Maastricht

Maastricht
(Mestreech)

Gemeente in Nederland
Wapen van de gemeente Maastricht (Details) (Details)
Locatie van de gemeente Maastricht
Situering
Provincie	Limburg
Coördinaten	50°051′N 5°041′E
Algemeen
Oppervlakte	60,06 km²
- land	56,81 km²
- water	3,25 km²
Inwoners (1 april 2011)	119.623? (2106 inw/km²)
Hoofdplaats	Maastricht
Belangrijke verkeersaders	E25A2A79 N2N278
Politiek
Burgemeester (lijst)	Annemarie Penn-te Strake (partijloos)
Economie
Gemiddeld inkomen (2006)	€ 12.500 per inw.
Gem. WOZ-waarde (2008)	€ 202.000
WW-uitkeringen (2007)	25 per 1000 inw.
Autobezit (2007)	372 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	6200-6229
Netnummer(s)	043
CBS-code	0935
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	www.maastricht.nl
Portaal    Nederland Maastricht

Maastricht (uitspraak:  /masˈtrɪχt/ ) (Limburgs: Mestreech /məsˈtʁeːç/) is een stad en gemeente in het zuiden van Nederland. Het is de hoofdstad van de provincie Limburg en telt 119.623 inwoners (1 april 2011, bron: CBS). Het is hiermee de grootste gemeente van de provincie Limburg.

Maastricht is ontstaan bij een doorwaadbare plaats aan de rivier de Maas, waaraan het zijn naam te danken heeft (Maastricht = Mosa Trajectum = doortocht door de Maas). Maastricht is al tweeduizend jaar lang ononderbroken bewoond. De stad heeft een lange en veelbewogen geschiedenis, waarvan de talrijke historische gebouwen en kunstschatten getuigen. Internationaal kreeg de stad grote naamsbekendheid door het Verdrag van Maastricht (1992). Door zijn perifere ligging en afwijkende landschap, huizenbouw, geschiedenis, taal (het Maastrichts), religie (katholicisme; vroeger meer dan nu), gemeenschapsleven (fanfares, carnaval, processies) en de vermeende Bourgondische leefwijze, wordt de stad in Nederland gezien als "buitenlands".

Geografie

Maastricht ligt in het zuiden van Nederland. De stad ligt aan de voet van de Sint-Pietersberg, tussen het Plateau van Margraten, het Plateau van Caestert en de Haspengouw, op de plaats waar de rivier de Jeker in de Maas uitmondt. Het centrum van de stad ligt op een hoogte van ca. 50 meter boven NAP. De buitenwijken liggen hoger. Het laagstgelegen deel van de gemeente is de rivier de Maas bij Itteren; het hoogste punt is de Sint-Pietersberg (109 m). D'n Observant is met ruim 170 meter weliswaar hoger, maar betreft een kunstmatige heuvel.

Geologie

De Maas heeft door erosie een breed dal uitgeslepen, waarin gedurende het hele Kwartair rivierklei is afgezet. In de wijk Belvédère waren in de twintigste eeuw enkele steenfabrieken gevestigd die deze rivierklei als grondstof gebruikten voor bakstenen, dakpannen en gresbuizen. Een van deze fabrieken is nog actief. In de hoger gelegen delen van de stad bestaat de deklaag uit löss, een fijnkorrelige grondsoort die geschikt is voor akkerbouw. De beschutte zuidoosthelling van de Cannerberg in het Jekerdal is, mede door zijn ondergrond, geschikt voor wijnbouw.

Maastricht ligt in een gebied waar het Krijt op sommige plaatsen aan de oppervlakte komt, bijvoorbeeld in de omgeving van de Duivelsgrot. Op de Sint-Pietersberg en de Cannerberg maakt men al eeuwen dankbaar gebruik van de aanwezigheid van het makkelijk winbare krijtgesteente, vaak aangeduid met de incorrecte naam mergel. Het in ondergrondse mergelgroeven gewonnen materiaal werd gebruikt als bouwmateriaal en als meststof in de landbouw. Als gevolg van deze vorm van ondergrondse mijnbouw ontstonden honderden kilometers lange gangenstelsels, waarvan er enkele te bezichtigen zijn (Zonneberg, Jezuïetenberg). Vanaf begin 20e eeuw vond de mergelwinning plaats in dagbouw ten behoeve van de cementindustrie. De 200 hectare grote ENCI-groeve is het resultaat van deze grootschalige afgravingen. In het Natuurhistorisch Museum Maastricht bevinden zich een groot aantal fossielen afkomstig van de Sint-Pietersberg, waaronder Mosasauriërs, reuzenschildpadden en andere fossielen uit de Krijtzee.

Klimaat

Omdat Maastricht voor Nederlandse begrippen diep landinwaarts ligt, ondergaat de stad minder de invloed van zee dan de meer westwaarts en noordwaarts gelegen delen van Nederland. Dit brengt met zich mee dat het weer er iets meer kenmerken van een landklimaat heeft dan in dichter bij de kust gelegen gebieden. De winters zijn er vaak iets kouder en sneeuwrijker, de zomers zijn gemiddeld wat warmer. De gemeten verschillen zijn echter klein: gemiddeld ligt de maximumtemperatuur in juli en augustus niet meer dan een halve graad boven die van De Bilt. Maastricht is een van de plaatsen waar de hoogste temperaturen van Nederland worden gemeten. Op 2 juli 2015 werd in deze stad de tot nu toe op één na hoogste maximumtemperatuur geregistreerd sinds het begin der waarnemingen rond 1900, namelijk 38,2 °C.

Gemiddelde temperaturen 1971-2000

Weergemiddelden voor Maastricht
Maand	jan	feb	mrt	apr	mei	jun	jul	aug	sep	okt	nov	dec
gemiddeld maximum (°C)	5,0	5,9	9,7	13,0	17,8	20,3	22,5	22,7	18,8	14,2	8,7	6,1
gemiddelde temperatuur (°C)	2,6	2,9	5,9	8,4	13,0	15,6	17,7	17,6	14,3	10,3	5,9	3,8
gemiddeld minimum (°C)	−0,1	−0,2	2,2	4,0	8,0	10,9	13,0	12,8	10,1	6,6	3,0	1,2
bron: KNMI (niet meer beschikbaar)

Topografie

Maastricht is vanouds gelegen op beide oevers van de rivier de Maas, die al 2000 jaar met elkaar verbonden zijn door een brug. Weinig andere Nederlandse steden hebben een vergelijkbare ontstaansgeschiedenis. Het deel van de historische stad op de oostoever heet Wyck (uitspraak: Wiek). Het andere stadsdeel wordt simpelweg Maastricht genoemd. Na de scheiding van Nederland en België werd pas in 1843 definitief overeenstemming bereikt om een gebied van 2,3 km (1.200 vadem; 1 kanonschot ver) rond Maastricht bij Nederland te voegen. Maastricht en Sint Pieter waren steeds in Nederlandse handen gebleven en vormden tot 1839 een enclave in het door de Belgen bezette Limburg. Zo komt het dat het op de linkeroever gelegen deel van Maastricht Nederlands bleef, terwijl zowel ten zuiden als ten noorden van de stad de linker Maasoever (Grensmaas) bij Belgisch-Limburg hoort.

De stad werd vroeger omgeven door een krans van agrarische dorpen met akkers, weilanden en boomgaarden: Limmel, Amby, Heer, Scharn, Heugem, Oud-Caberg, Wolder en Sint Pieter. Sinds de annexaties van 1920 en 1970 behoren deze dorpen tot de gemeente Maastricht en zijn ze langzamerhand verstedelijkt. Sint Pieter neemt hierbij een aparte plaats in door zijn geïsoleerde ligging tussen Maas en Sint-Pietersberg en de beschermde status van de omgeving. De dorpen Borgharen en Itteren liggen gevoelsmatig vrij ver van de stad en hebben eveneens hun landelijke karakter weten te behouden.

Aangrenzende gemeenten
Lanaken (B)		Meerssen
Lanaken (B)		Valkenburg aan de Geul
Riemst (B) - Visé (Wezet) (B)		Eijsden-Margraten

Wijkindeling

Zie Wijken en buurten in Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De gemeente Maastricht (CBS-code:0935) bestaat volgens de indeling van het Centraal Bureau voor de Statistiek uit zeven wijken, die zijn onderverdeeld in 44 buurten:

• Maastricht-Centrum (CBS-wijkcode: 093500): Binnenstad, Jekerkwartier, Kommelkwartier, Statenkwartier, Boschstraatkwartier, Wyck-Céramique, Sint Maartenspoort;
• Maastricht-Zuidwest (CBS-wijkcode: 093501): Villapark, Jekerdal, Biesland, Campagne, Wolder, Sint Pieter;
• Maastricht-West (CBS-wijkcode: 093502): Brusselsepoort, Mariaberg, Belfort, Pottenberg, Malpertuis, Caberg, Oud-Caberg, Malberg, Dousberg-Hazendans, Daalhof;
• Maastricht-Noordwest (CBS-wijkcode: 093503): Boschpoort, Bosscherveld, Frontenkwartier, Belvédère, Lanakerveld;
• Maastricht-Noordoost (CBS-wijkcode: 093505): Beatrixhaven, Meerssenhoven, Borgharen, Itteren;
• Maastricht-Oost (CBS-wijkcode: 093504): Heugemerveld, Wyckerpoort, Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Amby, Scharn;
• Maastricht-Zuidoost (CBS-wijkcode: 093506): Heugem, Randwyck, Heer, De Heeg, Vroendaal.

De buurten Amby, Borgharen, Heer, Itteren, Sint-Pieter en Wolder (als hoofdkern van de gemeente Oud-Vroenhoven) zijn geannexeerde dorpen en waren vroeger zelfstandige gemeenten. Sommige dorpen maakten deel uit van andere gemeenten: Limmel (voorheen gemeente Meerssen), Scharn (voorheen gemeente Heer) en Heugem (voorheen gemeente Gronsveld).

Demografie en stadsuitbreiding

Omdat Maastricht tot 1867 vestingstad was, waren er tot die tijd geen uitbreidingsmogelijkheden buiten de stadsmuren. Ook de vroege industriële ontwikkeling van de stad vond grotendeels intra muros plaats. Omdat de bevolkingsgroei van Maastricht in de 19e eeuw achterbleef bij andere Nederlandse steden, was er pas vanaf ca. 1920 noodzaak voor woningbouw op grote schaal buiten de middeleeuwse stad.

