Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

William Shakespeare: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Bezig met losmaken van Wikipedia-tekst (basis=eigen tekst op Google Knol))
 
(20 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{Infobox auteur
{{Infobox auteur
| naam          = William Shakespeare
| naam          = William Shakespeare
| foto          = [[Bestand:Hw-shakespeare.png|Portret van William Shakespeare]]
| afbeelding    = William Shakespeare 1609.jpg
| tekst          = William Shakespeare op een prent van [[Martin Droeshout]] op de titelpagina van de ''[[First Folio]]''
| onderschrift  = William Shakespeare
| citaat        =  
| citaat        =  
| volledige naam =  
| volledige naam =  
| pseudoniem    =  
| pseudoniem    =  
| bijnaam        =  
| bijnaam        =  
| geboren        = onbekend (gedoopt op 26 april 1564)
| geboren        = [[Stratford-upon-Avon]], gedoopt op 26 april 1564 (geboortedatum onbekend)
| overleden      = 26 april 1616 ([[Old Style en New Style|OS]])
| overleden      = 26 april 1616 ([[Old Style en New Style|OS]])
| land          = [[Verenigd Koninkrijk]]
| land          = [[Verenigd Koninkrijk]]
| beroep        = [[Dichter]], [[toneelschrijver]]
| beroep        = [[Dichter]], [[toneelschrijver]]
| jaren-actief  = ca. 1585–1610
| jaren-actief  = ca. 1585–ca.1613
| genre          = [[Komedie]], [[Tragedie (toneel)|tragedie]], [[poëzie]]
| genre          = [[Komedie]], [[Tragedie (toneel)|tragedie]], koningsdrama, [[Shakespeares late romances|romance]], [[poëzie]]
| stroming      = [[Engels renaissancetheater]]
| stroming      = [[Engels renaissancetheater]]
| invloeden      =  
| invloeden      =  
| bekende-werken = o.a. [[Macbeth (toneelstuk)|Macbeth]], [[Romeo en Julia]], [[Hamlet]], [[Othello (toneelstuk)|Othello]] en [[King Lear]]
| bekende-werken = o.a. [[Macbeth (toneelstuk)|Macbeth]], [[Romeo and Juliet]], [[Hamlet]], [[Othello (toneelstuk)|Othello]] en [[King Lear]]
| uitgeverij    =  
| uitgeverij    =  
| website        =  
| website        =  
| extra portaal  = Shakespeare
| extra portaal  = Shakespeare
}}
}}
{{Persoon
{{Persoon
  |voornaam = William  
  |voornaam = William  
Regel 35: Regel 36:
  |afbeelding =
  |afbeelding =
  |onderschrift =
  |onderschrift =
}} was een Engels [[dichter]], acteur en toneelschrijver uit de 16e en vroege 17e eeuw die 400 jaar later nog steeds sterk tot de verbeelding spreekt.  
}} was een Engels [[dichter]], acteur en toneelschrijver uit de 16e en vroege 17e eeuw die 400 jaar later nog steeds sterk tot de verbeelding spreekt. Shakespeare produceerde het grootste deel van zijn werk tussen 1586 en 1616, hoewel de exacte data en de chronologie van de stukken die aan hem worden toegeschreven vaak onzeker zijn. Hij wordt gerekend tot de weinige toneelschrijvers die hebben uitgeblonken in zowel de tragedie als de komedie. In zijn stukken combineert hij complexe karakterisering met poëtische grandeur en filosofische diepgang, die hij vaak contrasteert met het inlassen van clowneske scènes.


<!-- ([[]], ± [[23 april]] [[1564]], [[doop (sacrament)|gedoopt]] [[26 april]] [[1564]] - aldaar, [[]] [[Old Style en New Style|OS]] [[]])-->
<!-- ([[]], ± [[23 april]] [[1564]], [[doop (sacrament)|gedoopt]] [[26 april]] [[1564]] - aldaar, [[]] [[Old Style en New Style|OS]] [[]])-->
Ondanks het feit dat Shakespeares leven vrij goed gedocumenteerd is, blijft zijn figuur omgeven met mysterie. Sommigen betwijfelen zelfs of deze Shakespeare wel de auteur is van al die onvergankelijke komedies, historische stukken en en tragedies. Hoe dan ook worden zijn stukken nog steeds, zij het vaak in aangepaste, voor onze moderne smaak verteerbare versies opgevoerd. Zelfs mensen die niet echt iets van hem gelezen hebben, zijn vertrouwd met citaten als "To be or not to be, that is the question" (Hamlet), "A horse, a horse, my kingdom for a horse" (Richard III) en ""What's in a name? That which we call a rose, by any other name would smell as sweet" uit Romeo and Juliet. Mogelijk zijn sommige versregels uit zijn sonnetten nog bekender, zoals "Shall I compare thee to a summer's day"; Thou art more lovely and more temperate" uit Sonnet 18 en "My mistress' eyes are nothing like the sun; Coral is far more red than her lips' red" uit Sonnet 130. Zijn tijdgenoot Ben Jonson, zelf een groot toneelschrijver, bracht Shakespeare hulde met deze profetische woorden: "He was not of an age, but for all time."
Ondanks het feit dat Shakespeares leven vrij goed gedocumenteerd is, blijft zijn figuur omgeven met mysterie. Sommigen betwijfelen zelfs of deze Shakespeare wel de auteur is van al die onvergankelijke komedies, historische stukken en en tragedies. Hoe dan ook worden zijn stukken nog steeds, zij het vaak in aangepaste, voor onze moderne smaak verteerbare versies opgevoerd. Zelfs mensen die niet echt iets van hem gelezen hebben, zijn vertrouwd met citaten als "To be or not to be, that is the question" (Hamlet), "A horse, a horse, my kingdom for a horse" (Richard III) en ""What's in a name? That which we call a rose, by any other name would smell as sweet" uit Romeo and Juliet. Mogelijk zijn sommige versregels uit zijn sonnetten nog bekender, zoals "Shall I compare thee to a summer's day"; Thou art more lovely and more temperate" uit Sonnet 18 en "My mistress' eyes are nothing like the sun; Coral is far more red than her lips' red" uit Sonnet 130. Zijn tijdgenoot [[Ben Jonson]], zelf een groot toneelschrijver, bracht aan Shakespeare hulde met deze profetische woorden: "He was not of an age, but for all time."


== Leven ==
== Leven ==


William Shakespeare (ook gespeld ''Shakspere'', ''Shaksper'', en ''Shake-speare'', omdat de spelling in de Elizabethaanse periode niet absoluut was) werd geboren in [[Stratford-upon-Avon]] in Warwickshire, in april 1564. William was de zoon van John Shakespeare, een succesvolle handelaar en wethouder, en van Mary Arden, een dochter uit een adellijke familie. De Shakespeares woonden toen in in Henley Street. Bekend is dat William op 26 april werd gedoopt. Omdat het destijds gebruikelijk was om een kind drie dagen na de geboorte te dopen, is Shakespeare waarschijnlijk op zondag [[23 april]] geboren. Het huis in Stratford is bekend als 'de geboorteplaats van Shakespeare,' maar deze status is onzeker. Shakespeares vader was een welvarende handschoenenmaker en verkreeg vele titels tijdens zijn leven, met inbegrip van chamberlain,<ref>Een chamberlain is een kamerheer in dienst van een lord, of een officier in het huishouden van een koning of edelman</ref> wethouder, deurwaarder (equivalent van burgemeester), en eerste schepen. Later werd hij vervolgd voor deelname aan de zwarte markt in wol en verloor zijn positie als wethouder. Sommige gegevens wijzen op mogelijke roomse sympathieën aan beide kanten van het gezin - een gevaar onder de strenge anti-katholieke regels van koningin Elizabeth.
Hoewel er rondom zijn persoon heel wat mythes zijn ontstaan weten we over het leven van Shakespeare eigenlijk meer dan over dat van de meeste van zijn tijdgenoten. Hij werd in 1564 geboren in Stratford-upon-Avon, een gezellig stadje in het graafschap Warwickshire. Volgens de traditie zou dat op 23 april hebben plaatsgevonden, wat in 1616 ook zijn sterfdag was. Zijn vader, John Shakespeare, was een boer die zich opwerkte tot handschoenmaker. Hij huwde de katholieke Mary Arden, die uit een oude gerespecteerde middenklassefamilie kwam. Zo werd hij zelf ook een gerespecteerd burger en eigenaar van wat later het geboortehuis van Shakespeare ''(The Birthplace)'' zou worden. Hij werd lid van het gemeentebestuur, wethouder (schepen), en zelfs vrederechter. In zijn zucht naar maatschappelijke erkenning ging hij zelfs zo ver om een wapenschild (familiewapen) aan te vragen, iets waarvoor zijn zoon William uiteindelijk in 1596 zou zorgen. Het werd een wapenschild met het motto "Non Sanz droict".  
 
William Shakespeare studeerde waarschijnlijk aan de Stratford Grammar School in het centrum van Stratford, wat een intensief onderwijs in [[Latijn]]se grammatica en het vertalen van auteurs als [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] en [[Vergilius]] inhield. Ook [[Ovidius]], die later Williams meest geliefde auteur zou worden, ontbrak niet op het curriculum. Er wordt verondersteld dat de jonge Shakespeare op deze school zat omdat John Shakespeares positie als wethouder hem in staat stelde zijn kinderen daar gratis onderwijs te laten volgen. Helaas ontbreekt enig bewijs dat William na deze school een andere vorm van formeel onderwijs volgde.
 
 
Op 28 november [[1582]] trouwde de 18-jarige William Shakespeare met de 26-jarige Anne Hathaway in Temple Grafton, nabij Stratford. Er wordt gespeculeerd dat zij toen zwanger zou zijn geweest. Twee buren van Anne, Fulk Sandalls en John Richardson, stelden zich borg dat er geen belemmeringen voor het huwelijk waren. Er lijkt enige haast geweest te zijn bij het regelen van de ceremonie, want Anne was toen waarschijnlijk drie maanden zwanger. Na het huwelijk geraken we Williams spoor bijster tot hij in de Londense literaire scène opduikt. Op 26 mei [[1583]] werd Shakespeares eerste kind, Susanna, gedoopt in Stratford. Een zoon, Hamnet, en een dochter, Judith, werden kort daarna op 2 februari [[1585]] gedoopt. Hamnet overleed in [[1596]] op elfjarige leeftijd aan een onbekende oorzaak. Sommigen vermoeden dat zijn dood mogelijk de inspiratie vormde voor de tragische Geschiedenis van [[Hamlet]], Prins van Denemarken (ca. [[1601]]). Susanna en Judith zouden respectievelijk zesenzestig en eenenzestig jaar oud worden. Er is uit deze tijd verder weinig over William Shakespeare bekend. Dit verandert vanaf het moment dat hij opduikt in de theaters van [[Londen]]. Ongeveer in [[1588]] arriveerde hij in Londen en het duurde vier jaar voordat hij als acteur en als schrijver succes kreeg. Die late jaren 1580 staan ook bekend als Shakespeares 'lost years' omdat we gewoon niet weten waar hij ergens was en wat hij precies deed nadat hij Stratford voor Londen verliet. Een van de theorieën luidt dat Shakespeare met een van de toneelgezelschappen, dat van ''Leicester'' of van ''Queen's Men'', op tour zou zijn meegetrokken. De [[17de eeuw]]se biograaf John Aubrey legde een getuigenis vast van een van de zonen van Shakespeares medespelers, waarin hij 'de plattelands-schoolmeester' werd genoemd.
 
