Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Adrianus VI: verschil tussen versies
(zie kwiki) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (7 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 7: | Regel 7: | ||
| overleden = [[14 september]] [[1523]] | | overleden = [[14 september]] [[1523]] | ||
| paus = [[1522]]–[[1523]] | | paus = [[1522]]–[[1523]] | ||
| voorganger = [[ | | voorganger = [[Leo X]] | ||
| opvolger = [[ | | opvolger = [[Clemens VII]] | ||
}} | }} | ||
'''Adrianus VI''' (ook '''Adriaan VI''', [[Latijn]]: '''Hadrianus VI'''), burgerlijke naam: '''Adriaan Floriszoon Boeyens''' ([[Utrecht (stad)|Utrecht]], [[2 maart]] [[1459]] – [[Rome (stad)|Rome]], [[14 september]] [[1523]]), was de eerste [[paus]] van de Katholieke Hervorming of ’Contrareformatie’, en de enige paus die afkomstig was uit de [[Lage Landen|Nederlanden]]. In [[Duitsland]] wordt hij hoofdzakelijk als de zevende [[Duitsers|Duitse]] paus beschouwd. Hij was de laatste niet-[[Italië|Italiaanse]] paus tot Karol Wojtyła uit [[Polen]] ongeveer 450 jaar later paus [[Johannes Paulus II]] werd. | '''Adrianus VI''' (ook '''Adriaan VI''', [[Latijn]]: '''Hadrianus VI'''), burgerlijke naam: '''Adriaan Floriszoon Boeyens''' ([[Utrecht (stad)|Utrecht]], [[2 maart]] [[1459]] – [[Rome (stad)|Rome]], [[14 september]] [[1523]]), was de eerste [[paus]] van de Katholieke Hervorming of ’Contrareformatie’, en de enige paus die afkomstig was uit de [[Lage Landen|Nederlanden]]. In [[Duitsland]] wordt hij hoofdzakelijk als de zevende [[Duitsers|Duitse]] paus beschouwd. Hij was de laatste niet-[[Italië|Italiaanse]] paus tot Karol Wojtyła uit [[Polen]] ongeveer 450 jaar later paus [[Johannes Paulus II]] werd. | ||
| Regel 14: | Regel 14: | ||
==Levensloop== | ==Levensloop== | ||
===Geboorte=== | ===Geboorte=== | ||
Adriaan werd geboren op [[2 maart]] [[1459]] in Utrecht ([[Sticht Utrecht]], [[Bourgondische tijd|Bourgondische]] Nederlanden), in het huis van zijn grootvader in de Oude Gracht, op de hoek met de Brandstraat (Brandsteeg). Hij was de zoon van een scheepstimmerman, Floris (Florens) Boeyenszoon Dedel (overleden 1469), en diens echtgenote Geertruid. | Adriaan werd geboren op [[2 maart]] [[1459]] in Utrecht ([[Sticht Utrecht]], [[Bourgondische tijd|Bourgondische]] Nederlanden), in het huis van zijn grootvader Boudewijn<ref>Vandaar de naam Boeyens of Boeyenszoon, die betekent: „Boudewijns zoon”. Adriaan ondertekende nooit met die naam.</ref> in de Oude Gracht, op de hoek met de Brandstraat (Brandsteeg). Hij was de zoon van een scheepstimmerman, Floris (Florens) Boeyenszoon Dedel (overleden 1469), en diens echtgenote Geertruid. | ||
===Onderwijs en loopbaan=== | ===Onderwijs en loopbaan=== | ||
Na de dood van zijn vader stuurde Adriaans moeder hem naar [[Zwolle]], waar hij zijn theologische scholing begon bij de [[Broeders van het Gemene Leven]]. Vanaf 1476 studeerde hij filosofie in Leuven. Zijn studies werden gefinancierd door een regeling in het testament van Jan van Marselaer uit Malderen. | Na de dood van zijn vader stuurde Adriaans moeder hem naar [[Zwolle]], waar hij zijn theologische scholing begon bij de [[Broeders van het Gemene Leven]]. Vanaf 1476 studeerde hij filosofie in Leuven. Zijn studies werden gefinancierd door een regeling in het testament van Jan van Marselaer uit Malderen. | ||
In 1478 haalde hij de graad van magister. | In 1478 haalde hij de graad van ''magister artium'', waardoor hij toegelaten werd tot de zogenaamde hogere faculteiten. Adriaan studeerde verder in de richtingen theologie en kerkelijk recht. Vanaf 1488 gaf hij lezingen over filosofie. | ||
Nadat hij op [[1 augustus]] [[1490]] een licentiaat in de theologie behaalde, doctoreerde hij op 8 juni 1491 in de theologie. In zijn studies was hij vooral onder de indruk van de activiteiten van de scholastici zoals [[Thomas van Aquino]]. Hij had ook belangstelling voor de [[wiskunde]], maar het streven van de humanisten en de dichtkunst bleven hem vreemd. | Nadat hij op [[1 augustus]] [[1490]] een licentiaat in de theologie behaalde, doctoreerde hij op 8 juni 1491 in de theologie. In zijn studies was hij vooral onder de indruk van de activiteiten van de scholastici zoals [[Thomas van Aquino]]. Hij had ook belangstelling voor de [[wiskunde]], maar het streven van de humanisten en de dichtkunst bleven hem vreemd. | ||
| Regel 29: | Regel 29: | ||
Vanaf 1493 doceerde hij [[theologie]] als professor aan de [[Katholieke Universiteit Leuven|Universiteit van Leuven]]. | Vanaf 1493 doceerde hij [[theologie]] als professor aan de [[Katholieke Universiteit Leuven|Universiteit van Leuven]]. | ||
Keizer [[Maximiliaan van Oostenrijk|Maximiliaan]] stelde Adrianus in 1507 samen met [[Willem van Croy]] aan als opvoeders van zijn zevenjarige kleinzoon, prins Karel van Luxemburg, de latere [[keizer | Keizer [[Maximiliaan van Oostenrijk|Maximiliaan]] stelde Adrianus in 1507 samen met [[Willem van Croy]] aan als opvoeders van zijn zevenjarige kleinzoon, prins Karel van Luxemburg, de latere [[keizer Karel V]], in [[Gent]], en in [[Mechelen]] aan het hof van landvoogdes Margaretha.<ref name=rkk>[http://www.rkk.nl/abc/detail_objectID684602.html Adrianus VI] op RKK Encyclopedie</ref> | ||