Na de Tweede Wereldoorlog heerste er, zoals ook elders in Nederland, woningnood en werden in hoog tempo nieuwbouwwijken gebouwd, aanvankelijk vooral in het westelijk deel van de stad, vanaf de jaren 1980 ook op de oostelijke Maasoever. In het noordwesten en noordoosten ontstonden industrieterreinen (Bosscherveld, Beatrixhaven). In het zuidoosten van de stad verrees vanaf eind jaren 1970 de kantorenwijk Randwyck. De wijk De Heeg was de laatste grote uitbreidingswijk in klassieke zin. Daarna werd gekozen voor herbestemming van verouderde industriegebieden, revitalisatie en verdichting van bestaande stadswijken (inbreiding) en stadsuitbreiding op beperkte schaal. Twee voorbeelden van herbestemming van oude industrieterreinen zijn de centrumwijken Céramique en Sphinxkwartier.

Sinds de jaren 1990 vergrijst en krimpt de bevolking van Zuid-Limburg door een laag geboortecijfer, een hoog sterftecijfer en een negatief migratiesaldo. Ook in Maastricht was aan het begin van het derde millennium enkele jaren op rij sprake van bevolkingsdaling. Sinds 2007 is er echter weer een lichte groei te bespeuren, voornamelijk door de toename van het aantal studenten aan de Universiteit Maastricht. De universiteit en andere opleidingen zorgen er ook voor dat de Maastrichtse bevolking jonger is dan die van andere Zuid-Limburgse gemeenten.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Maastricht behoort tot de steden die zich "oudste stad van Nederland" noemen. Aan de hand van resultaten van archeologische opgravingen kan met zekerheid gezegd worden dat de stad twintig eeuwen continu bewoond is geweest. Grofweg kan de geschiedenis van Maastricht worden ingedeeld in vier tijdperken met vier verschillende gezichten: Romeinse vesting, Middeleeuws religieus centrum, garnizoenstad en vroege industriestad.

Etymologie

De herkomst van de naam Maastricht is waarschijnlijk terug te leiden tot het Latijnse Mosa Trajectum, "doortocht" of "doorwaadbare plaats in de Maas", een naam die eerst uit de middeleeuwen bekend is. De aanduiding Traiectum, -tricht, -trecht of -drecht werd ook voor andere plaatsen gebruikt (zoals Utrecht); vandaar de toevoeging van de naam van de rivier. In 1051 werd voor het eerst de naam Masetrieth genoteerd, wat uiteindelijk Maastricht werd.

Prehistorie en Romeinse tijd

Lang voor het ontstaan van de stad Maastricht was er al menselijke bewoning in het gebied. Bij opgravingen in de kleigroeve Belvédère werden sporen gevonden van menselijke bewoning uit de Oude Steentijd (±250.000 jaar geleden), de oudste archeologische vondsten in Nederland.

Rond het jaar 10 v. Chr. legden de Romeinen de belangrijke heirbaan Keulen-Tongeren aan (later Via Belgica genoemd) die bij Maastricht de Maas kruiste. Bij de Romeinse brug ontstond een nederzetting, waarvan het centrum nabij de huidige Stokstraat lag. Rond 270 na Chr. werd Romeins Maastricht verwoest door invallende Germaanse stammen. Ter bescherming van de brug werd in het jaar 333 na Chr. of kort daarna op de linkeroever het Romeins castellum gebouwd. Langs de uitvalswegen buiten de nederzetting begroeven de Romeinen hun doden. Op een van die begraafplaatsen, het huidige Vrijthof, werd volgens de traditie in het jaar 384 de van oorsprong Armeense missionaris en bisschop van Tongeren Servatius begraven.

Middeleeuwen (500-1500)

Maastricht wordt in schriftelijke bronnen uit de vroege middeleeuwen regelmatig genoemd. Het beeld dat daaruit naar voren komt, is dat van een voor die tijd redelijk grote, redelijk welvarende stad, die dankzij de aanwezigheid van een bisschopszetel en wellicht een koninklijke palts een zeker machtscentrum binnen het Merovingische en Karolingische rijk vormde. Ondanks het bestaan van een lijst van 21 heilige bisschoppen van Maastricht is er geen zekerheid over de eerste bisschoppen. Wel is duidelijk dat de christelijke godsdienst hier al vroeg geworteld was. In de loop van de 8e eeuw verloor Maastricht de bisschopszetel aan Luik.

Al in de Merovingische tijd was er in Maastricht een tol gevestigd en werden er munten geslagen. In 881 werd de stad door Vikingen geplunderd. In de 9e eeuw was Maastricht, na de diverse delingen van het rijk van Karel de Grote, ingedeeld bij het middenrijk van Neder-Lotharingen. Aan het einde van de 10e eeuw leek Maastricht even hoofdstad van dat rijk te worden. De laatste hertog van Neder-Lotharingen overleed echter in gevangenschap en werd rond het jaar 1000 in de St.-Servaaskerk herbegraven.

De elfde en twaalfde eeuw waren met name voor het kapittel van Sint-Servaas een tijd van grote voorspoed. Rond het jaar 1000 begonnen beide Maastrichtse kapittels – dat van Sint-Servaas en dat van Onze-Lieve-Vrouw – aan een grootscheepse bouwcampagne, waarbij men elkaar kopieerde en trachtte te overtreffen. Deze bouwactiviteit leidde tot een ongekende culturele bloeiperiode in Maastricht en omgeving. De Maaslandse edelsmeedkunst bereikte een hoog niveau en Maastrichtse schilders en beeldhouwers ('metsen') waren actief in grote delen van het Heilige Roomse Rijk. Hendrik van Veldeke schreef een nieuwe vita van Sint-Servaas, een der oudste werken in de Nederlandse literatuur.

In 1204 werd Maastricht door de keizer in leen gegeven aan de hertog van Brabant. Vanaf dat moment had Maastricht twee heren, de (prins-)bisschop van Luik en de hertog van Brabant, het begin van de tweeherigheid van Maastricht. Rond 1400 kwam Brabant, en dus ook een deel van Maastricht, in bezit van de hertog van Bourgondië, Karel de Stoute. Diens opvolgers, waaronder keizer Karel V en Filips II van Spanje, verbleven meermaals in de stad en logeerden dan in het Brabants Gouvernement.

Maastricht heeft nooit stadsrechten in de zin van een stadsbrief gehad; deze ontwikkelden zich geleidelijk door de eeuwen heen. Wel kreeg de stad in 1229 van hertog Hendrik I van Brabant toestemming om de bestaande aarden wal rond de stad te vervangen door een stenen stadsmuur. In 1281 begon de bouw van een nieuwe brug, iets ten noorden van de oude, die enkele jaren eerder was ingestort. In 1284 werd het gezamenlijk beheer vastgelegd in een constitutioneel verdrag, de Alde Caerte genoemd. Na een aantal interpretatiedisputen werd dit in 1356 nog aangevuld met de Doghter Caerte. Deze situatie bleef voortbestaan tot aan de Franse Revolutie. Rond 1375 werd een tweede muur gebouwd. Voor de laat-middeleeuwse economie waren vooral de leerlooierij en de lakenfabricage van betekenis. Maastricht was gedurende de hele middeleeuwen een belangrijk religieus centrum en een pelgrimsoord. Vanaf de dertiende eeuw vestigden zich vele kloosters in de stad.

Vroegmoderne tijd (1500-1794)

Maastricht behoorde in de zestiende eeuw met zijn vijftien- tot twintigduizend inwoners tot de grotere steden in de Nederlanden. De stad maakte rond 1500 een bescheiden bloeiperiode mee, ook op cultureel gebied. De godsdienstonvrijheid drukte echter zwaar. In 1535 belandden 15 ketterse anabaptisten op de brandstapel op het Vrijthof. Bij de beeldenstorm van 1566 sneuvelden ook in Maastricht beelden en meubilair in kerken en kapellen. In deze jaren kwam de aanvankelijke bloeiperiode tot stilstand en nam de armoede hand over hand toe.

In 1579 heroverde Alexander Farnese, de latere hertog van Parma, Maastricht (Beleg van Maastricht, 1579), waarna de contrareformatie begon. In 1632 veroverde Frederik Hendrik de stad (Beleg van Maastricht, 1632) en kwam Maastricht in handen van de protestantse Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze nam in het stadsbestuur de plek in van de Brabantse hertog en respecteerde het condominium met Luik. De vredesvoorwaarden gaven gereformeerden en katholieken dezelfde rechten, dus beide kregen godsdienstvrijheid.

Van 1673-78 (Beleg van Maastricht, 1673) en in 1748-49 (Beleg van Maastricht, 1748) stond Maastricht onder Frans bestuur. Tijdens de kortdurende Franse bezettingen werden de protestantse Maastrichtenaren hun gelijke rechten tijdelijk ontnomen.

In de 17e en 18e eeuw was Maastricht een ingeslapen provinciestad. Het garnizoen zorgde voor enig vertier, maar verder werd het leven in de stad gekenmerkt door een conservatieve levenshouding. In de tweede helft van de 18e eeuw was er sprake van een lichte culturele opleving.

Franse tijd (1794-1814)

Op 4 november 1794 (Beleg van Maastricht, 1794) veroverde de Franse bevelhebber Kléber Maastricht. De stad werd na het afsluiten van het Haags Verdrag van 16 mei 1795 ingelijfd bij de Franse Republiek, waarmee voorgoed een einde kwam aan de eeuwenoude tweeherigheid. Maastricht werd de hoofdstad van het departement Nedermaas. De erfenis van de Franse Tijd is, over het geheel bezien, geen positieve. Kerken, kapittels en kloosters waren opgeheven, waardevolle inventarissen verkocht of vernield, bibliotheken, archieven en schatkamers geplunderd, en eeuwenoude instellingen die zich bezighielden met de zorg voor zieken, armen en ouden van dagen afgeschaft.

Moderne tijd (1814-1945)

Op 1 augustus 1814 werd Maastricht hoofdstad van de nieuwe provincie Limburg in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Tijdens de Belgische opstand van 1830 bleef Maastricht, door de vasthoudendheid van garnizoenscommandant Dibbets, onder Nederlands bestuur.

In 1834 begon de jonge ondernemer Petrus Laurentius Regout aan de Boschstraat met de fabricage van glas en kristal, spoedig gevolgd door een aardewerkfabriekje. De fabrieken van Regout ontwikkelden zich voorspoedig en mede daardoor werd Maastricht in de 19e eeuw een vooraanstaande industriestad. Door de zeer slechte sociale omstandigheden was de kindersterfte hoog en de gemiddelde leeftijd laag. Geïndustrialiseerd Maastricht was in die tijd een ongezonde, smerige stad met een grote massa verpauperde inwoners, waar het socialisme al vroeg een voedingsbodem vond.

Pas geruime tijd na de opheffing van de vestingstatus in 1867 werden de eerste woonwijken buiten de middeleeuwse stadsmuur aangelegd. Op 1 januari 1920 werden enkele omliggende gemeenten geannexeerd, waardoor de oppervlakte van de gemeente toenam van 415 ha tot 3500 ha.