 
Shakespeare kreeg naamsbekendheid als acteur, schrijver en uiteindelijk als mede-eigenaar van het toneelgezelschap van [[Richard Burbage]] dat bekend stond als ''[[Lord Chamberlain's Men|The Lord Chamberlain's Men]]'', genoemd naar de aristocraat die het sponsorde. Later werd het gezelschap geadopteerd door [[Jacobus I van Engeland]] en vanaf die tijd stond het bekend als [[King's Men|The King's Men]]. Uit verschillende documenten uit die tijd blijkt dat Shakespeare een rijk man werd in de jaren dat hij in Londen woonde en werkte. Hij stopte met werken in [[1613]] en hij overleed op [[23 april]] [[1616]]. Hij ligt begraven in de Holy Trinity Church in [[Stratford-upon-Avon]], waar jaarlijks miljoenen bezoekers het gedicht op zijn grafsteen lezen.
 
Over de religie van Shakespeare is altijd veel discussie en onzekerheid geweest. Sommige onderzoekers claimen dat leden uit Shakespeares familie katholieken waren in een tijd dat het praktiseren van het katholicisme bij wet verboden was. Wat wel vaststaat, is dat Shakespeares moeder, [[Mary Arden]], werd opgevoed in een vroom katholiek gezin. Het sterkste argument pro komt misschien van een door zijn vader ondertekende katholieke geloofsbelijdenis, die in [[1757]] werd gevonden tussen de [[dakspar]]ren van zijn gewezen huis in [[Henley Street]]. Het document zelf is echter verloren gegaan en onderzoekers verschillen nu van mening over de authenticiteit.
 
== Werken ==
=== Datering ===
 
Noch over de exacte data waarop de werken van Shakespeare zijn geschreven, noch over de chronologische volgorde bestaat zekerheid. Van de afzonderlijke toneelstukken is zelfs niet zeker of ze wel aan één bepaald tijdstip toegeschreven zouden ''kunnen'' worden: wellicht is eraan geschreven en herschreven, zodanig dat het ene fragment van een bepaald ogenblik is, terwijl het andere juist een latere toevoeging of verandering betreft. Daardoor is het gebruik van interne aanwijzingen ook maar beperkt mogelijk: een stuk kan een verwijzing bevatten naar een eigentijdse gebeurtenis, en zo kan die verwijzing ruwweg worden gedateerd; maar dat zegt weinig over de rest van hetzelfde toneelspel.
 
Dit heeft veel te maken met de productiewijze van Shakespeares toneelwerk; dit was bedoeld om te worden ''gespeeld'', niet om te worden ''gelezen''. Het waren teksten voor acteurs en via hen voor toeschouwers; niet voor lezers. Publicatie lag dan ook niet voor de hand, en vóór het jaar 1597 is maar een stuk in druk verschenen (''Titus Andronicus'').
 
Toch is ruwe datering in groepen wel mogelijk. In 1598 publiceerde ene [[Francis Meres]] uit Cambridge een soort citatenboek, waarin ook passages uit Shakespeares werk voorkomen: hij noemt daarbij een aantal titels (waaronder het verloren gegane ''Loves labours wonne''). Zo komen we op het spoor van Shakespeares vroegere werk, en door kenmerken te vergelijken, valt vervolgens na te gaan wat er nu ongeveer tot dit vroegere werk behoort.


Toen Hemminge en Condell in 1623 hun ''First Folio'' van shakespeares werk uitbrachten, was in die verzameling opgetekende stukken weliswaar een zekere groepering aangebracht, maar die kan ook niet werkelijk uitsluitsel brengen; de groepering vormt geen strikte chronologie.
William werd in de lokale ''grammar school'' in Stratford geplaatst, waar hij Latijn leerde. We weten niet precies hoe lang hij daar bleef, waarschijnlijk verliet hij al op zijn vijftiende de school en kwam hij daarna als dorpsonderwijzer aan de kost. Het feit dat zijn vader John Shakespeare in 1578 in financiële problemen zat en zijn belastingen niet meer kon betalen zal daar waarschijnlijk wel voor iets tussen gezeten hebben. William werd verliefd en trouwde op zijn achttien jaar, in november 1582, met de acht jaar oudere Anne Hathaway. Anne  baarde hem een dochter, Suzanne, op 26 mei van het volgende jaar. Toen kwam op 2 februari 1585 de tweeling, Judith en Hamnet. Hamnet, zijn enige zoon, overleed op elfjarige leeftijd. Zijn dochter Suzanne trouwde met Dr John Hall in 1607 en stierf in 1649. Judith trouwde met Thomas Quiney, en verdween in 1662. Shakespeare hield van zijn dochters. Dat weten we omdat hij hen een ereplaats gaf in zijn testament, dit in het nadeel van zijn vrouw Anne. Deze kreeg slechts zijn ''"second best bed"''.


=== Toneelgenres ===
Shakespeare moet in Londen omstreeks 1592 al vrij bekend geweest zijn als acteur en toneelschrijver. Dat jaar haalde de toneelschrijver en academicus Robert Greene in zijn pamflet ''Groats of Witte'' immers woedend uit naar de man die hij een "Shake-scene" noemde en ''"een parvenu van een raaf die zich met andermans veren tooide"''. Het is het eerste spoor dat we terugvinden van Shakespeare nadat hij in 1585 zijn vrouw in Stratford achtergelaten had. Het is niet duidelijk wat daar de aanleiding toe was, al lijkt het sterk op een vlucht uit Stratford. Mogelijk trok hij mee met een gezelschap van rondreizende acteurs. Er wordt gespeculeerd dat hij moest vluchten voor de toorn van Sir Thomas Lucy op wiens domein hij herten zou gejaagd hebben. Wat er voor de rest in de periode van de 'lost years' (tussen 1578 en 1592) is gebeurd met Shakespeare weten we verder niet. Het enige waar we zeker van zijn is dat hij in 1592 volgens Greene in Londen was en zijn naam al wat betekende in het milieu van toneelschrijvers.
In  de ''[[First Folio]]'' van 1623 werden Shakespeares toneelstukken ingedeeld in blijspelen, treurspelen en historiespelen (in het Engels ''Comedies, Tragedies and History Plays''. Dat is lange tijd traditioneel zo gebleven. In recente wetenschappelijke literatuur over Shakespeare, zoals in de [[Riverside Shakespeare]] 2d edition uit 1997, wordt nog een 4de groep toneelstukken met gemeenschappelijke kenmerken beschreven: die van zijn [[Shakespeares late romances|late "romances"]]. Het waren stukken die Shakespeare later in zijn leven schreef, na zijn grote tragedies.


Vier van deze tragedies worden als Shakespeares grootste werk beschouwd: ''Hamlet'', ''Othello'', ''King Lear'' en ''Macbeth''. Er worden grote thema's in uitgewerkt, respectievelijk wraak die tot waanzin leidt; jaloezie; zelfbegoocheling en verzoening, en tomeloze ambitie. Verreweg het meest becommentarieerd is ''Hamlet'', wellicht juist door de meerduidigheid die ontstaat door de visies en visioenen van de hoofdpersoon. Het stuk kan, ondanks de suggestie die kan worden gewekt door een zo omvangrijke secundaire literatuur, eenvoudig gezien en gelezen worden als een soort [[wraaktragedie]].
Eens hij in Londen was, onderhield Shakespeare wel banden met Stratford, maar zijn professioneel leven speelde zich volledig af in Londen. Hij schreef en acteerde en was een zakenpartner in een van de belangrijkste acteursgezelschappen van dat ogenblik, ''the [[Lord Chamberlain's Men]]'', opgericht in 1594. Zij speelden aan het hof en in The Globe, hun eigen in 1599 gebouwd theater. Shakespeare deelde ook in de winst van de in 1603 opgerichte [[King's Men]]. Vanaf 1608 gaven ze voornamelijk in de winter ook voorstellingen in het overdekte [[Blackfriar's Theatre]]. In 1597 kocht Shakespeare van zijn opbrengst het grootste huis in Stratford, ''"New Place"''. In 1601 stierf zijn vader, John Shakespeare, en toen ook zijn moeder Mary in 1607 stierf begon Shakespeare meer tijd door te brengen in Stratford. Zijn dochter Judith trouwde in februari 1616, en Shakespeare zelf stierf op 23 april 1616. Hij werd begraven in de Holy Trinity Church in Stratford waar nog voor 1623 een monument voor hem werd opgericht.


De koningsdrama's (de historische stukken) vormen een soort politieke geschiedenis van Engeland, met uiteraard de nadruk op de val en ondergang van koningen. Daarbij worden in feite eigentijdse thema's uit de toenmalige politiek behandeld, die in een historische setting nu eenmaal veiliger te bespreken waren. Voorbeelden van dergelijke kwesties waren: hoever reikt het (goddelijk) recht van een koning, wat is zijn verhouding tot zijn onderdanen, in hoeverre is hij identiek met de staat, in hoeverre valt onrecht te billijken?
== Oeuvre ==
===Toneel===
==== Historische stukken ====
Toen Shakespeare circa 1589 begon te schrijven voor het theater richtte hij zich op de geschiedenis van Engeland, met zijn drie stukken over Henry VI (1589-1592), de tragedie Richard II (1595) en het grootse historisch schouwspel Henry V (1599). Deze tragedies over monarchen die Engeland hadden geregeerd in de periode 1377-1485 zijn nu ook gekend als ''de koningsstukken.'' Het zijn niet langer louter verheerlijkende verhalen over Engeland: Shakespeare verkleint de afstand tussen de beroemde personages en het publiek door hen in al hun menselijkheid te tonen. De pen van Shakespeare brengt de fouten en deugden van de koningen  tot leven voor de ogen van het publiek.


