Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zelfbeheersing
Zelfbeheersing oftewel jezelf beheersen is dat iemand zijn eigen driften en hartstochten in toom kan houden, oftewel niet z'n gang laat gaan.
Drift is afkomstig van het werkwoord drijven, van iets ergens naar toe drijven, in dit geval op een stroming of beweging gelijkend. Bekende driften zijn die vanwege de paringsdrang en die vanwege de angst voor de dood (het voorkomen daarvan), en worden paringsdrift en doodsdrift genoemd. Driften willen hoe dan ook hun weg gaan, en kunnen alleen afgeremd of gestopt worden door de rede, welke dan weer met kennis van doen heeft. Wanneer iemand wél de kennis heeft, maar tóch een sterkere drift of hartstocht heeft, dan heeft diegene geen zelfbeheersing.
Seksualiteit
Zoals besproken is de paringsdrift bij mensen (en dieren) een natuurlijke eigenschap. Onder dieren zijn er vaak bijbehorende paringsrituelen (bijvoorbeeld paringsdans), waarna er vervolgens gewoon gepaard wordt, zonder weerhoudingen (of de mens moet het voorkomen). Bij mensen ligt het echter een stuk complexer, vanwege alleen al het gevoelsleven, maar wat zich wel resulteert in bepaalde normen en waarden betreffend seksualiteit. Wat ook vaker in de natuur terug te zien is, is dat de mannelijke dieren (en dus mensen) vaker achter de vrouwelijke dieren (en dus mensen) aan zitten, oftewel bij mensen een toenadering doen (versierpoging). Jammerlijk (eigenlijk verschrikkelijk dat het zo is) zijn er ook, meestal mannelijke mensen, die hun zelfbeheersing totaal verliezen, en zich aan een misdaad als verkrachting schuldig maken. In bepaalde landen in Afrika gebruiken strijdende partijen verkrachting zelfs als strijdmiddel, wat uiteraard voor de betrokken vrouwen een traumatische ervaring is (nogsteeds). Hoe erg ook, het blijft daarbij een recht en genoegdoening om de schuldige te kunnen aanklagen en te laten berechten.
Geweld
Mensen (vaker mannelijk) kunnen zich gewelddadig uiten tegenover anderen, wat voortgedreven wordt door driftigheid (drift) en overgaat in gewelddadigheid. Ook bij persoonlijke relaties wil men nogal eens de zelfbeheersing verliezen. Vluchtende (weglopende) vrouwen worden dan wel opgevangen in blijf-van-mijn-lijf-huizen, om zo van hun gewelddadige partner af te komen. Degene die gewelddadig is, kan eventueel via de rechter een straatverbod opgelegd krijgen. Helaas komen ook sommige kinderen niet onder geweld uit, zoals ook het geval is bij kindermishandeling, wat al het geval is bij een corrigerende tik. Verder kan iemand zich ook afreageren op voorwerpen in zijn omgeving, door met dingen te gaan gooien of ergens tegen aan te slaan of te schoppen, of dus juist níet. Ook bij driftigheid is het dus een goede zaak om het verstand te laten spreken én beslissen (NEE te zeggen, oftewel iets "niet doen"), wat tegen het eigen gevoel in kan druisen. Voor meerdere vormen van geweldplegingen zijn straffen ingesteld.
Sociale omgang
Bij bepaalde omgangsnormen kan het ook van belang, danwel gewenst zijn dat bepaalde uitingen achterwege blijven. Het betreft hierbij meestal de ethiek. Dit kan gedrag zijn, wat niet aanvaard wordt, zoals vandalisme, en waar dus de zelfbeheersing verloren is, als het ook is bij iemand die bijvoorbeeld de Hitlergroet brengt of hakenkruizen gebruikt. Bij dit laatste voorbeeld komt het ook aan op de vrijheid van meningsuiting, waar mensen, vanwege het kwetsen van anderen, zich in moeten houden en dus zelfbeheersing moeten tonen. Iemand die wat dat betreft geen blad voor de mond neemt, is de politicus Geert Wilders (anno 2009). Ook wordt bij schelden en vloeken geacht de zelfbeheersing te behouden. Ook aan gedrag en andere uitingen zijn grenzen gesteld door wetgeving. Een niet-strafbaar gebeuren is roddelen, maar waarbij desondanks wél geacht wordt dat men de zelfbeheersing behoudt.