In 1826 werd de Zuid-Willemsvaart, inclusief de binnenhaven Bassin, geopend voor scheepvaartverkeer. Tussen 1845 en 1850 werd het Kanaal Luik-Maastricht gegraven. De eerste spoorlijn in Maastricht (Aken - Maastricht) werd in 1853 opengesteld. Pas in 1865 werd Maastricht verbonden met het Nederlandse spoorwegnet. Het station van Maastricht werd gebouwd op terreinen die tot dan toe tot de gemeente Meerssen hadden behoord.

Maastricht was in de 19e eeuw een sterk verfranste stad. De stedelijke elite sprak, naast het Maastrichts, Frans, en beheerste nauwelijks het Nederlands. Het onderwijs en verenigingsleven waren tot ver in de 20e eeuw sterk verzuild en grotendeels in handen van katholieke instellingen.

Op de ochtend van 10 mei 1940 blies het Maastrichtse garnizoen de bruggen over de Maas op in een poging de opmars van de Duitsers te vertragen. Na de capitulatie begon de Duitse bezetting, die in Maastricht vier jaren, vier maanden en vier dagen zou duren, tot 14 september 1944. Geallieerde luchtbombardementen eisten niet alleen veel doden, maar leidden door het wegvallen van een groot areaal aan woningen decennialang tot woningnood. Het grootste verlies leden de Maastrichtse Joden: van de 515 leden van de Joodse gemeente in 1940 bleven er in 1945 nog slechts 145 over.

Recente geschiedenis (1945-nu)

Na de Tweede Wereldoorlog nam de bevolking explosief toe, wat leidde tot de bouw van uitgestrekte nieuwbouwwijken, vooral ten westen van de Maas. Op 1 juli 1970 vond opnieuw een gemeentelijke annexatie plaats, waardoor het inwonertal steeg naar 112.500. Vanaf de jaren 1960 vond een geleidelijke ontkerkelijking en ontzuiling van de Maastrichtse samenleving plaats, waardoor de Rooms-Katholieke Kerk veel invloed verloor.

Geleidelijk aan verschoof het zwaartepunt in de stedelijke economie van industriële werkgelegenheid naar dienstverlening. In 1974 ging de Rijksuniversiteit Limburg (inmiddels Universiteit Maastricht) van start. De komst van de universiteit leidde tot meer pluriformiteit in de Maastrichtse bevolkingssamenstelling en een toenemende internationalisering. In 1981 en 1991 vonden er topconferenties van de Europese Raad plaats. Vooral aan die laatste bijeenkomst, en het daaruit voortvloeiende Verdrag van Maastricht, dankt de stad een grote internationale naamsbekendheid.

Kunst, cultuur, erfgoed

Maastricht is mede dankzij de aanwezigheid van enkele kunstopleidingen een cultureel centrum van bovenregionale betekenis. Door de bezuinigingen in de culturele sector van de kabinetten Rutte I en II zijn een aantal organisaties gedwongen geweest te fuseren (het Limburgs Symfonie Orkest), in te krimpen (Opera Zuid, Intro in situ en de Jan van Eyck Academie) of zijn geheel verdwenen (het Huis van Bourgondië).

Vooruitlopend op de titel Culturele hoofdstad van Europa 2018 (die in 2013 aan Maastricht voorbij ging), trachtte de gemeente Maastricht de afgelopen jaren de culturele infrastructuur te verbeteren met onder andere plannen voor een nieuw filmhuis, een beter geoutilleerd poppodium en aanvankelijk tevens een nieuw centrum voor podiumkunsten, allemaal te realiseren in de Timmerfabriek. Samen met het Eiffelgebouw en andere herontwikkelde fabriekspanden, vormt het de nieuwe cultuurwijk Sphinxkwartier. Tevens wordt het Frontenpark met daarin enkele industriële monumenten (de cokesfabriek, de Radiumfabriek en de gashouder) ontwikkeld tot een "park van inspiratie" met ruimte voor (openlucht)voorstellingen, beeldende kunst en stadslandbouw.

Musea

Maastricht telt een vijftiental musea en expositieruimtes:

• Bonnefantenmuseum: museum voor oude en hedendaagse kunst, gevestigd in een markant gebouw van Aldo Rossi;
• Natuurhistorisch Museum Maastricht: met onder andere diverse in de Sint-Pietersberg gevonden Mosasaurusfossielen, reuzenschildpadden en andere Krijtfossielen;
• Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek: museum van religieuze kunst en kunstvoorwerpen (met onder meer de Noodkist, het borstbeeld, het borstkruis en de sleutel van Sint-Servaas);
• Schatkamer van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek: museum van religieuze kunst en kunstvoorwerpen (met kostbare reliekhouders, liturgisch vaatwerk en paramenten);
• Centre Céramique: permanente tentoonstelling en wisselende exposities van archeologische vondsten, maquette van Maastricht, Maastrichts aardewerk en glas;
• Museum aan het Vrijthof: museum met enkele 18e-eeuwse stijlkamers en wisselende kunstexposities, gevestigd in het Spaans Gouvernement;
• Hoofdwacht: voormalig militair wachtgebouw op het Vrijthof, waar tijdelijke exposities plaatsvinden;
• Museumkelder Derlon: vrij toegankelijke tentoonstelling van Romeinse opgravingsresten in souterrain Hotel Derlon (2e-eeuws heiligdom met onder andere Jupiterpijler van Derlon en 4e-eeuwse muurresten castellum);
• Sint Pieters Museum: bescheiden heemkundemuseum, onderdeel van kasteelruïne Lichtenberg;
• Drukkunstmuseum: museum van de geschiedenis van de druktechniek en de prentkunst;
• Stoombierbrouwerij De Keyzer: 19e-eeuwse ambachtelijke bierbrouwerij met proeflokaal;
• Museum Schuilen in Maastricht: kleinschalige expositie over het gebruik van de kazematten als schuilkelder;
• Museum N More: tentoonstelling van heiligenbeelden en devotionalia in neogotische Ursulinenkapel;
• Bureau Europa (voorheen NAi Maastricht): platform voor architectuur en design met wisselende exposities, gelegen in de voormalige Timmerfabriek;
• Marres Maastricht: huis voor hedendaagse cultuur met wisselende exposities.

Het Architectuurcentrum TOPOS organiseert excursies en lezingen over architectuur.

Beschermd stadsgezicht, monumenten en andere bezienswaardigheden

Maastricht heeft sinds 1982 een door het Rijk beschermd stadsgezicht (met een latere uitbreiding in Wyck) en telt 1677 rijksmonumenten, waarmee het qua aantal in Nederland de tweede plaats inneemt, na Amsterdam. Daarnaast telt de stad 3499 gemeentelijke monumenten (1639 complexen), het hoogste aantal, samen met Utrecht. Onder de beschermde bouwwerken vallen onder andere de oudste stadspoort van Nederland, de oudste brug van Nederland, twee van de belangrijkste romaanse kerken in Nederland, zeven gotische kerken en kapellen, en een vijftiental kastelen en landhuizen. De stad ligt in een regio die bekend is vanwege haar natuurschoon en cultuurhistorische waarden.

De belangrijkste bezienswaardigheden zijn:

In het centrum

• Maas, met Sint Servaasbrug (oudste brug van Nederland), Maaspromenade en parken langs de Maas (Stadspark, Charles Eyckpark en Griendpark);
• Vrijthof, met Sint-Servaasbasiliek, Sint-Janskerk, Hoofdwacht, Generaalshuis, Spaans Gouvernement en perroen;
• Onze Lieve Vrouweplein, met Onze-Lieve-Vrouwebasiliek en, vlak bij, Wolwaag, Bonbonnière en Stokstraatkwartier;
• Markt, met stadhuis van Pieter Post, Mosae Forum en standbeeld van Jan Pieter Minckelers;
• Overige Binnenstad, met onder andere Grote en Kleine Staat, Dinghuis (met VVV-kantoor), Dominicanenkerk en Oud Gouvernement;
• Jekerkwartier, met onder andere Helpoort, Jekertoren en delen van eerste en tweede middeleeuwse stadsmuur, Bisschopsmolen en Leeuwenmolen (watermolens op de Jeker), Huis op de Jeker, Oude Minderbroederskerk, Waalse kerk, Lutherse kerk, Bonnefantenklooster, Grote Looiersstraat met deftige herenhuizen en Sint-Martinushofje, en diverse pittoreske straatjes;
• Bassin, binnenhaven uit 1826 met bruggen, sluizen, pakhuizen, werfkelders en vroeg-industriële bebouwing (KNP, Timmerfabriek, Eiffelgebouw);
• Wyck, met onder andere Waterpoortje, Maaspunttoren, Rechtstraat, Sint-Martinuskerk en het nieuwe stadsdeel Céramique (met Bonnefantenmuseum, Wiebengahal, Centre Céramique en diverse gebouwen van internationaal bekende architecten).

Buiten het centrum

• Stadspark, parkengordel met onder andere Pater Vincktoren en delen van de 14e-eeuwse stadsmuur, laat-15e-eeuwse bastions Haet ende Nijt en De Vijf Koppen, Poort Waerachtig, Pesthuys, Jeker, waterpoort De Reek, standbeeld d'Artagnan en voormalige Berenkuil. Aansluitend aan het Stadspark: Waldeckpark met bastion Waldeck;
• Frontenpark, natuurpark met Linie van Du Moulin en Nieuwe Bossche Fronten, 18e- en 19e-eeuwse vestingwerken met bastions, lunetten, droge en natte grachten, en kazematten. Verder enkele industriële monumenten, onder andere Gashouder en Rubberfabriek Radium;
• Sint-Pietersberg, natuurgebied met Fort Sint Pieter, kasteelruïne Lichtenberg, buitengoed Slavante, pittoresk dorpje Sint Pieter, D'n Observant, ENCI-bos en recreatiegebied ENCI-groeve. Tevens uitgestrekte onderaardse kalksteengroeves ('grotten'), waarvan Zonneberg en Noordelijk gangenstelsel toegankelijk zijn voor bezoekers;
• Jekerdal, natuurgebied met onder andere Jekerpark, Molen van Lombok, hoeve Nekum, Apostelhoeve (met wijngaarden) en kasteel Neercanne;
• Buitengoed Geul & Maas, voorheen Landgoederenzone Maastricht-Meerssen, natuurgebied met onder andere kasteel Geusselt, landgoed Mariënwaard, kasteel Bethlehem, kasteel Jerusalem, kasteel Vaeshartelt, kasteel Meerssenhoven, hoeve Hartelstein en kasteel Borgharen
• Verder: interessante voorbeelden van 19e-, 20e- en 21e-eeuwse architectuur van o.a. Pierre Cuypers, Johannes Kayser, Willem Sprenger, Frits Peutz, Alphons Boosten, Jo Coenen en Wiel Arets, waaronder neogotische Sint-Martinuskerk, Sint-Lambertuskerk in romano-byzantijnse stijl, Koepelkerk met imposante koepel, herenhuizen en villa's in Stationsbuurt en Villapark, arbeidershuizen in Blauw Dorp, Boschpoort, Sint Maartenspoort en Wittevrouwenveld, naoorlogse woningbouw o.a. in Caberg en Pottenberg, fabrieksgebouwen in Sphinxkwartier en Bosscherveld en kantoorgebouwen in Céramique en Randwyck (o.a. Gouvernement aan de Maas).

