Denemarken

Kongeriget Danmark
Basisgegevens
Officiële landstaal	Deens
Hoofdstad	Kopenhagen
Regeringsvorm	Constitutionele monarchie
Staatshoofd	Koningin Margaretha II
Regeringsleider	Helle Thorning-Schmidt
Religie	Lutheranisme 80,9% (1 januari 2010)
Oppervlakte	43.094 km²  (1,6% water)
Inwoners	5.349.212 (2001) 5.500.510 (2009) ()
Inwoneraanduiding	Deen
Overige
Volkslied	Burgerlijk: Der er et yndigt land Koninklijk: Kong Kristian
Munteenheid	Deense kroon (DKK)
UTC	+1 (zomer +2)
Nationale feestdag	5 juni
Web | Code | Tel.	.dk | DNK | 45

Denemarken, officieel het Koninkrijk Denemarken, is een land in Scandinavië, in het noorden van Europa. Het is het meest zuidelijk gelegen land van de Noordse landen en ligt ten zuiden van Noorwegen en ten zuidwesten van Zweden, waarmee het door een brug verbonden is. Ten zuiden van de enige landgrens die het land rijk is, ligt Duitsland. Het land grenst daarnaast aan de Oostzee en Noordzee. De hoofdstad van Denemarken is Kopenhagen (Deens: København).

Denemarken heeft een totale oppervlakte van , iets groter dan Nederland en bijna anderhalf keer zo groot als België, en bestaat hoofdzakelijk uit een groot deel van het schiereiland Jutland en de drie grote eilanden Funen, Seeland, en Lolland, die samen met tal van kleinere eilanden de Deense archipel vormen. Van de 5.500.510 (2009) inwoners leeft het grootste deel in stedelijke gebieden. De bevolkingsdichtheid bedraagt .

Denemarken is een parlementaire constitutionele monarchie; het staatshoofd is Margaretha II. Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer-eilanden. Denemarken is lid van de Europese Unie, maar niet van de eurozone; de munteenheid is de Deense kroon. Het land is ook lid van onder andere de VN, de NAVO, de OESO en de WTO.

Denemarken heeft twee volksliederen: een burgerlijk volkslied (Der er et yndigt land) en een koninklijk volkslied (Kong Kristian).

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Denemarken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Denemarken werd in het tijdperk van de Vikingen in de 10e eeuw verenigd door koning Harald Blauwtand († 985), die de mensen tot het christendom bekeerde. Denemarken bestuurde kort Engeland in de 11e eeuw en werd in 1397 met Zweden en Noorwegen verenigd. De unie met Zweden duurde tot 1523 en de unie met Noorwegen tot 1814. Het stadje Ribe werd reeds in 710 gesticht en is daarmee het oudste stadje van heel Scandinavië.

Van 1940 tot 1945 werd Denemarken bezet door nazi-Duitsland. IJsland, dat nog tot Denemarken behoorde, werd tijdens deze bezetting, om precies te zijn op 17 juni 1944, onafhankelijk.

Denemarken maakt sinds 1973 deel uit van de Europese Unie.

Geografie

Fysieke kenmerken

Denemarken is het zuidelijkste Scandinavische land. Denemarken omvat het grootste deel van het schiereiland Jutland en ongeveer 405 eilanden, waarvan Seeland, Funen, Lolland, Falster, Langeland, Als, Møn, Bornholm en Amager de belangrijkste zijn. Als deel van de Europese Vlakte bestaat het land bijna volledig uit laagland. Meer dan 65% is gecultiveerd.

Het grootste deel van Denemarken wordt gevormd door het schiereiland Jutland (Jylland). De hoofdstad ligt op het grootste van de Deense eilanden, Seeland (Sjælland), dat door een smalle zeestraat, de Sont, van Zweden gescheiden is. Kopenhagen is met het Zweedse Malmö verbonden met de Sontbrug en -tunnel. Ook de eilanden Funen (Fyn) (per brug, spoorbrug en tunnel verbonden met Jutland en Seeland), Lolland, Falster, Langeland en het in de Oostzee gelegen Bornholm behoren tot Denemarken. Er zijn plannen om Lolland door middel van een brug met Duitsland te verbinden.

De enige landgrens van het land is de grens met Duitsland in het zuiden. Deze landgrens heeft een lengte van 67 km. Ten westen ligt de Noordzee, ten noorden het Skagerrak en ten oosten liggen het Kattegat en de Oostzee. Het verst verwijderd van de kust is men in het midden van Jutland, op 52 km afstand.