=== Taal en techniek ===
In de ''[[First Folio]]'' van 1623 werden de toneelstukken van William Shakespeare gegroepeerd in drie categorieën: 'comedies', 'histories' en 'tragedies'. Deze categorisering is zowat standaard geworden, hoewel sommige critici hebben gepleit voor een vierde categorie, de ''romances''. De historische stukken waren die stukken die gebaseerd waren op het het leven van Engelse koningen. De stukken die oudere historische figuren zoals ''Pericles, Prince of Tyre'', ''Julius Caesar'', en de legendarische ''King Lear'' afbeeldden werden niet opgenomen in deze groep. Macbeth, dat gebaseerd was op een Schotse koning, werd ook aangemerkt als een tragedie en niet als historiestuk. De bron voor het grootste deel van deze historische stukken is de 2e editie van [[Raphael Holinshed]]s ''Chronicle of English history'' uit 1587. Shakespeare wijkt echter van die kronieken af al naargelang het hem uitkomt en concentreert zich meestal op een korte episode uit het leven van deze historische koningen.
Dit houdt niet in dat Shakespeare partij kiest. Het is vaak zijn techniek om krachten tegenover elkaar te plaatsen, en zo blijft een oordeel uit. Veeleer zijn het de menselijke condities en zwakheden die voorop staan, de dilemma's en de druk der omstandigheden. Personages en plot grijpen daardoor ineen, en worden (ook als ze, zoals vaak het geval was, ontleend zijn aan werk van anderen) gedenkwaardig en uniek.


Shylock bijvoorbeeld, die geld uitleent, wordt niet afgeschilderd als een boosdoener en woekeraar; in essentie is hij nu juist een geldlener. Koning Lear is een verblind man, die niet voldoende contact had met de realiteit om in te zien dat hij zich niet aan zijn dochters moest uitleveren; maar naast deze tragiek laat hij, zeker in de sterfscène, een ongekende koninklijkheid zien, en zijn laatste monoloog is majesteitelijk. Hamlet is niet zozeer wraaklustig of gek; hij is een gekweld mens. De koningen in de koningsdrama's worden verscheurd door krachten die zij nauwelijks kunnen hanteren, hetzij buiten henzelf, hetzij in hun eigen zwak karakter (''Richard II'').
[[The First Part of King Henry the Fourth|Henry IV, Part 1]] - [[The Second Part of King Henry the Fourth|Henry IV, Part 2]] - [[Henry V (toneelstuk)|Henry V]] - [[The First Part of King Henry the Sixth|Henry VI, Part 1]] - [[Henry VI, Part 2]] - [[Henry VI, Part 3]] - [[Henry VIII (toneelstuk)|Henry VIII]] - [[The Life and Death of King John|King John]] - [[The Tragedy of King Richard the Second|Richard II]] - [[Richard III (toneelstuk)|Richard III]]


Vanaf het vroege werk is het taalgebruik bijzonder beeldend: woordspelingen en metaforen leiden tot een opvallend beeldend vers dat grote bedrevenheid in de taal laat zien, ook de neiging met taal te experimenteren (vooral in het vroege werk), en de auteur al dadelijk onderscheidt van zijn tijdgenoten.
==== Komedies ====
Shakespeares komedies gaan over liefde en huwelijk in soms sprookjesachtige settings. Zo is het huwelijk in ''A Midsummer Night's Dream'' het belangrijkste thema en het verhaal speelt zich af in 'Fairyland', waar we de liefdesperikelen volgen van  Oberon en Titania, de koning en koningin van Fairyland. Ook ''The Taming of the Shrew'' gaat over liefde en huwelijk, deze keer met de huwbare, maar koppige  koningsdochter Katherine die uiteindelijk haar 'meester' zal vinden in een zekere Petrucio. Shakespeare schrijft meesterlijke komedies met ingewikkelde plots, vreemde personages en onverwachte wendingen, steeds in een onnavolgbare humoristische, poëtische stijl. Sommige van zijn komedies zoals ''Measure for Measure'' en ''All's Well That Ends Well'' vormen een vreemde mix van humor en tragedie, waardoor ze ook al eens als 'problem plays' getypeerd worden.  


In het [[Elizabeth I|Elizabethaanse]] toneel was de [[Monoloog|alleenspraak]] een veelvoorkomende conventie. Waar Shakespeare die toepast valt, vooral in het grote werk, de dramatische kracht op die hij zijn monologen ''(soliloquies)'' verleent, en waardoor die alleenspraken vaak in de herinnering voortleven, bijna of zelfs geheel tot clichés in de Engelse taal zijn geworden. Bekende zijn "[[To be or not to be]], that is the question" (''Te zijn of niet te zijn, dat is de vraag'', uit ''Hamlet''); "Tomorrow and tomorrow and tomorrow" (''Morgen en morgen en morgen'', uit ''Macbeth''), "Aye, but to die, and go we know not where" (''Measure for Measure'').<br />De verzoening tussen King Lear en zijn dochter Cordelia levert aangrijpende versregels op als het koninklijke "Pray, do not mock me; / I am a very foolish fond old man", dat na enige tijd overgaat in herkenning van zijn dochter, gevolgd door het berouw: "If you have poison for me, I will drink it."
[[All's Well That Ends Well]] - [[As You Like It]] - [[The Comedy of Errors]] - [[Love's Labour's Lost]] - [[Measure for Measure]] - [[The Merchant of Venice]] - [[The Merry Wives of Windsor]] - [[A Midsummer Night's Dream (toneelstuk)|A Midsummer Night's Dream ]] - [[Much Ado About Nothing (toneelstuk)|Much Ado About Nothing]] - [[The Taming of the Shrew (toneelstuk)|The Taming of the Shrew]] - [[The Tempest]] - [[Twelfth Night]] - [[The Two Gentlemen of Verona]] - [[The Two Noble Kinsmen]] - [[The Winter's Tale]]


=== Overzicht ===
==== Tragedies ====
* '''Tragedies'''
Shakespeare schreef al tragedies van in het begin van zijn carrière. Een van zijn vroegste was de Romeinse tragedie ''Titus Andronicus'' (ca. 1590), die een paar jaar later werd gevolgd door ''Romeo and Juliet''. Zijn meest bewonderde tragedies schreef hij echter in een periode van zeven jaar, tussen 1601 en 1608. Deze omvatten zijn vier grote tragedies ''Hamlet'', ''Othello'', ''King Lear'' en ''Macbeth'', samen met ''Antony and Cleopatra'', ''Coriolanus'', het minder bekende ''Timon of Athens'' en ''Troilus and Cressida''. Een Shakespeareaanse tragedie zou men kunnen beschrijven als een vijfakter die eindigt met de dood van de belangrijkste personages. Elk van deze stukken draait om één tragische hoofdrolspeler zoals Hamlet, King Lear, Othello en Macbeth die Shakespeare zo levendig beschrijft dat de toeschouwer intens meeleeft met zijn tragische, vaak zelfgekozen lot.
** ''[[Romeo en Julia|The Tragedy of Romeo and Juliet]]'' (1591/1594)
** ''[[Titus Andronicus|The Tragedy of Titus Andronicus]]'' (1592/1593)
** ''[[Hamlet|The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark]]'' (1594/1600)
** ''[[Julius Caesar (toneelstuk)|The Tragedy of Julius Caesar]]'' ([[1599]])
** ''[[Othello (Shakespeare)|The Tragedy of Othello, The Moor of Venice]]'' ([[1604]])
** '' [[King Lear|The Tragedy of King Lear]]'' ([[1605]])
** ''[[Macbeth (tragedie)|The Tragedy of Macbeth]]'' ([[1606]])
** ''[[Timon of Athens|The Life of Timon of Athens]]'' ([[1607]])
** ''[[Antony and Cleopatra|The Tragedy of Antony and Cleopatra]]'' ([[1607]])
** ''The Tragedy of [[Coriolanus (toneelstuk)|Coriolanus]]'' ([[1608]])


* '''Komedies'''
[[Antony and Cleopatra]] - [[Coriolanus (toneelstuk)|Coriolanus]] - [[Cymbeline (toneelstuk)|Cymbeline]] - [[Hamlet]] - [[Julius Caesar (toneelstuk)|Julius Caesar]] - [[King Lear]] - [[Macbeth (toneelstuk)|Macbeth]] - [[Othello (toneelstuk)|Othello]] - [[Pericles, Prince of Tyre]] - [[Timon of Athens]] - [[Romeo en Julia|Romeo and Juliet]] - [[Titus Andronicus]] - [[Troilus and Cressida]]
** ''[[Love's Labour's Lost]]'' (ca.[[1594]])
** ''[[The Comedy of Errors]]'' ([[1591]])
** ''[[The Two Gentlemen of Verona]]'' ([[1591]])
** ''[[The Merchant of Venice]]'' (De koopman van Venetië) (1594/1596)
** ''[[A Midsummer Night's Dream (toneelstuk)|A Midsummer Night's Dream]] '' (Een midzomernachtsdroom) ([[1594]])
** ''[[The Taming of the Shrew (toneelstuk)|The Taming of the Shrew]]'' (De getemde feeks) ([[1594]])
** ''[[All's Well That Ends Well]]'' ([[1598]])
** ''[[As You Like It]]'' ([[1598]])
** ''[[The Merry Wives of Windsor]]'' ([[1599]])
** ''[[Twelfth Night, or What You Will]]'' ([[1599]])
** ''[[Much Ado About Nothing (toneelstuk)|Much Ado About Nothing]]'' ([[1600]])
** ''[[Measure for Measure]]'' ([[1604]])


