Lijst van gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog: Lage Landen en Luxemburg

Dit is een chronologie van gebeurtenissen in de Lage Landen (Nederland en België) en Luxemburg voor, tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog.

Opmerking: Bij het opzoeken van gebeurtenissen volgens datum gebeurt het soms dat de verschillende officiële bronnen elkaar tegenspreken over de datum. Nagenoeg steeds zijn deze verschillen zeer klein, meestal één dag verschil. De oorzaak hiervoor is te vinden in het feit dat bepaalde militaire acties tijdens de nacht starten en nog doorlopen in de vroege uren van de volgende dag. Ook gebeurt het dat een auteur de situatie beschrijft wanneer de actie volledig afgelopen is, met andere woorden de dag na de overgave, de dag na de vredesonderhandeling, enz. Ook merken we op dat het einde van een militair offensief of campagne niet steeds ondubbelzinnig te bepalen is. De bepaling van de datum is afhankelijk van de referentie die door de auteur werd gebruikt. Er is getracht in deze lijst zoveel mogelijk de exacte referentie van de datum aan te duiden via een omschrijving van wat er gebeurd is of bedoeld werd.

1939

15 februari

• Medio februari besluit de Nederlandse ministerraad tot oprichting van een kamp voor joodse vluchtelingen in Westerbork.

19 april

• De NSB behaalt slechts 3,89% van de stemmen tijdens de verkiezingen voor de Provinciale Staten in Nederland.

30 juni

• Afkondiging van de Distributiewet 1939.

26 augustus

• Adolf Hitler garandeert de neutraliteit van België, Nederland, Luxemburg, Denemarken en Zwitserland.

28 augustus

• De Nederlandse regering kondigt een algemene mobilisatie af. Duizenden jonge mannen worden onder de wapenen geroepen en beginnen met het leggen van mijnen, bouwen van schuilkelders en het opwerpen van verdedigingslinies langs de Oude Hollandse Waterlinie.
• Generaal Reijders wordt tot opperbevelhebber van Land- en Zeemacht benoemd.

29 augustus

• Koningin Wilhelmina en Koning Leopold III bieden hun goede diensten aan ter bemiddeling in het Duits-Poolse conflict.

2 september

• De eerste brandstoffenbeschikking wordt van kracht in Nederland.

4 september

• De Nederlandse minister-president De Geer legt voor de Tweede Kamer een regeringsverklaring af over de Nederlandse neutraliteit.

9 september

• De Nederlandse regering geeft instructie aan generaal Reijnders voor de verdediging van de Vesting Holland en de Grebbeberg.

14 september

• Ten noorden van de Waddeneilanden wordt een Nederlands militair vliegtuig neergeschoten door een Duits vliegtuig.

26 september

• Bij Helgoland wordt een KLM-toestel door een Duits jachtvliegtuig neergeschoten.

9 oktober

• De eerste 22 Joodse vluchtelingen komen aan in kamp Westerbork.
• Adolf Hitler vaardigt Führerdirectief N° 6 uit, waarin hij het Westers offensief beschrijft. Bij het directief zit ook een memorandum waarin Hitler Groot-Brittannië en Frankrijk ervan beschuldigt dat ze Duitsland bewust zwak en verdeeld houden sinds de Vrede van Westfalen in 1648 en hij zegt dat de vernietiging van de Westerse overheersing nodig was om de uitbreiding van het Duitse volk mogelijk te maken. Hitler vraagt het OKH Fall Gelb uit te werken en zo snel mogelijk van start te laten gaan.

19 oktober

• Franz Halder, chef van de Generale staf Heer (GenStH) presenteert de militaire plannen voor Fall Gelb. Het plan stelt voor om het Belgisch grondgebied in te winnen zodat er vliegvelden en zeehavens ter beschikking zijn tegen een eventuele inval in Groot-Brittannië. Volgens het plan zou een offensief in Frankrijk pas in 1942 van start gaan. Hitler is diep teleurgesteld in het plan wegens het ontbreken van enig offensief karakter maar krijgt geen steun van zijn generaals om het plan af te wijzen.

22 oktober

• Hitler informeert zijn Generale Staf dat Fall Gelb op 12 november 1939 moet van start gaan.

24 oktober

• Generaal Maurice Gamelin, de opperbevelhebber van de Franse strijdkrachten, besluit dat de Franse troepen België binnentrekken en posities innemen aan de rivier Schelde, in het geval de Duitsers België binnenvallen.

25 oktober

• Hitler confronteert de Chef van het OKH Walther von Brauchitsch dat de Wehrmacht Frankrijk moet binnenvallen in plaats van Noord-België.

26 oktober

• Bij het Groningse Usquert maakt een Duits Dornier-17 verkenningsvliegtuig met motorpech een noodlanding. De drie inzittenden worden in een cel van de marechaussee in Uithuizen opgesloten, omdat ze de Nederlandse neutraliteit zouden hebben geschonden. Het zwaar beschadigde vliegtuig wordt gedemonteerd en opgeslagen in een loods in Soesterberg, waar het na de inval van mei 1940 door de Duitse bezetters wordt teruggevonden.

