Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hannie Schaft
Jannetje Johanna (Hannie) Schaft (Haarlem, 16 september 1920 – Bloemendaal, 17 april 1945) was een Nederlandse communiste en verzetsstrijdster tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Jeugd en opleiding
Schaft werd geboren als dochter van Pieter Schaft, leraar op de Rijkskweekschool, en Aafje Talea Vrijer. Haar moeder was doopsgezind en haar vader voelde zich sterk verwant aan de SDAP. Ze volgde de hbs en ging in 1938 rechten studeren aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Schaft raakte bevriend met haar Joodse medestudentes Philine Polak en Sonja Frenk (die beiden later, tijdens de oorlog, bij Hannies ouders ondergedoken zaten). Hierdoor voelde ze zich toen de Tweede Wereldoorlog begon persoonlijk geraakt door de vervolging van de Joden.
Verzetswerk
Nadat ze als studente had geweigerd de loyaliteitsverklaring te tekenen, trok ze weer bij haar ouders in. Ze nam steeds actiever deel aan het verzet en hielp onderduikers met gestolen bonkaarten en persoonsbewijzen. Haar schuilnaam werd Hannie en haar bijnaam het meisje met het rode haar. Uiteindelijk sloot ze zich aan bij de Raad van Verzet (RVV), een organisatie die door haar nauwe banden met de CPN door andere verzetsbewegingen sterk werd gewantrouwd. Samen met Freddie en Truus Oversteegen pleegde ze verschillende aanslagen op Duitsers, collaborateurs en landverraders.
Op 8 juni 1944 pleegde ze te Heemstede samen met verzetsstrijder Jan Bonekamp een aanslag op de NSB'er en banketbakker Piet Faber. Hij overleed zes dagen later. Vervolgens pleegden Schaft en Bonekamp op 21 juni 1944 een aanslag op W.M. Ragut. Hierbij raakte Bonekamp dodelijk gewond, waarop Hannie Schaft onderdook. Op 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) mislukte een aanslag van Hannie Schaft en Jan Heusdens op politieagent Willemsen. Hannie Schaft en Truus Oversteegen waren van plan om Fake Krist op 25 oktober 1944 te liquideren, maar andere Haarlemse verzetsstrijders waren hen voor.
Hannie Schaft leerde vloeiend Duits spreken en papte aan met Duitse soldaten. Hierdoor werd ze door sommige verzetslieden beschouwd als een verraadster. Nadat een subafdeling van de RVV in Velsen zonder toestemming van hogerhand een boer vermoordde, bracht ze met twee andere vrouwen een lijst met de daders naar de leiding van haar groep. Later werden de personen die hierop stonden verraden aan de Sicherheitsdienst, waardoor ze een wisse dood tegemoet gingen. Zelf heeft ze waarschijnlijk niet geweten wat de gevolgen waren van haar actie. Na de oorlog is deze affaire door een speciale onderzoekscommissie grondig onderzocht.
Op 1 maart 1945 werd NSB-agent van politie Willem Zirkzee door Hannie Schaft en Truus Oversteegen doodgeschoten. Dit vond plaats ter hoogte van het Krelagehuis aan de Leidsevaart in Haarlem. Op 15 maart pleegden Hannie Schaft en Truus Oversteegen een aanslag op Ko Langendijk. Deze kapper uit IJmuiden was voor de Sicherheitsdienst gaan werken. Een eerdere aanslag op hem door Jan Bonekamp was mislukt.
Arrestatie en executie
Hannie werd door de Duitse bezetter gehaat, omdat ze aan het einde van de oorlog nog allerlei, in hun ogen zinloze, aanslagen pleegde. Ze werd op 21 maart 1945 bij een wegversperring aan de Jan Gijzenkade (bij de Mauermuur) gearresteerd toen ze illegale bladen en een wapen bij zich bleek te hebben. Op het politiebureau van Haarlem ontdekten de Duitsers met wie ze van doen hadden. Het is Emil Rühl geweest die Hannie Schaft vanuit Haarlem naar het Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg te Amsterdam heeft gebracht.[1]
Hoewel aan het einde van de oorlog een akkoord bestond tussen de bezetters en de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) om geen vrouwen om te brengen, werd Hannie drie weken voor het einde van de oorlog (op 17 april 1945) in opdracht van Willy Lages doodgeschoten in de duinen bij Bloemendaal. Hierbij zou ze, na een schampschot, koelbloedig hebben gezegd: "Ik schiet beter", waarna SD'er Maarten Kuiper zijn machinepistool op haar leeg schoot.[2]
Herbegrafenis
Op 27 november 1945 werd haar stoffelijk overschot met militaire eer herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal te Overveen. Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard waren hierbij aanwezig. Voor haar strijd tegen de Nazi's kreeg Hannie in 1946 postuum het Verzetskruis 1940-1945 en de Medal of Freedom, een speciale Amerikaanse onderscheiding.
