Poerim

Poerim (Hebreeuws: פורים ) is een van de vrolijkste feesten uit de joodse traditie.

Het wordt gevierd op 14 Adar in de joodse kalender. In schrikkeljaren wordt een tweede maand Adar toegevoegd (Ve-Adar) en valt het Poerim in deze schrikkelmaand.

Naamgeving

Poerim is het enige joodse feest met een naam van niet-Hebreeuwse oorsprong. Het feest dankt zijn naam aan het Oudperzische woord ’poer’, wat ’lot’ betekent. De Hebreeuwse tekst geeft dan ook de vertaling van het woord: „het Poer, dat wil zeggen het Lot גּוֹרָל (goral)”. Het woord goral kan een (kiezel)steentje betekenen, dat werd gebruikt als ’lot’. Het meervoud van Poer woord is Poerim. Het Poerimfeest heet daarom ook het Lotenfeest. Het feest kreeg deze naam omdat Haman het ’poer’ of ’lot’ wierp om te beslissen welke dag geschikt zou zijn om de joden uit te roeien. Esther 3:7 Haman was ’een Agagiet’, en dus mogelijk een afstammeling van koning van de Amalekieten. (Esther 3:1) In het boek 2 Makkabeeën heet Poerim ook „het Mordekaifeest”, naar de naam van Mordechai, die een belangrijke rol speelde in de gebeurtenissen die door het feest worden herdacht. (2 Makkabeeën 15:36 (WV95))

Esther

De inzetting van dit feest terug te vinden in het boek Ester 9:20-23 in de Tenach (het ’Oude Testament’). Hierin wordt beschreven hoe Haman de Agagiet een plan bedacht om de joden uit het Perzische rijk uit te roeien. Hij wierp het Poer (het lot), om te beslissen welke dag hiervoor geschikt zou zijn. Het plan werd verhinderd door het ingrijpen van koningin Esther en haar neef Mordechai.

Op Poerim wordt het volledige boek Esther, de Megillat Esther, in de synagoge gelezen: in de avonddienst, en de morgen daarop nog eens. Wanneer de naam Haman vernoemd wordt, maken de aanwezigen lawaai met een ratel, om de naam van Haman onverstaanbaar te maken.

Gebruiken

Een typisch joods gebak voor deze gelegenheid zijn Hamansoren. Dit zijn driehoekige zoete koekjes, gevuld met papaverzaad. Kinderen verkleden zich en brengen snoep of etenswaren bij vrienden, bekenden, of behoeftigen. Op feestdagen als deze wordt de tzedaka, de religieuze verplichting om aan de behoeftigen te geven, uitgeoefend. De jesjiva-studenten gaan op bezoek bij welgestelde personen om geld in te zamelen voor een goed doel.

De dag voor Poerim is een joodse vastendag. Men herdenkt er het vasten van koningin Esther en de Perzische joden vóór Esther naar koning Ahasveros ging om voor haar volk te pleiten. Hoewel sommige andere vastendagen 24 uur duren, duurt de vasten van Esther ongeveer 13 uur, van zonsopgang tot zonsondergang.

Op Poerim geldt niet zoals op sommige andere joodse feestdagen een werkverbod, maar vele joden zullen zich wel graag een dagje vrij nemen.

Drinken

Volgens rabbijnse verklaringen hebben joden op Poerim de plicht zich te bedrinken. Rava (Raba bar Jozef bar Chama) verklaart in de Talmoed dat men moet drinken tot men het verschil niet meer weten tussen „gezegend zij Mordechai” (baroech Mordechai) en „vervloekt zij Haman” (arur Haman) Er bestaan verschillende zienswijzen over wat Rava daarmee bedoelde. Het werk Kol Bo, een verzameling joodse rituele en burgerlijke wetten, zegt hierover dat „zich bedrinken” niet hoeft in te houden dat men dronken wordt, aangezien dronkenschap leidt tot overtredingen en wangedrag.

Het volgende Talmoedverhaal wordt ook vaak begrepen als een waarschuwing tegen dronkenschap met Poerim:

„Rabba en rabbijn Zeira vierden samen eens het Poeriem-feest en werden dronken. Rabba stond op en sloeg rabbijn Zeira dood. De volgende dag bad Rabba voor zijn gestorven vriend en rabbijn Zeira kwam weer tot leven. Het volgende jaar Poeriem nodigde Rabba zijn collega weer uit om samen het Poeriemfeest te vieren, maar rabbijn Zeira liet hem weten dat hij geen prijs stelde op een gemeenschappelijke Poeriemviering: ’niet elke dag gebeurt er een wonder.’”

Volgens Maimonides (1135-1204) betekent het drinken tot men het verschil niet meer weet tussen Haman en Mordechai „drinken totdat men in slaap valt”.

Anderen merken op dat de Hebreeuwse woorden „vervloekt zij Haman” en „gezegend zij Mordechai” allebei dezelfde getalwaarde hebben volgens de gematria: 502. Wie daarom de getalwaarde van de beide zinsneden niet meer kan berekenen, heeft volgens hen reeds voldoende gedronken.

