Koemelk

Het melken van een koe met een melkmachine.

Koemelk is de melk uit de uiers van een koe. Koemelk is de melk die door mensen in Nederland en België het meest wordt gedronken.

Melken

Een koe moet twee keer per dag gemolken worden. Vanouds gebeurde dat met de hand door in de spenen te knijpen, de melker of melkster ging daarbij 'onder' de koe zitten op een melkkruk. De melk werd verzameld in melkbussen die twee keer per dag door de zuivelfabriek werden opgehaald.

Sinds het midden van de 20e eeuw beschikte bijna elke boerderij over een melkmachine. Onder de koe werd een melkemmer gehangen die met vier zuignappen de melk uit de tepels zoog. De zuignappen werden door de melkmachine vacuüm gezogen. 's Zomers stond de machine tussen de koeien in de wei. De boer ging dus steeds met een wagen vol melkbussen naar de wei om te melken. Werden de koeien verweid, dan moest ook de melkmachine verplaatst worden. 's Winters werd de melkmachine in de stal gebruikt.

Aan het eind van de 20e eeuw kwamen steeds meer loopstallen met een melkstal in zwang, daarom worden sindsdien nog maar weinig koeien buiten gemolken. De koeien worden twee of drie keer per dag naar de melkstal gedreven waar ze langs de melkmachine lopen. De boer schuift de zuignappen op de tepels en de melk wordt naar de koeltank gepompt. Moderne melkstallen zijn voorzien van melkrobots en werken volautomatisch. Een koe kan op elk moment van de dag langs de melkmachine lopen en wordt dan zonder menselijke tussenkomst gemolken. Iedere melkveehouderij beschikt over een koeltank waarin de melk een aantal dagen bewaard kan worden.

Koe al 8000 jaar gemolken

Na chemische ouderdomsanalyse van melksporen aangetroffen op potscherven is in 2008 vastgesteld dat de koe al 8000 jaar geleden werd gemolken. Veel langer dan voorheen werd aangenomen. De scherven zijn gevonden in Tell Sabi Abyad, Noord-Syrië, bij archeologische opgravingen van een prehistorische nederzetting uit de Halafcultuur die dateert van 7000 tot 5000 voor Christus.

Melkstandaardisatie

Rauwe koemelk wordt in de meeste Europese landen niet rechtstreeks verkocht aan de consument. De consumptiemelk die in de winkel te koop is, is gepasteuriseerd en bevat na behandeling in de zuivelfabriek een gestandaardiseerde hoeveelheid melkvet.

Gepasteuriseerde melk

Om melk ongeveer een week houdbaar te maken, wordt melk gepasteuriseerd. Dat is een proces waarbij de melk gedurende 30-40 seconden op 72°C wordt verwarmd en vervolgens weer afgekoeld. Dit verwarmen en koelen wordt nog tweemaal herhaald. Bij elke behandeling verdwijnt een groot percentage van de bacteriën. Uiteindelijk blijven er zo weinig over dat ze voor de volksgezondheid geen gevaar meer opleveren. De samenstelling van de melk verandert door deze behandeling nauwelijks. Gepasteuriseerde melk dient in de koelkast te worden bewaard.

Gesteriliseerde melk

Om melk langdurig houdbaar te maken, wordt de melk gesteriliseerd. Dat is een proces waarbij de melk sterk wordt verhit tot boven 100°C. Hierbij worden bacteriën gedood, maar ook de smaak wordt aangetast en een aantal vitamines wordt (gedeeltelijk) afgebroken. Gesteriliseerde melk kan buiten de koelkast worden bewaard, mits onaangebroken.

UHT

UHT-sterilisatie (de afkorting staat voor ultra hoge temperatuur) is het kortstondig verhitten op zeer hoge temperatuur. Door deze speciale behandeling blijft de smaak van de melk beter behouden dan bij een langzamere sterilisatie op een gematigde temperatuur. De melk kan ook buiten de koelkast worden bewaard als hij onaangebroken blijft. Door deze eigenschappen is UHT-sterilisatie de meest gebruikte manier om melk langdurig te bewaren.

Trivia

Een liter koemelk weegt 1030 gram.

Zie ook

• Koemelkallergie
• Melk (doorverwijzing).

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: