Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

's-Hertogenbosch

Uit Wikisage
(Doorverwezen vanaf 's Hertogenbosch)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
's-Hertogenbosch
Den Bosch
Stad in Nederland Vlag van Nederland
Vlag van 's-Hertogenbosch Wapen van 's-Hertogenbosch
(Details) (Details)
's-Hertogenbosch
's-Hertogenbosch
Situering
Provincie Noord-Brabant
Gemeente 's-Hertogenbosch
Coördinaten 51°041′N 5°018′E
Algemeen
Oppervlakte 39,98 km²
- land 36,38 km²
- water 3,60 km²
Inwoners (2013) 152.471 (1800 inw/km²)[1]
Hoogte 6,5 m
Naam inwoners Bosschenaar
Overig
Netnummer 073
Belangrijke verkeersaders A2 A59 A65, N279, RING
Zuid-Willemsvaart,
Staatslijn H, Brabantse Lijn
Stadsrechten 1185
COROP-gebied Noordoost-Brabant
Woonplaatscode 1595 ?
Portaal  Portaalicoon   Nederland
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow

's-Hertogenbosch ( uitspraak ), veelal Den Bosch genoemd, is de hoofdplaats van de Nederlandse gemeente 's-Hertogenbosch. Daarnaast is het de hoofdstad van de provincie Noord-Brabant, waarvan het met een bevolking van 110.790 (2019) naar inwonertal de vierde stad is (na Eindhoven, Tilburg en Breda). De hele gemeente telt zo'n 154.205 inwoners. De stad is een voormalige garnizoensstad en verder de zetel van het bisdom 's-Hertogenbosch.

Naam

De naam Den Bosch is ouder dan de officiële naam 's-Hertogenbosch.[2]

In veel andere talen wordt 's-Hertogenbosch aangeduid met de vertaling daarvan: Bois-le-Duc in het Frans, Boscoducale in het Italiaans, Bolduque in het Spaans en Herzogenbusch in het Duits. De Latijnse naam is Silva Ducis of Buscum Ducis.

Het Genootschap ter bevordering van het gebruik van de naam 's-Hertogenbosch probeert het gebruik van de officiële naam – die op 1 januari 1996 bij wet is vastgelegd – te bevorderen.[3]

Daarnaast heeft 's-Hertogenbosch bijnamen. In de carnavalstijd wordt de stad Oeteldonk genoemd. In de 80-jarige oorlog heette de stad Moerasdraak, vanwege de ligging tussen moerasgebieden.[4]

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van 's-Hertogenbosch voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

's-Hertogenbosch kreeg in 1184 stadsrechten van graaf Godfried III van Leuven, die ook hertog van Neder-Lotharingen was als Godfried VII. Enige tijd daarvoor was het op grondgebied van Orthen ontstaan als een nederzetting van handelaren aan de samenloop van de Aa en de Dommel, die tegenwoordig samenkomen bij de Citadel in de stad. Het was de vierde stad van Hertogdom Brabant.[5] De vroegste vermelding van 's-Hertogenbosch is in een document uit 1196. Het is een van de oudste steden van Nederland. In die tijd was het niet zo gebruikelijk dergelijke rechten expliciet vast te leggen en veel andere (nieuwe) steden in de Nederlanden namen het Bossche geschreven stadsrecht als voorbeeld.[6]

In 1629 werd 's-Hertogenbosch na een beleg veroverd door Frederik Hendrik.

Van 13 april tot en met 17 mei 1809 maakte Lodewijk Napoleon een inspectiereis door het departement Noord-Brabant. Tijdens deze reis bezocht de koning 's-Hertogenbosch. Tijdens zijn bezoek toonde de koning veel belangstelling voor de infrastructuur, armenzorg, de kerken, cultuur en de nijverheid.

In november 2013 werd bij werkzaamheden in een parkeergarage een Neanderthalernederzetting ontdekt die gedateerd wordt tussen 40.000 en 70.000 jaar voor Christus. Wat nu Noord-Brabant is, was toen een kale zandige vlakte, een toendra. Er heerste toen de Würm-ijstijd.

Geografie

Geografie en topografie van 's-Hertogenbosch voor het hoofdartikel over het onderwerp.