De kustlijn van Denemarken, exclusief Faeröer en Groenland, heeft een totale lengte van 7314 km. De langste rivier is de 158 km lange Gudenåen in Jutland. Het hoogste punt is Møllehøj bij Skanderborg, dat 170,86 meter boven zeeniveau ligt.

Klimaat

Denemarken heeft een gematigd zeeklimaat. In februari schommelt de temperatuur rond de 0 °C. Gemiddeld valt er 600 mm neerslag per jaar.

De droogste periode is tussen eind april en begin juni. Als de wind 's winters uit het oosten waait, kan het zeer koud worden, tot -31 °C. 's Zomers kan de temperatuur door diezelfde oostenwind oplopen tot meer dan 35 °C.

De wind uit de Noord-Atlantische Oceaan (een warme oceaanstroom) verzekert gewoonlijk een vrij mild klimaat, maar soms raakt de Oostzee met ijs bedekt waardoor warmere wateren worden afgesneden en de winter streng is.

Religie

Staatskerk Net zoals in Noorwegen, IJsland en Liechtenstein is er sprake van een staatskerk. In het buurland Zweden is de staatskerk in 2000 afgeschaft wat leidde tot een forse afname (meer dan 10%) van het aantal leden van de Zweedse staatskerk. In dezelfde periode is de Deense staatskerk slechts 4% van haar leden kwijtgeraakt. Het aantal Denen dat lid is van de staatskerk neemt jaarlijks met zo'n 0,6% af. Per 1 januari 2010 behoorde 80,9% van de Denen toe tot de Folkekirke, de gevestigde evangelisch-lutherse kerk. Dit was 0,6% minder dan een jaar eerder en 1,2 % minder dan twee jaar eerder. In Kopenhagen was 65% van de bevolking lid van de Folkekirke. Er zijn kleine minderheden van andere protestanten en rooms-katholieken (zie ook: Katholieke Kerk in Denemarken). Vier procent van de bevolking is moslim. De tabel toont gegevens uit de statistieken over 1984-2002 en 1990-2009 van het Kirkeministeriet. Gegevens over 2010 van StatBank.DK. Spanningen met de islamitische minderheid Volgens prof. dr. Jensen van de Universiteit van Zuid-Denemarken hebben de Deense media na de aanslagen in 2001 in de Verenigde Staten stevige kritiek geuit op de islam. Zeker daarna was er in Denemarken in brede kring sprake van islamofobie en was de verhouding tussen moslims en niet-moslims gespannen, zegt hij. Op het moment dat de krant Jyllands-Posten in 2005 cartoons betreffende de profeet Mohammed publiceerde, wist de krant dat moslims daar aanstoot aan zouden nemen, zegt Jensen.

jaar bevolking aanhangers percentage 1984 5 113 500 4 684 060 91,6% 1990 5 135 409 4 584 450 89,3% 2000 5 330 500 4 536 422 85,1% 2005 5 413 600 4 498 703 83,3% 2007 5 447 100 4 499 343 82,6% 2008 5 475 791 4 494 589 82,1% 2009 5 511 451 4 492 121 81,5% 2010 5 534 738 4 479 214 80,9%

Bevolking

Ook Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer. Daarmee komt het inwoneraantal boven de 5,5 miljoen. Naast de Deense meerderheid in Denemarken, zijn er Groenlandse, Faeröerse en Duitse minderheden.

Grootste steden van Denemarken

Zie ook de lijst van grote Deense steden voor meer statistieken en steden.

De dertig grootste steden in Denemarken naar inwonertal zijn:

#	Plaats	Inwoners	#	Plaats	Inwoners	#	Plaats	Inwoners	#	Plaats	Inwoners	#	Plaats	Inwoners
1.	Kopenhagen	1.181.239	7.	Kolding	57.087	13.	Hørsholm	45.816	19.	Holstebro	34.024	25.	Svendborg	27.113
2.	Aarhus	242.914	8.	Horsens	52.998	14.	Silkeborg	42.396	20.	Taastrup	32.260	26.	Hjørring	24.892
3.	Odense	166.305	9.	Vejle	50.832	15.	Næstved	41.729	21.	Slagelse	31.918	27.	Frederikshavn	23.331
4.	Aalborg	102.312	10.	Roskilde	46.701	16.	Fredericia	39.513	22.	Hillerød	29.951	28.	Haderslev	21.293
5.	Esbjerg	71.459	11.	Helsingør	46.189	17.	Viborg	35.656	23.	Sønderborg	27.194	29.	Nørresundby	21.120
6.	Randers	60.227	12.	Herning	45.890	18.	Køge	34.937	24.	Holbæk	27.157	30.	Ringsted	20.767

Dit overzicht is gebaseerd op het inwonertal van 1 januari 2010.