Zie ook Lijst van rijksmonumenten in Maastricht en Lijst van gemeentelijke monumenten in Maastricht

Kunst in de openbare ruimte, gedenktekens en gevelstenen

Niet alleen in musea, ook in de openbare ruimte zijn een groot aantal kunstobjecten te bewonderen, waaronder romaans en gotisch beeldhouwwerk aan de buitenkant van de voormalige kapittelkerken, een aantal klassieke 17e-eeuwse reliëfs aan het stadhuis, enkele bronzen standbeelden van beroemde Maastrichtenaren (Minckelers, Veldeke), beelden van minder beroemde Maastrichtenaren (het Mooswief, de Mestreechter Geis en de Wiekeneer), het standbeeld van een beroemde niet-Maastrichtenaar (D'Artagnan), een groot aantal religieuze beeldhouwwerken (bijvoorbeeld het Maria-monument in Wyck, Monulfus en Gondulfus en diverse Heilig Hartbeelden), een reeks oorlogsmonumenten en enkele moderne sculpturen (o.a. Richard Serra's Hours of the day en Michel Huisman's Halfautomatische Troostmachine). Verder bevinden zich in Maastricht ongeveer 250 historische gevelstenen, voornamelijk in het centrum van de stad.

Zie ook Lijst van beelden in Maastricht en Lijst van oorlogsmonumenten in Maastricht

Taal en literatuur

De taalsituatie in Maastricht (en elders in Limburg) is complex en sterk aan verandering onderhevig. Een groot deel van de autochtone bevolking van Maastricht spreekt nog steeds Maastrichts, een Centraal Limburgs stadsdialect. In een aantal buitenwijken, zoals Itteren, Borgharen, Amby en Heer, worden afwijkende dialecten gesproken. De Kring Maastricht van de Vereniging Veldeke zet zich in voor het behoud en de promotie van het Maastrichts. Jaarlijks wordt in het Centre Céramique het Groet Mestreechs Dictee gehouden, een variant op het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Mestreechs Eus Moojertaol en De Nuie Mestreechsen Dictionair worden gezien als standaardwerken over het Maastrichtse stadsdialect. Door de veranderde bevolkingssamenstelling is het gebruik van het Maastrichts in de laatste decennia afgenomen. Om nieuwkomers te stimuleren Maastrichts te leren is onder andere een Maastrichts leesplankje ontwikkeld.

Hoewel de dichter Hendrik van Veldeke, een van de eerste schrijvers in een middeleeuwse variant van het Nederlands, uit de omgeving van Maastricht afkomstig was, is het gebruik van de Nederlandse taal in Maastricht nooit vanzelfsprekend geweest. Door de ligging van Maastricht nabij de grens van het Franse en Duitse taalgebied, werd tot eind 19e eeuw, met name door de welgestelden, veel gebruikgemaakt van het Frans, en in mindere mate van het Duits. Pas in het begin van de 20e eeuw werden de Franstalige opschriften in de Bonbonnière vervangen en werden er ook Nederlandstalige toneelstukken gespeeld. Belangrijke bijdragen aan de Nederlandse literatuur leverden de dichter Pierre Kemp en de neerlandicus Fernand Lodewick. De schrijfster Lulu Wang en de dichters Hans van de Waarsenburg en Wiel Kusters zijn in Maastricht woonachtig. Laatstgenoemde is tevens hoogleraar letterkunde aan de Universiteit Maastricht.

Door de toenemende mondialisering (in Maastricht is meer dan de helft van de studenten van buitenlandse afkomst) is de laatste jaren het gebruik van Engels sterk toegenomen. Het onderwijs aan de universiteit is vrijwel geheel Engelstalig. Ook de gemeente Maastricht richt zich steeds vaker in twee talen (Nederlands en Engels) tot haar burgers.

Muziek, theater en film

Maastricht telt meerdere theaters, waarvan het Theater aan het Vrijthof het belangrijkste is. Dit theater, gevestigd in en achter het Generaalshuis aan het Vrijthof, doet dienst als schouwburg en als concertzaal. De Bordenhal op Plein 1992 in Céramique is het vaste theater van Toneelgroep Maastricht. De Bonbonnière, het Pesthuys-theater, Intro in situ en AINSI zijn kleinere podia. De philharmonie zuidnederland, met standplaatsen in Eindhoven en Maastricht, is in 2013 ontstaan door een fusie van het Limburgs Symfonie Orkest en het Brabants Orkest. Het Johann Strauß Orchestra van André Rieu is wereldwijd bekend. Opera Zuid en het professionele kamerkoor Studium Chorale zijn beide gevestigd in Maastricht, maar treden ook buiten de stad en regio op. De Muziekgieterij is het centrum voor popmuziek in Maastricht, sinds 2013 gevestigd in de Timmerfabriek aan de Boschstraat. Maastricht kent een rijke historie aan popbands en in de jaren '90 een sterke hardcorescene (M-Town Hardcore) met bands als Backfire! en Right Direction die internationale bekendheid genoten.

In Maastricht zijn veel amateurgezelschappen actief op het gebied van muziek en theater. Een bekend mannenkoor is de Mastreechter Staar. De Cappella Sancti Servatii en het Basilicakoor zijn kerkelijke koren met een hoog niveau. De Mestreechter Operètte Vereiniging brengt sinds 1949 dialectvoorstellingen, die een groot publiek aanspreken. De Koninklijke Harmonie Ster van Maastricht is een fusieorkest, ontstaan uit één der oudste harmonieorkesten van Nederland (1825). Ook in de dorpen en wijken van Maastricht opereren harmonieën en zangverenigingen.

Het filmhuis Lumière Cinema en de bioscopen Euroscoop Maastricht en Pathé Maastricht (vanaf eind 2015) verzorgen het filmaanbod in de stad, terwijl ook de Euroscoop multiplex-bioscoop in Lanaken veel bezoekers trekt uit Maastricht en omgeving. Lumière verhuisde in 2016 naar de Timmerfabriek aan het Bassin, vlak bij de nieuwe locatie van Pathé aan de voet van het Eiffelgebouw.

Uitgaansleven

Vanwege haar toeristische functie telt de stad Maastricht een groot aantal cafés en restaurants, met belangrijke horecaconcentraties rond Vrijthof, met In den Ouden Vogelstruys uit 1730 als het naar verluidt oudste café van de stad, Markt, Onze Lieve Vrouweplein en Platielstraat/Sint Amorsplein. Een bekend biercafé is Take One en In den Moriaan is waarschijnlijk het kleinste café van Nederland. Van de grotere steden in Nederland heeft Maastricht de hoogste cafédichtheid.

Maastricht kent een aantal restaurants van hoog niveau en was lange tijd na Amsterdam de stad met de meeste Michelinsterren in Nederland. Alszodanig onderscheiden waren onder meer de restaurants Toine Hermsen en Au Coin des Bons Enfants. In 2017 beschikken alleen Tout à Fait en Château Neercanne over 1 en Beluga over 2 Michelinsterren. In Maastricht vindt ook de jaarlijkse presentatie van de befaamde Rode Gids van Michelin plaats.

Voor lhbt-ers zijn er het Sway Café aan de Markt en Café Rose van COC Limburg. Ook telt de stad ongeveer 15 coffeeshops, die echter vanwege het drugstoerisme ook overlast veroorzaken (zie onder Toerisme).

Evenementen

• Carnaval (februari/maart)
• TEFAF/The European Fine Art Fair, belangrijkste kunst- en antiekbeurs ter wereld (maart)
• Amstel Gold Race, start van wielerklassieker op de Markt in Maastricht (april)
• Dancetour Maastricht, muziek- en dancefestijn op de Markt (mei)
• Model United Nations (mei)
• KunstTour, open-atelierroute (mei)
• Sint-Servaaskermis (rond 13 mei)
• Heiligdomsvaart, uit de middeleeuwen daterend zevenjaarlijks feest (mei/juni; volgende: 2025)
• Reuzenstoet, vijfjaarlijkse parade van reuzenpoppen (juni; volgende: 2023)
• Fashionclash, internationale modemanifestatie (juni)
• Maastrichts Mooiste, hardloop- en wandelevenement (juni)
• Jeker Jazz, jazzfestival (juni/oktober)
• Ridderronde Maastricht, natourcriterium (2e woensdag na finish Tour de France)
• Vrijthofconcerten André Rieu (juli/augustus)
• Preuvenemint, culinair feest op het Vrijthof (augustus)
• INKOM, introductieweek Universiteit Maastricht (augustus)
• Het Parcours, opening culturele seizoen (augustus/september)
• Musica Sacra, festival religieuze muziek (september)
• Bruis, gratis popfestival (september)
• Flikkendag Maastricht (september)
• Nederlandse Dansdagen, moderne-dansfestival (oktober)
• 11e van de 11e, start carnavalsseizoen (11 november)
• Jumping Indoor Maastricht, paardensportevenement (november)
• Magisch Maastricht, kerstmarkt en lichtfestival (december/januari)
• In 1993, 2000 en 2015 werd de Roze Zaterdag in Maastricht gehouden

Carnaval

Zie Carnaval in Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een bijzondere vorm van carnavalsviering is het Maastrichtse carnaval. In het Maastrichtse carnaval wordt veel aandacht besteed aan de kostuums (pekskes) en aan het schminken van het gezicht. Een groot deel van het feest speelt zich in de buitenlucht af; het zogenaamde straatcarnaval. In 1840 werd de sociëteit Momus opgericht. Deze gaf het vanouds spontane volksfeest een meer georganiseerd karakter door naar Rijnlands voorbeeld zittingen en optochten (Boonte störrem) te houden. Momus ging in 1939 ter ziele, maar na de Tweede Wereldoorlog werd haar rol overgenomen door de carnavalsvereniging De Tempeleers.

Maastricht heeft eveneens een bijzondere traditie van eigen carnavalsmuziek. Na de oorlog stimuleerden De Tempeleers het gebruik van voor de gelegenheid geschreven vastelaovendsleedsjes. In een concours wordt jaarlijks het carnavalsliedje van het jaar verkozen. Zo is er in de afgelopen zeventig jaar een groot repertoire van Maastrichtse carnavalsliedjes ontstaan. Op straat werden deze liedjes aanvankelijk begeleid door accordeons en trompetten, vanaf de jaren zestig door dweilorkesten (Zaate Hermeniekes). Een tamelijk nieuw fenomeen in het Maastrichtse carnaval zijn de sambabands.

