Prijs (betaling)

De prijs van een goed of dienst is het geldbedrag dat voor dat goed of die dienst moet worden betaald om het in bezit te krijgen.

De betaling van een prijs vormt in het burgerlijk recht één van de verbintenissen die ontstaan uit een koopovereenkomst, maar ook uit andere overeenkomsten, zoals huur, aanneming en dergelijke. In een dergelijke door twee partijen gesloten overeenkomst zegt de ene partij iets te zullen leveren, iets te zullen doen of iets niet te zullen doen, en de andere partij belooft daarvoor te zullen betalen. Men voldoet aan zijn verbintenis door te betalen, vandaar het woord voldaan, dat kan geschreven worden op een betaalde factuur.

Betaling is dus zeer nadrukkelijk geen constitutieve eis voor het tot stand komen van de overeenkomst zelf. Ook is het is principe geen voorwaarde voor de overgang van de eigendom, tenzij partijen nadrukkelijk anders hebben afgesproken (bijvoorbeeld een eigendomsvoorbehoud).

Geld

Tegenwoordig wordt de prijs van een product gewoonlijk uitgedrukt in een bedrag aan geld van een bepaalde valuta, bijvoorbeeld in euro's of dollars. Voordat het geld gangbaar werd, werden er andere goederen als betaalmiddel gebruikt, bijvoorbeeld goud of zilver. In de Romeinse tijd werd zout wel als betaalmiddel gebruikt. Wanneer men het vertrouwen in een munteenheid verliest, bijvoorbeeld in 1923 in Duitsland gebeurde, eisen verkopers soms betaling in natura.

Prijsvorming

Onderhandeling

De prijs van goederen komt in principe tot stand door onderhandeling. Dit gaat als volgt:

1. Een koper, bijvoorbeeld een veeboer die een koe wil kopen, doet een bod. Dat wil zeggen, hij zegt: "Ik wil 1000 euro voor deze koe betalen".
2. De verkoper doet een tegenbod; hij zegt bijvoorbeeld: "Ik wil er 1100 euro voor hebben".
3. Vervolgens is de koper weer aan zet en hij biedt iets meer.

En zo gaat het een tijdje door, tot ze het eens worden, of besluiten dat de koop niet door gaat.

Op dezelfde wijze gaan de onderhandelingen tussen de koper en verkoper van een huis.

Vaste prijzen

Het onderhandelen is een tijdrovende procedure. Daarom worden de meeste prijzen vastgesteld zonder dat er onderhandelingen gevoerd worden. Bijvoorbeeld, een winkel hanteert gewoonlijk vaste prijzen. De consument heeft dan de keuze om het product in die winkel te kopen of verder te zoeken in andere winkels.

In de praktijk is er een tussenvorm van vaste prijzen en onderhandelde prijzen. Dan worden er vaste prijzen gevraagd, maar de klant kan proberen korting te krijgen door af te dingen.

Markt

Om het proces van prijsvorming te versoepelen worden producten wel verhandeld op een markt. Dit kan een gewone markt zijn, met kraampjes op een marktplein, maar ook een denkbeeldige markt, die bestaat uit al het aanbod en de vraag van een groep vergelijkbare producten, bijvoorbeeld op het Internet. Het doel van een markt is om aanbieders en gebruikers van producten bij elkaar te brengen, zodat ze kwaliteit en prijs gemakkelijker kunnen vergelijken waardoor de handel bevorderd wordt.

Landbouwproducten worden ingedeeld in standaardkwaliteitsklassen, zodat ook hier een standaardprijs van kan worden vastgesteld. Zo kunnen op NOS teletekst pagina 549 de koersen van aardappelen, peen, uien en tarwe van dag tot dag worden gevolgd.

Koers

Als producten 100% vergelijkbaar en uitwisselbaar zijn, zoals bij aandelen, komt er ook maar één prijs tot stand. Als iemand 10 fietsen heeft, kunnen die meer of minder waard zijn dan 10 andere fietsen. Als iemand echter 10 aandelen Shell heeft, zijn die precies evenveel waard als 10 andere aandelen Shell, van hetzelfde type. Een dergelijke prijs heet een koers. Koersen kunnen per dag, uur of minuut variëren en worden via de pers bekend gemaakt.

Veiling

Bij een veiling kunnen een groot aantal potentiële kopers bieden op een product.

Offerte

Bij eenmalige klussen, zoals het bouwen van een huis, het aanleggen van een weg, of het uitvoeren van een verhuizing, vindt de prijsvorming vaak plaats door middel van offertes. De klant vraagt een of meer aanbieders om een offerte te doen. De offerte is een papier waarin precies staat wat de aanbieder zal doen en tegen welke prijs. Vervolgens kan de klant een van de offertes accepteren. Vaak zal de klant de offerte met de laagste prijs kiezen, maar dat hoeft niet.