* '''Historische stukken'''
=== Poëzie ===
** ''[[The First Part of King Henry the Sixth]]'' ([[1592]])
Shakespeare bekommerde zich er niet erg om of zijn werk werd gepubliceerd. Uitzonderingen daarop waren de lange erotische gedichten ''Venus and Adonis'', gepubliceerd in 1593,  en ''The Rape of Lucrece'' dat in 1594 verscheen. Beide gedichten waren opgedragen aan zijn beschermheer, de jonge Henry Wriothesley, 3e graaf van Southampton. Eigenlijk is het enige werk na 1594 waar hij zelf bij de publicatie betrokken was het allegorische gedicht ''The Phoenix and the Turtle'' dat in 1601 in een bloemlezing werd opgenomen. De 154 sonnetten die Shakespeare in de loop van vele jaren had bijeen geschreven werden in 1609 evenmin onder zijn toezicht uitgegeven. Ze behandelen in het algemeen de thema's tijd, liefde, vergankelijkheid en schoonheid. Rondom de sonnetten blijft een waas van mysterie bestaan. Wie was bijvoorbeeld  de 'Dark Lady' die in de expliciet seksuele sonnettenreeks 127 tot 152 wordt toegesproken?
** ''[[The Second Part of King Henry the Sixth]]'' ([[1593]])
** ''[[The Tragedy of Richard the Third]], With the Landing of Earl Richmond and the Battle at Bosworth Field'' ([[1593]])
** ''[[The Third Part of King Henry the Sixth]]'' ([[1595]])
** ''[[The Life and Death of King John]]'' ([[1596]])
** ''[[The Tragedy of King Richard the Second]]'' ([[1597]])
** ''[[The First Part of King Henry the Fourth]]'' ([[1597]])
** ''[[The Second Part of Henry the Fourth]]'' ([[1597]])
** ''[[Henry V (toneelstuk)|The Life of Henry the Fifth]]'' ([[1599]])
** ''[[Troilus and Cressida|The History of Troilus and Cressida]]'' ([[1602]])
** ''[[The Life of King Henry the Eighth]]'' ([[1613]]) (in samenwerking met [[John Fletcher]])


* '''Romances'''
[[Sonnetten van Shakespeare]] - [[The Rape of Lucrece]] - [[The Phoenix and the Turtle]] - [[Venus and Adonis (Shakespeare)|Venus and Adonis]] - [[To be or not to be]] - [[A Lover's Complaint]] - [[The Passionate Pilgrim]]
** ''[[Pericles, Prince of Tyre]]'' ([[1608]])
** ''[[Cymbeline (toneelstuk)|The Tragedy of Cymbeline]]'' ([[1610]])
** ''[[The Winter's Tale]]'' ([[1610]]) of [[1611]]
** ''[[The Tempest]]'' (De storm) ([[1611]])
** ''[[The Two Noble Kinsmen]]'' ([[1613]]?) (in samenwerking met [[John Fletcher]])


Naast toneelwerk schreef Shakespeare ook [[lyriek]]: de lange [[gedicht]]en ''[[Venus and Adonis (Shakespeare)|Venus and Adonis]]'', ''[[The Rape of Lucrece]]'' en ''[[A Lover's Complaint]]'', het raadselachtige ''[[Let the Bird of Loudest Lay]]'' (beter bekend onder de apocriefe naam ''[[The Phoenix and the Turtle]]'') en de langste en volgens velen mooiste [[sonnet]]tencyclus van zijn tijd. Ook zou hij aan enkele toneelstukken op naam van andere auteurs enkele scènes hebben bijgedragen, zoals de herziene uitgave van het [[toneelstuk]] ''[[Sir Thomas More]]''.
== Folio- en quarto-uitgaven ==
 
=== Folio- en quarto-uitgaven ===
{{Zie ook|Zie ook [[Bad quarto]]}}
{{Zie ook|Zie ook [[Bad quarto]]}}
In 1623, zeven jaar na Shakespeares dood, werden al zijn stukken (op twee na) uitgegeven in wat nu bekend staat als de zgn. [[First Folio]]-uitgave. Deze bijzonder waardevolle uitgave wordt meestal als basistekst gebruikt. Van achttien stukken bestaan er oudere, zogenaamde quarto-uitgaven, die vaak zonder medewerking van Shakespeare tot stand waren gekomen en waarvan er acht heel corrupt zijn, wellicht omdat ze uit de mond van acteurs werden opgetekend. Toch zijn ook deze quarto's heel interessant voor vergelijkende studies.
In 1623, zeven jaar na Shakespeares dood, lieten zijn collega-acteurs en vrienden John Heminges en Henry Condell 36 stukken uitgeven in wat nu bekendstaat als de [[First Folio]]. Zonder hun initiatief was het grootste deel van Shakespeares werk verloren gegaan. Deze uitgave wordt nu door literatuurwetenschappers als basistekst gebruikt. Van achttien stukken bestaan er oudere, zogenaamde quarto-uitgaven, piraatversies van vaak bedenkelijke kwaliteit die zonder medewerking van Shakespeare tot stand waren gekomen. Deze quarto's zijn wel interessant voor vergelijkende studies.


[[Folio (boekformaat)|Folio]] en [[quarto (boekformaat)|quarto]] verwijst naar het [[boekformaat]], dat ontstaat door een bedrukt vel papier eenmaal (folio) of tweemaal (quarto) in het midden te vouwen. De rug van het boek is ongeveer 38 cm hoog (folio) resp. 23 cm (quarto).
== Bronnen ==
 
Shakespeare baseerde zich meestal op bekende verhalen uit bijvoorbeeld de klassieke literatuur of uit het werk van historici. Zo haalde hij voor historische stukken zijn inspiratie bij klassieke geschiedschrijvers en Britse kroniekschrijvers, of hij bewerkte oude, bestaande toneelstukken. Vaak door hem geraadpleegde bronnen zijn [[Raphael Holinshed]]s ''Chronicles'' en [[Thomas North]]s vertaling van de 'Parallelle levens' van [[Plutarchus]]. ''[[A Midsummer Night's Dream (toneelstuk)|A Midsummer Night's Dream]]'' en ''[[The Tempest]]'' zijn stukken met een originele plot waarvan niet meteen vroegere voorbeelden bekend zijn.
In 2006 werd een First Folio-uitgave van 1623 geveild. De waarde werd door het veilinghuis geschat op 4,3 miljoen euro.
 
* {{en}}[http://dewey.library.upenn.edu/sceti/printedbooksNew/index.cfm?TextID=firstfolio&PagePosition=2 Digitale facsimile van de First Folio, 1623]
* {{en}}[http://prodigi.bl.uk/treasures/shakespeare/search.asp Vergelijking van de Quarto-edities]
 
=== Bronnen ===
Shakespeare verzon slechts zelden het verhaal. De enige stukken met een originele plot zijn ''[[A Midsummer Night's Dream (toneelstuk)|A Midsummer Night's Dream]]'' en ''[[The Tempest]]''. Meestal baseerde hij zich op bekende verhalen. Van ''[[Romeo en Julia]]'' bijvoorbeeld circuleerden in zijn tijd verschillende toneelversies van andere auteurs, en het verhaal was ten minste honderd jaar oud. Voor zijn historische stukken haalde hij zijn inspiratie bij klassieke geschiedschrijvers en Britse kroniekschrijvers, of hij bewerkte oude, bestaande toneelstukken.


=== Shakespeare in Nederlandse vertaling/bewerking ===
== Betwist auteurschap ==
Van Shakespeare verschenen in de loop der geschiedenis goede vertalingen in de Nederlandse taal. De eerste complete vertaling was van [[Leendert Burgersdijk]] en werd uitgegeven bij Brill te Leiden in 1886. [[Willy Courteaux]] vertaalde het volledige ''Verzameld Werk'' in de jaren tachtig.
Hoewel moderne onderzoekers het meestal onzin vinden werd er in de loop der tijden druk gespeculeerd over wie nu de 'echte' auteur van al die stukken wel zou zijn. Meer dan 70 kandidaten werden naar voren geschoven als geloofwaardige auteur. De namen die het meest door deze 'anti-stratfordians' genoemd werden zijn [[Francis Bacon]], [[Christopher Marlowe]], William Stanley (6th Earl of Derby) en Edward de Vere (17th Earl of Oxford). Telkens werd ervan uitgegaan dat William Shakespeare, die geen universitaire opleiding had genoten en slechts over een beperkte kennis van de klassieken beschikte, onmogelijk deze stukken kon hebben geschreven. Inmiddels is dit debat vrijwel volledig geluwd in academische middens, al verschijnt af en toe nog wel een populair boek met een nieuwe theorie over het auteurschap.


[[Tom Lanoye]] liet zich voor zijn moderne, gewaagde trilogie ''[[Ten Oorlog]]'' inspireren door Shakespeares koningsdrama's:
==Receptie en literaire kritiek==
Reeds tijdens zijn leven genoot Shakespeare literair veel aanzien. In [[1598]] noemde [[Francis Meres]] hem de grootste Engelse schrijver van komedies en tragedies, en de dichter John Weever spak over de 'honey-tongued Shakespeare'. Zijn vriend en tijdgenoot [[Ben Jonson]], zelf een succesrijk toneelschrijver, toonde zich kritischer. Hij gaf weliswaar toe dat Shakespeare zijn gelijke niet had als schrijver van komedies en tragedies en daarbij zelfs de klassieken naar de kroon stak, maar wees er ook op dat zijn kennis van de klassieke talen te wensen overliet. Ook vond hij dat Shakespeare in zijn drama de klassieke [[Aristoteles|Aristotelische]] drie-eenheid van tijd, plaats en handeling zou moeten volgen. Shakespeares hebbelijkheid om clowns in ernstige koningsdrama's op te voeren vond in zijn ogen evenmin genade, omdat het vulgariteit met het verhevene vermengde.


Citaten ter vergelijking (uit Richard III):
[[John Dryden]] zou later eveneens Shakespeares gebrek aan navolging van klassieke regels bekritiseren in zijn essay ''Of Dramatick Poesie'' uit [[1668]]. Volgens hem ontbrak het de bard aan '[[decorum]]', en had hij te veel geschreven voor het ongeletterde, arme volk. Enerzijds roemde hij Shakespeares fantasie ''("fancy")'', anderzijds liepen zijn stukken volgens hem mank door onbezonnenheid en een 'onzuivere stijl.' Dryden ging zelfs zo ver om te stellen dat Shakespeares stukken allemaal herschreven zouden moeten worden, om ze te ontdoen van deze onzuiverheden en vulgariteiten. Tijdens de [[Restauratie (Engeland)|Engelse Restauratie]] werden effectief veel stukken herschreven om ze voor een opvoering geschikt te maken en te 'verfijnen'. Dryden bewijst hem wel eer, en beschrijft Shakespeare als een soort natuurlijk, ongeschoold genie:
{{Citaat smal met bron|Those who accuse him to have wanted learning, give him the greater commendation: he was naturally learn'd; he needed not the spectacles of Books to read Nature; he look'd inwards, and found her there.|bron=''Of Dramatick Poesie'' van John Dryden (1668)}}


* "Catesby: Te hulp, Lord Norfolk, vlug, te hulp, te hulp!/ De koning doet meer wondren dan een mens/ En stort zich in het heetst van elk gevaar./ Zijn Paard is dood en hij vecht voort te voet/ En zoekt naar Richmond in de muil des doods./ Te hulp, mylord, of alles is verloren.// K.Richard: Een paard, een paard, mijn koninkrijk voor 'n paard." (Willy Courteaux, ''Richard III'', 1966)
Deze kritische opstelling persisteerde in de [[18e eeuw]], met [[Alexander Pope]] die in [[1725]] Shakespeares werk begon uit te geven, en [[Samuel Johnson (schrijver)|Samuel Johnson]] die hetzelfde deed in [[1765]]. Pope vond het echter nodig om Shakespeares taal te 'zuiveren' en allerlei correcties aan te brengen. Johnson van zijn kant deed hem recht als universeel schrijver van klassieke allure die de tand des tijds zou doorstaan.