In 1515 vertrok Adriaan naar Spanje om er Karels rechten op de Spaanse troon veilig te stellen. In januari 1516 overleed koning Ferdinand II, waarna Karel op 13 maart in [[Brussel]] tot koning van Spanje werd uitgeroepen. Adriaan werd op 18 augustus 1516 tot bisschop van Tortosa benoemd, en werd door Diego de Ribera, de bisschop van Segovia | In 1515 vertrok Adriaan naar Spanje om er Karels rechten op de Spaanse troon veilig te stellen. In januari 1516 overleed koning Ferdinand II, waarna Karel op 13 maart in [[Brussel]] tot koning van Spanje werd uitgeroepen. Adriaan werd op 18 augustus 1516 tot bisschop van Tortosa benoemd, en werd gewijd door Diego de Ribera, de bisschop van Segovia. Vanaf november 1516 was hij grootinquisiteur voor [[Koninkrijk Aragón|Aragón]] en [[Koninkrijk Navarra|Navarra]]. | ||
Op 1 juli 1517 werd Adriaan door paus [[Leo X]] tot kardinaal gecreëerd. Hij werd kardinaalpriester van de titelkerk Ss. Giovanni e Paolo op 16 juli 1517. | Op 1 juli 1517 werd Adriaan door paus [[Leo X]] tot kardinaal gecreëerd. Hij werd kardinaalpriester van de titelkerk Ss. Giovanni e Paolo op 16 juli 1517. | ||
Samen met kardinaal Gonzales Jiménez de Cisneros werd hij benoemd tot regent van Spanje. Na Cisneros’ overlijden in 1518 was hij de enige regent over Spanje. Vanaf 4 maart 1518 werd hij ook grootinquisiteur van [[Koninkrijk León|León]] en [[Koninkrijk Castilië|Castilië]]. In deze taak werkte hij uiterst nauwkeurig, zelfs pedantisch. Toen inquisiteur [[Hernán Cortés]] gewelddadig optrad tegen de [[Azteken]] en de paus ertoe neigde om hiermee akkoord te gaan, bleef kardinaal Adrianus, geïnformeerd door [[Diego Velázquez]], ten opzichte van Cortés op zijn standpunt.<ref>https://www.deutsche-biographie.de/sfz98727.html</ref> | |||
In 1520 brak een opstand uit tegen hem als regent, die door de ondersteuning van twee edellieden werd onderdrukt. In zijn functie als geestelijke werd hij echter zeer geacht. | In 1520 brak een opstand uit tegen hem als regent, die door de ondersteuning van twee edellieden werd onderdrukt. In zijn functie als geestelijke werd hij echter zeer geacht. | ||
Karel V werd op 23 oktober 1520 in [[Aken]] tot Rooms koning gekroond, en ging zich ’gekozen Roomse keizer’ noemen. De keizer benoemde kardinaal | Karel V werd op 23 oktober 1520 in [[Aken]] tot Rooms koning gekroond, en ging zich ’gekozen Roomse keizer’ noemen. De keizer benoemde kardinaal Adriaan Floriszoon tot gouverneur van Spanje.<ref name=rkk /> | ||
===Pontificaat=== | ===Pontificaat=== | ||
Na de dood van paus Leo X, werd Adriaan, na een lang conclaaf, waarop hij zelf niet aanwezig was, tot paus verkozen. Dit was een compromiskeuze | Na de dood van paus [[Leo X]], werd Adriaan, na een lang conclaaf, waarop hij zelf niet aanwezig was, tot paus verkozen. Dit was een compromiskeuze, omdat kardinaal [[Matthäus Schiner|Schiner]] voor de Franse kardinalen niet acceptabel was. Karel V had als wenskandidaat [[Clemens VII|Giulio de Medici]]. [[Hendrik VIII van Engeland]] stond achter kardinaal [[Thomas Wolsey]] als kandidaat. Tenslotte werd Adriaan Florensz door Giulio de Medici zelf voorgesteld als compromis.<ref>{{Aut|Claudio Rendina}}, ''I Papi''. Rome 2002, p. 619.</ref> | ||
Drie kardinalen brachten hem het nieuws dat hij verkozen was. Hij wou het nieuws pas geloven als hij de officiële documenten zag en aanvaardde het pauselijke ambt op 8 maart 1522. Om te laten zien dat hij niet afhankelijk was van Frankrijk of van het Duitse keizerrijk, verkoos hij het om per schip naar Rome te varen.<ref>{{Aut|Richard P. McBrien}}, ''De Pausen'', p. 282</ref> Pas op 25 augustus 1522 | Drie kardinalen brachten hem het nieuws dat hij verkozen was. Hij wou het nieuws pas geloven als hij de officiële documenten zag en aanvaardde het pauselijke ambt op 8 maart 1522. Om te laten zien dat hij niet afhankelijk was van Frankrijk of van het Duitse keizerrijk, verkoos hij het om per schip naar Rome te varen.<ref>{{Aut|Richard P. McBrien}}, ''De Pausen'', p. 282</ref> Pas op 25 augustus 1522 bereikte hij de Kerkelijke Staat in de haven Civitavecchia; op 28 augustus zeilde hij de haven van Ostia binnen. De inwoners van Ostia wilden de aankomst van de nieuwe paus met veel hulde vieren, maar hij vond dat dit niet bij zijn geestelijk ambt paste. Er bleken wegens de pestepidemie geen paarden beschikbaar te zijn, dus reed hij verder op een ezel. De snikhete Romeinse zomer weerhield hem er niet van, de stad binnen te trekken. De pauskroning volgde op 31 augustus. Hij was de laatste paus die zijn doopnaam behield als pausnaam, iets wat naast hem in het tweede millennium van het christelijke tijdperk enkel door paus [[Marcellus II]] werd gedaan. | ||
===Moeilijkheden=== | ===Moeilijkheden=== | ||
| Regel 50: | Regel 50: | ||
====Relatie met de bevolking van Rome==== | ====Relatie met de bevolking van Rome==== | ||
De keuze van een niet-Italiaan stootte in Rome op afwijzing. Dit kwam onder andere tot uiting in vele spotgedichten die aan het beeld van [[Pasquino]] aan de Piazza Navona werden uitgehangen. De paus raakte | De keuze van een niet-Italiaan stootte in Rome op afwijzing. Dit kwam onder andere tot uiting in vele spotgedichten die aan het beeld van [[Pasquino]] aan de Piazza Navona werden uitgehangen. Een van die spotsonettes begon als volgt: | ||
:''O del sangue di christo traditore | |||
:''Ladro collegio chel bel vaticano | |||
:''Alla tedescha rabbia hai posto in mano | |||
:''Come per doglia non ti scoppia el cuore –<ref>{{aut|Renato Silenzi}}[https://books.google.com/books?id=HKhEAQAAIAAJ&q=del+sangue+di+Cristo+traditore ''Pasquino, cinquecento pasquinate''], Bompiani, 1933</ref> | |||
;Vertaling | |||
:''O verrader van het bloed van Christus | |||
