Apocrief

Apocrief is een term uit het Grieks (ἀπόκρυφος, apokruphos, meervoud ἀπόκρυφα, apokrupha, die „verborgen” betekent. Oorspronkelijk had het betrekking op die geschriften, die niet in het openbaar werden voorgelezen. Later kreeg het woord de bijkomende betekenis van „onecht, niet-canoniek”. Op het concilie van Trente (1546) verklaarde de Rooms-Katholieke Kerk dat een aantal van deze geschriften tot de Bijbelcanon behoren; deze kregen de benaming „deuterocanoniek”. In protestants taalgebruik bedoelt men met „de apocriefen” gewoonlijk dezelfde groep geschriften, en noemt men de overige apocriefen vaak „pseudepigrafen”.

Woordgebruik

Wanneer het gaat over de deuterocanonieke boeken of apocriefen van het Oude Testament, varieert het woordgebruik wel eens tussen de diverse geloofsgemeenschappen. Dit kan vaak als volgt worden onderscheiden:

	katholiek woordgebruik	protestants woordgebruik	oosters-orthodox woordgebruik	oriëntaals-orthodox	Ethiopisch
1.	deuterocanoniek	apocrief	anagignoskomena	apocrief	aanvaardt vrijwel al deze geschriften als canoniek
2.	apocrief	pseudepigraaf	apocrief

Soms worden de geschriften uit groep 1 en 2 beide „apocrief” genoemd, en soms kan „pseudepigraaf” ook verwijzen naar een deuterocanoniek of apocrief geschrift (uit groep 1), bijvoorbeeld: de Wijsheid van Salomo. Apocriefe geschriften van het Nieuwe Testament worden vrij algemeen ’apocrief’ genoemd.

Betekenis

Volgens sommigen werd de term gebruikt voor bepaalde geschriften die als dermate heilig werden geacht dat zij voorbehouden waren voor een kring van ingewijden, en onttrokken werden aan het oog van het gewone volk. In een andere betekenis beschreef de term de heilige boeken van bepaalde religieuze groeperingen (zoals deze van de papyri van de Dode Zee), die om deze reden verborgen dienden te blijven. Deze boeken (in het Hebreeuws de Seforim Chitzaniim, ספרים חצוניים) werden hoe dan ook niet opgenomen in de Palestijnse Canon (de gebruikelijke Joodse canon van de Hebreeuws-Aramese bijbelboeken).

Een aantal van deze boeken worden in katholieke kringen deuterocanoniek genoemd, dat wil zeggen ’in tweede instantie aan de canon toegevoegd’. Protestanten beschouwen al deze boeken apocrief.

In niet-religieus taalgebruik wordt de term apocrief ook gebruikt voor iets dat waarschijnlijk niet-authentiek is.

In de Oosters-Orthodoxe Kerk, bestaande uit verschillende landskerken, verwijst men naar de „deuterocanonieke” boeken met de Griekse term „Anagignoskomena”. De lijst van boeken die in de oosters-orthodoxe kerken als anagignoskomena worden beschouwd, komt grotendeels (maar niet helemaal) overeen met de deuterocanonieke boeken uit de Katholieke Kerk.

Apocriefe boeken van de Bijbel

Zowel bij het Oude Testament als het Nieuwe Testament bestaan er verschillende apocriefe boeken. Een deel daarvan wordt binnen het christendom wel gebruikt, maar als minder gezaghebbend beschouwd dan de boeken die tot de „canon” behoren. Een ander deel wordt daarentegen binnen het christendom als dwaalleer beschouwd of minstens met enige scepsis bekeken.

Apocriefen bij het Oude Testament

De rooms-katholieke en oosters-orthodoxe canon bevat boeken die dikwijls mee opgenomen zijn in de codices van de oude Griekse vertalingen van de Bijbel. (Zie Septuaginta.)

Deuterocanonieke boeken

De deuterocanonieke boeken zijn geen apocriefen volgens de grootste christelijke kerken, alleen protestantse kerkgenootschappen en de Oriëntaals-orthodoxen spreken hier over apocriefen. De deuterocanonieke boeken zijn de geschriften die niet behoren tot de Hebreeuwse canon (deuterocanoniek betekent ’in tweede instantie aan de canon toegevoegd’), maar die in het Hellenistische jodendom gebruikt werden. Zij maken daar deel uit van het Oude Testament. Sommige van die teksten gaan terug op een Hebreeuws of Aramees origineel. Andere zijn oorspronkelijk in het Grieks geschreven. De kerkvaders en kerkelijke schrijvers uit de eerste eeuwen geciteerd. Deze teksten werden opgenomen in Griekse vertalingen van het Oude Testament en in de Vulgaat. Hun plaats in de canon van de Bijbel werd bevestigd door de Concilies van Florence (1441) en Trente (1546). Het woord deutero-canoniek is afkomstig van de kerkvader en Bijbelgeleerde Hiëronymus, die hiermee aanduidde dat deze geschriften pas in tweede instantie tot de canon worden rekenen (Gr. deuteros = tweede).

Deze Bijbelboeken worden door de protestantse kerken niet als theologisch en geestelijk gezaghebbend erkend en maken volgens hen geen deel uit van de Bijbel. Omdat Maarten Luther de boeken van de Hebreeuwse Tenach als grondtekst voor zijn Bijbelvertaling gebruikte, nam hij ook de het jodendom gebruikelijke canon over. De eerste versie van de (protestantse) Statenvertaling bevatte deze zogenaamde deuterocanonieke boeken overigens wel, maar als bijlage en ze werden voorafgegaan door een ’waarschuwing voor de lezer’ dat de boeken weliswaar nuttig waren om te lezen, maar niet tot de canon behoorden. In latere protestantse Bijbeluitgaven werden de boeken echter weggelaten, oftewel: ze werden toegevoegd aan de protestantse lijst van apocriefe boeken. In moderne Nederlandse Bijbeluitgaven zijn de deuterocanonieke boeken veelal weer aanwezig, zoals in sommige uitgaven van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV).

De Katholieke Kerk verwierp Luthers argumenten omdat de Joodse canon pas in de Synode van Jamnia (90-100 n. Chr.) werd vastgelegd, met andere woorden, een eeuw na de geboorte van Christus. De christelijke openbaring was toen reeds met de dood van de apostelen tot een einde gekomen en de christenen hadden hun eigen canon tegen die tijd reeds min of meer vastgelegd. Bovendien wordt de Synode van Jamnia door de Katholieke Kerk niet als onfeilbaar gezien, maar zelfs als anti-christelijk beschouwd. De Katholieke Kerk meent daarom dat er voor christenen geen reden is waarom zij een beslissing van deze Synode zouden moeten volgen.

De deuterocanonieke boeken zijn:

• Tobit (Tobias)
• Judith
• Boek der Wijsheid [„van Salomo”]
• De wijsheid van Jezus Sirach (Ecclesiasticus)
• Baruch inclusief de „Brief van Jeremia” (Baruch 6)
• Esther (Griekse uitgebreidere versie)
• Toevoegingen aan Daniël, omvattende:
  • Gebed van Azarja (en het gezang van de drie mannen in de vuuroven) (Dan. 3)
  • Susanna (Dan. 13)
  • Bel en de draak (Dan. 14)
• Het gebed van Manasse
• 1 Makkabeeën
• 2 Makkabeeën

Enkele geschriften uit die vaak voorkwamen in de Griekse tekstcollecties van het Oude Testament, worden zowel in de Katholieke Kerk als in de protestantse kerken als apocriefen beschouwd. Deze geschriften werden soms door kerkvaders en kerkelijke schrijvers uit de eerste eeuwen geciteerd en worden daarom door sommige oosters-orthodoxe kerken erkend:

• 3 Ezra
• 4 Ezra
• 3 Makkabeeën
• 4 Makkabeeën
• Psalm 151
• Oden

Oudtestamentische pseudepigrafen

De term pseudepigrafisch komt uit het Grieks en wil zoveel zeggen als: ’geschreven onder een valse naam’ of, minder pejoratief, ’geschreven onder een alias’ waarmee bedoeld wordt dat het werk onder het alias van een gezaghebbende figuur uit het verleden is geschreven. Het doel van de auteur is kennelijk om het werk meer aanzien te geven. De term pseudepigrafisch zegt weinig of niets over de inhoud van het genre. De term wordt nu veelal gebruikt om te verwijzen naar ’apocriefe’ boeken van het Oude Testament, die niet opgenomen zijn in de lijst van ’deuterocanonieke’ boeken volgens de Rooms-Katholieke Kerk. De letterlijke betekenis ’geschreven onder een alias’ is niet op elk van deze documenten van toepassing.

Een aantal van deze werken zijn in het apocalyptische genre:

• Boek van Henoch: het eerste boek Henoch, geschreven rond de tweede eeuw v.Chr. tot eerste eeuw n.Chr., wordt in de Ethiopische kerk als canoniek beschouwd, in de overige kerken geldt het als apocrief.
• 2 Henoch, het Slavische boek Henoch, Boek der geheimen van Henoch, geschreven eind eerste eeuw n.Chr.
• 3 Henoch, geschreven in ongeveer de vijfde of zesde eeuw n.Chr.
• Sibillijnse orakels
• de verhandeling van Sem
• Geheime boek van Ezechiël
• Apocalyps van Zefanja
• Griekse Apocalyps van Ezra
• (Joodse) Openbaring van Ezra (4 Ezra)
• Visioen van Ezra
• Vragen van Ezra
• Apocalyps van Sedrach
• Het leven van Adam en Eva, (Vita Adea et Evae), in de Griekse versie ook bekend als de Apocalyps van Mozes
• Apocalyps van Abraham tot Enoch
• 2 Baruch (Syrische Apocalyps van Baruch)
• 3 Baruch (Griekse Apocalyps van Baruch)
• Apocalyps van Abraham
• Apocalyps van Adam
• Apocalyps van Elia
• Apocalyps van Daniël

Sommige nemen de vorm aan van een testament:

• Testamenten van de twaalf aartsvaders
• Testamenten van de drie aartsvaders
• Testament van Job
• Testament van Mozes
• Testament van Abraham
• Testament van Isaac
• Testament van Jakob
• Testament van Adam
• Testament van Salomo

Sommige zijn uitbreidingen van het Oude testament of andere legenden. Deze vertonen gelijkenis met joodse bijbelverklarende verhalen of Midrasjim.

• de brief van Aristeas
• Boek der Jubileeën, Liber Jubilaeorum
• Jozef en Asenath
• Pseudo-Philo
• Leven van de profeten
• Ladder van Jakob
• 4 Baruch
• Jannes en Jambres
• Geschiedenis van de Rechabieten
• Eldad en Modad
• Geschiedenis van Jozef
• Hemelvaart van Jesaja
• Hemelvaart van Mozes
• Martelaarschap van Jesaja, Martyrium Iesaiae

Wijsheids- en filosofische literatuur

• Ahiqar
• 3 Makkabeeën
• 4 Makkabeeën
• Pseudo-Phocylides
• Uitspraken van de Syrische Menander

Gebeden, psalmen en andere:

• Meer psalmen van David
• Gebed van Manasse
• Psalmen van Salomo
• Gebed van Jozef
• Gebed van Jakob
• Oden van Salomo

Apocriefen van het Nieuwe Testament

Zie Apocriefen van het Nieuwe Testament voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Ook met betrekking tot het Nieuwe Testament bestaan apocriefe boeken, die door de Rooms-Katholieke Kerk en protestantse kerken om uiteenlopende redenen zijn afgekeurd. Niet elk boek, dat niet-canoniek is, is daarmee apocrief. Apocriefen willen bewust deel uitmaken van het Nieuwe Testament, worden doorgaans aan een apostel toegeschreven en de totstandkoming vond plaats tijdens de oudheid.

