Motto

Onder een motto ("beweegreden", afgeleid van het werkwoord movere, bewegen) wordt een korte tekst verstaan, die de bedoeling van iets weergeeft.

• Onder het motto van "we maken plezier", begon het feest.
• In de oorlog gold het motto: horen, zien en zwijgen.

Literair

Literair werk wordt soms voorafgegaan door een motto in de vorm van een (min of meer raadselachtig) citaat. De schrijver geeft hiermee een hint voor de interpretatie van zijn boek. Zo laat Harry Mulisch de roman De aanslag voorafgaan door een regel van Plinius de Oudere: "Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht." Ferdinand Bordewijk, die zijn boek Karakter opdraagt aan zijn kinderen, geeft het als motto: "'A sadder and wiser man / he rose the morrow morn' (De volgende dag stond hij op / als treuriger en wijzer man)" naar Samuel Coleridge.

Wapenspreuk

Strikt genomen zijn leuzen en wapenspreuken in de heraldiek verschillende zaken maar de termen worden vaak door elkaar gebruikt. Een leus staat boven het wapen of op de rand van de wapentent; de wapenspreuk of het motto staat op een bandelier of lint onder het wapen. Onder sommige wapenschilden is een strook aangebracht waarop een motto, devies of wapenspreuk (ook: wapenkreet, kernspreuk; vroeger ghecri genoemd) staat geschreven. Zo staat onder het Nederlandse wapen de tekst: Je maintiendrai.

Staten

Wapenspreuk	Vertaling	Plaats
Eendracht maakt macht		België
Liberté, égalité, fraternité	Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap	Frankrijk
Deo Juvante	Met Gods hulp	Monaco
Je maintiendrai	Ik zal handhaven	Nederland
Plus ultra	Steeds verder	Spanje
Dieu et mon droit	God en mijn recht	Verenigd Koninkrijk
Concordia res parvae crescunt	Door eendracht groeien kleine dingen	Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Deelstaten, regio's en provincies

Wapenspreuk	Vertaling	Plaats
Fortis et liber	Sterk en vrij	Alberta
Vis unita fortior	Vereende kracht is sterker	provincie Groningen en Les Vrais Amis de l'Union et du Progrès Réunis Bruxelles
Qua Patet Orbis	Zo wijd de wereld strekt	Nassau
Luctor et emergo	Ik worstel en kom boven	Zeeland
Vigilate Deo Confidentes	Waakt, vertrouwende op God	Zuid-Holland

Steden

Wapenspreuk	Vertaling	Plaats
Alcmaria Victrix	Alkmaar overwint	Alkmaar
Heldhaftig - Vastberaden - Barmhartig		Amsterdam
Vis Temperata Fortior	Beheerste kracht is sterker	Baarn (van 1867 tot 1969)
Mille Periculis Supersum	Duizend gevaren kom ik te boven	Bergen op Zoom
Libertatis primitiæ	Eerstelingen der vrijheid	Den Briel
Eendraght maeckt maght		Brooklyn
SPQB (Senatus PopulusQue Brugensis)	Senaat en volk van Brugge	Brugge
Multis Periculis Supersum	Ondanks vele gevaren besta ik	Coevorden
Libertas	Vrijheid	Dubrovnik en Republiek Ragusa
Ex Undis	Uit de golven (ontstaan)	Eemsmond (voorheen Hefshuizen en Uithuizermeeden)
Fides et amor	Hou en (ge)trouw	Gent
Vicit vim virtus	Dapperheid heeft geweld overwonnen	Haarlem
Haec libertatis ergo	Dit omwille van de vrijheid	Leiden
Loven boven, altijd God loven		Leuven
In trouwen vast		Mechelen
SPQO (Senatus PopulusQue Olomouci)	Senaat en volk van Olomouc	Olomouc
Aequitas Judicia tua Domine	Heer, Uw oordeel is gerechtigheid	Roermond
Sterker door strijd		Rotterdam