27 oktober

• België verklaart opnieuw een neutraal land te zijn.

2 november

• Uniformsmokkel ontdekt bij Denekamp.

7 november

• Koning Leopold III en koningin Wilhelmina bieden hun diensten aan als bemiddelaars tussen de oorlogvoerenden.

9 november

• Twee Britse agenten, Majoor Richard Stevens en Kapitein Sigismund Payne-Best worden bij café Backus nabij Venlo aan de Nederlands-Duitse grens ontvoerd. Bij deze overval, uitgevoerd onder leiding van het Venlo-commando bestaande uit Walter Schellenberg en Alfred Helmut Naujocks, werd de Nederlandse officier Dirk Klop zwaargewond en overleed enkele uren later. De overval werd bekend onder de naam Venlo-incident. De aanwezigheid van deze Nederlandse 1e Luitenant was een van de "redenen" dat Duitsland later Nederland aanviel.

12 november

• Groot-Brittannië en Frankrijk leggen het verzoek tot overleg van de Belgische en Nederlandse vorsten naast zich neer.

15 november

• De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop verwerpt de onderhandelingspoging van België en Nederland.

18 november 1939

• Het passagiersschip SS Simon Bolivar op weg van Amsterdam naar Curaçao zinkt door een Duitse magnetische mijn bij de oostkust van Engeland en verliest 102 mensen. Dit zijn de eerste Nederlandse burgerdoden door Duits oorlogsgeweld.

1940

10 januari

• Een vliegtuig van de Duitse Luftwaffe met aan boord majoor Hönmanns en majoor Reinberger geraakt uit koers bij een vlucht van Münster naar Keulen. Het maakt een noodlanding in Vucht, een deelgemeente van Maasmechelen (België) en een deel van de plannen van Fall Gelb vallen in Belgische handen.

13 januari

• België en Nederland brengen hun legers in staat van paraatheid.

15 januari

• België weigert de doorgang van Franse en Britse troepen door het Belgische grondgebied.

6 februari

• Generaal Reijders wordt eervol ontslag verleend.
• Generaal Winkelman wordt opperbevelhebber van de landmacht en marine in Nederland.

19 april

• Afkondiging van de staat van beleg
• radiorede van minister-president De Geer.

3 mei

• Arrestaties van 21 NSB'ers, fascisten en communisten; zij worden overgebracht naar het interneringskamp Ooltgensplaat op Overflakkee.

9 mei

• Kolonel Goethals, Belgisch militair attaché te Berlijn, stuurt om 23u30 een gecodeerd bericht naar Brussel dat de Duitse invasie in de vroege ochtend van 10 mei 1940, om 4u35 zal van start gaan. Het bericht wordt op veel ongeloof onthaald.

10 mei

• Duitsland start om 4u35 de invasie in het Westen met Fall Gelb op vrijdag 10 mei 1940. België, Nederland, Luxemburg en Frankrijk zijn het doel en de steden Maastricht en Malmédy vallen snel.
• Rotterdam wordt belegerd door Duitse luchtlandingstroepen.
• De Belgische regering vraagt hun Franse en Britse bondgenoten om hulp.
• De Franse en Britse troepen, gelegen in Noord-Frankrijk, starten hun manoeuvre naar de KW-stelling om 6u35. Rond 7u00 trekken ze de Frans-Belgische grens over.
• De geallieerde verbindingsofficieren bevinden zich rond de middag op het Groot Hoofdkwartier in het Fort van Breendonk.
• De Achttiendaagse veldtocht door België gaat van start.

11 mei

• De Nederlandse torpedobootjager "Hr. Ms.Van Galen" zinkt in de Rotterdamse Merwehaven als gevolg van Duitse luchtaanvallen.
• De Nederlandse mijnenleggers "Hr. Ms. Bulgia" en "Hr. Ms. Thor" worden in de haven van Vlissingen door Duitse vliegtuigen tot zinken gebracht.

12 mei

• Evacuatie van het prinselijk paar vanuit IJmuiden naar Harwich met de HMS Codrington (Royal Navy).

13 mei

• De stad Luik in Wallonië (België) valt. De Duitsers steken bij Sedan de rivier de Maas over.
• Koningin Wilhelmina vertrekt vanaf Hoek van Holland met de HMS Hereward naar Breskens, om daar verder de strijd voort te zetten. Echter wordt besloten de koers te veranderen naar Harwich.

14 mei

• Na het Bombardement op Rotterdam omstreeks 13.30 gaat de oude binnenstad van Rotterdam in vlammen op.
• Het Nederlandse leger capituleert.
• De Nederlandse kanonneerboot "Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau" wordt ter hoogte van Callantsoog door Duitse vliegtuigen tot zinken gebracht.
• De Nederlandse onderzeeboten "Hr. Ms. O 8", "Hr. Ms. O 11" en "Hr. Ms. O 12" worden door de eigen bemanning vernietigd op de Rijkswerf te Willemsoord.