:''Diefachtig college, dat het mooie Vaticaan | |||
:''Aan de Duitse woede in handen gaf | |||
:''Waarom breekt uw hart niet van pijn – | |||
De paus raakte van deze schimpscheuten zodanig ontstemd dat hij het beeld in de [[Tiber]] wilde laten gooien. Zijn raadgevers weerhielden hem hiervan. | |||
====Hervormingen==== | ====Hervormingen==== | ||
Adrianus wilde snel schoon schip maken met allerlei misstanden aan het pauselijk hof. Hij vaardigde decreten uit tegen [[simonie]] en [[nepotisme]]. Hij tuchtigde de Romeinse clerus, die zich onder Leo X veelvuldig hadden overgegeven aan een losbandige levensstijl. Hij weigerde de kunsten als mecenas te bevorderen zoals de | Adrianus wilde snel schoon schip maken met allerlei misstanden aan het pauselijk hof. Hij vaardigde decreten uit tegen [[simonie]] en [[nepotisme]]. Hij tuchtigde de Romeinse clerus, die zich onder Leo X veelvuldig hadden overgegeven aan een losbandige levensstijl. Kardinalen mochten misdadigers geen asiel meer geven. Hij weigerde de kunsten als mecenas te bevorderen zoals de renaissancepausen vóór hem hadden gedaan. Hij werd daarom als een cultuurbarbaar bestempeld. | ||
====Bezuinigingen==== | ====Bezuinigingen==== | ||
Adrianus kwam tot de vaststelling dat zijn voorganger heel wat schulden had | Adrianus kwam tot de vaststelling dat zijn voorganger heel wat schulden had nagelaten. Hij werkte aan een plan om alles af te betalen. Hij voelde zich verplicht tot een ingetogen leven en zag zich genoodzaakt een groot deel van de hofhouding te ontslaan.<ref>{{Aut|Chris den Engelsman}}, 8 juli 2009, [https://web.archive.org/web/20120708101851/http://www.chrisdenengelsman.nl/Kunst%20kolom/Scorel%20Jan%20van/Adrianus%20VI/Adrianus%20VI.htm Adrianus VI] via archive.org</ref> Velen die ontslagen werden maakten de paus voortdurend zwart. De roddels hadden een sterke invloed op de publieke opinie. | ||
Hij gaf bijna niets uit voor zijn persoonlijke behoeften. Er was slechts één Nederlandse kokkin. Dit stond in schril contrast met de uitbundige diners die Leo X gaf. Zijn karakter en aanpak waren helemaal anders dan die van zijn voorganger. Hij was zwijgzaam, gewetensvol, voorzichtig en trok zich vaak in de eenzaamheid terug. Zijn manier van doen en het grote cultuurverschil zorgde voor een niet geringe irritatie bij de energieke en luidruchtige Italiaanse bevolking. | Hij gaf bijna niets uit voor zijn persoonlijke behoeften. Er was slechts één Nederlandse kokkin. Dit stond in schril contrast met de uitbundige diners die Leo X gaf. Zijn karakter en aanpak waren helemaal anders dan die van zijn voorganger. Hij was zwijgzaam, gewetensvol, voorzichtig en trok zich vaak in de eenzaamheid terug. Zijn manier van doen en het grote cultuurverschil zorgde voor een niet geringe irritatie bij de energieke en luidruchtige Italiaanse bevolking. | ||
====Protestantse reformatie==== | ====Protestantse reformatie==== | ||
Een van de grootste moeilijkheden vormde het begin van de [[reformatie]] in het [[Heilige Roomse Rijk]]. Adrianus probeerde [[Erasmus van Rotterdam]] in te zetten om de kerkscheuring op te lossen, en nodigde hem tot twee maal toe uit naar Rome.< | Een van de grootste moeilijkheden vormde het begin van de [[reformatie]] in het [[Heilige Roomse Rijk]]. Adrianus probeerde [[Erasmus van Rotterdam]] in te zetten om de kerkscheuring op te lossen, en nodigde hem tot twee maal toe uit naar Rome. Erasmus vreesde dat nog meer problemen op komst waren en ging liever niet naar Rome.<ref name=Crompton>{{aut|Samuel Willard Crompton}}, [https://books.google.com/books?id=Jhpkq9dgMrwC&pg=PA62&dq=erasmus+adrian ''Desiderius Erasmus'']</ref> Hij reageerde alleen schriftelijk met een suggestie om een soort concilie te houden en een raad van deskundigen uit heel Europa aan te stellen. Daar ging de paus niet op in.<ref>{{Aut|Gerard Weel}}, [http://www.gerardweel.nl/adrianus/adrianus_1.php ''Het Leven en de Tijd van Adriaan van Utrecht'']</ref> | ||
Hij probeerde de uitwerking van de protestantse reformatie door grondige kerkhervormingen | Hij probeerde de uitwerking van de protestantse reformatie te beperken door werk te maken van grondige kerkhervormingen. Onder andere beperkte hij de luxe van de pauselijke hofhouding, de [[prebende]]n en het uitgeven van [[aflaat|aflaten]], maar in zijn korte pontificaat slaagde hij hier niet in. De scheuring was reeds te groot. | ||
Na Adrianus’ overlijden was de volgende paus, [[Clemens VII]], minder mildgezind en de verhouding tussen de katholieken en lutheranen verzuurde verder.<ref name=Crompton/> | |||
====Osmaanse probleem==== | ====Osmaanse probleem==== | ||
Een belangrijke reden waarom hij de vorsten aanspoorde tot eenheid, was de militaire dreiging van het Osmaanse Rijk. In 1521 was Belgrado ingenomen door de Turken, en in 1522 werd [[Rhodos]] bezet. Sultan [[Süleyman I]] verdreef de Orde van de [[johannieten]] uit Rhodos. De Orde week ver uit naar het westen: naar [[Malta]]. | |||
====De pest==== | ====De pest==== | ||
