Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Olympiade
Een Olympiade (Grieks: Ὀλυμπιάς, Ὀλυμπιάδα) is een periode van vier jaar die als jaartellingssysteem werd gebruikt in de Griekse geschiedschrijving. Het systeem was gebaseerd op de periode van vier jaar, gedurende dewelke men zich voorbereidde op de Olympische Spelen.
Geschiedenis
Elke Griekse staat had een eigen plaatselijke kalender en telde de jaren op een eigen manier aan de hand van de ambtsperiode van plaatselijke functionarissen. In Athene telde men de regeringsjaren van de archon eponymos, in Sparta van de ephoor, in Argos de ambtstermijn van de priesteres van Hera. Dit was een omslachtig systeem. Op die manier kon men data bijhouden van gebeurtenissen in het verleden, maar was het moeilijk om een datum in de toekomst vast te leggen. Het was eenvoudiger om data te berekenen in een era of tijdperk waarvan het beginpunt vastgelegd werd.
Toen Koroibos de Olympische Spelen won, zou zijn naam als eerste zijn genoteerd in een publieke lijst waaraan sindsdien ononderbroken bij elke Spelen de naam van de winnaar werd toegevoegd.[1] Omgerekend naar de gebruikelijke tijdrekening, viel Koroibos’ overwinning in de zomer van het jaar 776 v.Chr. Deze lijsten waren een praktisch hulpmiddel voor de geschiedschrijvers om bepaalde gebeurtenissen die zich in verschillende tijdrekeningssystemen van de onafhankelijke Griekse stadstaten hadden voorgedaan, uit te drukken in een gemeenschappelijk tijdperk.
Rond het jaar 310 v.Chr. verbond en sorteerde Timaios van Tauromenionvolgens de geschiedschrijver Polybios[2] de namen van de olympische winnaars met de archonten van Athene, de koningen en ephoren van Sparta en de priesteressen van Hera te Argos. Daarom wordt hij gezien als degene die het gebruik van de olympiade als een chronologische telling lanceerde.
De eerste die het nut inzag van een universele tijdrekening, onafhankelijk van de plaatselijke heersers, was Herodotus. Maar er was was bijna niets volgens de olympiaden gedateerd, en omdat het ging om perioden van vier jaar, en geen jaartelling, kon men gebeurtenissen niet nauwkeurig vastleggen. Wegens deze twee moeilijkheden, gebruikte Herodotus de olympiaden niet.[3]
In de Alexandrijnse periode was het algemeen gebruikelijk om gebeurtenissen aan de hand van de Olympiaden te dateren.
| „Vierjarig – Vijfjarig” Hoewel het ons welbekend is dat de Olympiaden perioden van vier jaar waren, verwezen de Griekse en Latijnse schrijvers uit de oudheid ernaar als perioden van vijf jaar. (Grieks: pentaeterikoi, Latijn: quinquennales). Zij zagen de periode inclusief het jaar van de volgende Olympiade. Er werd nog geen nul gebruikt.
|
De tot in een ver verleden teruggaande Olympische Spelen zouden volgens de legenden begonnen zijn door Herakles (Hercules) en door Iphitos opnieuw zijn ingevoerd.[4]
De Spelen werden in de zomer gehouden: in de olympiaden met een even nummer in de maand boedromion (augustus / september), en in de olympiaden met een oneven nummer in de maand metageitnion (juli / augustus).[5]
De laatste Spelen vonden plaats in het jaar 393 n.Chr., waarna ze door de Romeinse keizer Theodosius als heidense feesten werden afgeschaft.[6] Hoewel het mogelijk zou zijn geweest de cyclus van vier jaar verder te tellen, was deze tegen het midden van de vijfde eeuw in onbruik geraakt.[6] De tijdrekening met olympiaden werd vervangen door de Romeinse indictie.[6]
Dit was één van de weinige jaartellingssystemen uit de klassieke oudheid dat onafhankelijk was van de regeerperiodes van bepaalde heersers. Een ander systeem was de ab urbe condita-jaartelling (sinds de stichting van de stad) die men in Rome ging gebruiken.
Historisch nut
Voor historici is het niet noodzakelijk om te weten of er in het jaar 776 v.Chr. ook werkelijk Olympische Spelen plaatsvonden om aan de hand van de olympiadenrekening gebeurtenissen te kunnen dateren. Omdat de geschiedschrijvers uit de oudheid de gebeurtenissen uit hun tijd dateerden aan de hand van de olympiadentelling, kan men met behulp van deze gegevens vaststellen wat het verband is met onze jaartelling.
Een moeilijkheid bij het rekenen met olympiaden is dat plaatselijke schrijvers het jaar lieten beginnen wanneer dat plaatselijk de gewoonte was. Op de ene plaats begon het jaar in de lente, op de andere plaats in de herfst, . . . De olympiade kon daarom, afhankelijk van de schrijver, in verschillende seizoenen beginnen.
Notering
De gebruikelijke notering van een jaartal was Ol. x.y. Het getal x is het nummer van de olympiade; het getal y is het nummer van het bedoelde jaar van deze olympiade. Bijvoorbeeld: Ol. 87.1 betekent het eerste jaar van de 87e olympiade.