Religie en levensbeschouwing

Al sinds de vroege middeleeuwen kan Maastricht beschouwd worden als een christelijke stad. De patroonheilige is Sint-Servaas. Vooral in de eerste helft van de 20e eeuw voltrok zich in deze stad het "Rijke Roomse Leven". In de laatste vijftig jaar heeft zich een proces van secularisatie en ontkerkelijking voorgedaan, waardoor de dominantie van de Rooms-Katholieke Kerk (met name in onderwijs, politiek en maatschappelijk leven) sterk is verminderd. Door de diversificatie van de Maastrichtse bevolkingssamenstelling is ook het aantal niet-katholieke en niet-christelijke geloofsgemeenschappen toegenomen.

Zie ook Kerken in Maastricht

Rooms-katholieke kerk in Maastricht

Parochie-indeling

Alhoewel het aantal rooms-katholieken in Maastricht, zoals ook elders in Limburg, nog altijd sterk terugloopt, zijn er op dit moment (anno 2018) binnen de gemeente Maastricht nog 17 min of meer zelfstandige parochies met 23 parochiekerken. die alle deel uitmaken van het dekenaat Maastricht (dat daarnaast enkele parochies in de gemeente Meerssen omvat). Het dekenaat Maastricht is een van de 14 dekenaten van het bisdom Roermond en wordt geleid door deken John Dautzenberg.

Afgezien van de vier centrumparochies – die al sinds de Middeleeuwen bestaan – vallen/vielen de parochiegrenzen grotendeels samen met de wijkindeling van Maastricht (zie hierboven). Door de ontkerkelijking zijn sinds de jaren 1990 diverse parochiekerken gesloten en bestaande parochies gefuseerd. Dit proces lijkt nog niet afgerond. Om de toekomst van het katholicisme in Maastricht te waarborgen, zijn de bestaande parochies gebundeld in een aantal clusters, die samenwerken op het gebied van bestuur, financiën en inzet van pastoors en kapelaans. De parochie-indeling anno 2018 is als volgt:

• Parochie H. Servatius / H. Lambertus / H. Anna met als parochiekerken de Sint-Servaasbasiliek (tevens dekenaatskerk) en de Sint-Annakerk (de Sint-Lambertuskerk is niet meer als zodanig in gebruik);
• Parochie Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming met als parochiekerk de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek;
• Parochie H. Matthias / H. Hubertus met als parochiekerk de Sint-Matthiaskerk (de Sint-Hubertuskerk in Boschpoort is in 2009 aan de eredienst onttrokken);
• Parochie H. Martinus met de Sint-Martinuskerk in Wyck;
• Parochiecluster Maastricht-West, een samenvoeging van vijf voorheen zelfstandige parochies met thans nog twee parochiekerken: de H.-Hart-van-Jezuskerk in Oud-Caberg en de Vier Evangelistenkerk in Malberg (de OLV-van-Goede-Raadkerk in Malpertuis en de Christus-Hemelvaartkerk in Caberg zijn niet meer als zodanig in functie; de Sint-Christoffelkerk in Pottenberg is op de toren na gesloopt);
• Parochie Sint-Pieter met twee parochiekerken: de kerk van Sint-Pieter boven (in het dorp Sint Pieter) en de kerk van Sint-Pieter beneden (in het Villapark);
• Parochie H. Jozef / H. Theresia / Onbevlekt Hart van Maria met als parochiekerken de Sint-Jozefkerk in Belfort en de Sint-Theresiakerk in Biesland (de Onbevlekt Hart van Mariakerk in Mariaberg is in 2011 gesloten);
• Parochie San Salvator / H.H. Petrus en Paulus met San-Salvatorkerk in Daalhof en de Sint-Petrus-en-Pauluskerk te Wolder;
• Parochie H. Hart van Jezus / H. Joannes Bosco met als parochiekerk de Koepelkerk in Wyckerpoort-Zuid (de Don Boscokerk in Heugemerveld is in 2017 gesloten);
• Parochie H. Michaël (sinds 2015 onderdeel van het parochiecluster Heer-De Heeg-Heugem-Amby) met de Sint-Michaëlkerk in Heugem;
• Parochie Sint-Petrus' Banden / H.H. Monulfus & Gondulfus (sinds 2015 onderdeel van het parochiecluster Heer-De Heeg-Heugem-Amby) met als parochiekerken de Sint-Petrus' Bandenkerk te Heer en de Monulfus-en-Gondulfuskerk in De Heeg;
• Parochie H. Walburga (sinds 2015 onderdeel van het parochiecluster Heer-De Heeg-Heugem-Amby) met de Sint-Walburgakerk te Amby;
• Parochie H. Antonius van Padua met de Antonius van Paduakerk in Scharn;
• Parochie OLV van Lourdes / H. Guliëlmus / H. Familie met OLV-van-Lourdeskerk in Wittevrouwenveld (de kerk van de H. Familie in Wyckerpoort-Noord is in 1999 gesloopt; de Sint-Guliëlmuskerk in Wittevrouwenveld-Noord is in 2015 gesloten);
• Parochie H. Johannes de Doper / H. Antonius van Padua met als parochiekerk de Johannes de Doperkerk in Limmel (de Antonius van Paduakerk in Nazareth is op een kapel en de klokkentoren na gesloopt);
• Parochie H. Cornelius met als parochiekerk de Sint-Corneliuskerk in Borgharen;
• Parochie H. Martinus met de Sint-Martinuskerk in Itteren.

Daarnaast bestaat er in de kapel van verpleeghuis Vivre in Amby een RK parochie van de H. Geest (oosters-katholieke parochie met Byzantijnse liturgie).

Kloosters en gemeenschappen in Maastricht

Van het grote aantal kloosters in Maastricht (22 in de 17e eeuw) zijn er nog maar enkele over. De meeste zijn kloosterstichtingen uit de 19e of 20e eeuw.

• Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria (FIC), ook wel 'Broeders van Maastricht' (moederhuis: Beyart, Brusselsestraat, generalaat en communiteit Emmaus, Burg. Cortenstraat, communiteit Rooden Leeuw, Capucijnengang, en communiteit Aartshertogenplein);
• Liefdezusters van de Heilige Carolus Borromeus, ook wel 'Zusters Onder de Bogen' (moederhuis: Klooster van de Zusters Onder de Bogen aan het Sint Servaasklooster);
• Missiezusters van Sint-Petrus Claver (hoek Bouillonstraat - Sint Servaasklooster);
• Gemeenschap van de gekruisigde en verrezen Liefde, voortgekomen uit de Zusters van Sint Joseph (communauteit aan de Kommel);
• Zusters van het Arme Kind Jezus, wonen sinds 2012 in een deel van het klooster Beyart;
• Zusters Franciscanessen van Heythuizen (Kardinaal van Rossumplein; naast de Don Boscokerk);
• Zusters van de Voorzienigheid (Tongerseweg);
• Oratorianen, een geestelijke gemeenschap verbonden met de St.-Martinuskerk in Wyck.

Maastricht als bedevaartplaats

Maastricht was al in de Middeleeuwen een belangrijke bedevaartplaats. Ook heden ten dage spelen de vier zogenaamde stadsdevoties een belangrijke rol in het geloofsleven van veel Maastrichtenaren en bezoekers:

• De Sterre der Zee, verreweg de populairste Maria-devotie in Maastricht. Heel de dag door komen mensen naar de kapel van de Sterre der Zee, naast de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek, om te bidden en een kaars (een 'bougieke') op te steken;
• Sint-Servaas, bisschop van Tongeren en Maastricht. In de Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek bevinden zich onder andere de Noodkist, het borstbeeld van Sint-Servaas en tal van relieken (Servatiana) die aan de heilige herinneren. Tevens is er een Sint-Servaasbron en een Sint-Servaasfontein;
• De heilige Lambertus, bisschop van Maastricht; behalve talrijke relieken, beelden en andere afbeeldingen, is er een St.-Lambertuskerk en -kapel naar hem vernoemd;
• De Zwarte Christus van Wyck, in de St.-Martinuskerk in Wyck.

Eenmaal in de zeven jaar, tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht, worden de stadsdevoties in processie door de binnenstad gedragen. Naast de stadsdevoties worden ook andere heiligen vereerd, onder anderen de heiligen Monulfus en Gondulfus, de heilige Hubertus en O.L. Vrouw van Banneux.

Niet-rooms-katholieke kerkgenootschappen

Anno 2015 is het aantal niet-Rooms-katholieke religieuze groeperingen in Maastricht ongeveer even groot als het aantal katholieke parochies.

Oudkatholieke, orthodoxe en oriëntaalse kerkgenootschappen

• Oudkatholieke Kerk: maandelijkse diensten tot 2013 in de Lutherse kerk;
• Russisch-Orthodoxe Kerk (Griekse kalender): diensten in de kerk van de HH. Johannes Chrysostomos en Servatios (Sint-Maartenslaan);
• Orthodoxe Missie (juliaanse kalender): diensten in kerk van de H. Apostel Thomas (Einsteinstraat);
• Armeens-Apostolische Kerk: diensten in de Surp Karapetkerk ( Pottenberg).

Protestantse kerkgenootschappen

• Protestantse Gemeente Maas- en Heuvelland (PKN gemeente): wekelijkse kerkdiensten in de Sint-Janskerk;
• Remonstrantse Gemeente Zuid-Limburg: diensten in de Cellebroederskapel;
• Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt): wekelijkse kerkdiensten in de Waalse kerk samen met NGK;
• Nederlands Gereformeerde Kerk: wekelijkse kerkdiensten in de Waalse kerk samen met GKV;
• Waalse Kerkgemeenschap: maandelijkse kerkdiensten in de Waalse kerk;
• Molukse Evangelische Kerk: diensten in de Beth-elkerk (Godefridus van Heerstraat);
• Anglicaanse Kerk: All Saints Maastricht International Church, Engelstalige diensten om de twee weken in de voormalige parochieschool van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek (Stokstraat).

Evangelicale kerkgenootschappen

• Evangelische Gemeente Maastricht: diensten in kerkgebouw Brusselsepoort (Aesculaapstraat);
• Baptisten Gemeente Maastricht: diensten in de Don Bosco kerk in wijk Heugemerveld;
• Pinkstergemeente Maastricht: diensten in Immanuelkerk (Brusselseweg);
• Lighthouse Christengemeente: diensten in de voormalige Sint-Guliëlmuskerk;
• Christengemeente Nieuw Leven: diensten in wijkgebouw Belletsa (Heugemerveld);
• Evangelie Gemeente De Deur: diensten in gemeenschapshuis Limmel;
• Damascus Road International Church: Engelstalige diensten in MECC;
• Chinese Church 'Sending the Light': diensten in wijkverzamelgebouw Wyckerpoort (Old Hickoryplein).

Overige christelijke kerkgenootschappen

• Oecumenische Basisgroep Maastricht: diensten in Cellebroederskapel;
• Jehova's getuigen, diensten in Koninkrijkszaal (Peymeestersdreef).

Niet-christelijke religies

• Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (Joodse religie): diensten in Hoofdsynagoge (Bogaardenstraat-Capucijnengang);
• Marokkaanse Islamitische gemeenschap (islam): diensten in El Fath-moskee (Sint-Lucassingel);
• Turkse Islamitische gemeenschap (Islam): diensten in gebedsruimte Turks cultureel centrum Tevhid (Weustenraadstraat);
• Hare Krishna-beweging (Hindoeïsme): bijeenkomsten twee keer per maand, ISKCON-centrum Maastricht, André Severinweg.

Niet-religieuze levensbeschouwingen

In een pand aan de Heggenstraat zijn twee vrijmetselaarsloges gevestigd: La Persévérance (opgericht in 1753) en La Constance. (heropgericht in 2008). Het Humanistisch Verbond organiseert regelmatig bijeenkomsten en cursussen in het Toon Hermanshuis in Maastricht.

Politiek

College van burgemeester en wethouders

Voor de termijn 2014-2018 is in Maastricht een college van burgemeester en wethouders gevormd dat bestaat uit CDA, SPM, GroenLinks, D66, VVD en SP (26 van de 39 zetels). Het college telt zes wethouders, van elke partij één: Vivianne Heijnen (CDA), Jim Janssen (Seniorenpartij Maastricht), Gert-Jan Krabbendam (GroenLinks), Bert Jongen (D66), John Aarts (VVD) en Mara de Graaf-van Haasen (SP).

De burgemeester van Maastricht was tot het aftreden van Gerd Leers in 2010 altijd van CDA-huize. Met de benoeming van interim-burgemeester Jan Mans, kreeg Maastricht voor het eerst een burgemeester van PvdA-huize. Op 1 november 2010 werd de VVD'er Onno Hoes beëdigd als burgemeester. Hij is op 1 juli 2015 opgevolgd door de partijloze Annemarie Penn-te Strake.

Gemeenteraad

Vanaf 1982 is de Maastrichtse gemeenteraad als volgt samengesteld:

Gemeenteraadszetels
Partij	1982	1986	1990	1994	1998	2002	2006	2010	2014	2018
CDA	17	14	15	11	12	11	7(6)	7	5(7)	5
Senioren Partij Maastricht	-	1	2	5	4	3	3	5	6(6)	5
GroenLinks	2	1	2	3	3	5	5	4	4	5
D66	1	1	4	6	3	2	2	4	5	5
PvdA	11	18	13	9	10	8	13	7	5(3)	3
VVD	5	4	3	4	5	5	4(3)	4	3	3
SP	-	-	-	-	2	2	3	2	5	3(2)
TON/PVM	-	-	-	-	-	-	-	2	3(2)	3
M:OED	-	-	-	-	-	-	-	-	-	2
PVV	-	-	-	-	-	-	-	-	-	2
Sociaal Actieve Burgerpartij	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1
50PLUS	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1
LPM	-	-	-	-	-	-	(1)	1	1	1
Stadsbelangen Mestreech	-	-	-	-	-	3	2	2	1(0)	-
Christelijke Volkspartij	-	-	-	-	-	-	(1)	1	1	-
Overige	3	-	-	1	-	-	-	-	0(2)	0(1)
Totaal	39	39	39	39	39	39	39	39	39	39

• Noot 1: uitgegaan is van wat de partijen oorspronkelijk bij de verkiezingen aan zetels hebben verworven.
• Noot 2: een partij als GroenLinks bestond vroeger uit vier partijen (PSP, PPR, CPN en EVP) die later zijn samengegaan tot GroenLinks. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.
• Noot 3: Stadsbelangen Mestreech heette tot april 2003 Stadspartij Leefbaar Mestreech.
• Noot 4: Als gevolg van een breuk in de VVD is er sinds september 2006 een nieuwe partij gevormd door voormalig VVD-leden. Na een conflict binnen het CDA heeft raadslid Jan Hoen zich in 2008 afgesplitst van de CDA-fractie en heeft een eigen fractie gevormd. De gevolgen voor de zetelverdeling staan tussen haakjes.
• Noot 5: Op 21 november 2011 heeft de afdeling Maastricht van Trots op Nederland zich afgescheiden van de Landelijke partij/beweging TON. Dit was mede het gevolg van het feit dat Rita Verdonk niet langer actief was bij TON. Sinds 21 november 2011 gaat de voormalige Maastrichtse afdeling van TON verder als Partij Veilig Maastricht (PVM)
• Noot 6: in de periode 2014-2018 is het raadslid van Stadsbelangen Mestreech overgestapt naar de Seniorenpartij Maastricht, en zijn twee raadsleden (een van de Seniorenpartij Maastricht en een van Partij Veilig Maastricht) overgestapt naar het CDA. Daarnaast is bij de opvolging van een uittredend raadslid één raadslid de deelname aan de fractie van de PvdA ontzegd, en is één PvdA-raadslid uit de fractie gestapt, zodat er twee onafhankelijke fracties zijn ontstaan en de PvdA nog slechts uit drie zetels bestaat.
• Noot 7: in de periode 2018-2022 heeft één raadslid van SP de fractie verlaten en heeft een eigen fractie gevormd.

Stedenbanden

• Chengdu (China), sinds 2012
• El Rama (Nicaragua), sinds 1987
• Koblenz (Duitsland), sinds 1981

Economie

Bedrijvigheid

Maastricht ontwikkelde zich in de eerste helft van de 19e eeuw tot een vroege industriestad, parallel aan de ontwikkeling van de Waalse industriesteden. Vanaf 1830 kwam er de grootschalige glas- en aardewerkfabricage tot ontwikkeling; vanaf 1850 de papierfabricage en begin 20e eeuw de staal- en cementindustrie. Sphinx, Mosa, Kristalunie (later O-I Manufacturing), KNP (later Sappi), Thomas Regout en ENCI zijn bedrijven die op een lange traditie kunnen bogen. Het aantal werknemers in de industrie is vanaf de jaren zestig sterk teruggelopen. Om die reden werd meer ingezet op ontwikkeling van de kenniseconomie en dienstverlening. Dit resulteerde onder andere in de oprichting van de Universiteit Maastricht, het congres- en expositiecentrum MECC, de toename van het aantal hotels, restaurants en winkels, en de komst van bedrijven als Vodafone, diverse callcenters en een aantal Europese instituten. Het hoofdkantoor van parkeerbedrijf Q-Park is in Maastricht gevestigd. Een belangrijke werkgever in de hoofdstad van Limburg is de overheid (gemeente, Provincie Limburg, Euregio Maas-Rijn, justitie en Rijkswaterstaat). Maastricht telde anno 2012 zo'n 73.500 banen.

Toerisme

Maastricht is een toeristenstad en trekt jaarlijks ruim drie miljoen bezoekers, waarvan ongeveer tien procent minimaal één overnachting boeken. Om die reden zijn hotels, restaurants, cafés en winkels sterk vertegenwoordigd in de lokale economie. In de jaren 1990 vond er een sterke groei van het aantal toeristische overnachtingen plaats, waardoor het aantal hotelkamers in deze periode meer dan verdubbelde. Maastricht telde in 2012 50 hotels met gemiddeld 50 kamers (totaal 2.362 kamers) en ruim 800.000 hotelovernachtingen, waarmee de stad de vierde plaats innam in Nederland. In de periode 2010-17 groeide het aantal toeristische overnachtingen van 850.000 tot 1,2 miljoen, een stijging van 44%. De gemiddelde bezetting per hotelkamer is met 70% vrij laag.

Vanouds gerenommeerde hotels zijn Hotel de l'Empereur (tegenover het station), Hotel Du Casque (op het Vrijthof) en Hotel Derlon (op het Onze Lieve Vrouweplein). Een bijzonder hotel is gevestigd in kasteel Bethlehem in de wijk Limmel, als onderdeel van de Hotel Management School Maastricht. In 2005 opende het Kruisherenhotel in een middeleeuws klooster, het enige vijfsterrenhotel in Limburg. Hoewel de gemeente in 2009 een hotelstop afkondigde om overcapaciteit te voorkomen, is het aantal hotels daarna verder toegenomen. Opvallend is de groei in het Sphinx-Boschstraatkwartier; in 2017 en 2018 openden daar hotels in het historische Eiffelgebouw en de Refugie van Hocht. Een aantal grotere hotels is buiten het centrum gelegen, in Randwyck of langs de A2. Op de Dousberg bevindt zich een vakantiedorp met recreatiewoningen (in 2017 ruim 100.000 overnachtingen). Sinds 2005 is er geen camping meer in Maastricht.

Bij grote evenementen waarbij de Maastrichtse hotelcapaciteit onvoldoende is (zoals de André Rieu concerten en de TEFAF-kunstbeurs), kan worden uitgeweken naar Valkenburg, Aken en Luik. Maastricht is, na Amsterdam, de tweede congresstad van Nederland, alhoewel het aantal congressen de laatste jaren is teruggelopen.[wanneer?] Het MECC is een groot congres- en beurzencentrum in de wijk Randwyck. Enkele initiatieven die ten doel hadden het toerisme verder te stimuleren, zoals de vestiging van een mega-casino, een groot musicaltheater en een Hilton-hotel, zijn niet van de grond gekomen. De belangrijkste troeven zijn de monumentale Binnenstad, het gevarieerde winkelaanbod en het 'Bourgondische karakter' van de stad. Daarnaast blijven een bezoek aan de mergelgrotten van de Sint-Pietersberg, een boottochtje op de Maas en een rondrit door het nabije Mergelland populaire uitjes.

Anno 2018 leidt het sterk toegenomen toerisme tot discussie over de vraag of de economische voordelen opwegen tegen de nadelen. Zo maken bewoners van het Jekerkwartier zich zorgen over de leefbaarheid in hun wijk, waar steeds meer woningen worden geëxploiteerd als short-stay appartementen of Airbnb's. Een additioneel probleem vormt het drugstoerisme, dat in Maastricht tot veel politieke discussie leidde. De circa 15 Maastrichtse coffeeshops trokken rond 2000 veel klanten uit het nabije buitenland. Met name de straathandel door drugsrunners, die vaak plaatsvond in de omgeving van coffeeshops, leidde regelmatig tot overlast. Onder burgemeester Gerd Leers werd een plan ontwikkeld om de coffeeshops naar de stadsranden (o.a. nabij de Belgische grens) te verplaatsen, maar dit zogenaamde 'Plan Coffeecorners' bleek onuitvoerbaar. De invoering van de wietpas in 2012, waarop burgemeester Onno Hoes streng handhaafde, leek aanvankelijk weinig effect te hebben. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek bleek dat de door bewoners ervaren overlast tussen 2013 en 2016 bijna was gehalveerd. Daarmee stond Maastricht onder de Nederlandse gemeenten met meer dan 70.000 inwoners nog steeds op de tweede plaats, na Roosendaal. Een onderzoek van de Universiteit Maastricht toonde in 2018 eveneens aan dat de drugsoverlast sinds 2012 was afgenomen, maar dat tegelijkertijd, door bezuinigingen bij de politie, het zicht op criminele drugsnetwerken was verminderd.