Tijdens Adrianus’ pontificaat sloeg de [[pest]] twee keer zwaar toe. Beide keren besloot hij in Rome te blijven. Vele kardinalen die deel uitmaakten van de curie en dus van de regering vluchtten. Dit had gevolgen voor de handhaving van orde en gezag. De relatie tussen de bevolking en de paus verslechterde door de pestepidemieën. Gewoonlijk werden na een pestepidemie uitbundige feesten gehouden, maar het vrome karakter van Adrianus en de lege schatkist zorgden ervoor dat dat met deze traditie gebroken werd. De bevolking ondervond het uitblijven van feesten als een bewijs van zijn vrekkigheid. | Tijdens Adrianus’ pontificaat sloeg de [[pest]] twee keer zwaar toe. Beide keren besloot hij in Rome te blijven. Vele kardinalen die deel uitmaakten van de curie en dus van de regering, vluchtten. Dit had gevolgen voor de handhaving van orde en gezag. De relatie tussen de bevolking en de paus verslechterde door de pestepidemieën. Gewoonlijk werden na een pestepidemie uitbundige feesten gehouden, maar het vrome karakter van Adrianus en de lege schatkist zorgden ervoor dat dat met deze traditie gebroken werd. De bevolking ondervond het uitblijven van feesten als een bewijs van zijn vrekkigheid. | ||
====Habsburg – Frankrijk==== | ====Habsburg – Frankrijk==== | ||
Ook de onenigheden tussen het keizerlijke huis van de [[Habsburg]]ers en de Fransen waren een onontwarbaar probleem. De Franse koning Frans I zag Adrianus als een | Ook de onenigheden tussen het keizerlijke huis van de [[Habsburg]]ers en de Fransen waren een onontwarbaar probleem. De Franse koning Frans I zag Adrianus als een marionette van Karel V en bedreigde Rome een aantal keer met een schisma. Men wou in elk geval vermijden dat er opnieuw een situatie zou opkomen zoals 100 jaar voordien, toen de Kerk verscheurd was met enerzijds een Romeinse paus en een anderzijds een Franse [[paus van Avignon]]. | ||
===Kardinalen=== | ===Kardinalen=== | ||
Op 5 augustus 1523 werd Adrianus ernstig ziek en | Op 5 augustus 1523 werd Adrianus ernstig ziek en op 5 september 1523 verscheen hij voor het laatst in het openbaar. | ||
Hij vroeg of er bezwaar was dat hij bisschop Willem III van Enckenvoirt, één van zijn trouwe vrienden en raadgevers, die hij al eerder tot [[datarius]] had bevorderd, tot kardinaal zou benoemen. De kardinalen maakten hevige bezwaren maar stemden uiteindelijk toe. | Hij vroeg of er bezwaar was dat hij bisschop [[Willem III van Enckenvoirt]], één van zijn trouwe vrienden en raadgevers, die hij al eerder tot [[datarius]] had bevorderd, tot kardinaal zou benoemen. De kardinalen maakten hevige bezwaren maar stemden uiteindelijk toe. | ||
Willem van Enckenvoirt, de bisschop van Utrecht, Adrianus’ thuisstreek, werd kardinaal op 10 september 1523. Het was de enige kardinaal die in Adrianus’ korte ambtsperiode werd benoemd. | Willem van Enckenvoirt, de bisschop van Utrecht, Adrianus’ thuisstreek, werd kardinaal op 10 september 1523. Het was de enige kardinaal die in Adrianus’ korte ambtsperiode werd benoemd. | ||
| Regel 89: | Regel 101: | ||
==Grafmonument== | ==Grafmonument== | ||
[[Bestand:Hadrianus_VI_Baldassare_Peruzzi.jpg|{{largethumb}}|Het grafmonument van Adrianus VI in de Duits/Nederlandse kerk Santa Maria dell’Anima]] | [[Bestand:Hadrianus_VI_Baldassare_Peruzzi.jpg|{{largethumb}}|Het grafmonument van Adrianus VI in de Duits/Nederlandse kerk Santa Maria dell’Anima]] | ||
Hij werd begraven in de Sant’Andreakapel in de Sint-Pieter, tussen de tomben van [[Pius II]] en [[Pius III]]. De wrok van de Romeinen tegenover hem bleek ook nog na zijn dood: op of bij zijn tombe werd de tekst aangebracht: ''Hic jacet impius inter Pios.'' (’Hier ligt een onvrome tussen vromen’, of (een woordspeling:) ’tussen Piussen’.)<ref>Volgens Blas Ortiz, ({{Aut|J. Bijloos}}, [http://books.google. | Hij werd begraven in de Sant’Andreakapel in de Sint-Pieter, tussen de tomben van [[Pius II]] en [[Pius III]]. De wrok van de Romeinen tegenover hem bleek ook nog na zijn dood: op of bij zijn tombe werd de tekst aangebracht: ''Hic jacet impius inter Pios.'' (’Hier ligt een onvrome tussen vromen’, of (een woordspeling:) ’tussen Piussen’.)<ref>Volgens Blas Ortiz, ({{Aut|J. Bijloos}}, [http://books.google.com/books?id=OwQuAAAAYAAJ&q=Ortiz+%22hic+jacet+impius%22&dq=Ortiz+%22hic+jacet+impius%22 ''Adrianus VI, de Nederlandse paus''], Fibula-Van Dishoeck, 1980; p. 106)<br/>Ortiz behoorde tot Adriaans kring. (http://www.gerardweel.nl/adrianus/adrianus_3.php)</ref> | ||
Kardinaal Willem van Enckenvoirt zorgde ervoor dat de overblijfselen tien jaar later overgebracht werden naar de [[Santa Maria dell'Anima]] in Rome, en dat Adrianus, hoewel hij dit nooit had gewenst, een groot grafmonument kreeg, ontworpen door de architect en beeldhouwer Baldassare Peruzzi uit [[Siena]], en gebeeldhouwd door Michelangelo Sanese uit [[Siena]] en Niccolò Tribolo uit [[Firenze]].<ref>{{Aut|Michiel Verweij}}, [http://books.google.com/books?id=ckzkKAEO6cIC&pg=PA124&lpg=PA124&dq=Baldassarre+Peruzzi+Michelangelo+Sanese+Niccolò+Tribolo ''Adrianus VI, 1459–1523: de tragische paus uit de Nederlanden''], 2009, p. 124</ref> | Kardinaal Willem van Enckenvoirt zorgde ervoor dat de overblijfselen tien jaar later overgebracht werden naar de [[Santa Maria dell'Anima]] in Rome, en dat Adrianus, hoewel hij dit nooit had gewenst, een groot grafmonument kreeg, ontworpen door de architect en beeldhouwer Baldassare Peruzzi uit [[Siena]], en gebeeldhouwd door Michelangelo Sanese uit [[Siena]] en Niccolò Tribolo uit [[Firenze]].<ref>{{Aut|Michiel Verweij}}, [http://books.google.com/books?id=ckzkKAEO6cIC&pg=PA124&lpg=PA124&dq=Baldassarre+Peruzzi+Michelangelo+Sanese+Niccolò+Tribolo ''Adrianus VI, 1459–1523: de tragische paus uit de Nederlanden''], 2009, p. 124</ref> | ||
Het beeld van Adrianus op zijn grafmonument ondersteunt het vermoeide, met de zware tiara beladen hoofd met de linkerhand. Het onderschrift luidt mismoedig: | |||
{| class="toccolours" style=" | :{| class="toccolours" style="margin-top:1em; border: 1px solid #aaa; padding: 10px;" | ||
