Geschiedenis van de joodse kalender

De geschiedenis van de joodse kalender kan in verschillende periodes worden ingedeeld. In de Bijbelse tijd was de kalender gebaseerd op de observatie van de zon en de maan, later op observatie en berekeningen, en vervolgens volledig op berekeningen.

Geschiedenis

Vóór de Exodus

Het Bijbelverslag geeft te kennen dat vóór de Israëlieten uittrokken uit Egypte, het jaar van herfst tot herfst werd gerekend. Joden gaan er nog steeds van uit dat de schepping van Adam plaatsvond in de herfst.

Ten tijde van de uittocht uit Egypte droeg God in de Thora door aan Mosje (Mozes) en Aharon (Aäron) op dat het jaar in de lente diende te beginnen met de maand Abib (of Nisan) (Exodus 12:1-2; Exodus 13:4). In Sjemot (Exodus) 12:1-2 staat: „JHWH zei tegen Mosje en Aharon, terwijl zij nog in Egypte waren: ’Voortaan moet deze maand bij jullie de eerste maand van het jaar zijn.’” Dit had betrekking op de uittocht uit Egypte door de Israëlieten die in de lente plaatsvond. De “redding” (uit Egypte) werd zo op een belangrijkere plaats gesteld dan de schepping. Voor burgerlijke doeleinden en voor de landbouw, bleef ook de van herfst-tot-herfst-kalender in gebruik.

De meeste maandnamen van vóór de Babylonische ballingschap zijn niet meer bekend. De maanden werden meestal met hun rangnummer aangeduid, (vb.: ’de derde maand’.) Van de oude maandnamen zijn enkel nog Abib, Ziv, Ethanim en Bul bekend. Deze namen hebben ook alle betrekking op de jaargetijden. Abib betekent, naar men aanneemt, „groene aren”. Ziv komt van „schittering; glans”, omdat in die tijd van het jaar de aarde schitterde van de bloesems;^[1] Ethanim betekent waarschijnlijk „voortdurend vloeiende stromen”, en Bul komt van een grondwoord dat „opbrengst; voortbrengsel” betekent.

Een vijfde-eeuwse mozaïek in een synagoge in Israël, waaruit blijkt dat er in die tijd een sterke invloed van het Hellenisme bestond. Herkenbaar zijn de symbolen van de dierenriem; de figuur in het midden wordt geïdentificeerd als Helios.^[2]

Na de Babylonische gevangenschap

Zoals de Talmoed aangeeft, kwam tijdens de ballingschap in Babylon het gebruik van de Babylonische maandnamen in zwang, die tot op heden in de Joodse kalender worden gebruikt.

In de „mondelinge leer”, die in de Misjna werd opgetekend, werden vier verschillende beginpunten van het nieuwe jaar beschreven. Het bekendste ervan is Rosj Hasjana (het hoofd van het jaar) en begint op 1 tisjri. De overige in de Misjna beschreven beginpunten van het nieuwe jaar zijn Toe Biesjwat, het nieuwe jaar van de bomen, op 15 sjewat. Op die dag bloeit de amandelboom in Israël reeds. Het nieuwe jaar voor het brengen van de tienden van het vee dat begon op 1 eloel, en het van de koningen en pelgrims, dat begon met nisan zijn in onbruik geraakt. Wanneer een koning begon te regeren, beschouwde men de maanden tot nisan als zijn troonbestijgingsjaar. Zijn eerste regeringsjaar begon vanaf nisan.

Voor de vernietiging van de tempel (70 n.Chr.) waren reeds bepaalde regels in gebruik. De nieuwe maan kon niet verschijnen voor er 29½ dagen en ⅔ uur waren verlopen. Wanneer de maansikkel niet kon worden geobserveerd, werd besloten dat die maand 30 dagen zou hebben en de volgende maand 29. De volle maanden (30 dagen) per jaar mochten niet minder dan 4 en niet meer dan 8 zijn, zodat het jaar niet minder dan 352 en niet meer dan 356 dagen kon tellen. Na de vernietiging van de tempel verplaatste Joḥanan ben Zakkai removed het Sanhedrin naar Jabneh. Hij gaf het Sanhedrin de verantwoordelijkheid voor beslissingen in verband met de kalender, die voorheen door de patriarch werden genomen. Personen die de nieuwe maansikkel hadden geobserveerd, kwamen nu direct naar het Sanhedrin.

