracht tot 1608, maar de Nederlandse scheepvaart heeft zich ondertussen gestort op het Verre Oosten, waar grote winsten gehaald worden. Door het grote succes van de tochten naar Indië, worden nog meer "Compagnieën van Verre" opgericht. De Staten-Generaal roepen op tot samenwerking van de vertegenwoordigers van elke compagnie. 5 november - Albrecht en Isabella doen hun Blijde Intrede in Mechelen. In Amsterdam wordt de "Kamer van Assurantie" opgericht ter verzekering van de risico's met name van de zeevaart. 1599 Vlootvoogd Pieter van der Does slaagt er niet in om de Spaanse blokkade voor de kust op te heffen. Als gevolg van de inbeslagname van de Noord-Nederlandse koopvaardijschepen door koning Filips III van Spanje en zijn aartshertogen verbieden de noordelijke Staten-Generaal de handel met de vijand (Spanje). 18 april Het kerkelijk huwelijk van Isabella en Albrecht was wegens het overlijden van haar vader een jaar uitgesteld en nu wordt in Valencia voltrokken. De vorstin vestigt zich met haar gemaal in de Nederlanden in het Paleis op de Koudenberg. Met het vorstenpaar komt de oudste zoon van Willem de Zwijger, Filips Willem van Oranje mee om in het Nassaupaleis te Brussel wonen, waar hij ridder in de Orde van het Gulden Vlies wordt.

Zie verder

Voor een verder overzicht:

Tijdlijn van de geschiedenis van België en Jaartallentabel België

Tijdlijn van de geschiedenis van Nederland

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

Bronnen

De opzet van dit artikel is (gedeeltelijk) gebaseerd op het artikel Tijdlijn van de Nederlandse geschiedenis op de Nederlandse Wikipedia, die onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie deze pagina voor de bewerkingsgeschiedenis

• Aldhouse-Green, Miranda Jane, (1996): The Celtic Goddess as Healer in Sandra Billington (ed). The Concept of the Goddess
• Asaert, G., Bosscher, Ph.M., Bruijn, J.R., Hoboken, W.J., van et al (1976-1978): Maritieme geschiedenis der Nederlanden, De Boer Maritiem, Bussum
• Berendsen, H.J.A. (2004): De vorming van het land, Inleiding in de geologie en de geomorfologie, Koninklijke Van Gorcum, Assen, ISBN 90-232-4075-8
• Blok, D.P. (red) et al (1977-1983): Algemene Geschiedenis der Nederlanden, Fibula-Van Dishoeck, Haarlem, ISBN 9022838005
• Blokker, B., Es, G. van, Spiering, H. (1999): De vaderlandse geschiedenis in jaartallen, Uitgeverij Balans, Amsterdam, ISBN 9789050186544
• Blom, J.C.H., Lamberts, E., redactie (2006): Geschiedenis van de Nederlanden, HBuitgevers, Baarn, ISBN 90-5574-474-3
• Boone M. en Stabel P., ed. (2000): Shaping urban identity in late medieval Europe, Garant, Leuven (Studies in urban social, economic and political history of the medieval and modern Low Countries, 11).
• Houtte, J.A. van (1979): Economische en sociale geschiedenis van de Lage Landen, 800-1800, Haarlem
• Jansen, H.P.H. (1981): Geschiedenis van de Middeleeuwen, derde druk, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht - Antwerpen, ISBN 9027453772
• Janssen, P. e.a. (red) (1996): De gouden delta der Lage Landen. Twintig eeuwen beschaving tussen Seine en Rijn, Mercatorfonds, Antwerpen
• Kossmann, E.H. (2002): De Lage Landen 1780-1940. Twee eeuwen Nederland en België, Amsterdam/Antwerpen
• Kruta V., Frey, O.H., Raftery, B. & Szabo M. (1991): The Celts - (The Origins of Europe), Thames & Hudson Ltd., Londen ISBN 978 0500 015247
• Kurth, G. (1896) : La frontière linguistique en Belgique, Brussel, deel XLVIII der Mémoires couronnés et autres mémoires, publiées par l'Académie.
• van Driel-Murray, Carol, (2005): Those who wait at home in Ulrich Brandl, Frauen und Romisches Militar - Ten papers from a round-table session presented at a conference in Xante, Duitsland, ISBN 978-1407301983
• Mannaerts P. (ed.), (2008): Beghinae in cantu instructae – Muzikaal erfgoed uit Vlaamse begijnhoven (Middeleeuwen-eind 18de eeuw), Brepols, Thurnout
• ter Haar, Jaap (2005): Geschiedenis van de Lage Landen Ten Have, Kampen, ISBN 9025954693 online
• ter Haar, Jaap (2006): Geschiedenis van de Lage Landen Uitgeverij Kok, Kampen, ISBN 9043506427
• Nouwen, Robert (2009): Keizer Augustus en de Lage Landen Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789058265890
• Pirenne, Henri, (1902): Geschiedenis van België, Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, Samenwerkende Volksdrukkerij, Gent
• Roever, Jutta Paulina de (2004): Swifterbant-aardewerk : een analyse van de neolithische nederzettingen bij Swifterbant, 5e millennium voor Christus, Dissertaties - Rijksuniversiteit Groningen online
• Romein, J. en A. (1977): De lage landen bij de zee. Een geschiedenis van het Nederlandse volk, Den Haag-Antwerpen
• van Cauwelaert, Frans,Alfons De Cock, Jan Denucé, Max Rooses e.a. (1912-1913): Vlaanderen door de eeuwen heen,. 2 dln. Elsevier, Amsterdam
• De Canon van Nederland
• RoSa-factsheet Nr. 22 • feb 2003 Begijnen in de Lage Landen (online)

---

Noten

Tijdlijn van de Lage Landen