|''PROH DOLOR | |''PROH DOLOR | ||
|- | |- | ||
| Regel 106: | Regel 118: | ||
==Bouwwerken== | ==Bouwwerken== | ||
Toen Adrianus kardinaal was in Spanje, liet hij in Utrecht het [[Paushuize]] optrekken. Hij hoopte ooit terug te keren naar Utrecht, maar overleed na een jaar in Rome. Hij woonde nooit in het ’Paushuize’. Zijn woning in Leuven werd door zijn testament ter beschikking gesteld | Toen Adrianus kardinaal was in Spanje, liet hij in Utrecht het [[Paushuize]] optrekken. Hij hoopte ooit terug te keren naar Utrecht, maar overleed na een jaar in Rome. Hij woonde nooit in het ’Paushuize’. Zijn woning in Leuven werd door zijn testament ter beschikking gesteld aan behoeftige theologiestudenten en kreeg de naam ’Paus Adrianus VI-college’, dikwijls ingekort tot ’[[Pauscollege]]’. Adriaan Godschalk Rosemondt, een vriend die hij in Leuven had leren kennen, werd de eerste president van het Pauscollege. | ||
==Literatuur== | |||
* Antoine Bodar, ''Vreemdeling in liederlijk Rome'' | |||
* Michiel Verweij, ''De paus uit de Lage Landen: Adrianus VI (1459-1523)'', catalogus bij de tentoonstelling ter gelegenheid van het 550<sup>ste</sup> geboortejaar van Adriaan van Utrecht<ref> | |||
[http://www.kbr.be/collections/manu/activites/publications/adrienVI_fr.html De paus uit de Lage Landen] sur le site de la Bibliothèque royale de Belgique</ref>, ''Supplementa Humanistica Lovaniensia'' 27, Leuven University Press, 2009, ISBN 978 90 5867 776 1 | |||
* Michiel Verweij, ''Adrianus VI (1459-1523): de tragische paus uit de Nederlanden'', Antwerpen, Apeldoorn: Garant, 2011. | |||
==Links== | ==Links== | ||
| Regel 120: | Regel 138: | ||
==Bronverwijzingen== | ==Bronverwijzingen== | ||
<div class="plainlinks"><references/></div> | <div class="plainlinks"><references/></div> | ||
{{ | {{authority control|TYPE=p| GND= 118544365 |LCCN= n/80/020628 |VIAF= 76430137 |BPN=19342008 |Wikidata=Q57087}} | ||
{{Navigatie pausen}} | {{Navigatie pausen}} | ||
| Regel 128: | Regel 146: | ||
[[Categorie: Geboren in 1459]] | [[Categorie: Geboren in 1459]] | ||
[[Categorie: Overleden in 1523]] | [[Categorie: Overleden in 1523]] | ||
[[Categorie: Hoogleraar aan de Universiteit Leuven (1425-1797)] | |||
[[en:Pope Adrian VI]] | |||
Versie van 4 mrt 2022 15:28
| Adrianus VI | ||
| Adriaan Floriszoon Boeyens 2 maart 1459 – 14 september 1523 | ||
| ||
| Zie Lijst van pausen | ||
| Periode | 1522–1523 | |
| Voorganger | Leo X | |
| Opvolger | Clemens VII | |
Adrianus VI (ook Adriaan VI, Latijn: Hadrianus VI), burgerlijke naam: Adriaan Floriszoon Boeyens (Utrecht, 2 maart 1459 – Rome, 14 september 1523), was de eerste paus van de Katholieke Hervorming of ’Contrareformatie’, en de enige paus die afkomstig was uit de Nederlanden. In Duitsland wordt hij hoofdzakelijk als de zevende Duitse paus beschouwd. Hij was de laatste niet-Italiaanse paus tot Karol Wojtyła uit Polen ongeveer 450 jaar later paus Johannes Paulus II werd.
Levensloop
Geboorte
Adriaan werd geboren op 2 maart 1459 in Utrecht (Sticht Utrecht, Bourgondische Nederlanden), in het huis van zijn grootvader Boudewijn[1] in de Oude Gracht, op de hoek met de Brandstraat (Brandsteeg). Hij was de zoon van een scheepstimmerman, Floris (Florens) Boeyenszoon Dedel (overleden 1469), en diens echtgenote Geertruid.
Onderwijs en loopbaan
Na de dood van zijn vader stuurde Adriaans moeder hem naar Zwolle, waar hij zijn theologische scholing begon bij de Broeders van het Gemene Leven. Vanaf 1476 studeerde hij filosofie in Leuven. Zijn studies werden gefinancierd door een regeling in het testament van Jan van Marselaer uit Malderen.
In 1478 haalde hij de graad van magister artium, waardoor hij toegelaten werd tot de zogenaamde hogere faculteiten. Adriaan studeerde verder in de richtingen theologie en kerkelijk recht. Vanaf 1488 gaf hij lezingen over filosofie.
Nadat hij op 1 augustus 1490 een licentiaat in de theologie behaalde, doctoreerde hij op 8 juni 1491 in de theologie. In zijn studies was hij vooral onder de indruk van de activiteiten van de scholastici zoals Thomas van Aquino. Hij had ook belangstelling voor de wiskunde, maar het streven van de humanisten en de dichtkunst bleven hem vreemd.
Een van zijn leerlingen was Desiderius Erasmus. Van 1493 tot 1494 en van 1501 tot 1502 was hij rector, en van 1493 tot 1501 was hij kanselier van de universiteit.
Op 30 juni 1490 werd hij in Leuven tot priester gewijd. Hij was pastoor in het Groot Begijnhof, en vanaf 1492 tot 1507 pastoor extra locum van Goedereede en Ouddorp op Westvoorn (Zuid-Holland).
Vanaf 1493 doceerde hij theologie als professor aan de Universiteit van Leuven.
Keizer Maximiliaan stelde Adrianus in 1507 samen met Willem van Croy aan als opvoeders van zijn zevenjarige kleinzoon, prins Karel van Luxemburg, de latere keizer Karel V, in Gent, en in Mechelen aan het hof van landvoogdes Margaretha.[2]
In 1515 vertrok Adriaan naar Spanje om er Karels rechten op de Spaanse troon veilig te stellen. In januari 1516 overleed koning Ferdinand II, waarna Karel op 13 maart in Brussel tot koning van Spanje werd uitgeroepen. Adriaan werd op 18 augustus 1516 tot bisschop van Tortosa benoemd, en werd gewijd door Diego de Ribera, de bisschop van Segovia. Vanaf november 1516 was hij grootinquisiteur voor Aragón en Navarra.
Op 1 juli 1517 werd Adriaan door paus Leo X tot kardinaal gecreëerd. Hij werd kardinaalpriester van de titelkerk Ss. Giovanni e Paolo op 16 juli 1517.