Universiteiten

Wapenspreuk	Vertaling	Universiteit
Inter Utrumque	Durf Denken	Universiteit Gent
Verbum domini lucerna pedibus nostris	Het woord des heren is een licht voor onze voeten	Rijksuniversiteit Groningen
Libertatis Praesidium	Bolwerk der vrijheid	Universiteit Leiden
Sedes Sapientiae	Zetel der wijsheid	Katholieke Universiteit Leuven
In Dei Nomine Feliciter	Gelukkig in Gods naam	Radboud Universiteit Nijmegen
Sol Iustitiae Illustra Nos	Zonne der gerechtigheid verlicht ons	Universiteit Utrecht

Blazoen bij adellijke families

De meeste Belgische en Europese geslachten voeren een korte wapenspreuk, die vaak de idiologie van de familie krachtig verwoord. Meestal in het latijn, maar andere talen zijn ook gebruikelijk.

Wapenspreuk	Vertaling	Familie (Huis)
Plus d'honneur que d'honneurs	Meer eer dan eerbetoon	Huis Merode
Bello et jure senesco	Door oorlog en recht word ik oud	Huis d'Udekem d'Acoz
Condit opes Virtus		Huis van Rijckevorsel
Conservare ac Procedere		Huis Vanden Abeele
Deo et labore	Met God en werk	Huis Meester de Ravenstein
Deo regi Pariae		Huis Mertens de Wilmars
Deus ante Omnia	God voor alles	Huis de Meester de Betzenbroeck
De Gulden middenweg		Huis Vanoudenhoven
De l'etre au devenir		Huis Prigogine
Ex Castro non ex Castris		Huis de Borchgrave
Faille sans Faillir		Huis della Faille de Waerloos
Fide et Virtute	Met trouw en deugd	Huis Desclée de Maredsous
Fortis Fide Fretus		Huis Delvaux de Fenffe
Houd Voet bij Stuk		Huis van Dievoet
Humilitas	Nederigheid	Huis Borromeo
Je marche droit	Ik ga recht	Huis de Limburg-Stirum
Je surmonterai		Huis de Coppens de Houthulst
Jus et Fidelitas	Recht en trouw	Huis Hayoit de Termicourt
Justitiae et Fides	Voor recht en trouw	Huis Anciaux Henry de Faveaux
Labeur sans relâche		Huis de Hemptinne
Laet Vaeren nydt Vaernewyck		Huis de Ghellinck d'Elseghem Vaernewyck
Vaar en wijk niet		Huis Vaerwyck
Love and Faith	Liefde en Hoop	Huis de Snoy d'Oppuers
L'Union fait la Paix	Eendracht maakt de Vrede	Huis Triffin
Maar Zomeren zal't		Huis d'Opsomer
Omnia Bene	Alles goed	Huis Ruffo di Calabria
Plutôt mourir que changer Hennin	Liever sterven dan Hennin veranderen	Huis de Hennin de Boussu de Walcourt
Popel gsem a popel Budu		Huis de Lobkowicz
Post tenebras spero Lucem		Huis de Granges de Surgères
Pro aliorum vitae		Huis de Thibault de Boesinghe
Pro Deo, Pro Rege, Amor sum		Huis de Hamoir
Proximo constans		Huis Beeckmans de West-Meerbeeck
Quis me Fortior aut Fidelior		Huis de Broqueville
Recht is Lant's Ere		Huis de Lantsheere
Renovabitur et orietur viror		Huis Ullens de Schooten Whettnall
Rêver l'Impossible	van het Onmogelijke dromen	Huis De Landsheere
Repos ailleurs	Rust elders	Huis de Marnix de Saint-Aldegonde
Tres in uno pro Rege	Drie in een voor de koning	Huis de Lichtervelde
Usque ad Fines	Tot het einde	Huis de Gerlache de Gomery
Vaincre le Mal par le Bien	Goed overwint Slecht	Huis de Lantonnois van Rode
Vaincre ou Mourir		Huis du Parc Locmaria
Ver non semper viret		Huis Rothschild
Vince te ipsum	Overwin jezelf	Huis Cogels van Reyneghom
Vige ac Vigila		Huis de Callataÿ
Virtus victrix in Cruce	Deugd is de winnaar in het kruis	Huis de Selys Longchamps
Virtute decet non stemmate niti		Huis de Crombrugghe de Schipsdaele
Vivo Leo cespite tutus		Huis de Roest d'Alkmade Oem de Moesenbroeck
Voor 't Volk		Huis Eyskens
Mille verba imago dicit	Een beeld zegt duizend woorden	Huis Sleen
Ad Musicam Aeternam	Naar de eeuwige muziek	Huis Boeykens
Amat Victoria Curam		Huis Frère
Crescit in arduis		Huis Cardon de Lichtbuer
Veni Etinam	Tot hier ben ik gekomen	Huis Cardon
Eenvoud siert		Huis Coninx
Gode Lof		Huis de la Kethulle de Ryhove
Het woord getrouw		Huis Van Paemel
Arbeid Adelt		Huis Sablon
Den Lande en Volke getrouw		Huis Lannoo
Eigen Haard is Goud waard		Huis Campo
Finis in Fine		Huis Verstraete
In Ootmoet Hoog moet		Huis Vanden Berghe
Ken Uzelf		Huis Piot
Kleine Zaden rijke Oogsten		Huis Bockstaele
Nulla Dies sine Nota		Huis Fontyn
Omnes quantum Potes juva		Huis Douxchamps Segesser de Brunegg
Semper Amor	Altijd liefde	Huis Tollet
Quaere Lumen		Huis de Bandt
Van Oever tot Oever		Huis Carson
Vita florosa	Bloemrijk leven	Huis AVnderhaeghen
Vulnerat et Sanat		Huis de Hemptinne
Wees Uzelf		Huis Van Waeyenberge
Wit bewaar steeds Uw geheim		Huis Raveel
Nihil Metuere	Vrees nooit	Huis Lippens