Voorbeeld
De eerste olympiade begon in het jaar 776 v.Chr., zie eerste kolom hieronder. De omschakeling tussen de periode vóór en na Christus is soms verwarrend wegens het ontbreken van een „jaar nul”, en staat hieronder in de tweede kolom aangegeven.[7]
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Merk op: de olympische spelen werden gehouden in de zomer; het jaar van een olympiade begon in Athene ook in de zomer. De jaartallen die in bovenstaande tabel als jaar 1 van een olympiade staan aangegeven, zijn de jaren van de westerse of christelijke jaartelling waarop in de zomer van dat jaar een olympiadejaar begon.
- Dit betekent in de praktijk dat de olympiadentelling in de eerste helft van het gregoriaanse jaar één voorloopt op de werkelijke telling van olympiade tot olympiade.
Omrekenen
Van olympiade naar huidige jaartelling
Om een datum om te rekenen van olympiaden naar de jaartelling die vandaag in de westelijke wereld het meest gebruikelijk is, ook wel de christelijke jaartelling genoemd, gaat men als volgt te werk.[8]
Meestal staan de data uit de oudheid in verband met gebeurtenissen vóór de ’christelijke jaartelling’. We nemen als voorbeeld Olympiade 87.1.
Men vermindert het aantal olympiaden met 1, om de lopende olympiade te verkrijgen (in het voorbeeld wordt dit 86). Dit getal vermenigvuldigt men met 4 (vier jaar per olympiade; in het voorbeeld: 344). Men telt er dan het jaartal bij van het bedoelde jaar van die olympiade (in ons voorbeeld: 1). Dit resultaat (345) trekt men af van 777, het aantal jaren van het olympiadetijdperk dat reeds verlopen sinds het begin van onze jaartelling). Dit getal (432) is het jaar voor Christus waarin in de zomer het olympiadejaar (87.1) begon.
Wanneer het olympiadejaar 194.4 of groter is, betreft het een jaar na het begin van de christelijke jaartelling. Men gebruikt dan dezelfde berekening, maar in de plaats van het getal af te trekken van 777, telt men er 776 bij.
Van de huidige jaartelling naar olympiade
Wanneer het gaat om een jaartal v.Chr., dan trekt men dit af van 777; bij een jaartal n.Chr. voegt men er 776 bij. Het resultaat deelt men door 4. Het quotiënt is het aantal verlopen olympiaden. De rest (modulo) is het jaar van deze olympiade. Is de rest 1, 2 of 3, dan telt men nog 1 bij het aantal verlopen olympiaden. Wanneer het getal deelbaar is door 4 (dus rest = 0), is dit het vierde jaar van een olympiade; en hoeft men er niets bij het aantal olympiaden bij te tellen.
Synoniemen en andere betekenissen
Herodotus beschrijft dat men in zijn tijd (de 5e eeuw v. Chr.) het woord olympiade gebruikte voor zowel de periode van vier jaar als ook de Olympische Spelen. Dit is ook vandaag in vele talen het geval. In het Nederlands gebruikt men meestal de term Olympische Spelen wanneer men naar de spelen zelf verwijst, maar het is niet verkeerd om deze ook Olympiade te noemen. In het Engels gebruikt men het woord Olympiad vooral voor de tijdsperiode, terwijl met het woord Olympics de Spelen bedoeld worden.
In sommige talen gebruikt men het woord ook voor bepaalde andere wedstrijden, zoals Schaakolympiade of Wiskunde-Olympiade.
Moderne Olympiaden
De eerste moderne Olympische Spelen vonden plaats in 1896. Ook deze worden naar het voorbeeld uit de Oudheid om de vier jaar gehouden. Een moderne Olympiade begint op 1 januari van het jaar dat de Olympische Zomerspelen worden gehouden. Sinds januari 2024 zijn wij in de 32e Olympiade, de 33e begint op 1 januari 2024.[9]
Zie ook
Weblinks en noten
|
| Kalendersystemen |
|---|
|
In gebruik: Armeens • Assyrisch • Bahá'í • Berbers • Chinees • Ethiopisch • Georgisch • Gregoriaans • Hindoe • IJslands • Indiaas • Iraans • Islamitisch • Joods • Juliaans • Koptisch • Liturgisch • Maçonniek • Samaritaans • Thai • Tibetaans Oude kalenders: Attisch • Azteeks • Egyptisch • Georgisch • IJslands • Maya • Macedonisch • Quakers • (Frans) Republikeins • Romeins • Runen • Tabotkalender (rasta) Voorgestelde kalenders of kalenderhervormingen: Darische kalender • Maréchal-kalender • New Earth Calendar • Positivistenkalender • Sovjetisch Kalenderberekening: epacta • cyclus van Meton • gulden getal • indictie • martelaarsboekletter • zondagsletter • zonnecirkel Jaartelling: Ab Urbe Condita • Anno Diocletiani • Anno Mundi (Byzantijns) • Boeddhistisch • Christelijke jaartelling • Olympiade • Seleucidische jaartelling Verwante thema’s: Dionysische Paasperiode • juliaanse dag • oude Nederlandse maandnamen • schrikkeljaar |