Samen met kardinaal Gonzales Jiménez de Cisneros werd hij benoemd tot regent van Spanje. Na Cisneros’ overlijden in 1518 was hij de enige regent over Spanje. Vanaf 4 maart 1518 werd hij ook grootinquisiteur van León en Castilië. In deze taak werkte hij uiterst nauwkeurig, zelfs pedantisch. Toen inquisiteur Hernán Cortés gewelddadig optrad tegen de Azteken en de paus ertoe neigde om hiermee akkoord te gaan, bleef kardinaal Adrianus, geïnformeerd door Diego Velázquez, ten opzichte van Cortés op zijn standpunt.[3]
In 1520 brak een opstand uit tegen hem als regent, die door de ondersteuning van twee edellieden werd onderdrukt. In zijn functie als geestelijke werd hij echter zeer geacht.
Karel V werd op 23 oktober 1520 in Aken tot Rooms koning gekroond, en ging zich ’gekozen Roomse keizer’ noemen. De keizer benoemde kardinaal Adriaan Floriszoon tot gouverneur van Spanje.[2]
Pontificaat
Na de dood van paus Leo X, werd Adriaan, na een lang conclaaf, waarop hij zelf niet aanwezig was, tot paus verkozen. Dit was een compromiskeuze, omdat kardinaal Schiner voor de Franse kardinalen niet acceptabel was. Karel V had als wenskandidaat Giulio de Medici. Hendrik VIII van Engeland stond achter kardinaal Thomas Wolsey als kandidaat. Tenslotte werd Adriaan Florensz door Giulio de Medici zelf voorgesteld als compromis.[4]
Drie kardinalen brachten hem het nieuws dat hij verkozen was. Hij wou het nieuws pas geloven als hij de officiële documenten zag en aanvaardde het pauselijke ambt op 8 maart 1522. Om te laten zien dat hij niet afhankelijk was van Frankrijk of van het Duitse keizerrijk, verkoos hij het om per schip naar Rome te varen.[5] Pas op 25 augustus 1522 bereikte hij de Kerkelijke Staat in de haven Civitavecchia; op 28 augustus zeilde hij de haven van Ostia binnen. De inwoners van Ostia wilden de aankomst van de nieuwe paus met veel hulde vieren, maar hij vond dat dit niet bij zijn geestelijk ambt paste. Er bleken wegens de pestepidemie geen paarden beschikbaar te zijn, dus reed hij verder op een ezel. De snikhete Romeinse zomer weerhield hem er niet van, de stad binnen te trekken. De pauskroning volgde op 31 augustus. Hij was de laatste paus die zijn doopnaam behield als pausnaam, iets wat naast hem in het tweede millennium van het christelijke tijdperk enkel door paus Marcellus II werd gedaan.
Moeilijkheden
Adrianus VI had tijdens zijn pontificaat te maken met heel wat moeilijkheden.
Relatie met de bevolking van Rome
De keuze van een niet-Italiaan stootte in Rome op afwijzing. Dit kwam onder andere tot uiting in vele spotgedichten die aan het beeld van Pasquino aan de Piazza Navona werden uitgehangen. Een van die spotsonettes begon als volgt:
- O del sangue di christo traditore
- Ladro collegio chel bel vaticano
- Alla tedescha rabbia hai posto in mano
- Come per doglia non ti scoppia el cuore –[6]
- Vertaling
- O verrader van het bloed van Christus
- Diefachtig college, dat het mooie Vaticaan
- Aan de Duitse woede in handen gaf
- Waarom breekt uw hart niet van pijn –
De paus raakte van deze schimpscheuten zodanig ontstemd dat hij het beeld in de Tiber wilde laten gooien. Zijn raadgevers weerhielden hem hiervan.
Hervormingen
Adrianus wilde snel schoon schip maken met allerlei misstanden aan het pauselijk hof. Hij vaardigde decreten uit tegen simonie en nepotisme. Hij tuchtigde de Romeinse clerus, die zich onder Leo X veelvuldig hadden overgegeven aan een losbandige levensstijl. Kardinalen mochten misdadigers geen asiel meer geven. Hij weigerde de kunsten als mecenas te bevorderen zoals de renaissancepausen vóór hem hadden gedaan. Hij werd daarom als een cultuurbarbaar bestempeld.
Bezuinigingen
Adrianus kwam tot de vaststelling dat zijn voorganger heel wat schulden had nagelaten. Hij werkte aan een plan om alles af te betalen. Hij voelde zich verplicht tot een ingetogen leven en zag zich genoodzaakt een groot deel van de hofhouding te ontslaan.[7] Velen die ontslagen werden maakten de paus voortdurend zwart. De roddels hadden een sterke invloed op de publieke opinie.
Hij gaf bijna niets uit voor zijn persoonlijke behoeften. Er was slechts één Nederlandse kokkin. Dit stond in schril contrast met de uitbundige diners die Leo X gaf. Zijn karakter en aanpak waren helemaal anders dan die van zijn voorganger. Hij was zwijgzaam, gewetensvol, voorzichtig en trok zich vaak in de eenzaamheid terug. Zijn manier van doen en het grote cultuurverschil zorgde voor een niet geringe irritatie bij de energieke en luidruchtige Italiaanse bevolking.
Protestantse reformatie
Een van de grootste moeilijkheden vormde het begin van de reformatie in het Heilige Roomse Rijk. Adrianus probeerde Erasmus van Rotterdam in te zetten om de kerkscheuring op te lossen, en nodigde hem tot twee maal toe uit naar Rome. Erasmus vreesde dat nog meer problemen op komst waren en ging liever niet naar Rome.[8] Hij reageerde alleen schriftelijk met een suggestie om een soort concilie te houden en een raad van deskundigen uit heel Europa aan te stellen. Daar ging de paus niet op in.[9]
Hij probeerde de uitwerking van de protestantse reformatie te beperken door werk te maken van grondige kerkhervormingen. Onder andere beperkte hij de luxe van de pauselijke hofhouding, de prebenden en het uitgeven van aflaten, maar in zijn korte pontificaat slaagde hij hier niet in. De scheuring was reeds te groot.
Na Adrianus’ overlijden was de volgende paus, Clemens VII, minder mildgezind en de verhouding tussen de katholieken en lutheranen verzuurde verder.[8]
Osmaanse probleem
Een belangrijke reden waarom hij de vorsten aanspoorde tot eenheid, was de militaire dreiging van het Osmaanse Rijk. In 1521 was Belgrado ingenomen door de Turken, en in 1522 werd Rhodos bezet. Sultan Süleyman I verdreef de Orde van de johannieten uit Rhodos. De Orde week ver uit naar het westen: naar Malta.
