Novatianus

Novatianus (ca. 200 – ca. 258) was een theoloog en van 251 tot 258 Romeins tegenbisschop.

Nadat bisschop Fabianus in januari 250 overleden was, werd Novatianus aangesteld tot spreker van de kerkgemeente. Alles wees erop dat hij als volgende bisschop van Rome zou worden verkozen. Maar de geestelijken verkozen in maart 251 Cornelius als opvolger van Fabianus. Novatianus liet zich daarop door drie bisschoppen uit Zuid-Italië tot bisschop wijden en trad in de oppositie tegen Cornelius. Een christenvervolging in februari 251 had als gevolg dat verschillende christenen het geloof verlieten. Dit ontwikkelde zich tot een strijdpunt tussen Novatianus en Cornelius. Cornelius wou de boetvaardige lapsi of gevallenen weer opnemen, maar Novatianus verdedigde een radicalere positie en wou deze „labiele geesten” voor altijd uit de kerk uitsluiten.

De houding van Novatianus kwam ook tot uiting in de door hem gestichte orde van de novatianen, die het als opperste wet zagen dat de kerk nooit de zware zonden van een gedoopte persoon zou kunnen vergeven. De novatianen vonden dat niet de kerk, maar God de volmacht heeft om zonden te vergeven.

In de kerkelijke traditie worden de novatianen algemeen als ketters bestempeld. Op een synode in de herfst van het jaar 251 werd Novatianus door Cornelius en 60 bisschoppen geëxcommuniceerd. Het novatiaanse schisma duurde vrijwel tot de vereniging met de onder keizer Constantijn ontstane rijkskerk ten tijde van het concilie van Nicaea in 325. In delen van Spanje bleef een aparte geloofsgemeenschap van novatianen tot in de vijfde eeuw bestaan.

Slechts enkele maanden na de excommunicatie van Novatianus begon een nieuwe christenvervolging. Novatianus verliet Rome en stierf waarschijnlijk de marteldood tijdens de regeringsperiode van keizer Valerianus (253-259).

Novatianus was één van de eerste van Romeinse theologen na Tertullianus die in zijn geschriften het Latijn gebruikte. Negen titels van verhandelingen door hem zijn bekend, waarvan enkele bewaard zijn gebleven. In de brievenverzameling van Cyprianus zijn twee brieven van Novatianus bewaard gebleven (Cyp. ep. 30 en 36).

Werken

• (la) De Trinitate (het omvangrijkste van de bewaard gebleven werken)
• (la) De civis iudaicis
• (la) De spectaculis
• (la) De bono pudicitiae

  (en) Novatian and Novatianists, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