Clerici

Wapenspreuk	Vertaling	Prelaat
Totus Tuus	Geheel de Uwe	Johannes Paulus II
Cooperatores veritatis	Medewerkers in de waarheid	kardinaal Ratzinger
Confidens in Christo	In vertrouwen op Christus	Gerard de Korte
Noli recusare Laborem	Weiger het werk niet!	Wim Eijk
Veritatem in Caritate	Waarheid in Liefde	Johannes Willebrandts
Evangelizare divitias Christi	Christus' rijkdommen verkondigen	Bernardus Alfrink
Apparuit Humanitas Dei nostri	Verschenen is de menslievendheid van onze God	Godfried Danneels
God is in allen		Jan De Bie
In Nomine Patris	In de Naam van de Vader	Luc Van Looy
Agnus pascet illos	Het Lam zal hen weiden	Johan Bonny
Non ut iudicet, sed ut salvetur	Niet om te oordelen, maar om te redden	Patrick Hoogmartens
Virtus in infirmitate perficitur	Mijn kracht wordt in zwakheid volbracht	Pierre Warin
Libertati nos liberavit	Voor de vrijheid heeft hij ons vrijgemaakt	Paul Van den Berghe
Considerate Jesum	Richt uw ogen op Jezus	Roger Vangheluwe
Sine Minerva nihil	Niets zonder wetenschap	Felix Brenart
Duc nos quo tendimus	Leid ons naar het doel dat wij beogen	Gustavus Josephus Waffelaert
Patiens esto	Wees geduldig	Eugeen Albert d'Allamont
Crucier ne crucier	dat ik mijn kruis opneme om niet gekruisigd te worden	Karel van den Bosch
Benedicam Dominum in omni tempore	Ik loof de Heer te allen tijde	Servaas de Quinckere
Victrix fortunae sapientia	Wijsheid overwint het lot	Andreas Creusen
Vivat Jesus		Antonius Stillemans

Overige

Wapenspreuk	Vertaling	Plaats
In varietate concordia	Eenheid in verscheidenheid	Europese Unie
Honi Soit Qui Mal Y Pense	Wee hij, die er slecht over denkt Die arg denkt, vaar arg in 't hart	Orde van de kousenband

Devies vergelijkbaar met een wapenspreuk

Verschillende staten hanteren geen wapenschild, maar hebben wel een motto.