Taal

De taal in Denemarken is Deens, een Noord-Germaanse taal met een aantal duidelijk onderscheiden dialecten. Duits wordt door een minderheid in Zuid-Jutland (Noord-Sleeswijk) gesproken. De belangrijkste immigrantentalen zijn het Turks, Urdu, Arabisch, Servo-Kroatisch, Faeröers, Zweeds en Noors.

Sport

De populairste sporten van Denemarken zijn handbal en voetbal. Het niveau van de hoogste handbaldivisie in Denemarken is toonaangevend voor de rest van Europa. De hoogste voetbaldivisie van het land heet de SAS Liga, waarin 12 clubs tegen elkaar uitkomen. Door de lange kustlijn zijn ook watersporten als zeilen goed mogelijk en deze worden dan ook veel beoefend. Net als Nederland is Denemarken ook een echt fietsland, wat vooral te danken is aan het vlakke landschap. Wielrennen is dan ook een veel beoefende sport en er zijn ook een aantal Deense wielerploegen, waarvan Saxo Bank-Sungard de bekendste is. Enkele bekende (oud)-wielrenners zijn Michael Rasmussen, Bo Hamburger en Bjarne Riis. Vanwege de lange winters zijn zaalsporten als badminton, volleybal en dergelijke ook populair.

Economie

Lange tijd was Denemarken hoofdzakelijk een landbouwland, maar na 1945 breidde het land zijn industriële sector drastisch uit, zodat deze tegenwoordig meer dan 25% en de landbouw minder dan 5% aan het bruto binnenlands product bijdraagt. Andere traditionele industrieën van Denemarken zijn de visserij en scheepsbouw, maar deze zijn ook afgenomen. Toch heeft Denemarken zijn landelijk karakter grotendeels behouden. Financiële en andere diensten, de handel en de vervoerssector zijn ook belangrijk voor de economie van het land. De koopkracht per hoofd van de bevolking was in 2005 de op vijf na hoogste ter wereld.

De belangrijkste landbouwproducten van het land zijn wortelgewassen (bieten, koolraap en aardappels) en graangewassen (gerst, haver en tarwe). Er is veeteelt (varkens, rund- en pluimvee) en een grote visindustrie. Denemarken bezit een commerciële vloot van aanzienlijke grootte. De belangrijkste vervaardigde producten omvatten voedingsmiddelen (vooral vlees en zuivelproducten), chemische producten, machines, metaalproducten (die bijna volledig van ingevoerde grondstoffen worden gemaakt, aangezien Denemarken praktisch geen delfstoffen heeft), elektronische en vervoersapparatuur, bier, textiel en houten producten. Het toerisme is ook een belangrijke industrie.

De belangrijkste uitvoerproducten van Denemarken zijn landbouwproducten en industriële machines, teak en eiken meubilair, vlees, vis en metalen; de belangrijkste importproducten zijn machines, metalen, motorvoertuigen en brandstoffen. Belangrijke handelspartners van het land zijn Duitsland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en andere landen in de Europese Unie evenals de Verenigde Staten. Denemarken had in de jaren tachtig van de 20e eeuw met ernstige economische problemen te kampen, en in de jaren negentig had het een hoog werkloosheidscijfer, grote uitgaven in de openbare sector en een grote buitenlandse schuld. Een strak fiscaal en monetair beleid leidde echter tot economisch herstel.

Onderwijs

Denemarken heeft een uitstekend systeem van openbaar onderwijs, dat grotendeels in de 19e eeuw werd ontwikkeld. Er zijn universiteiten in Aarhus, Kopenhagen, Odense, Aalborg en Roskilde.

Het basisonderwijs bestaat uit een basisschool waar men 9 of 10 jaar les moet volgen om over te kunnen gaan naar een hoger onderwijs.

Politiek

Staatsinrichting

Denemarken is een constitutionele monarchie. Deze wordt volgens de grondwet van 1953 geregeerd.

De wetgevende macht wordt bekleed door de monarch (die ook staatshoofd is) samen met het parlement, het Folketing, dat uit één kamer met 179 direct gekozen leden bestaat. Het parlement wordt samengesteld door een combinatie van een districtenstelsel en evenredige vertegenwoordiging. Sinds 1909 heeft geen enkele partij de absolute meerderheid gehad. Vanaf 1945 is de Sociale Democratische Partij de belangrijke politieke partij geweest, maar eind jaren 90 begon de trend te keren en zijn rechtse stromingen als het nationalisme/conservatisme en liberalisme sterk in opkomst en bestaat de huidige regering uit een centrum-rechtse coalitie die regeert met gedoogsteun van de Deense Volkspartij.