15 mei

• De capitulatie van het Nederlandse leger wordt getekend. De Nederlandse regering geeft alleen wel de opdracht om in Zeeland zo lang mogelijk door te blijven vechten voor vrijheid van deze provincie.

16 mei

• Eerste persconferentie in Nederland onder toezicht van 'Presseabteilung' van de Hauptabteilung Volksaufklärung und Propaganda: begin van de gelijkschakeling van de Nederlandse pers.
• De Duitse bezetters voeren de Midden-Europese Tijd en de zomertijd in Nederland in, in plaats van de tot dan toe gebruikelijke Amsterdamse Tijd. De klok wordt één uur en veertig minuten vooruitgezet.

17 mei

• Zo'n 900.000 boeken uit de bibliotheek van de Leuvense Universiteit gaan door brand verloren.
• Om ook Zeeland in handen te krijgen bombarderen de Duitsers op 17 mei de hoofdstad Middelburg. Een groot deel van de historische binnenstad gaat in vlammen op. Hierna capituleert ook Zeeland. Anders dan Rotterdam wordt deze stad op indrukwekkende wijze gerestaureerd. Veel mensen weten niets van dit bombardement, het wordt dan ook het vergeten bombardement genoemd.

18 mei

• De Belgische stad Antwerpen valt in Duitse handen.

19 mei

• De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart wordt benoemd tot rijkscommissaris van het bezette Nederlandse gebied.

24 mei

• Op vrijdag 24 mei heeft de Duitse frontlinie in België zich verplaatst naar het Schipdonkkanaal dat door de stad Deinze loopt. De Duitsers bouwen over het kanaal twee pontons die onder hevig vuur liggen van het Belgisch artilleriegeschut.

29 mei

• Seyss-Inquart wordt in Den Haag geïnstalleerd tot rijkscommissaris.

3 juni

• Thee en koffie in Nederland alleen nog maar met bonnen verkrijgbaar.
• Joden mogen niet meer werkzaam zijn bij de luchtbescherming.

15 juni

• In Nederland gaan ook brood en bloem op de bon.

25 juni

• De Nederlandse onderzeeboot O 13 keert niet terug van een patrouille in Noorse wateren.

29 juni

• Anjerdag: oranjegezinde demonstraties bij gelegenheid van de verjaardag van prins Bernhard.

2 juli

• Niet-arische vreemdelingen in Nederland moeten zich melden
• Generaal Winkelman wordt naar Duitsland overgebracht.

6 juli

• In Nederland wordt een verbod ingevoerd op het luisteren naar vijandelijke zenders op de radio, ter bescherming van de bevolking tegen onjuiste berichtgeving
• Het "Nationaal Jongeren Verbond" wordt verboden.

18 juli

• Eerste internering in Nederland. De Duitsers interneren de Nederlanders als reactie op de internering van Duitsers in Nederlands-Indië.

24 juli

• Oprichting van de Nederlandse Unie.

28 juli

• Eerste uitzending van Radio Oranje in Londen.

2 augustus

• Doorgangskamp Amersfoort wordt in gebruik genomen.

12 augustus

• Textieldistributie in Nederland.

11 september

• Oprichting van de Nederlandse SS.

14 september

• Ook het vlees gaat op de bon in Nederland.

25 september

• Anton Mussert bezoekt Adolf Hitler.

3 oktober

• Nederlandse ambtenaren moeten een "ariërverklaring" tekenen.

6 oktober

• Instelling Nederlandse Arbeidsdienst.

22 oktober

• In Nederland wordt een aanmeldingsplicht voor "Joodse ondernemingen" ingevoerd.

31 oktober

• In heel Nederland wordt de spertijd van 00:00 tot 04:00 ingevoerd.

5 november

• De Nederlandse onderzeeboot O 22 vertrekt op haar vijfde patrouille, maar zinkt door onbekende oorzaak voor de Noorse kust.

13 november

• In Batavia ondertekenen de oliemaatschappijen Shell en Standard Oil een overeenkomst met het Japanse bedrijf Mitsoei. Japan zal jaarlijks 1.8 miljoen ton olie ontvangen.

15 december

• Rantsoenering van gas en elektriciteit in Nederland.

1941

10 januari

• De Nederlandse Bioscoopbond ontzegt Joden de toegang tot theaters.

10 januari

• Alle joodse inwoners van moeten zich laten registreren. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in Den Haag ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.

11 januari

• In Engeland wordt de Koninklijke Nederlandse Brigade Prinses Irene opgericht.

27 januari

• Antisemitische onrust, veroorzaakt door de Weerbaarheidsafdeling, in Amsterdam.

6 februari

• Dirk Jan de Geer keert terug in Nederland.

9 februari

• De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de Jodenbuurt te Amsterdam.

