Dieet

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

---

Een dieet is een voeding die om medische redenen aan specifieke eisen moet voldoen ten behoeve van een individu.

In het Engels betekent het woord diet ook algemener een ’voedingswijze’. Deze algemenere betekenis komt in het Nederlands ook wel voor, maar meestal bedoelt men een om medische redenen voorgeschreven wijze van voeding.

Het woord dieet is afgeleid van het Griekse woord δίαιτα (diaita), hetgeen zoveel betekent als ’levenswijze’ of (medisch) voorgeschreven manier van leven.

Motivaties

Er zijn drie redenen om een dieet of een bepaalde voedingswijze te volgen.

Ten eerste zijn er cosmetische of medische redenen, zoals bij overgewicht, suikerziekte, allergie, hoge bloeddruk of hart- en vaatziekten, waarvoor een dieet gevolgd wordt.

Een tweede reden kan zijn dat men een religieus voedingsvoorschrift volgt of via de voedingswijze een bepaald religieus of spiritueel doel nastreeft. Zo kennen bijvoorbeeld het jodendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme specifieke voedingswijzen die weer kunnen verschillen al naargelang de richting binnen de desbetreffende religie. Bepaalde voedingsregels kunnen van toepassing zijn op specifieke dagen of perioden (feestdagen en vastenperiodes), of andere factoren zoals het intreden in een monnikenorde of afleggen van een gelofte enz.

Een derde reden is vanuit ecologisch bewustzijn en/of om dieren zoveel mogelijk leed te besparen zoals bij vegetarisme en veganisme. Ook deze motivatie om een dieet te volgen kan spiritueel gemotiveerd zijn.

Medische diëten

Soorten

Bij het opstellen en volgen van een dieet kan men de hulp van een diëtist inroepen.

Een medisch dieet kan bestaan uit aanpassingen in één of meer voedingsstoffen, maar er kan ook een aanpassing in consistentie nodig zijn. Diëten waarbij de voeding afwijkt van de normale voeding door de hoeveelheid energie, eiwit, koolhydraten of natrium komen het meeste voor.

Tot de jaren 1980 bestond voor elk afzonderlijk ziektebeeld een eigen dieet. Tegenwoordig wordt voor de meeste ziekten, evenals voor de bevolking in het algemeen een, mogelijk aangepast, lactovegetabiel volwaardige voeding in combinatie met lichamelijke activiteit aanbevolen. Met name bij de behandeling van diabetes is er sinds de jaren negentig een paradigmaverschuiving opgetreden, die heeft geleid van een zeer streng gereguleerd dieet tot een bijna volledige vrijgave van voedingsaanbevelingen (’energiebeperkend dieet’).

Er zijn in eerste aanleg twee soorten diëten:

• Voedingsstofbeperkende diëten
  • Een energiebeperkt dieet: beoogt gewichtsverlies.
  • Anderszins beperkte diëten: bevatten een relatief lage dosering van (een) bepaalde voedingsstof(fen)
• Voedingsstofverrijkende diëten
  • Het energieverrijkte dieet: beoogt gewichtstoename
  • Anderszins verrijkte diëten; bevatten een relatief hoge dosering van bepaalde voedingsstof(fen)

Door de grote populariteit van het energiebeperkte dieet, is de term dieet bijna synoniem geworden hiervoor, maar zoals voorgaande uiteenzetting aantoont, kunnen medische diëten behalve gewichtsverlies, ook andere doelen hebben, zoals gewichtstoename of een beperking/verrijking op een niet-energetisch gebied.

Energieverrijkt dieet

Een energieverrijkt dieet wordt voorgeschreven aan mensen die in een slechte voedingstoestand verkeren. Dit kan zijn na een grote operatie, bij kanker, bij anorexia nervosa of ondervoeding. Meestal wordt een energieverrijkt dieet gecombineerd met een eiwitverrijkt dieet.

Energiebeperkt dieet

Een energiebeperkt dieet wordt voorgeschreven aan mensen met overgewicht. Het doel van dit dieet is het verliezen van lichaamsgewicht. Dit wordt bereikt door met de voeding minder energie op te nemen dan wordt verbruikt. Dit betekent dus:

• weinig energieleverende voedingsmiddelen eten en
• veel energie verbruiken (meer lichaamsbeweging nemen).

Algemene richtlijnen voor het energiebeperkte dieet zijn:

• beperk voedingsmiddelen die rijk zijn aan ernergieleverende stoffen;
• gebruik veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezel om het hongergevoel tegen te gaan;
• eet langzaam en kauw goed zodat je je bewust bent van het eten;
• eet op vaste tijden en op een vaste plaats om het gebruik van tussendoortjes te beperken.

Aandachtspunten voor het bereiden van een energiebeperkt dieet zijn:

• kies bereidingstechnieken waarbij weinig of geen vet wordt gebruikt zoals stomen, grillen, koken, bereiden in aluminiumfolie;
• gebruik bij het bereiden van soep veel soepgroenten en kruiden;
• gebruik alleen het bruin van de jus en niet het vet;
• gebruik volkoren brood, volkoren macaroni, zilvervliesrijst en dergelijke;
• gebruik bij de maaltijden en als tussendoortje een portie rauwkost;
• maak groenten af zonder boter, margarine of sausje;
• kies geen vla's, puddingen of gebakken gerechten als nagerecht, maar fruit;
• gebruik veel verse ingrediënten.

Diabetes mellitus-dieet

Diabetes mellitus of suikerziekte is een ziekte waarbij de alvleesklier geen of onvoldoende insuline produceert. Traditioneel warden volgende richtlijnen gegeven voor een diabetes mellitus-dieet:

• gebruik elke dag ongeveer de vastgestelde hoeveelheid koolhydraten;
• verspreid de hoeveelheid koolhydraten regelmatig over de dag;
• suiker is toegestaan, mits er rekening mee wordt gehouden dat suiker een koolhydraat is;
• er moet niet te veel vet gebruikt worden, omdat bij een insulinegebrek de vetstofwisseling ook enigszins verstoord is.

• kies voor de broodmaaltijd een margarine of halvarine met een hoog percentage meervoudig onverzadigde vetzuren;
• kies bereidingstechnieken waarbij weinig of geen vet nodig is;
• gebruik zoetstoffen met mate.

Onderzoek over het ontstaan van diabetes, wees erop dat de insulineresistentie ontstaat door de vetten in de voeding. Terwijl bovenstaande richtlijnen gericht waren op het in toom houden van de symptomen, is een voedingswijze, rijk aan natuurlijke plantaardige voedingsstoffen (groenten en fruit, die in doorsnee heel vetarm zijn, rijk aan ongeraffineerde koolhydraten en voedingsvezels) gericht op de onderliggende oorzaken.

Voedingsvezelverrijkt dieet

Een voedingsvezelverrijkt dieet wordt voorgeschreven bij obstipatie en andere darmaandoeningen. Het doel van het dieet is het bevorderen van een regelmatige en soepele ontlasting.

Algemene richtlijnen voor het voedingsvezelverrijkte dieet zijn:

• gebruik veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsvezel;
• let bij de bereiding van de maaltijden op het behoud van voedingsvezel;
• gebruik veel vocht;
• gebruik voedingsmiddelen die direct laxerend werken;
• gebruik geen voedingsmiddelen met een stoppende werking zoals bananen, witte rijst en rijstenat, bosbessesap, geraspte appel, kaneel en langgetrokken thee zonder melk.

Aandachtspunten voor het bereiden van een voedingsvezelverrijkt dieet zijn:

• kook groenten kort en eet ze zo mogelijk rauw;
• maak bij tussendoortjes of als broodbeleg gebruik van rauwkost;
• gebruik eventueel zemelen in de yoghurt, pap, gehaktballen en dergelijke.

Eiwitverrijkt dieet

Een eiwitverrijkt dieet wordt voorgeschreven:

• aan herstellende zieken;
• na ernstige verbranding of andere weefselbeschadigingen of bestraling bij kanker;
• na langdurige ondervoeding.