's-Hertogenbosch ligt op het punt waar de Aa, de Dommel en de Zuid-Willemsvaart samenkomen en de Dieze vormen. Samen met de stadsdelen, wijken en gehuchten Bokhoven, Deuteren, Dieskant, Empel, Engelen, Gewande, Heeseind, Hintham, Kruisstraat, Maliskamp, Meerwijk, Nuland, Orthen, Oud-Empel, Rosmalen en Vinkel vormt het de gemeente 's-Hertogenbosch.

's-Hertogenbosch heeft via de A59 goede verbindingen met Oss, Nijmegen en Arnhem in het oosten en Waalwijk, Tilburg en Breda in het westen. De A2 verbindt de stad met Utrecht en Amsterdam in het noorden en Eindhoven en Maastricht in het zuiden. Via de N279 zijn onder meer Veghel en Helmond in het zuidoosten te bereiken. Ook de Randstad, het Duitse Ruhrgebied, Antwerpen en Maastricht zijn goed bereikbaar geworden. Deze laatste twee verbindingen stammen al uit de tijd van het Hertogdom Brabant.

's-Hertogenbosch is vooral bekend vanwege de enorme en prachtig gebouwde Sint-Janskathedraal, een hoogtepunt van de late Brabantse gotiek. Het is een groot kerkgebouw met de titel van kathedraal omdat het de zetel is van de bisschop van 's-Hertogenbosch. In de Sint-Jan staat het genadebeeld van Onze Lieve Vrouwe van 's-Hertogenbosch (de Zoete Moeder).

In de binnenstad zijn nog andere kerken te vinden. Dat zijn de oude Sint-Jacobskerk in de Bethaniëstraat, de nieuwe Sint-Jacobskerk aan het Jeroen Boschplein, de Sint-Catharinakerk aan het Kruisbroedershof, de Kapucijnenkerk aan de Van der Does de Willeboissingel en de Grote Kerk in de Kerkstraat.

Het middeleeuwse stadscentrum van 's-Hertogenbosch is een van de oudste en meest complete van Nederland. De binnenstad is het grootste omwalde gebied van het land.

Uniek voor een middelgrote stad is de situatie tussen 's-Hertogenbosch en Vught: daar grenst het buitengebied, natuurgebied "Het Bossche Broek", nog pal aan de oorspronkelijke middeleeuwse stadswal. Aan de stadswallen wordt gewerkt om die volledig in de oorspronkelijke zichtbare staat terug te krijgen.[wanneer?] De stad werd hiervoor verkozen tot Europese vestingstad van het jaar 2005.

's-Hertogenbosch bezit het oudste nog bestaande bakstenen huis van Nederland, De Moriaan, waar het VVV-kantoor is gevestigd. 's-Hertogenbosch was vroeger een garnizoensstad. De voormalige Koning Willem I Kazerne is in miniatuurvorm nog steeds te bewonderen in Madurodam te Den Haag.

Verder staat de stad bekend om het Noordbrabants Museum en het Design Museum Den Bosch (voorheen Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch en daarvoor Museum Het Kruithuis). Op de Markt staat een standbeeld van de 15e-eeuwse schilder Jeroen Bosch, gemaakt door August Falise; het Jheronimus Bosch Art Center is een museum in de stad waarin zijn werken centraal staan.

Een andere attractie is de volledig gerestaureerde Binnendieze, waar verschillende rondvaarten de gelegenheid bieden de stad ondergronds te bewonderen. De Binnendieze is in 1996 gerestaureerd en is toegankelijk voor rondvaartboten gemaakt. Er bestaan drie rondvaarttrajecten in het systeem van de Vughterstroom. Hunne Majesteiten Beatrix, Koningin der Nederlanden, en Albert, Koning der Belgen gingen in 1999 gezamenlijk hierin voor.

Beschermd

's-Hertogenbosch telt honderden rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en drie beschermde stadsgezichten:

Kaart van het oude centrum van 's-Hertogenbosch met bezienswaardigheden.