10 februari

• Het eerste nummer van het illegale blad Het Parool verschijnt.

13 februari

• Op Duits bevel is uit de Amsterdamse joodse burgerij een zogeheten Joodse Raad geformeerd. Vandaag sprak men af dat de Raad in 'hoofdzaak een uitvoerende en overbrengende taak zal hebben, doch geen verantwoordelijkheid kan dragen voor de opdrachten die hij heeft over te brengen'. Ook stelde men dat men niet zo ver kan gaan 'voor de joden oneervolle opdrachten te aanvaarden.'

14 februari

• Mussert doet een oproep om dienst te nemen bij de Waffen-SS

15 februari

• De besturen van 8 Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie Groningen naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid. De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.

22 februari

• Eerste Duitse razzia's op Joden in Amsterdam. De razzia's duren twee dagen.

25 februari

• Uit protest tegen twee razzia's wordt in Amsterdam de Februaristaking georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.

4 maart

• Sabotageproces in Den Haag. Achttien doodvonnissen uitgesproken.

12 maart

• Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.

13 maart

• De achttien ter dood veroordeelden worden gefusilleerd.

1 april

• Mr L.J.A. Trip treedt af als President van De Nederlandsche Bank naar aanleiding van het opheffen van de deviezengrens tussen Nederland en Duitsland. Hij wordt opgevolgd door de NSB-er Mr M.M. Rost van Tonningen.
• Bordjes met de tekst "Voor Joden verboden" in Nederlandse cafés verplicht.

1 mei

• In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zgn. joodse theaters. Daar mogen geen ariërs komen.

26 mei

• Alle Nederlandse orkesten zijn gecontroleerd en Joodse musici zijn van deelname eraan uitgesloten.

4 juni

• In Nederland worden badplaatsen, plantsoenen enz. verboden voor Joden.

11 juni

• In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.

18 juni

• In Nederland geldt een verplichting tot het inleveren van koper, tin en nikkel.

22 juni

• In Nederland worden talloze communisten opgepakt.

5 juli

• Ontbinding van alle politieke partijen in Nederland.

10 juli

• Het Vrijwilligerslegioen Nederland wordt opgericht.

22 juli

• In Nederlands-Indië wordt de dienstplicht ingevoerd.

26 juli

• Propaganda van de Nederlandse Unie wordt verboden.

8 augustus

• Joods geld moet worden gestort bij de Dienstelle Lippmann, Rosenthal en Co. in Amsterdam.

18 augustus

• De eerste tweehonderd gevangenen komen aan in Kamp Amersfoort. Het is een groep communisten die eerder was geïnterneerd in Kamp Schoorl

29 augustus

• Joodse leerlingen worden van de scholen verwijderd.

16 september

• Op de bezittingen van het Nederlandse Koninklijk Huis wordt door de Duitsers beslag gelegd.

3 oktober - 4 oktober

• Bij een bombardement van de Rotterdamse havenbekkens door RAF, komen ruim 100 mensen om door missers en afzwaaiers, die op woonwijken terechtkomen.

23 oktober

• Oprichting van de Nederlandse Landstand

28 november

• De Nederlandse onderzeeboot O 21 onder commando van Ltz I J.F. van Dulm brengt in de Golf van Cagliari de Duitse onderzeeboot U-95 tot zinken.

8 december

• Nederland beschouwt zich in staat van oorlog met Japan.

12 december

• Begin van het Englandspiel.

14 december

• Hitler geeft opdracht tot de bouw van de Atlantikwall.
• Viering in Utrecht van het tienjarig bestaan der NSB.
• Nederlandse Unie, Nationaal Front en de NSNAP worden door de Duitsers ontbonden.

1942

1 januari

• Nazificatie van de Nederlandse Radio-omroep.

10 januari

• In Nederland worden munten van zink in omloop gebracht met een waarde van 1, 2½, 5, 10 en 25 cent. Deze werden door de bevolking wel Rost van Tonningen munten genoemd naar de toenmalige NSB-president van De Nederlandsche Bank.

1 februari

• De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de zogenaamde "werkverruiming".

23 februari

• Alle Nederlanders worden verplicht voor de Duitsers te gaan werken.

28 februari

• Eerste wapendropping in Nederland mede door het Englandspiel mislukt.

1 april

• Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
• Arbeidsdienst wordt verplicht.

14 april

• Begin van Arbeitseinsatz in Nederland.

16 april

• Handelaren in de Amsterdamse Diamantbeurs worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.

17 april

• Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. De gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf Bart de Kok.

9 mei

• Alle Nederlandse joden moeten een Jodenster dragen

15 mei

• Nederlandse beroepsofficieren in krijgsgevangenschap.

13 juni

• Eerste grote groep Nederlandse arbeiders gedwongen naar Duitsland.

30 juni

• In Nederland moeten de Joden tussen 20u00 en 06u00 in hun woningen zijn.