Standaardisering

In vroegere tijden liet men de maand beginnen „op basis van puur empirische observatie”: de nieuwe-maansikkel moest zichtbaar worden te Jeruzalem. Evenzo voegde men op basis van observatie een schrikkelmaand toe wanneer dit nodig was. „Als . . . tegen het eind van het jaar werd opgemerkt dat het Pesach vóór de lente-equinox [omstreeks 21 maart] zou vallen, werd er verordend dat er vóór nisan een maand ingelast moest worden.”^[3]

In het jaar 4108 (Joodse jaartelling) (358-359 (gregoriaanse jaartelling) werd de kalender gestandaardiseerd door Hillel II met behulp van de cyclus van Meton: in een telkens terugkerende periode van negentien jaar wordt zeven keer een schrikkelmaand toegevoegd. Het nummer van het jaar in deze periode van negentien jaar heet het gulden getal. De jaren met als gulden getal 3, 6, 8, 11, 14, 17 en 19 zijn schrikkeljaren. De schrikkelmaand heeft in de regel 30 dagen (op één na die 29 dagen telt) waardoor men na 19 jaar in de pas loopt met de zonnekalender.

In 4681 (920 n. Chr.) deed Aharon ben Meir van Palestina een voorstel voor een kalenderherziening om een paar inconsequenties op te lossen. Saadia ben Jozef van Babylon (Saadia Gaon) verschilde hierover van mening met hem. Het voorstel van Aharon ben Meir werd afgewezen. De huidige rabbijns-joodse kalender is daarom praktisch nog hetzelfde als het systeem dat door Hillel II werd ingevoerd. Rabbijnse joden gaan ervan uit dat dit de laatste kalenderhervorming was voor de komst van de Messias.

Maimonides (Rambam) schreef hoe eenvoudig hij het systeem van deze kalender wel vond: „zelfs gewone schoolkinderen zijn er in een paar dagen mee weg”.^[4]

De kalenderhervorming van Hillel II werd niet gevolgd door de karaïtische joden.

Heden

Vandaag de dag begint het jaar met de maand tisjri (de zevende maand volgens de Thora).

Hedendaagse Israëlische kalenders bevatten gewoonlijk de herfst-tot-herfst-kalender. Er zijn vele dubbele kalenders in omloop: ofwel de Gregoriaanse kalender met de joodse maanden in het klein aangegeven, ofwel de joodse kalender met de data van de Gregoriaanse kalender.

Zie ook

• Joodse kalender
• Lijst van joodse feest- en gedenkdagen

Bronnen, noten en/of referenties

Weblinks   (en) Calendar, History of, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )   (en) Jewish Calendar, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: ) Verwijzingen en noten 1↑ Commentaar op 1 Koningen 6:1 in de Soncino Books of the Bible, onder redactie van A. Cohen, Londen, 1950. 2↑ Walter Zanger in: Biblical Archaeology Review, Jewish Worship, Pagan Symbols 3↑ Emil Schürer, The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Volume 1, 1973, blz. 590. 4↑ Mozes ben Maimon (Maimonides), Hilchot Kiddoesj Hachodesj 11.4. Citaat: אפילו תינוקות של בית רבן מגיעין עד סופו בשלושה וארבעה ימים

Kalendersystemen

In gebruik: Armeens • Assyrisch • Bahá'í • Berbers • Chinees • Ethiopisch • Georgisch • Gregoriaans • Hindoe • IJslands • Indiaas • Iraans • Islamitisch • Joods • Juliaans • Koptisch • Liturgisch • Maçonniek • Samaritaans • Thai • Tibetaans Oude kalenders: Attisch • Azteeks • Egyptisch • Georgisch • IJslands • Maya • Macedonisch • Quakers • (Frans) Republikeins • Romeins • Runen • Tabotkalender (rasta) Voorgestelde kalenders of kalenderhervormingen: Darische kalender • Maréchal-kalender • New Earth Calendar • Positivistenkalender • Sovjetisch Kalenderberekening: epacta • cyclus van Meton • gulden getal • indictie • martelaarsboekletter • zondagsletter • zonnecirkel Jaartelling: Ab Urbe Condita • Anno Diocletiani • Anno Mundi (Byzantijns) • Boeddhistisch • Christelijke jaartelling • Olympiade • Seleucidische jaartelling Verwante thema’s: Dionysische Paasperiode • juliaanse dag • oude Nederlandse maandnamen • schrikkeljaar

Jodendom