Cultuur

Het Museumkwartier in de binnenstad is een museumcomplex dat Het Noordbrabants Museum en het Design Museum Den Bosch omvat. Tussen de verschillende 18e tot 21e-eeuwse gebouwen van het complex is een beeldentuin gelegen. In mei 2013 werd het Museumkwartier officieel geopend door prinses Beatrix.[7]

Onder de titel Jheronimus Bosch 500 organiseerde 's-Hertogenbosch in 2016 verschillende manifestaties ter gelegenheid van het 500e sterfjaar van de schilder Jheronimus Bosch.

Musea

Archiefinstellingen

Theaters

Evenementen

Enkele evenementen die in de stad plaatsvinden of hebben plaatsgevonden zijn:

Carnaval

Bekend is 's-Hertogenbosch in carnavalstijd. De stad wordt in die dagen omgedoopt tot het Bourgondische Oeteldonk.

Anders dan de carnavalsvierders in Limburg, die hun carnaval vieren volgens de Rijnlandse traditie, houden 's-Hertogenbosch en Bergen op Zoom vast aan het Bourgondische Carnaval. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het verschijnsel dat men zich (in 's-Hertogenbosch) in een boerenkiel hult om duidelijk te maken dat in deze tijd gangbare rangen en standen binnen de samenleving vervallen.

De tijdelijke overdracht van de stadssleutel door de burgemeester aan de "carnavalsburgemeester" (Peer vaan den Muggenheuvel tot den Bobberd) is hier ook een teken van. Ook kent men in 's-Hertogenbosch geen dansmariekes en steken met fazantenveren, zoals men die in andere delen van Brabant en in Limburg wel veel ziet.

Evenementengebouwen

Bossche Bol

Een lokale lekkernij, verbonden met de naam 's-Hertogenbosch, maar ook bekend buiten de stad, is de Bossche bol.

Sport

Zie Sport in 's-Hertogenbosch voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

BVV werd in 1948 landskampioen voetbal. In 1967 fuseerde de club met Wilhelmina tot FC Den Bosch. FC Den Bosch werd viermaal kampioen van de eerste divisie: in 1970, 1999, 2001 en 2004.

Andere ploegen uit 's-Hertogenbosch die op hoog niveau spelen zijn Hockeyclub 's-Hertogenbosch (meervoudig landskampioen) en basketbalclub New Heroes (voorheen SPM Shoeters, EiffelTowers, EBBC en Nashua, meervoudig landskampioen, finalist Europa Cup II in 1979 en wereldcup in 1982). In de jaren zestig behoorde de ijshockeyclub Red Eagles tot de landelijke top (landskampioen in 1967), de club bracht toen veel internationals voort.

Rugbyclub The Dukes speelt alweer enkele jaren in de Ereklasse, het hoogste landelijke niveau en levert een aantal spelers voor de nationale selectie. De club werd in 2008 voor het eerst landskampioen. Het was ook de eerste club uit Noord-Brabant die landskampioen rugby werd.

HMC Den Bosch speelt de externe thuiswedstrijden van de schaakcompetitie in de aula van het Hervion College. De interne competitie wordt in Cultureel Centrum De Biechten te Hintham gespeeld. Het eerste team speelt in de Meesterklasse, de hoogste schaakcompetitie voor schaakvereningen in Nederland.

Het snookerteam van De Dieze speelt in de Hoofdklasse. Dit is het hoogste competitie die door de DBSA wordt georganiseerd.

De grootste tafeltennisvereniging van 's-Hertogenbosch is TTV Never Despair. Deze vereniging, die gevestigd is aan de Eerste Rompert, kwam in de jaren 1995 en 1996 bij de heren uit in de Eredivisie. Bij de dames werd in 1998 de eerste divisie bereikt. Tegenwoordig komt de club met het eerste team uit in de derde divisie. Daarnaast is er ook een iets kleinere tafeltennisvereniging in 's-Hertogenbosch genaamd TTV de Kruiskamp '81.

Flik-Flak is gevestigd in 's-Hertogenbosch. Met bijna 2000 leerlingen is het de grootste binnensportclub van Brabant. Naast turnen biedt de vereniging ook gymnastiek, trampolinespringen, acrogym en streetdance.