Tijdens de Canonvorming van het Nieuwe Testament kwam het tot een scheiding tussen canonieke en apocriefe boeken. Zo waren sommige apocriefen in gebruik bij en bewerkt door volgelingen van gnostische leraren, van andere apocriefen werd de authenticiteit betwist en van weer andere geschriften werd beweerd dat zij ketterijen bevatten. Een groot aantal christelijke en filosofische geschriften werd gevonden in 1945 bij Nag Hammadi, de zogenaamde Nag Hammadi-geschriften, waaronder ook gnostiserende apocriefen:

• Evangelie van Thomas (kort en het bekendst; het bestaat uit 114 uitspraken die van Jezus zouden zijn)
• Evangelie van de waarheid toegeschreven aan Valentinus
• Evangelie van Philippus waarschijnlijk geschreven door een leerling van Valentinus
• Evangelie van Maria Magdalena, onder de aandacht gekomen door De Da Vinci Code van Dan Brown
• Evangelie naar Judas in gebruik bij de Kaïnieten
• Geheime Boek van Johannes, met een uitgewerkte gnostische scheppingsmythe

In 2004 werd een integrale Nederlandse vertaling van alle Nag Hammadigeschriften uitgegeven (vertalers: Jacob Slavenburg en Willem Glaudemans, uitgeverij Ankh-Hermes).

Apocriefen en islam

Ook binnen de islam wordt met respect over de Bijbel gesproken en het wordt gerekend tot de islamitische Heilige Boeken. Moslimgeleerden stellen echter dat in de huidige Heilige Boeken, zoals gebruikt bij de christenen en joden, de betekenis of woorden zijn gewijzigd, dat sommige passages ontbreken en andere passages er later aan zijn toegevoegd, zoals wellicht de apocriefe boeken. De verschillende opvattingen welke delen wel en niet tot de Bijbel gerekend moeten worden en de discussie daaromtrent versterkt voor moslims het idee dat de Bijbel niet zuiver is overgeleverd. Volgens de islam leidt de Koran niet aan deze ’tahrif’ en is het onfeilbare en authentieke (laatste) woord van God.

Niet-religieus gebruik

In het alledaagse spraakgebruik kan met apocrief worden bedoeld dat de authenticiteit van een verhaal twijfelachtig is of zelfs ontbreekt. Het begrip wordt dan gebruikt om een verhaal aan te duiden dat desondanks vaak wordt verteld en algemeen wordt geloofd. Anderzijds kan het verwijzen naar iets wat niet of moeilijk past bij de rest, bijvoorbeeld een aflevering van een televisieserie waarover men het niet eens is omdat deze niet bij de andere afleveringen past, of een piraatuitgave van een stripverhaal.

In de literatuur verwijst apocrief naar werken die worden toegeschreven aan iemand anders dan de werkelijke auteur, veelal aan een beroemd persoon, zoals in de cyclus van Ossian die in werkelijkheid werd bedacht door James Macpherson.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

Online lezen

• De deuterocanonieke of apocriefe geschriften in de Statenvertaling
• www.biblija.net bevat ook de deuterocanonieke boeken in verschillende (waaronder ook moderne) vertalingen
• De tekst van het Thomas-evangelie
• Over de vorming van de canon van de Bijbel

Bronnen en verdere encyclopedieën

  (en) Apocrypha, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  (en) New Testament Apocrypha, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  (en) Canon of the Old Testament, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Apocrypha, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Apocrypha, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) apocrypha, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Apocryphal Gospels, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Apocryphal Acts, General, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Apocryphal Acts, the separate Acts, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  (en) Apocryphal Epistles, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

Aan dit artikel is nog veel plaats voor verbetering of uitbreiding. Mogelijk ontbreekt nog veel informatie in het artikel, ontbreken bronvermeldingen of is het moeilijk verifieerbaar. Ook kan mogelijk de spelling, het taalgebruik, de schrijfstijl en de toon worden verbeterd, of is het niet in overeenstemming met andere conventies van Wikisage.
Je bent uitgenodigd om deze pagina te helpen verbeteren. — Meer informatie