De pest
Tijdens Adrianus’ pontificaat sloeg de pest twee keer zwaar toe. Beide keren besloot hij in Rome te blijven. Vele kardinalen die deel uitmaakten van de curie en dus van de regering, vluchtten. Dit had gevolgen voor de handhaving van orde en gezag. De relatie tussen de bevolking en de paus verslechterde door de pestepidemieën. Gewoonlijk werden na een pestepidemie uitbundige feesten gehouden, maar het vrome karakter van Adrianus en de lege schatkist zorgden ervoor dat dat met deze traditie gebroken werd. De bevolking ondervond het uitblijven van feesten als een bewijs van zijn vrekkigheid.
Habsburg – Frankrijk
Ook de onenigheden tussen het keizerlijke huis van de Habsburgers en de Fransen waren een onontwarbaar probleem. De Franse koning Frans I zag Adrianus als een marionette van Karel V en bedreigde Rome een aantal keer met een schisma. Men wou in elk geval vermijden dat er opnieuw een situatie zou opkomen zoals 100 jaar voordien, toen de Kerk verscheurd was met enerzijds een Romeinse paus en een anderzijds een Franse paus van Avignon.
Kardinalen
Op 5 augustus 1523 werd Adrianus ernstig ziek en op 5 september 1523 verscheen hij voor het laatst in het openbaar.
Hij vroeg of er bezwaar was dat hij bisschop Willem III van Enckenvoirt, één van zijn trouwe vrienden en raadgevers, die hij al eerder tot datarius had bevorderd, tot kardinaal zou benoemen. De kardinalen maakten hevige bezwaren maar stemden uiteindelijk toe. Willem van Enckenvoirt, de bisschop van Utrecht, Adrianus’ thuisstreek, werd kardinaal op 10 september 1523. Het was de enige kardinaal die in Adrianus’ korte ambtsperiode werd benoemd.
Overlijden
Op 14 september 1523 overleed Adriaan. Hij was paus gedurende een jaar en acht maanden.
Meteen na zijn dood schreef kardinaal Willem van Enkenvoirt naar het stadsbestuur van Utrecht dat de paus vermoedelijk door vergiftiging was gestorven. Dit soort geruchten duikt vaker op wanneer een paus kort regeert en vroeg sterft. Maar mogelijk stierf hij door uitputting en lichamelijke klachten.[10]
Giulio de Medici, die hem voorheen als kandidaat had voorgesteld, werd verkozen als opvolger.
Grafmonument
Hij werd begraven in de Sant’Andreakapel in de Sint-Pieter, tussen de tomben van Pius II en Pius III. De wrok van de Romeinen tegenover hem bleek ook nog na zijn dood: op of bij zijn tombe werd de tekst aangebracht: Hic jacet impius inter Pios. (’Hier ligt een onvrome tussen vromen’, of (een woordspeling:) ’tussen Piussen’.)[11]
Kardinaal Willem van Enckenvoirt zorgde ervoor dat de overblijfselen tien jaar later overgebracht werden naar de Santa Maria dell'Anima in Rome, en dat Adrianus, hoewel hij dit nooit had gewenst, een groot grafmonument kreeg, ontworpen door de architect en beeldhouwer Baldassare Peruzzi uit Siena, en gebeeldhouwd door Michelangelo Sanese uit Siena en Niccolò Tribolo uit Firenze.[12]
Het beeld van Adrianus op zijn grafmonument ondersteunt het vermoeide, met de zware tiara beladen hoofd met de linkerhand. Het onderschrift luidt mismoedig:
PROH DOLOR QVANTVM REFERT IN QVAE TEMPORA VEL OPTIMI CVIVSQVE VIRTVS INDICAT
’Ach wat jammer! Hoeveel maakt het uit in wat voor tijd deugdzaamheid wordt betoond!’ (gebaseerd op een tekst van Plinius de Oudere.[13])
Op 17 november 2010 kondigde de Broederschap van Santa Maria dell’Anima na verloop van een symposium over paus Adrianus VI aan, dat ze de procedure zou opstarten om Adrianus zalig te laten spreken.[14]
Bouwwerken
Toen Adrianus kardinaal was in Spanje, liet hij in Utrecht het Paushuize optrekken. Hij hoopte ooit terug te keren naar Utrecht, maar overleed na een jaar in Rome. Hij woonde nooit in het ’Paushuize’. Zijn woning in Leuven werd door zijn testament ter beschikking gesteld aan behoeftige theologiestudenten en kreeg de naam ’Paus Adrianus VI-college’, dikwijls ingekort tot ’Pauscollege’. Adriaan Godschalk Rosemondt, een vriend die hij in Leuven had leren kennen, werd de eerste president van het Pauscollege.
Literatuur
- Antoine Bodar, Vreemdeling in liederlijk Rome
- Michiel Verweij, De paus uit de Lage Landen: Adrianus VI (1459-1523), catalogus bij de tentoonstelling ter gelegenheid van het 550ste geboortejaar van Adriaan van Utrecht[15], Supplementa Humanistica Lovaniensia 27, Leuven University Press, 2009, ISBN 978 90 5867 776 1
- Michiel Verweij, Adrianus VI (1459-1523): de tragische paus uit de Nederlanden, Antwerpen, Apeldoorn: Garant, 2011.
Links
(en) Pope Adrian VI, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
(en) Adrian VI, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )
(en) Pope Hadrian VI, Adriaan Florenszoon Dedel op catholic-hierarchy.org
Graaf Maurin Nahuys, Dietsche Warande, reeks 2, jaargang 3. Drukkerij A. Siffer / Cremer & Co, Gent / 's-Gravenhage 1890 Het geslacht Schrevel of Schrevelius, en het wapen van Paus Adriaan VI
Antoine Bodar, in: Trouw, 17 november 1998, Romeinse brieven, 6
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Hadrianus VI op Wikimedia Commons.
(fr) Adrien, fils de Florent op Wikisource
Bronverwijzingen
- º Vandaar de naam Boeyens of Boeyenszoon, die betekent: „Boudewijns zoon”. Adriaan ondertekende nooit met die naam.
- ↑ 2,0 2,1 Adrianus VI op RKK Encyclopedie
- º https://www.deutsche-biographie.de/sfz98727.html
- º Claudio Rendina, I Papi. Rome 2002, p. 619.