Controverse
Omdat Hannie Schaft voor Nederlandse communisten kon dienen als politiek symbool van communistisch verzet, hetgeen velen niet zinde, verloor haar naam tijdens de Koude Oorlog veel van haar glans. In 1951 ging de overheid zelfs zo ver dat politie en leger - inclusief vier pantserwagens - werden ingezet om de jaarlijkse herdenking van haar dood onmogelijk te maken. Toen veel later de communistenhaat geluwd was is op 3 mei 1982 door prinses Juliana een door Truus Menger-Oversteegen vervaardigd bronzen beeld onthuld in het Kenaupark te Haarlem.
Nalatenschap
Verschillende scholen en straten zijn naar haar vernoemd. Ter ere van haar en vele andere verzetsstrijdsters is de Stichting Nationale Hannie Schaft-herdenking opgericht. Er is een aantal boeken en films over haar verschenen. Ze komt in aangepaste vorm voor in de roman De Aanslag van Harry Mulisch (en uiteraard ook in de gelijknamige verfilming van Fons Rademakers). Ineke Verdoner heeft een lied over haar geschreven. Theun de Vries heeft een biografie over haar leven geschreven: Het meisje met het rode haar. Dit boek is onder dezelfde titel in 1981 verfilmd door Ben Verbong met Renée Soutendijk in de hoofdrol.
De Internationale Astronomische Unie maakte dinsdag 22 januari 2008 bekend dat een kleine planeet, voorheen bekend als nummer 85119, voortaan Hannieschaft heet. Planetoïde Hannieschaft heeft een doorsnede van ongeveer twee kilometer en draait tussen de banen van Mars en Jupiter. Het rotsachtige object doet twee jaar en bijna acht maanden over een volledige omloop om de zon.[3]
Documentairemaker Ineke Hilhorst (1951) maakte in 1980 in opdracht van de AVRO-televisie de film Hannie Schaft: het meisje met het rode haar. Zij interviewde daarin onder andere medeverzetsstrijders de zusjes Truus Menger en Freddie Dekker-Oversteegen. Ook filmde zij op de plaatsen waar de aanslagen destijds plaatsvonden. De documentaire is bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid verkrijgbaar op dvd. Journalist Ton Kors verzorgde de research.
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- Andere Tijden, VPRO, Nederland 3, 16 april 2006
- Netwerk, Wilfried Scholten, De Velser affaire, 13 oktober 2006
- Theun de Vries, Het meisje met het rode haar. Roman uit de jaren 1942-1945, (Amsterdam, 1956)
- Ton Kors, Hannie Schaft. Het levensverhaal van een vrouw in het verzet tegen de nazi's, Van Gennep (Amsterdam, 1976)
- Externe links
- Biografie, Biografisch Woordenboek van Nederland
- Stichting Nationale Hannie Schaft-Herdenking
- Biografie, Go2War2
- Virtuele tochten Kennemerland
- Referenties
Albert Andrée Wiltens · Hendrikus Dirk Jan Beernink · Cornelis de Boer · Abraham du Bois · Jim de Booy · Iman Jacob van den Bosch · Lodewijk Bosch van Rosenthal · Martinus Bouman · Omar Bradley · Sieuwert Bruins Slot · Jean Michel Caubo · Rudolph Pabus Cleveringa · John Cockcroft · Henry Dale · Bebe Daniels · Henk Dienske · Marlene Dietrich · Jimmy Doolittle · Klaas van Dorsten · Willem Drees · Harald Dudok van Heel · John Foster Dulles · Geoffrey Dummer · Jan Willem Duyff · Joop van Elsen · Joke Folmer · Jacob van der Gaag · John Kenneth Galbraith · Casper ter Galestin · Gradus Gerritsen · Adrianus van Gestel · Tonny Gielens · Frans Goedhart · Walraven van Hall · Jules Haeck · Eugene van der Heijden · John Eric von Hemert · Christian Herter · Archibald Hill · Hendrik Hoekstra · Georges Holvoet · Jan van Hoof · Johannes ter Horst · Wiel Houwen · Willem Hupkes · Mimi van den Hurk · Peter van den Hurk · Jacobus Jans · Reinier Jessurun · Roel de Jong · Andrée de Jongh · Gerrit Kars · Petrus Albertus Kasteel · Joseph Kentgens · Harm Ketelaar · Maurits Kiek · Hebe Charlotte Kohlbrugge · Jan de Landgraaf · Eugène II de Ligne · Carole Lombard · Bernardus Manders · Marilyn Monroe · Jan van de Mortel · Tiny Mulder · Lambertus Neher · Jacobus Oranje · Adriaan Paulen · Wilder Penfield · Jan Mathijs Peters · Johannes Post · Henk van Randwijk · Hannie Schaft · Wim Schuijt · Gerrit Slagman · Gerben Sonderman · Wim Speelman · Simon Spoor · John Steinbeck · Marianne Tellegen · Trix Terwindt · Jan Thijssen · Gerrit van der Veen · Roelof Vermeulen · Jan Verschure · Jos van Wijlen · Jo Wüthrich
·
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Hannie Schaft op Wikimedia Commons.