4 juli

• Eerste Amerikaanse luchtaanvallen in Europa, op vliegveld De Kooy, Den Helder

12 juli

• De Nederlandse mijnenveger Hr. Ms. Terschelling zinkt voor de Engelse kust na een Duitse luchtaanval.

14 juli

• Grote razzia's in Amsterdam.

15 juli

• Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.

15 augustus

• Vijf Nederlandse gijzelaars, onder wie Robert Baelde en Willem Ruys, worden als represaille na spoorwegsabotage gefusilleerd.

2 oktober

• Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald. Veertienduizend personen worden gedeporteerd.

13 november

• De Nederlandse torpedobootjager Hr. Ms. Isaac Sweers wordt voor de Noord-Afrikaanse kust door een Duise onderzeeboot tot zinken gebracht.

6 december

• De Philips-fabrieken in Eindhoven wordt gebombardeerd. Het dodental ligt op 138.

13 december

• Mussert wordt aangewezen als leider van het Nederlandse volk.

1943

15 januari

• Concentratiekamp Vught wordt in gebruik genomen.

22 januari

• 1181 patiënten en 50 personeelsleden van de Joodse psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch worden vanuit Apeldoorn naar Auschwitz gedeporteerd.

23 januari

• Zeventien Nederlanders ter dood veroordeeld wegens het verspreide van illegale lectuur.

5 februari

• Generaal Seyffardt, de leider van het Nederlandse Legioen, doodgeschoten.

6 februari

• Razzia’s op studenten in Nederland.

21 februari

• Herderlijke brief van de Nederlandse bisschoppen, die de Jodenvervolgingen en de deportatie van arbeiders naar Duitsland veroordeelt.

11 maart

• Instelling van de Nederlandse Landwacht, later Landstorm genoemd.

13 maart

• Publicatie van de loyaliteitsverklaring, welke van de Nederlandse studenten geëist gaat worden.

16 maart

• Groot aantal bedrijven in Nederland door de Duitsers gesloten.

24 maart

• Artsenstaking in Nederland.

27 maart

• De Persoonsbewijzencentrale (PBC) van Gerrit van der Veen overvalt met succes het Bevolkingsregister van Amsterdam en steekt deze in brand.

31 maart

• Rotterdam weer hevig gebombardeerd, 401 doden.

1 april

• Arrestatie van vooraanstaande Nederlandse politici (Nationaal Comité van Verzet) als gevolg van verraad van Van der Waals.

29 april

• Op de last van Hitler beveelt generaal Christiansen het opnieuw in krijgsgevangenschap wegvoeren van de leden van het voormalige Nederlandse leger. Gevolg zijn stakingen in heel Nederland; arbeiders en industriëlen weigeren te werken. Ongeveer tweehonderd executies.

1 mei

• Politiestandrecht in Nederland afgekondigd. Eerst in enkele provincies, daarna landelijk. Iedereen moet om 20.00 uur binnen zijn.

5 mei

• Nederlandse studenten moeten zich melden. Ongeveer 3000 studenten worden naar Duitsland gedeporteerd.

6 mei

• Nederlandse mannen tussen de 18 en 35 jaar moeten zich melden bij de arbeidsbureaus.

13 mei

• Op alle radiotoestellen in Nederland wordt beslag gelegd.

20 mei

• Ook de Joden in Amsterdam moeten zich melden voor deportatie naar Westerbork.
• Zes Nederlanders worden gefusilleerd wegens sabotage.

26 mei

• Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. drieduizend Joden opgepakt.

4 juni

• Op de luchtlijn Lissabon-Londen wordt een KLM-toestel neergeschoten. De bemanning en passagiers komen allen om het leven. De Duitsers dachten dat Churchill zich in het toestel bevond.

20 juni

• Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

23 juni

• De verzetsgroep van Johannes Post overvalt vier kantoren op één dag (Sleen, Zweeloo, Oosterhesselen en Nieuweroord).

26 juni

• Arrestatie van honderden Nederlandse artsen.

16 juli

• Johannes Post en Celina Kuijper worden gearresteerd in pension 'De Roo' in Ugchelen door de SD'ers Lamberts en Doppenberg. Johannes Post wordt later bevrijd. Celina Kuijper is niet meer vrij gekomen.

17 juli

• Amerikaanse luchtaanval op de Fokkerfabriek. Door misworp komen de bommen echter in Amsterdam-Noord in de omgeving van de Bloemenbuurt terecht waar een enorme verwoesting wordt aangericht. Het dodental ligt op 185 en er worden 120 gewonden geteld.

31 juli

• De kerk in Staden (West-Vlaanderen) wordt via een luchtaanval getroffen door vijf fosforbrandbommen, ook enkele huizen branden af.

29 september

• Einde van razzia's in Amsterdam. Tienduizend Joden, waaronder de voorzitters van de Joodse Raad worden opgepakt.
• Eerste Silbertannemoord in Meppel.

10 oktober

• Anglo-Amerikaans bombardement Enschede. Het dodental ligt op 151.