* "Sweet Modder die mij in de wereld scheet:/ De lafheid van je liefde liet mij leven/ Waar echte liefde me gewurgd zou hebben./ Ik vraag je schoon, verlos mij, help mij please,/ Zoals ik jou verlost heb uit jouw lijden./ Ik rijd naar jou en cut je kut aan stukken/ Waarin ik rotten moest, voor ik mocht rijpen.../ A horse! Mijn fokking kroon voor maar één paard." (Tom Lanoye, ''Ten Oorlog'', 1997)
Pas in de [[19e eeuw]] zouden romantische critici zoals de Engelse dichter [[Samuel Taylor Coleridge]] Shakespeare op zijn eigen waarde beoordelen en roemen als creatief genie. In Duitsland beschouwde [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]] hem als een mystieke ziener en bard. Verschillende lovende kritieken spraken nu over Shakespeares vermogen om boeiende, complexe personages neer te zetten. Zo verscheen er van Maurice Morgann ''Essay on the Dramatic Character of Sir John Falstaff'' ([[1777]]). Toen in [[1769]] de beroemde acteur [[David Garrick (acteur)|David Garrick]] in Stratford-upon-Avon de ''Shakespeare Jubilee'' inrichtte om Shakespeares verjaardag te vieren, werd Shakespeare Engelands meest gevierde en bekendste dichter.


Het zal duidelijk zijn dat Courteaux dichter bij het origineel blijft. Tom Lanoye wijkt sterker af, en ''Ten Oorlog'' moet daarom als een [[adaptatie]] beschouwd worden.
Een van de invloedrijkste [[20e eeuw|20e-eeuwse]] Shakespeare-onderzoekers was [[A.C. Bradley]]. In lezingen en essays als ''Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear, Macbeth'' ([[1904]]) concentreerde hij zich op het karakter van de personages uit Shakespeares tragedies. Hij benadrukte vooral de samenhang tussen actie en karakter van de [[protagonist]]en in Shakespeares treurspelen.<ref>Dit denkbeeld dateert al uit de klassieke oudheid (Aristoteles' theorie over tragedie), en is nu nog steeds een breed gedragen credo bij moderne scenaristen en fictieschrijvers: ''een persoon is wat hij doet'', of anders gezegd: karakter staat in functie van actie.</ref> Bradley wordt wel eens gezien als late exponent van de 19e-eeuwse Shakespeare-onderzoekers die zich vooral met karakter bezighielden, zoals de romantische schrijvers [[Samuel Taylor Coleridge]] en [[August Wilhelm von Schlegel]].


=== Anti-Stratfordians ===
Andere 20e-eeuwse onderzoekers bogen zich over alles wat te maken had met het theaterbedrijf tijdens de Engelse renaissance, zoals de fysieke constructie van het theater, het publiek en het acteren zelf. [[Alfred Harbage]] publiceerde bijvoorbeeld in [[1941]] ''Shakespeares Audience'' waarin hij stelde dat het bezoekend publiek bestond uit mensen van zeer verschillende sociale afkomst. Elk van deze en voornoemde standpunten en perspectieven werd trouwens door andere onderzoekers hevig bekritiseerd.
Er bestaat een hele verzameling publicaties die beweren dat Shakespeare helemaal niet de schrijver van de werken is geweest. Als tegenkandidaten worden onder andere [[Francis Bacon (wetenschapper)|Francis Bacon]], [[Christopher Marlowe]], [[Henry Neville]] en [[Edward de Vere]], genoemd. Al deze personen hebben hun aanhangers, en de literatuur waarin allerlei suggesties worden gedaan over deze en allerlei andere kandidaten, bedraagt zeker 5000 boeken, wellicht veel meer. Er bestaan daardoor in de Shakespeareliteratuur twee kampen: de ''Stratfordians'', die geen reden zien om Shakespeares auteurschap af te wijzen, en de ''anti-Stratfordians'', die met zeer vele kandidaten kwamen en komen. Het debat is zeer levendig, en beweegt zich over een scala van onderwerpen: het in de werken aantoonbare [[idiolect]], de aangeroerde onderwerpen en expertises, de fysieke (on)mogelijkheid voor een auteur om naast het schrijven van zijn eigen werk en het vervullen van zijn (ons bekende) werkzaamheden ook nog de stukken van Shakespeare te hebben geschreven, en veel meer.


Waarom het juist Shakespeare is wiens auteurschap zo wordt betwist, is op zichzelf onderwerp van debat. Enerzijds kan het komen doordat er over hem weinig bekend is, maar dat geldt voor velen onder zijn bekende tijdgenoten evenzeer. Een aanvullende verklaring zal dan ook wel zijn dat hij juist door de eenzame hoogte waarop zijn werk volgens kritiek en literatuurminnaars staat, nu eenmaal veel aandacht trekt.<br />De zoektocht naar een auteur die "in werkelijkheid" de werken van Shakespeare zou hebben geschreven, begon rond 1852, toen de Amerikaanse Delia Bacon begon aan een uitgebreide poging om aan te tonen dat haar naamgenoot Francis Bacon de schrijver zou zijn geweest. Nadat in 1857 haar boek uitkwam, vond zij navolging en waren de theorieën en tegentheorieën niet langer van de lucht. (Een eerdere poging, uit 1785, van James Wilmot heeft nooit de invloed gekregen die Celia Bacons werk wel ten deel viel.) <ref>Een overzicht van de ''anti-Stratfordian''-ontwikkelingen biedt (onder vele anderen) Bill Bryson, ''Shakespeare. The World as Stage'' (London 2007), het hoofdstuk "Claimants". Een aantal kandidaten, en de argumenten voor en tegen, worden uitgebreid besproken in John Michel, ''Who Wrote Shakespeare?'', London 1996.</ref>
[[Harley Granville Barker]] (zelf een acteur en toneelschrijver) interesseerde zich evenals voorgaande onderzoekers in het karakter van Shakespeares personages, maar legde meer de nadruk op het samenspel tussen schrijver en acteurs bij het ontstaan van het stuk. Hij besteedde ook veel aandacht aan het ontbreken van vrouwelijke rollen in de tijd van Shakespeare en de daarmee samenhangende problemen voor de toneelauteur. Van zijn hand is de zesdelige reeks ''Prefaces to Shakespeare'' (1927-1974).


== Legendarische Shakespeare-acteurs en -regisseurs ==
== Legendarische Shakespeare-acteurs ==
Shakespeare zelf nam in zijn tijd zelden de hoofdrol voor zijn rekening. Hij speelde vaak de rol van een minder belangrijk personage. Zo is bekend dat hij in Hamlet de rol van het spook speelde. Bijzonder populaire 19e eeuwse vertolkers waren [[Ellen Terry]] en [[Henry Irving]]. Ook heel wat legendarische acteurs hebben zijn stukken op het witte doek gebracht. De bekendste hedendaagse Shakespeare-vertolkers zijn [[Laurence Olivier]], [[John Gielgud]], [[James McAvoy]], [[Orson Welles]], [[Kenneth Branagh]], [[Emma Thompson]], [[Mel Gibson]], [[Leonardo DiCaprio]], [[Claire Danes]], [[Ian McKellen]] , [[Al Pacino]] , [[Gwyneth Paltrow]], [[Judi Dench]] en [[Joseph Fiennes]].
Shakespeare zelf nam in zijn tijd zelden de hoofdrol voor zijn rekening. Hij speelde vaak de rol van een minder belangrijk personage. Zo is bekend dat hij in Hamlet de rol van het spook speelde. Bijzonder populaire 19e eeuwse vertolkers waren [[Ellen Terry]] en [[Henry Irving]]. Ook heel wat legendarische acteurs hebben zijn stukken op het witte doek gebracht. De bekendste hedendaagse Shakespeare-vertolkers zijn [[Laurence Olivier]], [[John Gielgud]], [[James McAvoy]], [[Orson Welles]], [[Kenneth Branagh]], [[Emma Thompson]], [[Mel Gibson]], [[Leonardo DiCaprio]], [[Claire Danes]], [[Ian McKellen]] , [[Al Pacino]] , [[Gwyneth Paltrow]], [[Judi Dench]] en [[Joseph Fiennes]].


Regel 411: Regel 350:
* Shakespeare zelf is een (bij)personage in de comic-serie [[Sandman (stripverhaal)|Sandman]] van de Britse schrijver [[Neil Gaiman]].
* Shakespeare zelf is een (bij)personage in de comic-serie [[Sandman (stripverhaal)|Sandman]] van de Britse schrijver [[Neil Gaiman]].
* Shakespeare treedt op als personage in de jeugdroman [[De kleine Odessa]] van [[Peter Van Olmen]]. Hij is er voorzitter van de Raad der Onsterfelijken in de schrijversstad Scribopolis.
* Shakespeare treedt op als personage in de jeugdroman [[De kleine Odessa]] van [[Peter Van Olmen]]. Hij is er voorzitter van de Raad der Onsterfelijken in de schrijversstad Scribopolis.
== Nederlandse vertalingen en bewerkingen ==
* De eerste complete vertaling van [[Leendert Burgersdijk]] werd uitgegeven bij Brill te Leiden in 1886.
* [[Willy Courteaux]] vertaalde het volledige ''Verzameld Werk'' in de jaren tachtig van de 20e eeuw.
* [[Tom Lanoye]] liet zich voor zijn moderne, gewaagde trilogie ''[[Ten Oorlog]]'' inspireren door Shakespeares koningsdrama's.
* [[Jan Jonk]] vertaalde de komedies en de sonnetten van Shakespeare in het Nederlands.
* [[Arie van der Krogt]] vertaalde alle sonnetten van Shakespeare in het Nederlands.
* Jules Grandgagnage publiceerde in 2021 een integrale Nederlandse vertaling van de sonnetten van Shakespeare.