Algemene richtlijnen voor een eiwitverrijkt en energieverrijkt dieet zijn:

• zorg voor een voeding die veel eiwitten, maar ook voldoende vetten en koolhydraten bevat;
• kies voedingsmiddelen die rijk zijn aan geëmulgeerde vetten zoals boter, room en melk;
• kies bij koolhydraatrijke voedingsmiddelen voor voedingsmiddelen die rijk zijn aan meervoudige koolhydraten;
• gebruik een groter aantal, bij voorkeur zes, kleine maaltijden per dag;
• stimuleer de eetlust.

Aandachtspunten voor het bereiden van een eiwitverrijkt en energieverrijkt dieet zijn:

• zorg voor een eiwitrijke voeding door het gebruik van:
  • minstens 0,75 - 1 liter melk en melkproducten per dag;
  • 2 plakken kaas of 1 ei per dag;
  • 150 gram mager vlees, vis of kip per dag.
• zorg voor een energierijke voeding door het gebruik van:
  • volle melk en melkproducten;
  • boter of margarine;
  • ongeklopte slagroom;
  • voedingssuikers.

Eiwitbeperkt dieet

Een eiwitbeperkt dieet wordt voorgeschreven bij sommige nierziekten en metabole stoornissen zoals fenylketonurie en Propionic Acidemia. Ook kan dit dieet voorgeschreven worden bij sommige eiwit-allergieën.

Algemene richtlijnen voor een eiwitbeperkt dieet zijn:

• beperk het gebruik van eiwitrijke voedingsmiddelen;
• zorg voor een voeding die voldoende energie levert.

Glutenvrij dieet

Gluten is een eiwit dat voorkomt in tarwe, haver, rogge en gerst en in alle voedingsmiddelen waarin deze graansoorten zijn verwerkt.
Een glutenvrij dieet wordt voorgeschreven als de darmen de gluten niet goed kunnen verteren.
Wanneer de patiënt een glutenvrij dieet volgt, kan het darmslijmvlies zich weer herstellen en verdwijnen de klachten. Het dieet moet meestal levenslang gevolgd worden.

Algemene richtlijnen voor een glutenvrij dieet zijn:

• gebruik geen brood en andere deegwaren, zoals koek en gebak, waarin tarwe, rogge, haver of gerst zijn verwerkt;
• gebruik geen kant-en-klaar-producten zoals soep en gebonden sauzen;
• gebruik glutenvrije bindmiddelen.

Natriumbeperkt dieet

Een natriumbeperkt dieet wordt voorgeschreven bij verhoogde bloeddruk en bij nierziekten. Bij een gewijzigde hormoonhuishouding is een natriumbeperkt dieet soms ook noodzakelijk.

Algemene richtlijnen voor het natriumbeperkte dieet zijn:

• gebruik geen keukenzout;
• producten zoals bouillontabletten, aroma, jus-poeder, ketjap, sambal, selderijzout en samengestelde specerijen, bevatten heel veel keukenzout en zijn verboden;
• voedingsmiddelen waar tijdens de bereiding veel keukenzout aan is toegevoegd;
• bij een matig of streng natriumbeperkt dieet moet ook het gebruik van de volgende voedingsmiddelen beperkt worden: 'gewoon' brood, 'gewone' kaas, alle soorten vleeswaren, melk en melkproducten.

Aandachtspunten voor het bereiden van een natriumbeperkt dieet zijn:

• gebruik veel kruiden;
• bak ui, paprika, tomaat, champignons, wortel of een beetje knoflook mee;
• ga bij de bereiding van soep uit van een zelf getrokken bouillon;
• kook groenten kort en in weinig water;
• kies groenten die van nature veel smaak hebben;
• gebruik veel rauwkost;
• kook de aardappelen in de schil of pof ze in aluminiumfolie;
• geef zoutarm brood meer smaak met sla, tomaat, komkommer of radijs.

Meervoudig onverzadigde vetzurenverrijkt, vet- en cholesterolbeperkt dieet

Het doel van dit dieet is het verlagen van het cholesterolgehalte in het bloed. Deze verlaging is nodig bij hart- en vaatziekten.