18 oktober

• Aktion Silbertanne waarbij schrijver A.M. de Jong om het leven komt.

19 oktober

• Grote arrestaties in het onderduiknetwerk te Hoorn.

22 oktober

• In Amsterdam worden acht Nederlanders gefusilleerd.

13 december

• Zware luchtaanvallen schakelen Schiphol voor de rest van de oorlog uit als basis voor de Duitse luchtmacht.

1944

10 januari

• Minister-president Gerbrandy steunt het Nederlandse verzet met 30 miljoen gulden.

25 januari

• De illegaliteit maakt 105 000 persoonsbewijszegels buit in het stadhuis van Tilburg.

20 februari

• In Den Haag worden twintig Nederlanders gedood.

22 februari

• Amerikanen bombarderen per vergissing Nijmegen, Enschede en Arnhem.

11 april

• De RAF voert met zes Mosquito's een precisiebombardement uit op het Centraal Bevolkingsregister in Den Haag, dat hierbij volledig werd verwoest.

1 mei

• In de nacht van 1 op 2 mei 1944 mislukt een overval op de Weteringschans, onder leiding van Gerrit van der Veen.

17 mei

• Bij een overval op klaarlichte dag op drukkerij Hoitsema in de Tuinbouwdwarsstraat te Groningen worden 133 450 distributiebonkaarten (‘zegeltjes’) buitgemaakt. Dit was de grootste 'vangst' bij een dergelijke overval tijdens de bezetting.

10 juni

• Gerrit van der Veen wordt in Overveen terechtgesteld, samen met o.a. Frans Duwaer (gearresteerd op 8 juni 1944), de drukker van zijn persoonsbewijzen.

11 juni

• In Arnhem worden 56 mensen uit het Huis van Bewaring bevrijd.

15 juni

• Koning Leopold III van België wordt overgebracht naar Duitsland.

23 juni

• Op vrijdag 23 juni 1944, precies één jaar na de vier succesvolle overvallen op één dag, werd een mislukte overval op een distributiekantoor in Haarlem gepleegd in opdracht van Johannes Post. Jan Wildschut wordt hierbij opgepakt en komt niet meer vrij.

14 juli

• In de nacht van 14 op 15 juli 1944 wordt een mislukte overval op de Weteringschans uitgevoerd onder leiding van Johannes Post.

16 juli

• Op zondag 16 juli worden de verzetsstrijders Johannes Post, Jan Niklaas Veldman, Willem Frederik Smit, Arie Stramrood, Jacques Stil, Hilbert van Dijk, Cor ten Hoope, J. Balder, F.R. Boverhuis, Nico Jonk, Ernst Klijzing, Ferdinand Ploeger, R. Prins en Koen Rozendaal in de duinen bij Overveen geëxecuteerd

21 juli

• Begin razzia's in Amsterdam voor de Arbeitseinsatz.

4 augustus

• Anne Frank en haar familie worden gevangengenomen door de nazi's.

2 september

• De geallieerden trekken België binnen.

3 september

• Brussel wordt bevrijd door het Britse Tweede Leger.
• Begin spoorwegsabotage in Nederland.

4 september

• Het Britse Tweede Leger bevrijdt Antwerpen, waarbij de havens nagenoeg ongeschonden blijken te zijn.
• In Vught worden zestig gevangenen gefusilleerd.

5 september

• Dolle Dinsdag: Vanwege een foute melding, dat de Britten in Breda zouden zijn ontstond er een grote chaos door vluchtende Duitsers en NSB'ers, en feestvierende Nederlanders.

8 september

• De voorzitter van de Belgische Ministerraad, Pierlot, keert in Brussel terug.

9 september

• De Britten steken het Albertkanaal over.

10 september

• De stad Luxemburg wordt bevrijd.

12 september

• De Amerikanen passeren in Zuid-Limburg de Nederlandse grens.

14 september

• Maastricht wordt als eerste Nederlandse stad bevrijd.

17 september

• Operatie Market Garden: Amerikaanse, Britse en later Poolse parachutisten worden gedropt nabij Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. Het Britse Tweede Leger begint een grondoffensief in Zuid-Nederland.

18 september

• De stad Eindhoven wordt bevrijd door de geallieerden.

19 september

• De Luftwaffe bombardeert Eindhoven. Het dodental ligt op 227.

20 september

• De Waalbruggen bij Nijmegen worden veroverd.

21 september

• De Duitsers beginnen met het vernielen van de Amsterdamse haven.
• Oprichting van stoottroepen in het bevrijde deel van Nederland.

23 september

• Op last van de Wehrmacht begint de evacuatie van Arnhem en omgeving.
• De Duitsers beginnen met het vernielen van de Rotterdamse haven.
• Zware Duitse aanvallen op geallieerde troepen in Arnhem.

24 september

• De generaals van het Britse 30e Legerkorps beslissen op de Conferentie van Valburg dat Operatie Market Garden moet worden opgegeven. Hiermee valt het doek voor de Slag om Arnhem.