== Externe links ==
== Externe links ==
* [http://web.archive.org/web/20080527225935/http://wikisource.org/wiki/Author:William_Shakespeare Werken van Shakespeare op Wikisource]
=== Nederlandstalig ===
* [http://www.xs4all.nl/~fmlekens/Q1609/ Shakespeares sonnetten in Nederlandse vertaling op de website van '''Frank Lekens''']
* [http://sites.google.com/site/shakespearevertalingen/ ''Shakespearevertalingen''], een website met vrij beschikbare Nederlandse vertalingen
 
=== Engelstalig ===
* [http://www.bl.uk/treasures/shakespeare/homepage.html British Library; 93 originele kopieën in quarto]
* [http://www.bl.uk/treasures/shakespeare/homepage.html British Library; 93 originele kopieën in quarto]
* [http://ise.uvic.ca/index.html Internet Shakespeare Edition: teksten en facsimiles van originele uitgaven]
* [http://ise.uvic.ca/index.html Internet Shakespeare Edition: teksten en facsimiles van originele uitgaven]
* [http://etext.library.adelaide.edu.au/s/shakespeare/william/ eBooks@Adelaide]
* [http://etext.library.adelaide.edu.au/s/shakespeare/william/ eBooks@Adelaide]
* [http://www.xs4all.nl/~fmlekens/Q1609/ Shakespeares sonnetten in Nederlandse vertaling]
=== Beeld en geluid ===
* [http://shakespeare.classics.googlepages.com/ Oude Shakespeare verfilmingen]
* '''[[TU Delft]]''', [[Studium Generale]] [http://collegerama.tudelft.nl/mediasite/SilverlightPlayer/Default.aspx?peid=1cec4652f1a0481f82029ca15915f0fb SG_Sonnetten van Shakespeare A. van der Krogt] 1.25 uur
{{Commonscat|William Shakespeare}}
{{appendix||2=
{{appendix||2=
== Bronnen ==
== Bronnen ==
Regel 433: Regel 385:
{{Navigatie sonnetten Shakespeare}}
{{Navigatie sonnetten Shakespeare}}


{{Commonscat|William Shakespeare}}




Regel 443: Regel 394:
[[Categorie:16e eeuw]]
[[Categorie:16e eeuw]]
[[Categorie:Shakespeare| ]]
[[Categorie:Shakespeare| ]]
{{groei}}

Huidige versie van 31 jan 2021 om 23:03

William Shakespeare
William Shakespeare
William Shakespeare
Algemene informatie
Geboren Stratford-upon-Avon, gedoopt op 26 april 1564 (geboortedatum onbekend)
Overleden 26 april 1616 (OS)
Land Verenigd Koninkrijk
Beroep Dichter, toneelschrijver
Werk
Jaren actief ca. 1585–ca.1613
Genre(s) Komedie, tragedie, koningsdrama, romance, poëzie
Stroming Engels renaissancetheater
Bekende werken o.a. Macbeth, Romeo and Juliet, Hamlet, Othello en King Lear
rel=nofollow

William Shakespeare (Stratford-upon-Avon, 23 april 1564 – Stratford-upon-Avon, 23 april 1616) was een Engels dichter, acteur en toneelschrijver uit de 16e en vroege 17e eeuw die 400 jaar later nog steeds sterk tot de verbeelding spreekt. Shakespeare produceerde het grootste deel van zijn werk tussen 1586 en 1616, hoewel de exacte data en de chronologie van de stukken die aan hem worden toegeschreven vaak onzeker zijn. Hij wordt gerekend tot de weinige toneelschrijvers die hebben uitgeblonken in zowel de tragedie als de komedie. In zijn stukken combineert hij complexe karakterisering met poëtische grandeur en filosofische diepgang, die hij vaak contrasteert met het inlassen van clowneske scènes.

Ondanks het feit dat Shakespeares leven vrij goed gedocumenteerd is, blijft zijn figuur omgeven met mysterie. Sommigen betwijfelen zelfs of deze Shakespeare wel de auteur is van al die onvergankelijke komedies, historische stukken en en tragedies. Hoe dan ook worden zijn stukken nog steeds, zij het vaak in aangepaste, voor onze moderne smaak verteerbare versies opgevoerd. Zelfs mensen die niet echt iets van hem gelezen hebben, zijn vertrouwd met citaten als "To be or not to be, that is the question" (Hamlet), "A horse, a horse, my kingdom for a horse" (Richard III) en ""What's in a name? That which we call a rose, by any other name would smell as sweet" uit Romeo and Juliet. Mogelijk zijn sommige versregels uit zijn sonnetten nog bekender, zoals "Shall I compare thee to a summer's day"; Thou art more lovely and more temperate" uit Sonnet 18 en "My mistress' eyes are nothing like the sun; Coral is far more red than her lips' red" uit Sonnet 130. Zijn tijdgenoot Ben Jonson, zelf een groot toneelschrijver, bracht aan Shakespeare hulde met deze profetische woorden: "He was not of an age, but for all time."

Leven

Hoewel er rondom zijn persoon heel wat mythes zijn ontstaan weten we over het leven van Shakespeare eigenlijk meer dan over dat van de meeste van zijn tijdgenoten. Hij werd in 1564 geboren in Stratford-upon-Avon, een gezellig stadje in het graafschap Warwickshire. Volgens de traditie zou dat op 23 april hebben plaatsgevonden, wat in 1616 ook zijn sterfdag was. Zijn vader, John Shakespeare, was een boer die zich opwerkte tot handschoenmaker. Hij huwde de katholieke Mary Arden, die uit een oude gerespecteerde middenklassefamilie kwam. Zo werd hij zelf ook een gerespecteerd burger en eigenaar van wat later het geboortehuis van Shakespeare (The Birthplace) zou worden. Hij werd lid van het gemeentebestuur, wethouder (schepen), en zelfs vrederechter. In zijn zucht naar maatschappelijke erkenning ging hij zelfs zo ver om een wapenschild (familiewapen) aan te vragen, iets waarvoor zijn zoon William uiteindelijk in 1596 zou zorgen. Het werd een wapenschild met het motto "Non Sanz droict".

William werd in de lokale grammar school in Stratford geplaatst, waar hij Latijn leerde. We weten niet precies hoe lang hij daar bleef, waarschijnlijk verliet hij al op zijn vijftiende de school en kwam hij daarna als dorpsonderwijzer aan de kost. Het feit dat zijn vader John Shakespeare in 1578 in financiële problemen zat en zijn belastingen niet meer kon betalen zal daar waarschijnlijk wel voor iets tussen gezeten hebben. William werd verliefd en trouwde op zijn achttien jaar, in november 1582, met de acht jaar oudere Anne Hathaway. Anne baarde hem een dochter, Suzanne, op 26 mei van het volgende jaar. Toen kwam op 2 februari 1585 de tweeling, Judith en Hamnet. Hamnet, zijn enige zoon, overleed op elfjarige leeftijd. Zijn dochter Suzanne trouwde met Dr John Hall in 1607 en stierf in 1649. Judith trouwde met Thomas Quiney, en verdween in 1662. Shakespeare hield van zijn dochters. Dat weten we omdat hij hen een ereplaats gaf in zijn testament, dit in het nadeel van zijn vrouw Anne. Deze kreeg slechts zijn "second best bed".

Shakespeare moet in Londen omstreeks 1592 al vrij bekend geweest zijn als acteur en toneelschrijver. Dat jaar haalde de toneelschrijver en academicus Robert Greene in zijn pamflet Groats of Witte immers woedend uit naar de man die hij een "Shake-scene" noemde en "een parvenu van een raaf die zich met andermans veren tooide". Het is het eerste spoor dat we terugvinden van Shakespeare nadat hij in 1585 zijn vrouw in Stratford achtergelaten had. Het is niet duidelijk wat daar de aanleiding toe was, al lijkt het sterk op een vlucht uit Stratford. Mogelijk trok hij mee met een gezelschap van rondreizende acteurs. Er wordt gespeculeerd dat hij moest vluchten voor de toorn van Sir Thomas Lucy op wiens domein hij herten zou gejaagd hebben. Wat er voor de rest in de periode van de 'lost years' (tussen 1578 en 1592) is gebeurd met Shakespeare weten we verder niet. Het enige waar we zeker van zijn is dat hij in 1592 volgens Greene in Londen was en zijn naam al wat betekende in het milieu van toneelschrijvers.

Eens hij in Londen was, onderhield Shakespeare wel banden met Stratford, maar zijn professioneel leven speelde zich volledig af in Londen. Hij schreef en acteerde en was een zakenpartner in een van de belangrijkste acteursgezelschappen van dat ogenblik, the Lord Chamberlain's Men, opgericht in 1594. Zij speelden aan het hof en in The Globe, hun eigen in 1599 gebouwd theater. Shakespeare deelde ook in de winst van de in 1603 opgerichte King's Men. Vanaf 1608 gaven ze voornamelijk in de winter ook voorstellingen in het overdekte Blackfriar's Theatre. In 1597 kocht Shakespeare van zijn opbrengst het grootste huis in Stratford, "New Place". In 1601 stierf zijn vader, John Shakespeare, en toen ook zijn moeder Mary in 1607 stierf begon Shakespeare meer tijd door te brengen in Stratford. Zijn dochter Judith trouwde in februari 1616, en Shakespeare zelf stierf op 23 april 1616. Hij werd begraven in de Holy Trinity Church in Stratford waar nog voor 1623 een monument voor hem werd opgericht.

Oeuvre

Toneel

Historische stukken

Toen Shakespeare circa 1589 begon te schrijven voor het theater richtte hij zich op de geschiedenis van Engeland, met zijn drie stukken over Henry VI (1589-1592), de tragedie Richard II (1595) en het grootse historisch schouwspel Henry V (1599). Deze tragedies over monarchen die Engeland hadden geregeerd in de periode 1377-1485 zijn nu ook gekend als de koningsstukken. Het zijn niet langer louter verheerlijkende verhalen over Engeland: Shakespeare verkleint de afstand tussen de beroemde personages en het publiek door hen in al hun menselijkheid te tonen. De pen van Shakespeare brengt de fouten en deugden van de koningen tot leven voor de ogen van het publiek.

In de First Folio van 1623 werden de toneelstukken van William Shakespeare gegroepeerd in drie categorieën: 'comedies', 'histories' en 'tragedies'. Deze categorisering is zowat standaard geworden, hoewel sommige critici hebben gepleit voor een vierde categorie, de romances. De historische stukken waren die stukken die gebaseerd waren op het het leven van Engelse koningen. De stukken die oudere historische figuren zoals Pericles, Prince of Tyre, Julius Caesar, en de legendarische King Lear afbeeldden werden niet opgenomen in deze groep. Macbeth, dat gebaseerd was op een Schotse koning, werd ook aangemerkt als een tragedie en niet als historiestuk. De bron voor het grootste deel van deze historische stukken is de 2e editie van Raphael Holinsheds Chronicle of English history uit 1587. Shakespeare wijkt echter van die kronieken af al naargelang het hem uitkomt en concentreert zich meestal op een korte episode uit het leven van deze historische koningen.

Henry IV, Part 1 - Henry IV, Part 2 - Henry V - Henry VI, Part 1 - Henry VI, Part 2 - Henry VI, Part 3 - Henry VIII - King John - Richard II - Richard III

Komedies

Shakespeares komedies gaan over liefde en huwelijk in soms sprookjesachtige settings. Zo is het huwelijk in A Midsummer Night's Dream het belangrijkste thema en het verhaal speelt zich af in 'Fairyland', waar we de liefdesperikelen volgen van Oberon en Titania, de koning en koningin van Fairyland. Ook The Taming of the Shrew gaat over liefde en huwelijk, deze keer met de huwbare, maar koppige koningsdochter Katherine die uiteindelijk haar 'meester' zal vinden in een zekere Petrucio. Shakespeare schrijft meesterlijke komedies met ingewikkelde plots, vreemde personages en onverwachte wendingen, steeds in een onnavolgbare humoristische, poëtische stijl. Sommige van zijn komedies zoals Measure for Measure en All's Well That Ends Well vormen een vreemde mix van humor en tragedie, waardoor ze ook al eens als 'problem plays' getypeerd worden.

All's Well That Ends Well - As You Like It - The Comedy of Errors - Love's Labour's Lost - Measure for Measure - The Merchant of Venice - The Merry Wives of Windsor - A Midsummer Night's Dream - Much Ado About Nothing - The Taming of the Shrew - The Tempest - Twelfth Night - The Two Gentlemen of Verona - The Two Noble Kinsmen - The Winter's Tale

Tragedies

Shakespeare schreef al tragedies van in het begin van zijn carrière. Een van zijn vroegste was de Romeinse tragedie Titus Andronicus (ca. 1590), die een paar jaar later werd gevolgd door Romeo and Juliet. Zijn meest bewonderde tragedies schreef hij echter in een periode van zeven jaar, tussen 1601 en 1608. Deze omvatten zijn vier grote tragedies Hamlet, Othello, King Lear en Macbeth, samen met Antony and Cleopatra, Coriolanus, het minder bekende Timon of Athens en Troilus and Cressida. Een Shakespeareaanse tragedie zou men kunnen beschrijven als een vijfakter die eindigt met de dood van de belangrijkste personages. Elk van deze stukken draait om één tragische hoofdrolspeler zoals Hamlet, King Lear, Othello en Macbeth die Shakespeare zo levendig beschrijft dat de toeschouwer intens meeleeft met zijn tragische, vaak zelfgekozen lot.

Antony and Cleopatra - Coriolanus - Cymbeline - Hamlet - Julius Caesar - King Lear - Macbeth - Othello - Pericles, Prince of Tyre - Timon of Athens - Romeo and Juliet - Titus Andronicus - Troilus and Cressida

Poëzie

Shakespeare bekommerde zich er niet erg om of zijn werk werd gepubliceerd. Uitzonderingen daarop waren de lange erotische gedichten Venus and Adonis, gepubliceerd in 1593, en The Rape of Lucrece dat in 1594 verscheen. Beide gedichten waren opgedragen aan zijn beschermheer, de jonge Henry Wriothesley, 3e graaf van Southampton. Eigenlijk is het enige werk na 1594 waar hij zelf bij de publicatie betrokken was het allegorische gedicht The Phoenix and the Turtle dat in 1601 in een bloemlezing werd opgenomen. De 154 sonnetten die Shakespeare in de loop van vele jaren had bijeen geschreven werden in 1609 evenmin onder zijn toezicht uitgegeven. Ze behandelen in het algemeen de thema's tijd, liefde, vergankelijkheid en schoonheid. Rondom de sonnetten blijft een waas van mysterie bestaan. Wie was bijvoorbeeld de 'Dark Lady' die in de expliciet seksuele sonnettenreeks 127 tot 152 wordt toegesproken?

Sonnetten van Shakespeare - The Rape of Lucrece - The Phoenix and the Turtle - Venus and Adonis - To be or not to be - A Lover's Complaint - The Passionate Pilgrim

Folio- en quarto-uitgaven

Zie ook Bad quarto

In 1623, zeven jaar na Shakespeares dood, lieten zijn collega-acteurs en vrienden John Heminges en Henry Condell 36 stukken uitgeven in wat nu bekendstaat als de First Folio. Zonder hun initiatief was het grootste deel van Shakespeares werk verloren gegaan. Deze uitgave wordt nu door literatuurwetenschappers als basistekst gebruikt. Van achttien stukken bestaan er oudere, zogenaamde quarto-uitgaven, piraatversies van vaak bedenkelijke kwaliteit die zonder medewerking van Shakespeare tot stand waren gekomen. Deze quarto's zijn wel interessant voor vergelijkende studies.

Bronnen

Shakespeare baseerde zich meestal op bekende verhalen uit bijvoorbeeld de klassieke literatuur of uit het werk van historici. Zo haalde hij voor historische stukken zijn inspiratie bij klassieke geschiedschrijvers en Britse kroniekschrijvers, of hij bewerkte oude, bestaande toneelstukken. Vaak door hem geraadpleegde bronnen zijn Raphael Holinsheds Chronicles en Thomas Norths vertaling van de 'Parallelle levens' van Plutarchus. A Midsummer Night's Dream en The Tempest zijn stukken met een originele plot waarvan niet meteen vroegere voorbeelden bekend zijn.

Betwist auteurschap

Hoewel moderne onderzoekers het meestal onzin vinden werd er in de loop der tijden druk gespeculeerd over wie nu de 'echte' auteur van al die stukken wel zou zijn. Meer dan 70 kandidaten werden naar voren geschoven als geloofwaardige auteur. De namen die het meest door deze 'anti-stratfordians' genoemd werden zijn Francis Bacon, Christopher Marlowe, William Stanley (6th Earl of Derby) en Edward de Vere (17th Earl of Oxford). Telkens werd ervan uitgegaan dat William Shakespeare, die geen universitaire opleiding had genoten en slechts over een beperkte kennis van de klassieken beschikte, onmogelijk deze stukken kon hebben geschreven. Inmiddels is dit debat vrijwel volledig geluwd in academische middens, al verschijnt af en toe nog wel een populair boek met een nieuwe theorie over het auteurschap.

Receptie en literaire kritiek

Reeds tijdens zijn leven genoot Shakespeare literair veel aanzien. In 1598 noemde Francis Meres hem de grootste Engelse schrijver van komedies en tragedies, en de dichter John Weever spak over de 'honey-tongued Shakespeare'. Zijn vriend en tijdgenoot Ben Jonson, zelf een succesrijk toneelschrijver, toonde zich kritischer. Hij gaf weliswaar toe dat Shakespeare zijn gelijke niet had als schrijver van komedies en tragedies en daarbij zelfs de klassieken naar de kroon stak, maar wees er ook op dat zijn kennis van de klassieke talen te wensen overliet. Ook vond hij dat Shakespeare in zijn drama de klassieke Aristotelische drie-eenheid van tijd, plaats en handeling zou moeten volgen. Shakespeares hebbelijkheid om clowns in ernstige koningsdrama's op te voeren vond in zijn ogen evenmin genade, omdat het vulgariteit met het verhevene vermengde.

John Dryden zou later eveneens Shakespeares gebrek aan navolging van klassieke regels bekritiseren in zijn essay Of Dramatick Poesie uit 1668. Volgens hem ontbrak het de bard aan 'decorum', en had hij te veel geschreven voor het ongeletterde, arme volk. Enerzijds roemde hij Shakespeares fantasie ("fancy"), anderzijds liepen zijn stukken volgens hem mank door onbezonnenheid en een 'onzuivere stijl.' Dryden ging zelfs zo ver om te stellen dat Shakespeares stukken allemaal herschreven zouden moeten worden, om ze te ontdoen van deze onzuiverheden en vulgariteiten. Tijdens de Engelse Restauratie werden effectief veel stukken herschreven om ze voor een opvoering geschikt te maken en te 'verfijnen'. Dryden bewijst hem wel eer, en beschrijft Shakespeare als een soort natuurlijk, ongeschoold genie:

Those who accuse him to have wanted learning, give him the greater commendation: he was naturally learn'd; he needed not the spectacles of Books to read Nature; he look'd inwards, and found her there.

— Of Dramatick Poesie van John Dryden (1668)

Deze kritische opstelling persisteerde in de 18e eeuw, met Alexander Pope die in 1725 Shakespeares werk begon uit te geven, en Samuel Johnson die hetzelfde deed in 1765. Pope vond het echter nodig om Shakespeares taal te 'zuiveren' en allerlei correcties aan te brengen. Johnson van zijn kant deed hem recht als universeel schrijver van klassieke allure die de tand des tijds zou doorstaan.

Pas in de 19e eeuw zouden romantische critici zoals de Engelse dichter Samuel Taylor Coleridge Shakespeare op zijn eigen waarde beoordelen en roemen als creatief genie. In Duitsland beschouwde Goethe hem als een mystieke ziener en bard. Verschillende lovende kritieken spraken nu over Shakespeares vermogen om boeiende, complexe personages neer te zetten. Zo verscheen er van Maurice Morgann Essay on the Dramatic Character of Sir John Falstaff (1777). Toen in 1769 de beroemde acteur David Garrick in Stratford-upon-Avon de Shakespeare Jubilee inrichtte om Shakespeares verjaardag te vieren, werd Shakespeare Engelands meest gevierde en bekendste dichter.

Een van de invloedrijkste 20e-eeuwse Shakespeare-onderzoekers was A.C. Bradley. In lezingen en essays als Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear, Macbeth (1904) concentreerde hij zich op het karakter van de personages uit Shakespeares tragedies. Hij benadrukte vooral de samenhang tussen actie en karakter van de protagonisten in Shakespeares treurspelen.[1] Bradley wordt wel eens gezien als late exponent van de 19e-eeuwse Shakespeare-onderzoekers die zich vooral met karakter bezighielden, zoals de romantische schrijvers Samuel Taylor Coleridge en August Wilhelm von Schlegel.

Andere 20e-eeuwse onderzoekers bogen zich over alles wat te maken had met het theaterbedrijf tijdens de Engelse renaissance, zoals de fysieke constructie van het theater, het publiek en het acteren zelf. Alfred Harbage publiceerde bijvoorbeeld in 1941 Shakespeares Audience waarin hij stelde dat het bezoekend publiek bestond uit mensen van zeer verschillende sociale afkomst. Elk van deze en voornoemde standpunten en perspectieven werd trouwens door andere onderzoekers hevig bekritiseerd.