- º Richard P. McBrien, De Pausen, p. 282
- º Renato SilenziPasquino, cinquecento pasquinate, Bompiani, 1933
- º Chris den Engelsman, 8 juli 2009, Adrianus VI via archive.org
- ↑ 8,0 8,1 Samuel Willard Crompton, Desiderius Erasmus
- º Gerard Weel, Het Leven en de Tijd van Adriaan van Utrecht
- º Paus Adrianus VI, „een brave, oppassende professor” op website K. U. Leuven
- º Volgens Blas Ortiz, (J. Bijloos, Adrianus VI, de Nederlandse paus, Fibula-Van Dishoeck, 1980; p. 106)
Ortiz behoorde tot Adriaans kring. (http://www.gerardweel.nl/adrianus/adrianus_3.php) - º Michiel Verweij, Adrianus VI, 1459–1523: de tragische paus uit de Nederlanden, 2009, p. 124
- º Plinius de Oudere, Historia Naturalis Liber VII, lijn 106] (Tekstuitgave Teubner, 1909)
- º (de) Für Hadrian VI. soll Seligsprechungsverfahren beantragt werden. op kath.net, 19 november 2010
- º De paus uit de Lage Landen sur le site de la Bibliothèque royale de Belgique
Q57087 (reasonator) 
Namen van de in het „Annuario Pontifico” als tegenpaus genoemde pausen staan cursief tussen haakjes.
Petrus • Linus • Anacletus I • Clemens I • Evaristus • Alexander I • Sixtus I • Telesforus • Hyginus • Pius I • Anicetus • Soter • Eleutherus • Victor I • Zefyrinus • Calixtus I • (Hippolytus) • Urbanus I • Pontianus • Anterus • Fabianus • Cornelius • (Novatianus) • Lucius I • Stefanus I • Sixtus II • Dionysius • Felix I • Eutychianus • Cajus • Marcellinus • Marcellus I • Eusebius • Miltiades • Silvester I • Marcus • Julius I • Liberius • (Felix (II)) • Damasus I • (Ursinus) • Siricius • Anastasius I • Innocentius I • Zosimus • Bonifatius I • (Eulalius) • Celestinus I • Sixtus III • Leo I • Hilarius • Simplicius • Felix II • Gelasius I • Anastasius II • Symmachus • (Laurentius) • Hormisdas • Johannes I • Felix III • Bonifatius II • (Dioscurus) • Johannes II • Agapetus I • Silverius • Vigilius • Pelagius I • Johannes III • Benedictus I • Pelagius II • Gregorius I • Sabinianus • Bonifatius III • Bonifatius IV • Deusdedit (Adeodatus I) • Bonifatius V • Honorius I • Severinus • Johannes IV • Theodorus I • Martinus I • (Eugenius I) • Eugenius I • Vitalianus • Adeodatus II • Donus • Agatho • Leo II • Benedictus II • Johannes V • Conon • (Theodorus (II)) • (Paschalis (I)) • Sergius I • Johannes VI • Johannes VII • Sisinnius • Constantinus I • Gregorius II • Gregorius III • Zacharias • Stefanus (II) • Stefanus II (III) • Paulus I • (Constantinus II) • (Filippus) • Stefanus III (IV) • Hadrianus I • Leo III • Stefanus IV (V) • Paschalis I • Eugenius II • Valentinus • Gregorius IV • (Johannes (VIII)) • Sergius II • Leo IV • Benedictus III • (Anastasius (III)) • Nicolaas I • Hadrianus II • Johannes VIII • Marinus I • Hadrianus III • Stefanus V (VI) • Formosus • Bonifatius VI • Stefanus VI (VII) • Romanus • Theodorus II • Johannes IX • Benedictus IV • Leo V • (Christoforus) • (Sergius III) • Sergius III • Anastasius III • Lando • Johannes X • Leo VI • Stefanus VII (VIII) • Johannes XI • Leo VII • Stefanus VIII (IX) • Marinus II • Agapetus II • Johannes XII • Leo VIII • (Benedictus V) • Johannes XIII • Benedictus VI • (Bonifatius VII) • Benedictus VII • Johannes XIV • Johannes XV • Gregorius V • (Johannes XVI) • Silvester II • Johannes XVII • Johannes XVIII • Sergius IV • Benedictus VIII • (Gregorius (VI)) • Johannes XIX • Benedictus IX • Silvester III • Benedictus IX • Gregorius VI • Clemens II • Benedictus IX • Damasus II • Leo IX • Victor II • Stefanus IX • (Benedictus X) • Nicolaas II • Alexander II • (Honorius II) • Gregorius VII • (Clemens (III)) • Victor III • Urbanus II • Paschalis II • (Theodoricus) • (Albertus) • (Silvester (IV)) • Gelasius II • (Gregorius (VIII)) • Calixtus II • Honorius II • (Celestinus (II)) • Innocentius II • (Anacletus II) • (Victor (IV) (Gregorius)) • Celestinus II • Lucius II • Eugenius III • Anastasius IV • Hadrianus IV • Alexander III • (Victor (IV) (Octavianus)) • (Paschalis (III)) • (Calixtus (III)) • (Innocentius (III)) • Lucius III • Urbanus III • Gregorius VIII • Clemens III • Celestinus III • Innocentius III • Honorius III • Gregorius IX • Celestinus IV • Innocentius IV • Alexander IV • Urbanus IV • Clemens IV • Gregorius X • Innocentius V • Hadrianus V • Johannes XXI • Nicolaas III • Martinus IV • Honorius IV • Nicolaas IV • Celestinus V • Bonifatius VIII • Benedictus XI • Clemens V • Johannes XXII • (Nicolaas (V)) • Benedictus XII • Clemens VI • Innocentius VI • Urbanus V • Gregorius XI • Urbanus VI • (Clemens VII van Avignon) • Bonifatius IX • (Benedictus XIII van Avignon) • Innocentius VII • Gregorius XII • (Alexander V) • (Johannes (XXIII)) • Martinus V • (Clemens VIII van Avignon) • (Benedictus XIV van Avignon) • Eugenius IV • (Felix V) • Nicolaas V • Calixtus III • Pius II • Paulus II • Sixtus IV • Innocentius VIII • Alexander VI • Pius III • Julius II • Leo X • Hadrianus VI • Clemens VII • Paulus III • Julius III • Marcellus II • Paulus IV • Pius IV • Pius V • Gregorius XIII • Sixtus V • Urbanus VII • Gregorius XIV • Innocentius IX • Clemens VIII • Leo XI • Paulus V • Gregorius XV • Urbanus VIII • Innocentius X • Alexander VII • Clemens IX • Clemens X • Innocentius XI • Alexander VIII • Innocentius XII • Clemens XI • Innocentius XIII • Benedictus XIII • Clemens XII • Benedictus XIV • Clemens XIII • Clemens XIV • Pius VI • Pius VII • Leo XII • Pius VIII • Gregorius XVI • Pius IX • Leo XIII • Pius X • Benedictus XV • Pius XI • Pius XII • Johannes XXIII • Paulus VI • Johannes Paulus I • Johannes Paulus II • Benedictus XVI • Franciscus I
[[Categorie: Hoogleraar aan de Universiteit Leuven (1425-1797)]