Leus	Vertaling	Plaats
Mir wëlle bleiwe wat mir sinn	We willen blijven wat we zijn	Luxemburg
Пролетарии всех стран, соединяйтесь!	Arbeiders van de wereld, verenigt u!	Sovjet-Unie
E pluribus unum	Uit velen één	Verenigde Staten (1789-nu)
In God we trust	In God stellen wij ons vertrouwen	Verenigde Staten (1956-nu)

Devies van kloosterordes en congregaties

Devies	vertaling	Kloosterorde
Ad Majorem Dei Gloria (AMDG)	tot meerdere glorie van God	Jezuïeten
Ad omne opus bonum paratus	tot elk goed werk bereid	Norbertijnen

Lijfspreuk

Een motto van een persoon wordt lijfspreuk of credo genoemd, bijvoorbeeld: "Mijn lijfspreuk is: niet zeuren, gewoon doen."

Lijfspreuk	Titularis
Adversis major, par secundis	Edward Bulwer-Lytton
Alles komt terecht	Robert Fruin
Als ich can	Jan van Eyck
Alterius non sit, qui potest esse sui	Paracelsus
Ama nesciri	Thomas a Kempis
Aut bene, aut non	Petrus Camper
Aut Caesar, aut nihil	Cesare Borgia
Bene vixit qui bene latuit	Wessel Gansfort
Caute	Baruch Spinoza
Concedo nulli	Desiderius Erasmus
Constantia et labore	Christoffel Plantijn
Dieu et mon droit	Richard I
Door meten tot weten	Heike Kamerlingh Onnes
Dum spiro, spero	Franciscus Gomarus
Ende dispereert niet	Jan Pieterszoon Coen
Famam extendere factis	Carolus Linnaeus
Fato prudentia minor	Lamoraal, graaf van Egmond
Fiat justitia & pereat mundus	Ferdinand I
Invia virtuti nulla est via	Hendrik IV
Je maintiendrai Châlon	René van Châlon
Je maintiendrai Nassau	Willem I
Justus fide vivit	Joost van den Vondel
Ken uzelf	Socrates
Men hoeft niet op succes te rekenen om tòch te trachten!	Willem van Oranje
Mens cujusque id est quisque	Samuel Pepys
Natura potentior arte	Titiaan
Most people live and die with their music still unplayed.	Yves Leterme
Nec spe, nec metu	Filips II
Nec temere, nec timide	Gustaaf II Adolf van Zweden
Oderint dum metuant	Caligula
Omnibus idem	P.C. Hooft
Palma sub pondere crescit	Emma der Nederlanden
Patere et abstine	Paus Adrianus VI
Plus ultra	Karel V
Pro rege, lege et grege	Willem I
Que sais-je	Michel de Montaigne
Saevis tranquillus in undis	Willem I en Wilhelmina
Sapientia: nul pouvoir, un peu de savoir, un peu de sagesse, et le plus de saveur possible	Roland Barthes
Scio cui credidi	Blaise Pascal
Semper eadem	Elizabeth I
Simplex sigillum veri	Herman Boerhaave
Sursum corda	Thomas Morus
Tandem bona causa triumphat	Frederik August I
Tandem fit surculus arbor	Maurits van Oranje
Viribus unitis	Frans Jozef I
Vitam impendere vero	Jean-Jacques Rousseau
Walk and don't look back	Patrick Janssens
Wonder en is gheen wonder	Simon Stevin
Wovon man nicht sprechen kann, darüber muß man schweigen	Ludwig Wittgenstein

Het motto kan ook een rebus zijn zoals bij Jacques Cœur waarin twee harten zijn opgenomen. Het staat ook onder zijn wapenschild.

Zie ook

• Intertekstualiteit