25 september

• De 2400 geallieerde troepen in Arnhem maken zich gereed om zich terug te trekken.

26 september

• In de nacht weten 2163 soldaten de overtocht te maken. De overige 250 soldaten moeten zich overgeven aan de Duitsers.

30 september

• In de nacht van 30 september op 1 oktober wordt een mislukte aanslag op Rauter gepleegd tussen Putten en Nijkerk.

1 oktober

• In het Gelderse dorp Putten wordt als vergelding voor de aanslag op Rauter een razzia gehouden, waarbij vrijwel de gehele mannelijke bevolking werd afgevoerd naar verschillende concentratiekampen. Vele hiervan kwamen na de oorlog niet meer terug.

3 oktober

• De bevrijding van Walcheren (Zeeland) begint door het bombarderen van de zeedijk bij Westkapelle door geallieerde bommenwerpers met 1270 ton bommen. Hierbij komen 152 Westkappelse mensen om het leven.

6 oktober

• Bombardement van Hengelo. Het dodental ligt op 125.

7 oktober

• De dijken west en oost van Vlissingen worden gebombardeerd en breken door.

11 oktober

• De dijk bij Veere wordt gebombardeerd en breekt door. Nagenoeg geheel Walcheren komt nu onder water te staan.

12 oktober

• Overloon wordt na zware gevechten door Britse troepen bevrijd.

25 oktober

• De aanslag op Fake Krist vindt plaats.

26 oktober

• Tien mannen (Todeskandidaten) worden te Haarlem geëxecuteerd naar aanleiding van de aanslag op Fake Krist.

27 oktober

• Achtmaal wordt bevrijd door het 315de regiment van de Amerikaanse 104de Infanterie divisie, bijgenaamd de Timberwolf divisie, gedurende operatie "Pheasant" (fazant) onder de codenaam "Suitcase". Deze divisie die hier haar "baptism of fire" heeft, gaat de geschiedenis in als nachtvechters, hun generaal is Terry Allen "Terrible Terry".

1 november

• Canadese troepen landen op Walcheren.

3 november

• Vlissingen wordt bevrijd.

5 november

• In Heusden vallen 134 doden als de Duitsers het stadhuis opblazen.

8 november

• Walcheren is bevrijd.

10-11 november

• Razzia's in Rotterdam. Er worden ca. 50 000 mannen gedeporteerd.

14 november

• Sluis Panheel wordt door Britse troepen heroverd. De gemeenten Heel en Panheel worden bevrijd.

15 november

• Razzia's in Amsterdam.

17 november

• Razzia's in de Noordoostpolder.

26 november

• De SD-gebouwen in de Amsterdamse Euterpestraat worden gebombardeerd. 24 Typhoons van de Engelse RAF voerden een aanval in duikvlucht uit.

3 december

• Blerick wordt bevrijd door eenheden van de 15e Schotse divisie.

5 december

• Inundatie van de Betuwe.

8 december

• Gevangeniskraak te Leeuwarden: 51 personen bevrijd.

16 december

• Hitler laat zijn opperbevelhebber Von Rundstedt het Ardennenoffensief beginnen. Dit is de laatste grote aanval van Duitse kant.

24 december

• Tijdens kerstavond wordt het Belgische troepenschip Léopoldville vlakbij Cherbourg getorpedeerd door de U 486. Zo'n 515 Amerikaanse soldaten van de 66e Infanterie Divisie komen hierbij om het leven, alsook vijf bemanningsleden, waaronder kapitein Charles Limbor.

1945

14 januari

• Begin van massale evacuaties in Limburg.

20 januari

• Roermond, Venlo en Tiel worden geëvacueerd.

25 januari

• De slag om de Ardennen komt ten einde. De Duitsers zijn weer teruggedreven in de oude stellingen.

4 februari

• België is geheel bevrijd.

8 februari

• Start van de operatie Veritable. Het 30e Britse Legerkorps zet vanuit Nijmegen en Groesbeek de aanval op het Reichswald in.

1 maart

• Eenheden van het Amerikaanse Negende Leger bevrijden Roermond en Venlo.

3 maart

• Engels luchtbombardement op het Haagse Bezuidenhout met honderden doden als gevolg. Onder de slachtoffers is de zanger Koos Speenhoff.

6 maart

• In de nacht van 6 op 7 maart 1945 wordt een aanslag op Hanns Rauter gepleegd.

13 maart

• Koningin Wilhelmina terug in Nederland.

14 maart

• Dijk bij Elden werd moedwillig doorgestoken door de Duisters.

18 maart

• Koblenz wordt door de Amerikanen veroverd.
• Een voor Antwerpen bestemde V-1 stort neer in Rotterdam Blijdorp. Er komen 42 mensen om het leven.

21 maart

• Hannie Schaft wordt in Haarlem gearresteerd.

30 maart

• Begin van de bevrijding van Oost-Nederland.

31 maart

• Winterswijk wordt door de Britse 53e divisie bevrijd.