Detailhandel

De Maastrichtse binnenstad heeft een ruim en gevarieerd winkelaanbod met relatief veel gespecialiseerde en exclusieve winkels. Het Maastrichtse kernwinkelcentrum trekt zowel bezoekers uit de omringende regio als uit andere delen van Nederland, België en Duitsland. De Grote en Kleine Staat zijn de populairste winkelstraten; de Stokstraat en de Maastrichter Smedenstraat de meer exclusieve. Een opvallende winkel is de boekhandel Dominicanen, gevestigd in de bijna 800 jaar oude Dominicanenkerk. Volgens de Britse krant The Guardian was dit in 2008 de mooiste boekhandel ter wereld. In het stadsdeel Wyck zijn relatief veel winkels te vinden die geen deel uitmaken van winkelketens. Het winkelaanbod werd omstreeks 2005 sterk uitgebreid met de komst van de winkelcentra Entre Deux en Mosae Forum. Van de andere kant is er, mede door het internetwinkelen, in sommige delen van het centrum leegstand, met name in de zgn. 'aanloopstraten'. De daling van het aantal winkels na circa 2007 is in Maastricht het hoogste geweest van alle grotere steden in Nederland (14%), maar nog steeds telt de stad per hoofd van de bevolking meer winkels dan welke stad dan ook (7 winkels per 1000 inwoners), met name op het gebied van mode en kleding.

Maastricht heeft twee reguliere weekmarkten en enkele gespecialiseerde markten. De reguliere markten worden gehouden op de Markt, rondom het stadhuis. De woensdagmarkt, vroeger 'kleine warenmarkt' genoemd, is een middelgrote markt. De vrijdagmarkt of 'grote warenmarkt', met ongeveer 400 kramen, is tot in de wijde omgeving van Maastricht bekend en trekt traditioneel veel Belgische kopers. Behalve op de Markt zelf staan er kramen in de Boschstraat (vismarkt), Mosae Forum (bloemenmarkt) en de Hoenderstraat (innovatieve concepten). Zowel op de Markt als op het Vrijthof staan permanent enkele marktkramen, waar men voor dagelijkse benodigdheden, vis en snoepwaren terechtkan. Verder is er op donderdag een markt van biologische levensmiddelen in de Stationsstraat in Wyck en een 'foodtruckmarkt' in de Boschstraat. In laatstgenoemde straat vindt elke zaterdag (en koopzondag) een antiek- en brocantemarkt plaats.

Communicatie

Verkeer en vervoer

Spoorwegen verbinden station Maastricht met het noorden (richting Sittard en Eindhoven), oosten (richting Valkenburg aan de Geul en Heerlen) en het zuiden (richting Visé (Wezet) en Luik). Na bestuurlijk overleg tussen de beide provincies Limburg werd eind 2004 besloten tot het opknappen van de oude spoorlijn tussen Maastricht en Lanaken (B). De lijn werd in 2011 weer in gebruik genomen voor goederenverkeer. In België bestonden vergevorderde plannen het andere deel van het tracé, tussen Lanaken en Hasselt op te nemen in een sneltramverbinding tussen Maastricht en Hasselt. Hierdoor zou tevens een snellere verbinding tussen Maastricht en Antwerpen ontstaan.

Sinds 2016 exploiteert Arriva een aantal stadsbuslijnen in Maastricht en directe omgeving (voorheen Stadsbus Maastricht en Veolia Transport).

De autosnelweg A2 verbindt Maastricht in noordelijke richting met Eindhoven en de Randstad en in zuidelijke richting met Luik, en de A79 verbindt Maastricht in oostelijke richting met Heerlen en in het verlengde daarvan - via de A76 - met Duitse steden als Aken, Keulen en het Ruhrgebied. Laatstgenoemde snelweg voert een tiental kilometers ten noorden van Maastricht in westelijke richting naar Antwerpen en Brussel. In december 2016 werd de Koning Willem-Alexandertunnel in de A2 in gebruik genomen. Tot die tijd moest het verkeer gebruik maken van de zogenaamde stadstraverse van de N2; deze was, door de aanwezigheid van gelijkvloerse kruisingen met verkeerslichten decennia lang een barrière voor het autoverkeer.

Enkele kilometers ten noorden van Maastricht, in de gemeente Beek, bevindt zich de luchthaven Maastricht Aachen Airport.

Media

In Maastricht zijn enkel lokale media gevestigd, zoals de huis-aan-huisbladen De Ster en Gezien (voorheen De Maaspost en De Trompetter). De radiozender Maastricht FM en de televisiezender TV Maastricht zijn beide in handen van RTV Maastricht. Provinciale media, zoals de dagbladen De Limburger en het Limburgs Dagblad, en de radio- en televisiezender L1 bieden eveneens veel lokale informatie. Uitgaansmogelijkheden worden wekelijks gepubliceerd in de cultuuragenda Week In Week Uit en op de website MaastrichtNet.

Onderwijs, welzijn en sport

Onderwijs

Maastricht is een echte studentenstad. Dit komt vooral door de aanwezigheid van de Universiteit Maastricht (UM), met 16.000 studenten (in 2011) de grootste onderwijsinstelling in Limburg. De in 1976 opgerichte universiteit is internationaal georiënteerd en scoort met de meeste opleidingen hoog in de diverse rankings. Aan de universiteit gelieerde opleidingen zijn het University College Maastricht en de Maastricht School of Management. Daarnaast is in Maastricht het postacademisch kunstinstituut Jan van Eyck Academie gevestigd.

De Zuyd Hogeschool, met vestigingen in drie Zuid-Limburgse steden, biedt diverse hbo-opleidingen in Maastricht, waaronder de Vertaalacademie Maastricht, de studie Oriëntaalse Talen en Communicatie, de Hotel Management School Maastricht, de Academie Verloskunde Maastricht, de Academie Beeldende Kunsten Maastricht, de Academie van Bouwkunst Maastricht, het Conservatorium Maastricht en de Toneelacademie Maastricht. Enkele van deze opleidingen genieten grote faam en trekken studenten uit het hele land en het nabije buitenland. In het Jekerkwartier zijn een aantal kunstopleidingen en universitaire instellingen gevestigd, zodat dit deel van het centrum zich heeft ontwikkeld tot een Maastrichts Quartier Latin. De medische opleidingen van zowel de Universiteit Maastricht als de Zuyd Hogeschool zijn gehuisvest op de campus Randwyck.

Middelbaar beroepsonderwijs wordt in Maastricht verzorgd door ROC Leeuwenborgh, dat vestigingen heeft in Scharn, op Maastricht Aachen Airport (vliegtuigonderhoudtechniek) en in Sittard-Geleen. Het Terra Nigra College is een school voor praktijkonderwijs en de Don Boscoschool biedt speciaal onderwijs aan.

Middelbare scholen zijn het Porta Mosana College (op twee locaties in Maastricht-Oost), het Sint-Maartenscollege (eveneens twee locaties in Maastricht-Oost), het Bonnefanten College (twee locaties in Maastricht-West), de Bernard Lievegoed School (vrijeschoolonderwijs; zelfstandig onderdeel van het Bonnefanten College) en het United World College Maastricht (internationale school; nieuwe campus nabij het Geusseltpark). In 2014 maakte de Maastrichtse afdeling van de Stichting Limburgs Voortgezet Onderwijs bekend dat door de teruglopende leerlingenaantallen bij de drie eerstgenoemde scholen een reorganisatie noodzakelijk is, waarbij een aantal vestigingen zullen sluiten. Sinds 2005 heeft het particuliere Luzac College een vestiging aan de Markt, waar versneld een middelbareschooldiploma kan worden behaald.

Gezondheidszorg

Een grootschalig onderzoek (de 'Maastricht Studie') toonde in 2015 aan dat de bevolking van Zuid-Limburg gemiddeld minder gezond is dan elders in Nederland. Met name hart- en vaatziekten en diabetes komen in deze regio vaker voor. Waarschijnlijk speelt het feit dat Limburgers gemiddeld minder bewegen en een minder gezond eetpatroon hebben ('Bourgondische leefwijze') daarin een rol. Door de vergrijzing in dit deel van Nederland, zijn er relatief veel ouderen, die relatief vaak gebruikmaken van zorginstellingen.

Maastricht heeft één groot ziekenhuis, het Maastricht UMC+ (voorheen het Academisch Ziekenhuis Maastricht). Het ziekenhuis komt voort uit Ziekenhuis Sint Annadal, dat in 1986 werd omgevormd tot academisch ziekenhuis. In 1990 werd het nieuwe gebouw in Randwyck in gebruik genomen, dat sindsdien verschillende malen is uitgebreid. Het ziekenhuis is onderdeel van een samenwerkingsverband met de medische en gezondheidsfaculteiten van de Universiteit Maastricht, de provincie Limburg en een aantal bedrijven. Het is de bedoeling dat deze Brightlands Maastricht Health Campus (niet te verwarren met de mislukte Campus Maastricht) in de toekomst voor een flinke toename van de werkgelegenheid op het gebied van gezondheidszorg en biowetenschappen zorgt.

Het psychiatrisch ziekenhuis Vijverdal in Scharn onderging tussen 2001 en 2007 een transformatie, waarbij de hoogbouw uit 1972 met gesloten afdelingen werd vervangen door paviljoenachtige gebouwen met een meer open structuur. Van 2006-2013 functioneerde de penitentiaire inrichting Overmaze in de wijk Limmel als penitentiair psychiatrisch centrum (onderdeel van De Rooyse Wissel). Sinds 2015 is hier een tijdelijk asielzoekerscentrum gevestigd.

Sport en recreatie

Zie Categorie:Sport in Maastricht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De sportparticipatie in Maastricht ligt al vele jaren onder het landelijk gemiddelde. Voor jongeren onder de 18 ligt dit juist hoger. In de Sportnota Mee(r)bewegen 2020 stelt de gemeente Maastricht zich ten doel het sporten in de stad te bevorderen (minimaal 65%, het landelijk gemiddelde). Tegelijkertijd zagen veel sportclubs door teruglopende ledentallen zich gedwongen te fuseren.

Het aantal sportterreinen, met name het aantal voetbalvelden, is in de afgelopen jaren afgenomen. De gemeente tracht de overgebleven accommodaties te bundelen in twee grote sportparken, Sportpark Geusselt en Sportpark West, en enkele kleinere. Het Sportpark Geusselt is onderdeel van het Geusseltpark, waar zich ook het voetbalstadion Geusselt en het nieuwe zwembad Geusseltbad bevinden. Recent is er onder andere een semi-waterveld (voor hockey) en het grootste multifunctionele kunstgrasveld van de Benelux gerealiseerd. Sportpark West ligt in het Van de Vennepark in Maastricht-West. Vlakbij bevindt zich het recreatiegebied Dousberg met onder andere een tennis- en squashcentrum en de 18-holes golfbaan van Golfclub Maastricht (deels op Belgisch grondgebied). Een andere golfbaan, Rijk van Margraten geheten, bevindt zich aan de oostkant van de stad grotendeels op grondgebied van de gemeente Eijsden-Margraten.

Maastricht telt vijf sporthallen (Belfort, Daalhof, Geusselt, De Heeg en Randwyck (de laatste bedoeld voor studenten van de Universiteit Maastricht). Maastricht telt twee Cruyff Courts en een zevental SPOTs (sportkooien). Skaters kunnen onder andere terecht in het Griendpark. Een sport die in de stad relatief veel beoefenaars kent, is petanque ('jeu de boules'). Op een 25-tal plaatsen in de stad bevinden zich jeu-de-boulesbanen en jaarlijks wordt op het Vrijthof een groot toernooi gehouden.

Bekende sportclubs in Maastricht zijn de voetbalclub MVV (uitkomend in de eerste divisie van de KNVB), de American footballclub Maastricht Wildcats (uitkomend in de Eerste Divisie Zuid van de AFBN) en de atletiekvereniging Atletiek Maastricht (met ondervereniging MSAV Uros). Kimbria is een bekende Maastrichtse zwemvereniging, tennisclub en basketbalclub (oorspronkelijk ook voetbal en atletiek). In Maastricht zijn diverse watersportverenigingen actief, waaronder de studentenroeivereniging M.S.R.V. Saurus met ruim 400 leden.

De Amstel Gold Race is een belangrijke wielerklassieker die elk jaar in april op de Markt in Maastricht van start gaat. Het meerdaagse hardloop- en wandelevenement Maastrichts Mooiste vindt jaarlijks in juni plaats; de ENCI-Bergloop in november. BPB Limburg Open is een vierdaags schaaktoernooi dat in het Pinksterweekend plaatsvindt. Enkele grote sportevenementen uit het verleden, het wielerevenement Zesdaagse van Maastricht en het paardensportevenement Jumping Indoor Maastricht, hebben om uiteenlopende redenen al enige jaren niet plaats kunnen vinden.

De omgeving van Maastricht, met onder andere de Sint-Pietersberg, het Jekerdal, het Buitengoed Geul & Maas en het Zuid-Limburgse Heuvelland, nodigt uit tot wandelen en fietsen, wat door velen wordt gedaan. Op de Sint-Pietersberg werd in 2018 een 18 km lange, grensoverschrijdende mountainbikeroute geopend. Ook het vele water rond de stad (onder andere de Maas, de Zuid-Willemsvaart, de Pietersplas en de voormalige ENCI-groeve) biedt recreatieve mogelijkheden.

Natuur en milieu

Ondanks het feit dat Maastricht een vrij compacte stad is met een woningdichtheid van 1071 woningen per km2, heeft de gemeente veel te bieden op het gebied van natuur en milieu. In 2018 stond de gemeente op de eerste plaats in Limburg (landelijk op de elfde plaats) wat betreft biodiversiteit. Amateurwaarnemers meldden via de website waarneming.nl dat in de gemeente 2.613 verschillende planten- en diersoorten zijn aangetroffen. Voorbeelden van zeldzame diersoorten die in Maastricht voorkomen, zijn de oehoe (in de ENCI-groeve) en de muurhagedis (onder andere in de Hoge en Lage Fronten). Van deze laatste soort (Podarcis muralis) is Maastricht de meest noordelijke autochtone populatie in Europa. Bij het recente herstel van spoorlijn 20 Hasselt - Maastricht, het omleggen van de aanlanding van de Noorderbrug en de aanleg van het Frontenpark is rekening gehouden met de aanwezigheid van de muurhagedis, de levendbarende hagedis en de hazelworm, onder andere door schanskorven aan te leggen.

De Sint-Pietersberg en het Jekerdal zijn wellicht de bekendste natuurgebieden in Maastricht. Bij de herinrichting van de ENCI-groeve is rekening gehouden met de spontane natuurontwikkeling in het gebied. Slechts een klein deel van de voormalige dagbouwgroeve is opengesteld voor publiek. In de ondergrondse gangenstelsels ("mergelgrotten") leven diverse soorten vleermuizen. Elders op de Sint-Pietersberg zijn door de eigenaar Natuurmonumenten landbouwpercelen omgevormd tot schrale kalkgraslanden, waar zeldzame planten als veldsalie, kalketrip en diverse soorten orchideeën, alsmede bijzondere vlindersoorten als het bruin blauwtje, het klaverblauwtje, de koninginnenpage en veldparelmoervlinder een kans krijgen. De kalkweides worden begraasd door een kudde mergellandschapen en landgeiten. Op sommige plaatsen zijn bomen gekapt om tot een grotere soortenrijkdom te komen. Het ENCI-bos is als natuurcompensatie aangeplant door de cementfabriek ENCI en groeit nog steeds. Op de oostelijke flank, vlak bij het dorp Sint Pieter, is een particulier landgoed ontstaan dat natuurontwikkeling combineert met ecologische wijnbouw. Ook op de zuidoostelijke helling van het Jekerdal zijn wijngaarden te vinden. Een deel van deze helling wordt in beslag genomen door het Cannerbos, een hellingbos waar onder andere dassen en steenmarters leven. Het riviertje de Jeker is begin 21e eeuw uitgediept om overstromingen te voorkomen. Daarbij zijn enkele vistrappen aangelegd om de visstand te verbeteren. Aansluitend op het Stadspark is het Jekerpark aangelegd, waarvoor enkele volkstuinen moesten wijken.

Het stroomgebied van de Maas heeft vanaf de jaren 1960 binnen de gemeentegrenzen van Maastricht grote veranderingen ondergaan. Enerzijds is er natuur opgeofferd voor de aanleg van jachthavens en de bouw van bruggen, woningen en kantoren (onder andere het Limburgs Gouvernement in Randwyck), anderzijds zijn ook hier landbouwgronden met eenzijdige beplanting omgevormd tot natuurgebieden. Een voorbeeld daarvan is de Kleine Weerd, ten zuiden van het Gouvernement. Aan de noordzijde van de stad is sinds 2008 het Project Grensmaas in uitvoering, waarbij hoogwaterbeveiliging hand in hand gaat met natuurontwikkeling. De kosten worden voor een groot deel gedekt door grootschalige grindwinning. Bij Borgharen en Itteren is de grindwinning inmiddels beëindigd en is een groot natuurgebied ontstaan, waar gallowayrunderen en konikspaarden voor de begrazing zorgen. Naar verwachting worden de werkzaamheden op het Bosschereiland in 2019 afgerond.

Ook op kleinere schaal vinden natuurontwikkeling en natuureducatie plaats. Zo zijn in het Jekerpark door het Centrum voor Natuur- en Milieu Educatie natuurtuinen aangelegd en heeft een kunstenaar een ecotoren gebouwd. Op het terrein van de voormalige Tapijnkazerne en elders in de stad vinden experimenten met stadslandbouw plaats. Ook voor het nieuwe Frontenpark bestaan dergelijke plannen. Diverse landgoederen in het Buitengoed Geul & Maas leggen zich toe op ecologische en streekgebonden land- en tuinbouw.

De gemeente Maastricht heeft zich in 2016 ten doel gesteld in 2030 klimaatneutraal te zijn, door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen of te compenseren. Naast het afsluiten van convenanten ("Maastrichts Energie Akkoord") met bedrijven en instellingen, wil de gemeente ook zelf het goede voorbeeld geven. Zo maakt het Stadhuis van Maastricht gebruik van restwarmte van de Sappi-papierfabriek en wordt het afval in de stad zoveel mogelijk gescheiden ingezameld voor hergebruik. Verder tracht de gemeente het fietsen te stimuleren door de aanleg van een fietsgarage bij station Maastricht en fietsenstallingen elders. De stadsbussen zullen op den duur elektrisch worden en ook het gebruik van elektrische auto's wordt gestimuleerd. In 2018 besloot het gemeentebestuur om in het Lanakerveld 32 hectare te reserveren voor de plaatsing van zonnepanelen. In de directe omgeving staan op Belgisch grondgebied al enkele windturbines.

Bekende inwoners van Maastricht

Zie Lijst van Maastrichtenaren voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Varia

• Het geologisch tijdperk Maastrichtien is naar Maastricht genoemd. Het is de laatste tijdsnede in het Laat-Krijt en duurde van ca. 72 tot 66 miljoen jaar geleden.
• De Formatie van Maastricht is de correcte benaming van de 30-90 m dikke laag krijtgesteente, die meestal wordt aangeduid als Limburgse mergel.
• Het Maastrichter getijdenboek is een verlucht getijdenboek uit de 14e eeuw, waarvan niet vaststaat dat het in Maastricht tot stand gekomen is, of iets met Maastricht te maken heeft.

• Maastricht wordt als enige stad genoemd in het Wilhelmus.
• Het Maastrichts volkslied is het slotkoor uit de komische opera Trijn de Begijn van Alfons Olterdissen.
• Maastrichts zilver, Maastrichtse pistolen, Maastrichts aardewerk en Maastrichts glaswerk zijn producten van kunstnijverheid, die als verzamelobjecten gelden.
• In veel landen wordt de Engelse term Maastricht criteria (of een vertaling daarvan) gebruikt voor de in het Verdrag van Maastricht (1992) afgesproken convergentiecriteria voor het toetreden tot de eurozone.
• In het Verenigd Koninkrijk verwijst de term Maastricht rebels naar de conservatieve tegenstanders van premier John Major in de periode 1992–1997.
• De Maastricht Guidelines on Violations of Economic, Social and Cultural Rights zijn een aantal richtlijnen over de schending van mensenrechten die in 1997 in Maastricht werden opgesteld en in 2000 door het VN-comité voor economische, sociale en culturele rechten werden geaccepteerd als VN-document E/C.12/2000/13.
• Sinds 2007 is Maastricht de locatie van de televisiepolitieserie Flikken Maastricht.

Zie ook

• Maastricht van A tot Z

Externe links

• Officiële website
• De monumenten in de gemeente Maastricht - dbnl.org

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

	Gemeenten in de provincie Limburg

50°50′59″N, 5°41′35″E