Monopolie, oligopolie en kartel

In de kapitalistische benadering van de markteconomie wordt uitgegaan van vrije concurrentie. Dan doet de markt zijn werk en worden de prijzen in vrije onderhandeling tussen koper en verkoper vastgesteld. Aan een dergelijk ideaalbeeld van de markt wordt vaak niet voldaan, vrije concurrentie is er alleen met veel aanbieders en veel vragers.

Als iemand de enige is die een bepaald product kan leveren, is er een monopolie. Dan kan hij een hoge prijs vragen en een matige kwaliteit bieden maar dan zal zijn afzet geringer zijn dan bij een lagere prijs en goede kwaliteit; de klant kan het betreffende product weliswaar alleen maar bij de monopolist kopen maar kan overwegen een minder alternatief elders te kopen of af te zien van gebruik van het product.

Bij de marktvorm van oligopolie hebben enkele aanbieders de markt grotendeels in handen. Deze aanbieders kunnen besluiten om niet op prijs te concurreren. Dan vormen ze een prijskartel met als doel een hoog prijsniveau te handhaven, en dus een hogere winst te garanderen. In de vleeskalversector in Nederland is zo'n kartelafspraak gemaakt.

Om de economie te bevorderen streeft de overheid naar vrije concurrentie. Daarom is het verboden om prijsafspraken te maken. In Nederland ziet de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) erop toe dat die regels niet worden overtreden. Wanneer een (staats-)monopolie wordt verlaten, wordt tegelijkertijd een instituut opgericht dat erop toeziet dat de bestaande monopolist zijn marktmacht niet misbruikt ten opzicht van nieuw intredende aanbieders. Een voorbeeld hiervan is de OPTA die toeziet op de telecomsector in Nederland.

Betalingsvoorwaarden

Behalve de totale prijs zijn ook de betalingsvoorwaarden van belang. Er zijn allerlei betalingsvoorwaarden mogelijk:

• Zo kan het moment waarop betaald moet worden variëren:
  • bij vooruitbetaling (bijvoorbeeld bij het plaatsen van de bestelling),
  • bij levering (contant of pin)
  • achteraf (op rekening).
• De betaling kan worden opgedeeld in kleinere bedragen (in termijnen). De klant betaalt de totale prijs bijvoorbeeld in drie gedeelten.
• Een variant van betaling in termijnen is het kopen op afbetaling; dat wil zeggen dat de klant na levering van het product een tijdlang elke maand een bedrag betaald. In het maandbedrag zit dan een rentevergoeding verwerkt.
• Er kan ook een voorschot geëist worden; dat wil zeggen dat de klant een gedeelte van de totale prijs, bijvoorbeeld 10%, betaalt op het moment dat hij het product bestelt. Dat heet een aanbetaling.
• De wijze van betalen kan verschillen: contant, met een creditcard, bankoverschrijving en zo voort.

Voorbeeldprijzen

Hieronder volgen als voorbeeld enkele prijzen die op 29 juni 2004 op Teletekst pagina's 545, 548 en 549 zijn aangetroffen. Het gaat steeds om de prijs per kilo.

Artikelomschrijving	Prijs per kg	Opmerking
Winteruien 2004	€ 0,10 tot 0,14	Beursnotering Goes, 22 juni
Tarwe	€ 0,128	Beursnotering Groningen, 22 juni
Aardappel (Bintje)	€ 0,195 tot 0,20	België, 22 juni (bron: boerenbond Leuven)
Bruine bonen	€ 0,55	Groothandelsprijs, Nederland, 22 juni
Eieren	€ 0,48	per kg, Barneveld, 24 juni
Varkens	€ 1,13 tot 1,15	per kg levend gewicht, 25 juni
Vleeskalveren	€ 5,26	per kg geslacht gewicht, België, 25 juni
Zilver (fijn)	€ 142 - 172	Amsterdam, 29 juni 8:55
Chanel No. 5	€ 1800	Nederland, 13 juni 2009
Goud (fijn)	€ 10.285 - 10.740	Amsterdam, 29 juni 8:55
Platina	€ 18.765 - 21.065	Amsterdam, 29 juni 8:55

Nog enkele voorbeeldprijzen (gegevens 2004):

• Leidingwater: € 0,001 (een tiende cent) per kg (kleinverbruikerstarief, exclusief vastrecht).
• Cocaïne (straatwaarde): circa € 40.000 per kg.
• NS-jaarkaart 2^e klas: circa € 1.100.000 per kg (de kaart kost € 3331 (2009) en weegt ± 3 gram)

Externe links

• teletekst.nos.nl (bevat koersen van aandelen, valuta en landbouwproducten]

Economie & economische wetenschap