14 of 15 Adar

In steden, die in de tijd van Jozua (Jehosjoe’a ben Noen) een muur hadden, wordt Poerim niet op 14, maar op 15 Adar gevierd. Aangezien men van een aantal steden niet zeker is of ze een muur hadden, wordt het Poerim er op 14 èn 15 Adar gevierd. Dit gebruik staat reeds opgetekend in de Talmoed: „Chizkija las de Megilla in Tiberias op de veertiende en de vijftiende, omdat hij niet precies wist of deze stad reeds in de tijd van Jehosjoe’a ben Noen een muur had of niet.” De feestelijkheid op 15 Adar heet Sjoesjan Poerim.

’Joods carnaval’

Onder niet-joden noemt men het Poerim soms het ’joodse carnaval’, wegens de vrolijke sfeer en de verkleedpartijen. Ook sommige joden vatten het soms zo samen wanneer ze aan niet-joden willen uitleggen wat het Poerim is. Hoewel de kern van het Poerimfeest een herdenking is van de bevrijding uit de vernietiging die door Haman was gepland, werd het feest, in streken waar carnaval gevierd wordt, hierdoor beïnvloed. Het verkleden en het gebruiken van maskers werd voor het eerst ingevoerd onder Italiaanse joden, onder invloed van het Romeinse carnaval. Vanuit Italië verspreidde dit gebruik zich naar alle joodse gemeenschappen, behalve mogelijk in de Oriënt.

Poerim in niet-rabbijnse tradities

Karaïtisch jodendom

De Karaïeten accepteren de autoriteit van de Hebreeuwse Bijbel, maar niet van de Talmoed. Zij hebben geen uniforme regel over het vieren van Poerim. De datum kan wat afwijken van de rabbijns-joodse kalender. Zo verschuiven zij het Poerim in een schrikkeljaar niet naar de schrikkelmaand.

De gebruiken van de oude Karaïtische gemeenschap schijnen sterk te hebben geleken op die van hun rabbijnse buren. Het feest kreeg bij hen de bijnaam Eid Al-Maskharah (’feest van de maskerade’) en ook zij bakten ’Hamansoren’.

Zij hadden onder andere het gebruik om op deze dagen kaarsen aan te steken, en beschouwden het als een gunstige tijd voor huwelijksaankondigingen.

Samaritanen

De kleine groep hedendaagse Samaritanen aanvaardt enkel de boeken van de Pentateuch. Zij vieren bijgevolg geen Poerim.

Beta Israël

De Beta Israël of ’Ethiopische Joden’ (soms ’falasjas’ genoemd) bewaren een voorrabbijnse vorm van het judaïsme.

Hoewel zij de vasten van Esther onderhouden, wordt het Poerim onder hen niet gevierd. Het werd daarom lang aangenomen dat het feest bij hen onbekend was, maar Wolf Leslau toonde aan dat het Poerim vroeger op hun kalender stond maar in onbruik raakte. Diegenen van hen die naar Israël verhuizen, passen zich gewoonlijk snel aan en vieren ook het Poerim.

Zie ook

• Esther (boek)
• Lijst van joodse feest- en gedenkdagen

Noten

• Ook Poeriem of Poerem (Nederlands-Jiddisch/Asjkenazische uitspraak)

Weblinks

•   (en) Purim; Pur, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

•   (en) Purim, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

• (en) Purim (vertaal via: ) in de Encyclopedia Judaica. (niet meer online)
• Megillat Ester gezongen, online als mp3-bestanden
• Fotoreportage: Poerim in Antwerpen

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Purim op Wikimedia Commons.

Jodendom

Joodse feest- en gedenkdagen

Rosj Hasjana (Begin van het jaar) • Aseret jemee tesjoeva (Tien dagen van inkeer) • Tsom Gedalja (Vasten van Gedalja) • Jom Kipoer (Grote Verzoendag) • Soekot (Loofhuttenfeest) • Sjemini Atseret • Simchat Thora (Vreugde van de Wet) • Chanoeka (Tempelwijdingsfeest, Lichtfeest) • Toe Bisjvat (nieuwjaar van de bomen) • Taäniet Esther (Het vasten van Esther) • Poerim (Lotenfeest) • Pesach (joods Paasfeest) • Omertelling • Lag Baomer (33e dag van de Omertelling) • Sjeva Assar beTammoez (Breuk van de Tempelmuur) • Tisja Beav (Vernietiging van de Tempel) • Sjavoeot (Wekenfeest, Pinksteren) • Birkat Hachama (Zegening van de Zon) Israëlische feestdagen: Jom Hasjoa (Herdenking van de Holocaust) • Jom Hazikaron (Herdenking van de gesneuvelde soldaten) • Jom Haätsmaoet (Onafhankelijkheid van Israël) • Jom Jeroesjalajim (Dag van de hereniging van Jeruzalem)