Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Biologie
Biologie (uit het Grieks: βιος: leven en λογος: woord) is de leer van levende wezens, levensvormen en levensverschijnselen. Ze wordt gerekend tot de exacte wetenschappen.
De term biologie is afkomstig uit het (wetenschappelijke) Latijn, van het woord Biologia. Dit is weer door de wetenschappers geconstrueerd uit twee Oudgriekse woorden, namelijk bios en logos. Bios betekent: het leven. Logos betekent: geleerd (lett. "woord"). Het woord biologie zou voor het eerst gebruikt zijn door de bekende evolutionist Jean-Baptiste de Lamarck en de Duitse arts annex wetenschapper Gottfried Treviranus in het begin van de negentiende eeuw.
Zie ook: Biologie is ook een schoolvak dat op middelbare scholen in België en Nederland gegeven wordt, zie Biologie (schoolvak)
Grondslagen
In de 19e eeuw zijn de grondslagen van de biologie geformuleerd:
- De celtheorie volgens welke alle levende wezens gemeenschappelijk hebben dat ze uit één of meer cellen bestaan en dat nieuw leven uitsluitend kan ontstaan uit bestaand leven: omnis cellula ex cellula. In die tijd waren virussen nog niet bekend. Virussen worden in het algemeen niet beschouwd als levend, maar de studie van virussen valt wel onder biologie.
- De evolutietheorie – volgens welke alle (op aarde) levende organismen ontstaan zijn uit dezelfde oorsprong. In de 20e eeuw werd dit bevestigd doordat duidelijk werd dat de genetische code (de vertaling van tripletten naar een aminozuur) voor alle organismen vrijwel identiek is.
- De materialistische verklaring van leven. Voor die tijd werd leven als iets gezien dat niet materialistisch verklaard kon worden (vitalisme). Door ontwikkelingen in de fysica en chemie werd verklaring van leven mogelijk zonder de veronderstelling van een geheimzinnige levenskracht, de vis vitalis.
Voor die tijd was biologie een beschrijvende wetenschap, die zich vooral bezighield met het beschrijven en de classificatie van soorten (taxonomie). Dit beeld van de biologie leeft nog steeds: een wetenschap die zich bezighoudt met het gedrag, het leefgebied, het verspreidingsgebied en de ecologie van soorten.
Biologie is in de eerste plaats een op zichzelf staande wetenschap, die zich momenteel in de wetenschappelijke frontlinie bevindt. In de algemene biologie (structurele biologie) worden die principes bestudeerd in biologie die daar algemeen zijn (o.a. alle levende wezens bestaan uit cellen; geslachtelijke voortplanting (recombinatie); symbiose; fotosynthese; centriolen; porfyrines; ATP; symmetrie enz.). Op die manier wordt een structureel geheel gevormd dat de biologie tot een zelfstandige wetenschap fundeert. Bovendien werpt deze benadering een nieuw licht op de evolutietheorie en het ontstaan van het leven. Een bijkomend voordeel is dat men op die manier een overzicht kan behouden over het hele biologieveld, dat een stevig oerwoud geworden is.
Het vakgebied van de biologie heeft grensgebieden met chemie (biochemie en moleculaire biologie), fysica (biofysica), geologie (paleontologie), medicijnen (medische biologie), wiskunde (theoretische biologie) en psychologie (neurobiologie & psychobiologie).
Deelgebieden
De biologie kent veel deelgebieden, die op verschillende manieren kunnen worden ingedeeld.
Een veelgebruikte indeling is op organisatieniveau (waarbij sommige specialisaties zich op meerdere niveaus kunnen richten):
- op moleculair niveau (submicroscopisch): Biochemie, Bio-informatica, Moleculaire biologie en Moleculaire genetica
- op celniveau (microscopisch): Celbiologie (Cytologie, Microfysiologie)
- op het niveau van weefsels: Histologie, Neurobiologie (Microfysiologie)
- op het niveau van stelsels en organen (macroscopisch): Fysiologie (Macrofysiologie), Endocrinologie, Morfologie, Anatomie, Biofysica ...
- op het niveau van individuen: Macrofysiologie, Morfologie, Anatomie
- op het niveau van populaties: Populatiebiologie, Ethologie, Populatie ecologie, Populatiebiologie
- op het niveau van soorten: Systematiek, Taxonomie, Evolutiebiologie, Morfologie, Autecologie, Biogeografie
- op het niveau van ecosystemen: Landschapsecologie, Synecologie, Synsystematiek, Syntaxonomie, Vegetatiekunde, Milieubiologie
Een andere indeling is taxonomisch:
- virussen: Virologie
- microscopische organismen: Microbiologie
- planten: Plantkunde, en specialisaties daarvan als Algologie (ook wel Fycologie), Bryologie (mossen), Pteridologie (varens) ...
- schimmels: Mycologie (schimmels), Lichenologie (korstmossen) ...
- dieren: Zoölogie, en specialisaties daarvan als Ornithologie (vogels), Herpetologie (reptielen), Entomologie (insecten), Malacologie (schelpdieren) ...
- mens: Milieukunde
Een indeling op processen:
- erfelijkheid: Genetica
- ontwikkeling: Ontwikkelingsbiologie
- evolutionair historisch: Paleontologie
- ziekte en gezondheid: Immunologie, Epidemiologie, Fytopathologie (Plantenziektenkunde), Toxicologie
Een ecologische indeling:
- water: Hydrobiologie of Aquatische biologie, Mariene biologie
- land: Terrestrische ecologie
Een indeling op methode:
- wiskundig: Mathematische biologie
En (niet altijd even serieus genomen):
- Astrobiologie (ook xenobiologie of exobiologie genaamd), de studie van (nog hypothetisch) buitenaards leven.
- Cryptozoölogie, de studie van nog niet wetenschappelijk ontdekte of niet bestaande diersoorten.