De uitvoerende macht wordt uitgeoefend door de monarch en door zijn of haar ministers, die door de eerste minister worden geleid. Deze laatste is tevens het regeringshoofd. Het kabinet van ministers is verantwoording schuldig aan de Kamer en moet de steun van de meerderheid van dat orgaan hebben. Parlementsleden die tot minister worden benoemd, blijven lid van het parlement.

Denemarken is een constitutionele monarchie. Het staatshoofd is sinds 1972 koningin Margaretha II.

• regeringsleider: premier Helle Thorning-Schmidt (sinds 3 oktober 2011).
• onafhankelijkheid: vóór de 8e eeuw.
• parlement (folketing): één kamer, 179 leden, termijn van vier jaar.

Bestuurlijke indeling

Zie Regio's van Denemarken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Bestuurlijk was Denemarken tot 2007 verdeeld in 13 provincies en één autonome stad, Kopenhagen. Er waren 270 gemeenten. Lokale en regionale overheden hadden een grote mate van autonomie, die reeds was gegarandeerd in de grondwet van 1849. De Denen beschouwen de lokale autonomie als een van de meest verregaande in de wereld.

Sinds 1 januari 2007 bestaat Denemarken uit 5 regio's (regioner) en 98 gemeenten.

Verkeer en vervoer

Auto

Denemarken heeft een uitgebreid wegennet. Het autosnelwegennet heeft een gezamenlijke lengte van ruim 1000 km. Alle grote eilanden zijn door tunnels en bruggen met elkaar verbonden. De Sontbrug verbindt Denemarken met Zweden, de Grote Beltbrug verbindt Funen en Seeland en de Kleine Beltbrug verbindt Jutland met Funen. De Fehmarnbeltbrug is een geplande brug tussen Duitsland en Denemarken. De wegen zijn tolvrij, met uitzondering van een aantal grote bruggen.
Zie ook: Deense autosnelwegen

Openbaar vervoer

In Denemarken ligt in totaal ongeveer 2.100 kilometer aan spoorwegen. De Danske Statsbaner is de grootste vervoerder op het gebied van reizigersvervoer. In Kopenhagen is er de Metro van Kopenhagen.
Zie ook: Lijst van spoorlijnen in Denemarken

Luchtvaart

De Luchthaven van Kopenhagen is het belangrijkste vliegveld. Verder zijn er luchthavens in Esbjerg, Aarhus,Aalborg en Billund.

Veerdiensten

Hanstholm is het vertrekpunt van diverse veerdiensten. Smyril Line vaart wekelijks naar Bergen (Noorwegen), Seyðisfjörður (IJsland), Tórshavn (Faeröer), Lerwick (Shetlandeilanden) en Scrabster (Schotland). Fjord Line vaart vanuit Hanstholm naar Egersund, Stavanger en Bergen. Master Ferries vaart naar Kristiansand. Deze stad wordt vanuit Hirtshals ook door Color Line bevaren. Stenaline bevaart de routes Fredrikshaven- Oslo en Fredrikshaven - Göteborg. Verder is er een veerdienst van Scandlines tussen Puttgarden en Rødby. Van Bornholm vaart BornholmerFærgen naar Køge en Ystad, met verbindingen naar Kopenhagen. Van Esbjerg vaart men ook naar Fanø.

Cultuur

• Lijst van musea in Denemarken
• Deense muziek
• Hygge

Bezienswaardigheden

• Dyrehavsbakken, het oudste attractiepark ter wereld, geopend in 1583
• Amalienborg, het koninklijk paleis te Kopenhagen, gebouwd in 1750
• Legoland in Billund, het oudste park van Lego, geopend in 1968
• Christiania, anarchistische enclave nabij de haven van Kopenhagen sinds 1970, met circa 1000 inwoners en 750 000 bezoekers per jaar
• Het standbeeld van de Kleine Zeemeermin in Kopenhagen

Op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staan:

• Grafheuvels, runenstenen en kerk van Jelling sinds 1994
• Kathedraal van Roskilde sinds 1995
• Kasteel Kronborg sinds 2000
• IJsfjord van Ilulissat op Groenland, natuurmonument sinds 2004

Beroemde Denen

Zie de sectie Beroemde Denen in het artikel over de Denen

Zie ook

• Denemarken (Slochteren), een buurtschap in de Groningse gemeente Slochteren.

Mediabestanden

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• (en) Officiële website van het Deense ministerie van Buitenlandse Zaken

Lidstaten van de Europese Unie

Landen in Europa

54-57° NB, 8-13° OL

Noordse Raad