Voedsel
Menig iemand (vooral ook in de VS) heeft moeite om z'n eetdriften te beheersen, en heeft van het eten een probleem gemaakt of verkregen (ziekte, medicijnen).Ook hierbij komt het op de wil aan, die bij de ene sterker is dan bij de andere. Hetzelfde geldt voor het nuttigen van alcoholische drank, waarbij het ook op zelfbeheersing aan komt. Zo is er de Bob (bewust onbeschonken bestuurder), maar ook alcoholisten, en beide hebben respectievelijk wél en níet hun zelfbeheersing getoond. Dergelijke driften hebben veelal een erfelijke aanleg. Menig fabrikant van afslankmiddellen spelen middels o.a. TV-reclame's op de gemoederen van deze mensen in, door hun zwakke zelfbeheersing te benadrukken. Veelal werken die middelen niet.
Drugs
Bij mensen die gevoelig zijn voor het nemen van drugs (er aan beginnen, danwel er vanaf blijven), hebben evenals bij eet- of drinkproblemen, meestal een erfelijke aanleg, wat door de voorkeur die ze hebben, een obstakel is om te overwinnen, waarbij vaak hulp nodig is. Dat is vervolgens veelal ook een obstakel. Hoe moeilijk of gemakkelijk het ook gaat, meestal betreft het de zelfbeheersing. Voor softdrugs geldt een gedoogbeleid, en harddrugs zijn bij wet verboden.
Criminaliteit
Vaak al op redelijk jonge leeftijd beginnen sommige jongeren zich te begeven op het criminele pad, en beginnen bijvoorbeeld te stelen, of anderzijds strafbare handelingen. Veelal worden ze overgehaald met aanlokkelijkheden, zoals het verkrijgen van veel geld of een hogere status (aanzien). Juist dán is het zaak "een rechte rug te houden", en dus ondanks de "schijnbare vooruitgang", "voet bij stuk te houden".
Een veelzeggende uitdrukking is : "Eerlijkheid duurt het langst".
Financiëel
Naar wat een ieder besteden kan, wordt er meestal ook uitgegeven. Een spreekwoord indeze is : "Wie het breed heeft, laat het breed hangen". Er zijn mensen die (figuurlijk) een gat in de handen hebben, en waarbij het geld in de zak brandt (ziekelijk geld uitgeven). Dezen worden koopziek genoemd, en hebben wat kopen aangaat geen zelfbeheersing. Bekend is het gegeven dat menig vrouw zichzelf vaak ook niet kan bedwingen aangaande inkopen doen (shoppen). Creditcards bespoedigen dat geheel. Echter zijn er ook mensen die juist hun zelfbeheersing bewaren, qua financiën, zoals gierige mensen (vreks). Deze komen dan ook zelden in de financiële problemen terecht, wat voor zeer veel andere mensen mogelijk juist wél tot realiteit geworden is. Bij ontstane schulden kan iemand schuldsanering aanvragen, waarop er vervolgens wederom om zelfbeheersing wordt verzocht (budgetbeheer).
Oudheid
- Aristoteles schrijft in zijn Ethica Nicomachea;
"Gebrek aan zelfbeheersing is het niet in staat zijn te doen waarvan men weet dat het goed is."; "Het onder invloed zijn van emoties "tegen beter weten in" handelen, is een teken van een zwakke wil"; "Een gebrek aan zelfbeheersing is een ondeugd, daar staat tegenover dat zelfbeheersing een deugd is welke met kennis samenvalt".
- Socrates zei : "dat de mens als het ware gedetermineerd is met de kennis van de deugd, het Socratisch determinisme".
Trivia
Zelfbeheersing wordt wel verward met standvastigheid (wat ook anderssoortige kwesties betreft) en uithoudingsvermogen, wat het volhouden van een bepaald iets betekent, en zelfbeheersing dus om iets niet te doen.