1 april

• De stad Doetinchem wordt door de Canadezen bevrijd.

4 april

• Almelo wordt door de Canadese 4e divisie bevrijd.

7 april

• Geallieerde luchtlandingstroepen in Nederland.

8 april

• Zutphen wordt door eenheden van de Canadese 3e divisie bevrijd.

9 april

• Deventer wordt door eenheden van de Canadese 3e Divisie bevrijd.

11 april

• Kamp Erika nabij Ommen wordt door Canadese eenheden bevrijd.
• Hoogeveen wordt door de Canadese 2e divisie bevrijd.

12 april

• Militairen van de Canadese 2e divisie bevrijden kamp Westerbork.

13 april

• Assen wordt door de Canadese 2e divisie bevrijd.
• De Duitsers fusilleren 13 gevangen bij Hoog-Soeren.

14 april

• Zwolle wordt door de Canadese 3e divisie bevrijd.
• De strijd om de stad Groningen barst los.
• De Britten trekken Arnhem binnen.

15 april

• De Canadese 3e Divisie bevrijdt Leeuwarden.

16 april

• De Canadese 2e Divisie bevrijdt Groningen.

17 april

• Hannie Schaft, het meisje met het rode haar, wordt geëxecuteerd.
• Apeldoorn wordt door de Canadese 1e Divisie bevrijd.
• Canadese troepen bereiken Hoenderloo.
• De Duitsers zetten de Wieringermeerpolder onder water.

18 april

• Eenheden van de Canadese 3e Divisie bevrijden Harlingen en stoten door tot de Afsluitdijk.

19 april

• Kamp Amersfoort wordt overgedragen aan het Rode Kruis.

20 april

• Nijkerk bevrijd door het Canadese leger.

23 april

• De laatste slag in Nederland, operatie Canada, begint bij Delfzijl.

24 april

• Wegens het ontbreken van brandstof moeten de Centrale Keukens in het bezette Nederland hun werkzaamheden staken.

27 april

• In het bezette westelijk deel van Nederland worden de laatste voorraden brood uitgedeeld.

29 april

• Begin van de Operatie Manna door de Britse en Amerikaanse luchtmacht. Voedseldroppings worden uitgevoerd bij Den Haag, Leiden en Amsterdam.

2 mei

• Delfzijl bevrijd bij laatste veldslag in Nederland.

3 mei

• Koningin Wilhelmina keert terug uit ballingschap; zij neemt voorlopig haar intrek in een villaatje nabij Breda.

4 mei

• Bernard Montgomery neemt met machtiging van generaal Eisenhower de onvoorwaardelijke overgave in ontvangst van alle Duitse strijdkrachten in Nederland, Denemarken en Noord-West-Duitsland.

5 mei

• Einde van de Tweede Wereldoorlog tegen Duitsland voor Nederland.

6 mei

• Ondertekening in de aula van de Landbouwhogeschool te Wageningen.

7 mei

• Schietpartij op de Dam in Amsterdam.
• De leider van de NSB Anton Mussert wordt gearresteerd.

8 mei

• Definitieve overeenkomst van de capitulatie van alle Duitse troepen wordt in Berlijn getekend door veldmaarschalk Keitel (Duitsland), Zjoekov (Sovjet-Unie), Spaatz (VS), Tedder (Groot-Brittannië) en de Lattre (Frankrijk). Hiermee is de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland een feit. Einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa.
• De Prinses Irene Brigade trekt als eerste geallieerde eenheid Den Haag binnen.
• Eenheden van het Eerste Canadese Legerkorps trekken Amsterdam, Den Haag wen Rotterdam binnen.
• In heel Europa ontstaan bevrijdingsfeesten.

20 mei

• Texel wordt bevrijd na de opstand van de Georgiërs.

11 juni

• Schiermonnikoog wordt als laatste stukje bezet Nederland bevrijd door de Canadezen.

24 juni

• Vorming van het kabinet Drees-Schermerhorn in Nederland.

6 juli

• Intocht van Koningin Wilhelmina in Den Haag.

27 december

• Het eiland Schiermonnikoog wordt als "vijandelijk vermogen" officieel onteigend door de staat der Nederlanden. De laatste eigenaar was Berthold Eugen Graaf von Bernstorff. Pas weken na de Duitse capitulatie in mei 1945 hadden Canadese troepen de laatste Duitsers van het eiland gehaald (onder hen was een grote groep - uit de stad Groningen gevluchte - SS-ers en SD-ers).

Zie ook

• Aanvang van de Tweede Wereldoorlog

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Grootboek van de Tweede Wereldoorlog deel I: Van München tot Pearl Harbor, The Reader Diggest, ISBN 9064070113
• The Chronological Atlas of World War II, Barrie and Frances Pitt, ISBN 0-333-44881-2
• The Second World War, John Keegan, ISBN 0-7126-7348-
• De Tweede Wereldoorlog, Lekturama-Rotterdam

Lijsten van gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog