Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Wortel (groente)
De wortel is botanisch dezelfde soort als de Nederlandse inheemse plant, de "peen" (Daucus carota). De wilde peen kruist zeer gemakkelijk met de eetbare wortel, waardoor er zo nu en dan een witte wortel tussen de gekweekte wortelen kan voorkomen. Andere gekende familieleden zijn Chaerophyllum temulum (dolle kervel), Anethum graveolens (dille), Carum carvi (karwij), Pastinaca sativa (pastinaak) en Heracleum sphondylium (berenklauw). Wortels zijn rijk aan bètacaroteen, dat in het lichaam wordt omgezet in vitamine A.
Wortelteelt
De wortel is een heel dankbare groente om in de tuin of in bakken op het balkon te verbouwen. De wortel kan al in januari gezaaid worden. Bij te vroeg zaaien kan echter in hetzelfde jaar nog bloei optreden. Ze beginnen dus al vrij vroeg in het seizoen te groeien en al relatief snel kan men er elke dag een paar uittrekken om rauw op te eten. En hoe meer men het veldje uitdunt, hoe beter de anderen zullen groeien.
Beroepsmatig wordt er in Nederland ongeveer 7000 hectare peen geteeld. Om het zaad, dat eigenlijk een vrucht is, goed te kunnen verzaaien moet het gewreven worden, omdat er aan het zaad kleine haakjes zitten. Door het machinaal wrijven breken de haakjes af en wordt glad zaad verkregen. Bij de wilde peen blijft het zaad aan de vacht van dieren kleven en kan zo over grote afstanden verspreid worden.
De teeltwijzen kunnen worden onderscheiden in een bedekte vroege, een onbedekte vroege, een zomer- en een herfstteelt. Ook werden er vroeger voederwortelen voor het vee geteeld.
Typen en Rassen
Er zijn verschillende typen te onderscheiden:
- Bospeen en waspeen
- Nantes
- Winterpeen: o.a. Flakkeese en Berlikummer
- Parijse broei (ronde peen)
Door kruisingen zijn de grenzen tussen de verschillende typen, behalve bij ronde peen, echter vervaagd, zodat het bij de nieuwe rassen moeilijk te zeggen is tot welk type ze behoren. De peen wordt nu ingedeeld naar grofheid:
- Fijne peen met een gewicht tussen 12 en 150 gram
- Middelgrove en grove peen
- B-peen met en gewicht van 50 tot 200 gram
- C-peen met een gewicht van 200 tot 400 gram
- D-peen met een gewicht van meer dan 400 gram
Daarnaast zijn er wereldwijd nog meer typen die echter in Nederland niet of weinig voorkomen.
Raseigenschappen
Enkele belangrijke raseigenschappen zijn
- cilindrische wortel bij bos- en waspeen
- mooie uitwendige kleur
- geen groene koppen
- niet inwendig groen
- gladde wortel
- stevig loof bij bospeen en winterpeen
- geen geel loof bij bospeen
Geschiedenis
De huidige oranje wortel is het resultaat van kruisingen, waarschijnlijk werden de eerste oranje wortels geteeld in Vlaanderen in de 15e eeuw of vroege 16e eeuw. De oranje wortel werd pas in de 17e eeuw verspreid over de rest van Europa.
Inhoudstoffen
De voedingswaarde van 100 gram verse peen is:
| Energetische waarde | 125 kJ (30 kcal) |
| Koolhydraten | 6 gram |
| Eiwit | 1 gram |
| Vet | 0,2 gram |
| Vitamine C | 5 mg |
| Caroteen | 6 mg |
| Vitamine B1 | 0,07 mg |
| Vitamine B2 | 0,03 mg |
| Calcium | 40 mg |
| IJzer | 0,5 mg |
Ziekten en plagen
Aantasting door wortelvlieg is één van de grootste plagen. Op kleine schaal kan gebruikgemaakt worden van fijnmazige netten om het vliegje bij de planten weg te houden. In de biologische teelt wordt ook een grote afstand tot het volgende aan te leggen veld aangehouden. Bij onvoldoende vruchtwisseling kunnen ook aaltjes een probleem zijn. Om aaltjes te voorkomen kan men Tagetes zaaien.
Belangrijke schimmelziekten zijn loofverbruining (Alternaria dauci), violet wortelrot (Helicobasidium brebissonii) en meeldauw (Erysiphe heraclei).
Op zandgrond kunnen van de aaltjes het maiswortelknobbelaaltje (Meloidogyne chitwoodi) en het bedrieglijk maiswortelknobbelaaltje (Meloidogyne fallax) optreden.
Zie ook
Vrije mediabestanden over carrot op Wikimedia Commons