Gevoel

Zie ook : feeling (het/de aanvoelen, intuïtie, begrijpen van/over iets).

---

Gevoel is een innerlijke (positieve of negatieve) beleving van een bepaalde gebeurtenis . Dit kan een specifieke externe prikkel uit de omgeving zijn, maar ook een interne gebeurtenis zoals een gedachte of een beeld dat wij in ons oproepen. Een gevoel kan echter ook spontaan optreden, zoals bij een bepaalde stemming. Men voelt zich dan bijvoorbeeld opgewekt of neerslachtig zonder een duidelijk aanwijsbare aanleiding of invloed van buitenaf. Sommige gevoelens kunnen een gevolg zijn van stoornissen in de hersenfuncties, zoals bij ernstige vormen van depressiviteit of sterke stemmingsstoornissen. Gevoel in psychologische zin (zoals hier omschreven) moet worden onderscheiden van gevoel als de zintuiglijke vorm van waarnemen (tastzin, pijnzin of temperatuurzin).

Emotie en gevoel

Hoewel in het dagelijks spraakgebruik onder gevoel en emotie vaak hetzelfde wordt verstaan, blijkt uit biopsychologisch onderzoek dat het toch zinvol is deze begrippen van elkaar te onderscheiden :

• Emotie - Emoties in biologische zin zijn affectieve reacties die worden gereguleerd door het limbisch systeem in de hersenen. Een emotie wordt meestal voorafgegaan door een bepaald gevoel, en wordt daarom vaak een uiting van gevoelens genoemd. Prikkeling van dit systeem van gevoelens geeft aanleiding tot allerlei fysiologische reacties, zoals een verandering in gelaatsexpressie, autonome reacties zoals een verhoging van de hartslag, trillen van de stem, knipperen van de ogen, trillen van handen of benen e.d. Niet alleen bij mensen maar ook bij dieren kunnen dit soort reacties optreden, bijvoorbeeld na een positieve (beloning) of negatieve (straf) gebeurtenis. Dergelijke prikkels worden ook wel bekrachtigers (in het Engels: reinforcers) genoemd. De reacties op deze prikkels hoeven niet altijd gepaard te gaan met gevoel: d.w.z. een bewuste beleving.

• Gevoel - Een gevoel is een innerlijke ervaring, die het direct het gevolg is van een denkproces of waarneming. Vermoedelijk treden gevoelens (volgens deze definitie) vooral op bij mensen, omdat zij beschikken over een sterk ontwikkelde prefrontale cortex. Dit gebied in de hersenen lijkt vooral een rol te spelen bij de bewuste beleving van prikkels uit de omgeving, waaronder dus ook affectieve prikkels. Men vermoedt dat hierbij een circuit in de hersenen betrokken is, dat loopt van limbisch systeem naar de prefrontale cortex.

Gevoel en lichamelijke reactie

Gevoelens gaan soms gepaard met lichamelijke reacties, zoals zweten of een versnelde hartslag bij angst. Volgens sommige theorieën, zoals de James-Langetheorie, is het zelfs zo dat gevoelens niets anders zijn dan de bewustwording van lichamelijke reacties. Hieraan is het bekende gezegde ontleend: wij zijn verdrietig omdat wij huilen. Het eerder genoemde voorbeeld van de schrikreactie lijkt goed aan te sluiten bij deze theorie. Er zijn echter ook lichamelijke reacties de helemaal geen emotionele beleving oproepen, zoals een hartslagversnelling na lichamelijke inspanning. Meer waarschijnlijk is daarom dat het gevoel en de lichamelijke reactie beide een gevolg zijn van een interne verwerking in de hersenen van de emotionele prikkel. Dit proces wordt ook wel evaluatie of (in het Engels) appraisal genoemd. Vermoedelijk spelen hierbij specifieke structuren in het limbisch systeem zoals de amygdala een centrale rol. Uiteraard wekken het gevoel bij seksualiteit ook lichamelijke reacties op, zoals het stijf worden van tepels.

Sekseverschillen

Op biologische gronden hanteren mannen minder gevoelens binnen het denken dan vrouwen. Vrouwen zijn in het algemeen emotioneler, d.w.z. sterker op affectieve prikkels gericht dan mannen. Er zijn ook culturele vooroordelen en veronderstellingen op dit gebied. Deze hebben ook effect op het omgaan met vrouwelijke en mannelijke aspecten van het omgaan met gevoel en verstand. Biologische en culturele factoren bepalen uiteindelijk ook welke gevoelens worden geuit (emotie) en welke (relatief) verborgen blijven.

Belemmering van gevoelens

Gevoelens kunnen bewust tegengehouden, belemmerd worden, omdat men ze om de een of andere reden niet wil ervaren. Zo is bijvoorbeeld de situatie of het tijdstip ongelegen om de gevoelens te verwerken, wat meestal ook het uiten van bepaalde emoties betekent. Gevoelens worden dan 'geblokkeerd', omdat men met die gevoelens (nog) niet kan omgaan en er geen gevolg aan wil geven). Deze gevoeligheden kunnen innerlijke pijn, verdriet, angst of mogelijk woede teweegbrengen, bijvoorbeeld door slechte of traumatische ervaring.

Het uiten van gevoelens is cultuurgebonden en opvattingen over het tonen van gevoelens kunnen binnen eenzelfde cultuur evolueren. Of gevoelens getoond worden hangt er dus van af hoe de omgeving erop zou kunnen reageren.

Een psychologische opvatting, waarmee met name Sigmund Freud verbonden is, stelt dat het krampachtig verdoezelen of ontkennen van gevoelens niet leidt tot het verdwijnen van die gevoelens, maar dat ze onbewust worden. Men kan aan de mimiek van mensen afleiden (herkennen) hoe het innerlijk verloopt (zonder expressie en gesloten of mét expressie en open).