Officiële Pausenlijst van de Katholieke Kerk

Namen van de in het „Annuario Pontifico” als tegenpaus genoemde pausen staan cursief tussen haakjes.
Petrus • Linus • Anacletus I • Clemens I • Evaristus • Alexander I • Sixtus I • Telesforus • Hyginus • Pius I • Anicetus • Soter • Eleutherus • Victor I • Zefyrinus • Calixtus I • (Hippolytus) • Urbanus I • Pontianus • Anterus • Fabianus • Cornelius • (Novatianus) • Lucius I • Stefanus I • Sixtus II • Dionysius • Felix I • Eutychianus • Cajus • Marcellinus • Marcellus I • Eusebius • Miltiades • Silvester I • Marcus • Julius I • Liberius • (Felix (II)) • Damasus I • (Ursinus) • Siricius • Anastasius I • Innocentius I • Zosimus • Bonifatius I • (Eulalius) • Celestinus I • Sixtus III • Leo I • Hilarius • Simplicius • Felix II • Gelasius I • Anastasius II • Symmachus • (Laurentius) • Hormisdas • Johannes I • Felix III • Bonifatius II • (Dioscurus) • Johannes II • Agapetus I • Silverius • Vigilius • Pelagius I • Johannes III • Benedictus I • Pelagius II • Gregorius I • Sabinianus • Bonifatius III • Bonifatius IV • Deusdedit (Adeodatus I) • Bonifatius V • Honorius I • Severinus • Johannes IV • Theodorus I • Martinus I • (Eugenius I) • Eugenius I • Vitalianus • Adeodatus II • Donus • Agatho • Leo II • Benedictus II • Johannes V • Conon • (Theodorus (II)) • (Paschalis (I)) • Sergius I • Johannes VI • Johannes VII • Sisinnius • Constantinus I • Gregorius II • Gregorius III • Zacharias • Stefanus (II) • Stefanus II (III) • Paulus I • (Constantinus II) • (Filippus) • Stefanus III (IV) • Hadrianus I • Leo III • Stefanus IV (V) • Paschalis I • Eugenius II • Valentinus • Gregorius IV • (Johannes (VIII)) • Sergius II • Leo IV • Benedictus III • (Anastasius (III)) • Nicolaas I • Hadrianus II • Johannes VIII • Marinus I • Hadrianus III • Stefanus V (VI) • Formosus • Bonifatius VI • Stefanus VI (VII) • Romanus • Theodorus II • Johannes IX • Benedictus IV • Leo V • (Christoforus) • (Sergius III) • Sergius III • Anastasius III • Lando • Johannes X • Leo VI • Stefanus VII (VIII) • Johannes XI • Leo VII • Stefanus VIII (IX) • Marinus II • Agapetus II • Johannes XII • Leo VIII • (Benedictus V) • Johannes XIII • Benedictus VI • (Bonifatius VII) • Benedictus VII • Johannes XIV • Johannes XV • Gregorius V • (Johannes XVI) • Silvester II • Johannes XVII • Johannes XVIII • Sergius IV • Benedictus VIII • (Gregorius (VI)) • Johannes XIX • Benedictus IX • Silvester III • Benedictus IX • Gregorius VI • Clemens II • Benedictus IX • Damasus II • Leo IX • Victor II • Stefanus IX • (Benedictus X) • Nicolaas II • Alexander II • (Honorius II) • Gregorius VII • (Clemens (III)) • Victor III • Urbanus II • Paschalis II • (Theodoricus) • (Albertus) • (Silvester (IV)) • Gelasius II • (Gregorius (VIII)) • Calixtus II • Honorius II • (Celestinus (II)) • Innocentius II • (Anacletus II) • (Victor (IV) (Gregorius)) • Celestinus II • Lucius II • Eugenius III • Anastasius IV • Hadrianus IV • Alexander III • (Victor (IV) (Octavianus)) • (Paschalis (III)) • (Calixtus (III)) • (Innocentius (III)) • Lucius III • Urbanus III • Gregorius VIII • Clemens III • Celestinus III • Innocentius III • Honorius III • Gregorius IX • Celestinus IV • Innocentius IV • Alexander IV • Urbanus IV • Clemens IV • Gregorius X • Innocentius V • Hadrianus V • Johannes XXI • Nicolaas III • Martinus IV • Honorius IV • Nicolaas IV • Celestinus V • Bonifatius VIII • Benedictus XI • Clemens V • Johannes XXII • (Nicolaas (V)) • Benedictus XII • Clemens VI • Innocentius VI • Urbanus V • Gregorius XI • Urbanus VI • (Clemens VII van Avignon) • Bonifatius IX • (Benedictus XIII van Avignon) • Innocentius VII • Gregorius XII • (Alexander V) • (Johannes (XXIII)) • Martinus V • (Clemens VIII van Avignon) • (Benedictus XIV van Avignon) • Eugenius IV • (Felix V) • Nicolaas V • Calixtus III • Pius II • Paulus II • Sixtus IV • Innocentius VIII • Alexander VI • Pius III • Julius II • Leo X • Hadrianus VI • Clemens VII • Paulus III • Julius III • Marcellus II • Paulus IV • Pius IV • Pius V • Gregorius XIII • Sixtus V • Urbanus VII • Gregorius XIV • Innocentius IX • Clemens VIII • Leo XI • Paulus V • Gregorius XV • Urbanus VIII • Innocentius X • Alexander VII • Clemens IX • Clemens X • Innocentius XI • Alexander VIII • Innocentius XII • Clemens XI • Innocentius XIII • Benedictus XIII • Clemens XII • Benedictus XIV • Clemens XIII • Clemens XIV • Pius VI • Pius VII • Leo XII • Pius VIII • Gregorius XVI • Pius IX • Leo XIII • Pius X • Benedictus XV • Pius XI • Pius XII • Johannes XXIII • Paulus VI • Johannes Paulus I • Johannes Paulus II • Benedictus XVI • Franciscus I