Harley Granville Barker (zelf een acteur en toneelschrijver) interesseerde zich evenals voorgaande onderzoekers in het karakter van Shakespeares personages, maar legde meer de nadruk op het samenspel tussen schrijver en acteurs bij het ontstaan van het stuk. Hij besteedde ook veel aandacht aan het ontbreken van vrouwelijke rollen in de tijd van Shakespeare en de daarmee samenhangende problemen voor de toneelauteur. Van zijn hand is de zesdelige reeks Prefaces to Shakespeare (1927-1974).

Legendarische Shakespeare-acteurs

Shakespeare zelf nam in zijn tijd zelden de hoofdrol voor zijn rekening. Hij speelde vaak de rol van een minder belangrijk personage. Zo is bekend dat hij in Hamlet de rol van het spook speelde. Bijzonder populaire 19e eeuwse vertolkers waren Ellen Terry en Henry Irving. Ook heel wat legendarische acteurs hebben zijn stukken op het witte doek gebracht. De bekendste hedendaagse Shakespeare-vertolkers zijn Laurence Olivier, John Gielgud, James McAvoy, Orson Welles, Kenneth Branagh, Emma Thompson, Mel Gibson, Leonardo DiCaprio, Claire Danes, Ian McKellen , Al Pacino , Gwyneth Paltrow, Judi Dench en Joseph Fiennes.

Verfilmingen

Veel van Shakespeares werken zijn (herhaaldelijk) verfilmd. De bekendste hiervan zijn:

De romantische komedie 'Shakespeare in Love' (1998, teksten van Marc Norman en Tom Stoppard, regie: John Madden) bevat vele verwijzingen naar zijn werk.

In Looking for Richard (1996), een documentaire van Al Pacino, probeert hij het stuk Richard III van Shakespeare te ontrafelen. Dit wordt gedaan via een (gedeeltelijke) vertolking van het stuk, en interpretaties van de teksten.

Shakespeare en muziek

Vele componisten werden geïnspireerd door leven en werk van William Shakespeare. Deze lijst geeft aan welke componist wat voor werk heeft gecomponeerd op welk werk van Shakespeare. Deze lijst is niet volledig.

  • Henry V
    • Saverio Mercadante – Opera, La gioventu di Enrico V
    • Ralph Vaughan-Williams – Incidental music
    • William Walton – Filmmuziek
  • The Merchant of Venice
    • Hector Berlioz - Les Troyens
    • Boris Blacher – Der Mohr von Venedig, Ballet in 8 Szenen, op.50
    • Mario Castelnuvo-Tedesco – Opera en Il mercante di Venezia, op.76 – Overture
    • Buhuslav Foerster – Opera (Jessika)
    • Engelbert Humperdinck – Incidental Music
    • Gösta Nystroem – Köpmannen i Venedig
    • Arthur Sullivan – Incidental music
    • Ralph Vaughan Williams – Serenade to Music
    • Johan Wagenaar – Opera
  • Much Ado About Nothing
    • Hector Berlioz – Béatrice et Bénédict, Opera comique
    • Mario Castelnuovo-Tedesco – Overture op.164
    • Erich Korngold – Toneelmuziek
    • Charles Villiers Stanford - Much Ado about nothing, op.76a (The marriage of a Hero), opera
  • Romeo and Juliet
    • Hector Berlioz – Symphonie Dramatique
    • Leonard Bernstein – West Side Story, Musical & Symphonic Dances from …
    • Boris Blacher – Kameropera
    • Charles Gounod – Opera
    • Dmitri Kabalevski – Toneelmuziek
    • Geoffrey Pierson – Overture
    • Sergej Prokofjev – Ballet
    • Joachim Raff – Overture
    • Wilhelm Stenhammar – Toneelmuziek
    • Pjotr Iljitsj Tsjaikovski – Overture
    • Dire Straits - Romeo and Juliet (Pop/Rock)
  • Twelfth Night
    • Mario Castelnuovo-Tedesco – La dodicesima notte, op. 73, Ouverture
    • Alexander Mackenzie – Incidental music
    • Johan Wagenaar, Ouverture Driekoningenavond
  • The Tempest
    • Kurt Atterberg – Toneelmuziek
    • Lennox Berkeley – Incidental music
    • Hector Berlioz - Fantaisie sur la Tempête
    • Arthur Bliss – Incidental music
    • Ernest Chausson - Toneelmuziek voor 'La Tempête' (1888-89)
    • Engelbert Humperdinck – Toneelmuziek
    • Zdeněk Fibich – Symfonisch gedicht ‘Boure’ op. 46
    • Arthur Honegger – La tempête, prelude
    • Frank Martin – Opera & Suite uit de Opera ‘Der Sturm’
    • Gösta Nystroem – Toneelmuziek
    • Joseph Raff – Overture
    • Jean Sibelius – Toneelmuziek op. 119
    • Pjotr Iljitsj Tsjaikovski – Symfonische fantasie ‘Burya’ op. 18
    • Felix Weingartner – Der Sturm: Ouverture & Suite
    • Egon Wellesz – Prosperos Beschwörungen, 5 Symphonische Stücke op. 53

De Engelse jazz-zangeres Cleo Laine nam met haar man en bandleider John Dankworth in 1964 een succesvol album op met de titel Shakespeare and All that Jazz.

Populaire cultuur

Shakespeare en zijn pennenvruchten zijn - behalve nog steeds vertoonde en uitgegeven werken - ook inspiratie voor makers van allerlei vormen media in het heden die een iets andere draai geven aan de persoon en zijn verhalen. Bijvoorbeeld:

Nederlandse vertalingen en bewerkingen

  • De eerste complete vertaling van Leendert Burgersdijk werd uitgegeven bij Brill te Leiden in 1886.
  • Willy Courteaux vertaalde het volledige Verzameld Werk in de jaren tachtig van de 20e eeuw.
  • Tom Lanoye liet zich voor zijn moderne, gewaagde trilogie Ten Oorlog inspireren door Shakespeares koningsdrama's.
  • Jan Jonk vertaalde de komedies en de sonnetten van Shakespeare in het Nederlands.
  • Arie van der Krogt vertaalde alle sonnetten van Shakespeare in het Nederlands.
  • Jules Grandgagnage publiceerde in 2021 een integrale Nederlandse vertaling van de sonnetten van Shakespeare.

Externe links

Nederlandstalig

Engelstalig

Beeld en geluid

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met William Shakespeare op Wikimedia Commons.

rel=nofollow

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Voetnoten

  1. º Dit denkbeeld dateert al uit de klassieke oudheid (Aristoteles' theorie over tragedie), en is nu nog steeds een breed gedragen credo bij moderne scenaristen en fictieschrijvers: een persoon is wat hij doet, of anders gezegd: karakter staat in functie van actie.
rel=nofollow

Literatuur

  • Shakespeare, William The Oxford Shakespeare - The Complete Works, Clarendon Press Oxford, 1994, ISBN 0-19-818284-8
rel=nofollow


De werken van William Shakespeare
Tragedies:Romeo and Juliet · Macbeth · King Lear · Hamlet · Othello · Titus Andronicus · Julius Caesar · Antony and Cleopatra · Coriolanus · Troilus and Cressida · Timon of Athens
Komedies:A Midsummer Night's Dream · All's Well That Ends Well · As You Like It · Cardenio (verloren gegaan) · Love's Labour's Lost · Love's Labour's Won (verloren gegaan) · Measure for Measure · The Merchant of Venice · The Merry Wives of Windsor · Much Ado About Nothing · The Taming of the Shrew · The Comedy of Errors · Twelfth Night · The Two Gentlemen of Verona
Historische stukken:King John · Edward III (aan Shakespeare toegeschreven) · Richard II · Henry IV, part 1 · Henry IV, part 2 · Henry V · Henry VI, part 1 · Henry VI, part 2 · Henry VI, part 3 · Richard III · Henry VIII
Romances:Pericles, Prince of Tyre · Cymbeline · The Winter's Tale · The Tempest · The Two Noble Kinsmen
Andere werken:Sonnetten · Venus and Adonis · The Rape of Lucrece · The Passionate Pilgrim · The Phoenix and the Turtle · A Lover's Complaint
rel=nofollow
rel=nofollow
Sonnetten van William Shakespeare

1 · 2 · 3 · 4 · 5 · 6 · 7 · 8 · 9 · 10 · 11 · 12 · 13 · 14 · 15 · 16 · 17 · 18 · 19 · 20 · 21 · 22 · 23 · 24 · 25 · 26 · 27 · 28 · 29 · 30 · 31 · 32 · 33 · 34 · 35 · 36 · 37 · 38 · 39 · 40 · 41 · 42 · 43 · 44 · 45 · 46 · 47 · 48 · 49 · 50 · 51 · 52 · 53 · 54 · 55 · 56 · 57 · 58 · 59 · 60 · 61 · 62 · 63 · 64 · 65 · 66 · 67 · 68 · 69 · 70 · 71 · 72 · 73 · 74 · 75 · 76 · 77 · 78 · 79 · 80 · 81 · 82 · 83 · 84 · 85 · 86 · 87 · 88 · 89 · 90 · 91 · 92 · 93 · 94 · 95 · 96 · 97 · 98 · 99 · 100 · 101 · 102 · 103 · 104 · 105 · 106 · 107 · 108 · 109 · 110 · 111 · 112 · 113 · 114 · 115 · 116 · 117 · 118 · 119 · 120 · 121 · 122 · 123 · 124 · 125 · 126 · 127 · 128 · 129 · 130 · 131 · 132 · 133 · 134 · 135 · 136 · 137 · 138 · 139 · 140 · 141 · 142 · 143 · 144 · 145 · 146 · 147 · 148 · 149 · 150 · 151 · 152 · 153 · 154

rel=nofollow
 
Hulpjes om informatie te verzamelen of teksten te verbeteren
Google • Duck Duck Go • free images Google • Flickr free images • Google zonder Wikipedia, blogs en Facebook • Google Wiki's • Google Scholar • Google Books • Vertaal de titel • Google Translated Search • Engels, Frans, Russisch, Grieks • Wikipedia • Toolserver • Wikidata (Reasonator) • Biografisch Portaal • Britannica • IMDb • RKD • ODIS • DNB • Catholic Encyclopedia • Jewish Encyclopedia • Archive.org • Medische studies op PubMed • Wetenschappelijke studies op Sci-Hub • Familysearch •
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland)Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT] • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • Bing Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • tekst herschrijven met scribbr.io •
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=William_Shakespeare&oldid=321962"