Algemene richtlijnen:

• gebruik weinig voedingsmiddelen die rijk zijn aan verzadigde vetten;
• gebruik weinig voedingsmiddelen die rijk zijn aan cholesterol;
• gebruik voedingsmiddelen die rijk zijn aan onverzadigd vet;
• houd het lichaamsgewicht op peil.

Aandachtspunten voor het bereiden:

• kies bereidingstechnieken waarbij weinig vet wordt gebruikt;
• gebruik linolzuurrijke olie om een salade aan te maken, om in te bakken of om in te frituren.

Dieet vanwege gewichtsproblemen of cosmetische redenen

Men komt aan door meer te eten dan dat men verbrandt. Om af te vallen wordt aangeraden om dagelijks 2100 joule minder te eten dan normaal is voor het postuur, gewicht en geslacht. Het gemakkelijkste om dit te bereiken is om koolhydraatarm te eten en minder energierijk te drinken. Light-voedsel heeft meestal geen toegevoegde waarde, echter ook hier zijn uitzonderingen zoals light-margarine en light-frisdranken.

De BMI, de body mass index, is een maatstaf voor de juiste balans tussen lichaamslengte en lichaamsgewicht.

Geslacht speelt mee omdat vrouwen meer vetcellen met zich mee dragen dan mannen.

De meeste diëten richten zich op gewichtsvermindering. Hoewel mensen die willen vermageren wensen in korte tijd veel gewicht te verliezen, zal dit op lange termijn niet de goede werkwijze zijn. Wanneer men stopt met dit type dieet dan zal men immers snel weer gewicht winnen omdat men niet structureel het eetpatroon heeft aangepast.

Een goed dieet zal dan ook bestaan uit een gebalanceerde voeding en beweging. Beweging wordt pas effectief bij drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten. Het opbouwen van spiermassa zorgt ervoor dat men meer verbrandt en dus beter op gewicht kan blijven dan wel afvallen, vandaar dat men de voedingsdriehoek heeft omgedoopt tot ’actieve voedingsdriehoek’.

Een dieet wil ook niet zeggen zo min mogelijk eten. Om het darmstelsel goed te laten werken wordt aangeraden om het ontbijt niet over te slaan en 3 maaltijden per dag te nuttigen. Daarnaast zijn minimaal 3 tussendoortjes per dag aan te raden, en er moet per dag overigens ook vrij veel worden gedronken. Tot 3 uur voor het slapen gaan wordt het afgeraden om te eten aangezien tijdens de slaap het metabolisme langzamer wordt en er zodoende minder wordt verbrand.

Elk goed dieet zal adviseren dagelijks 1,5 tot 2 liter water te drinken. Voor iedere 10 kilo overgewicht 1 liter extra. Het wordt overigens afgeraden om meer dan 10 liter per dag te drinken.

Dieet om spirituele redenen

In diverse spirituele stromingen ziet men af van het gebruik van bepaalde voedingsmiddelen omdat men ernaar streeft het bewustzijn zo zuiver en evenwichtig mogelijk te houden. Zo kent men in de yoga het zogenaamde sattvisch dieet, dat alleen uit voedingsmiddelen bestaat die in de sattvische of zuivere categorie vallen. Buiten die categorie vallen dan voedingsmiddelen zoals alcohol, vlees, vis, eieren, look (ui, knoflook, prei), schimmelkaas en paddenstoelen die alle tot de statische (tamas) categorie behoren. Statische voedingsmiddelen zouden het bewustzijn grof en/of loom maken. Ook de voedingsmiddelen uit de zogenaamde "bewegelijke" categorie (rajas) vallen buiten het sattvische dieet zoals koffie, thee, chocola, koolzuurhoudende dranken en scherpe kruiden. Voedingsmiddelen uit de rajas categorie maken het bewustzijn onrustig en in grote hoeveelheden grof en statisch.

Zie ook

• Lijst van diëten
• Verantwoord afvallen

Externe links

• Voedingscentrum
• Dieetfabels
• Dieet

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Dieet op Wikimedia Commons.