In 1996 startte de Ronde van Frankrijk in 's-Hertogenbosch. Er werd gestart met een proloog die begon in de Brabanthallen en werd gewonnen door de Zwitser Alex Zülle. De volgende dag werd er een etappe verreden van en naar 's-Hertogenbosch. Deze rit werd gewonnen door de Fransman Frédéric Moncassin. De dag erna verliet de koers de Brabantse hoofdstad.

Media

De hoofdredactie van de regionale krant het Brabants Dagblad is gevestigd in 's-Hertogenbosch. Ook de studio van Radio Maria Nederland is gevestigd in 's-Hertogenbosch. Huis-aan-huisbladen die in 's-Hertogenbosch en omgeving worden bezorgd, zijn de Bossche Omroep op Zondag en het Stadsblad 's-Hertogenbosch.

Tot 12 februari 2015 werd de lokale omroep van de gemeente 's-Hertogenbosch verzorgd door Boschtion. Deze zond naast een kabelkrant ook via radio en televisie uit. Sinds 2017 is Dtv Den Bosch de lokale omroep van de stad. Ook is er TV73, een commerciële omroep, gericht op 's-Hertogenbosch en omgeving.

Onderwijs

Nabij het Paleiskwartier is het onderwijscentrum van de regio, met scholen als Avans, Duhamel College (onderdeel van Stedelijk College), HAS Hogeschool, Helicon Opleidingen MBO Den Bosch en het Koning Willem I College. In andere delen van de stad bevinden zich onder andere:

Economie

Het industriële karakter van de stad is flink veranderd door vertrek of sluiting van bekende fabrieken als TE Connectivity (voorheen AMP), Michelin, De Gruyter, Verkade, Remington en De Kruithoorn. Men richt zich meer op de zakelijke en financiële dienstverlening. Zo is het hoofdkantoor van Van Lanschot in de binnenstad gevestigd, evenals de SNS Bank. In deze stad bevindt zich een van de vestigingen van Nederlands grootste bierbrouwer Heineken, die een flink aandeel heeft in de regionale werkgelegenheid. Tevens is in de stad, aan het Willemsplein, het hoofdkantoor van energieleverancier Essent gevestigd en zijn o.a. de hoofdkantoren van Ricoh Nederland en SAP Nederland B.V. gevestigd. Heijmans NV, de op twee na grootste beursgenoteerde onderneming in vastgoed, bouw, infra en installatietechniek in Nederland, heeft in de gemeente 's-Hertogenbosch haar hoofdkantoor en verschillende divisies gevestigd.

Verkeer en vervoer

De Ring 's-Hertogenbosch is een van de drukst bereden autosnelwegen van Nederland. Mede daardoor en door het feit dat de gemeente een economische groei doormaakt, zijn er tussen 2006 en 2009 maatregelen getroffen om de stad verder te laten groeien. De rondweg A2 is uitgebreid tot een 4×2-autosnelweg. De binnenste 2×2-rijstroken zijn voor doorgaand verkeer tussen Utrecht en Eindhoven. De buitenste 2×2-rijstroken voor regionaal verkeer tussen de stadsdelen en Waalwijk en Oss. De beide rijbanen van de A2 tussen 's-Hertogenbosch en Zaltbommel zijn in 2010 verbreed van twee naar drie rijstroken. De Zuid-Willemsvaart loopt dwars door de stad, maar aan de oostkant van de A2, tussen Rosmalen en de stad in, is het Máximakanaal aangelegd zodat beroeps- en recreatievaart de smalle stadstraverse kunnen vermijden.

Deze infrastructurele wijzigingen hebben de gemeente geïnspireerd tot het project "Avenue 2/Kanaalzone", een nieuw te vormen secundair stadscentrum met moderne hoogbouw boven de A2 tussen 's-Hertogenbosch en Rosmalen. Deze nieuwe wijk zal in het kader van OV-Netwerk Brabant mogelijk een eigen station krijgen. Er loopt een plan om de zuidwestelijke aansluiting op de A2, de N65 (de rijksweg Vught - Tilburg) om te bouwen tot autosnelweg, om dezelfde problemen als op de voormalige N50 richting Nijmegen te voorkomen.

Om de doorstroming op de Ring te verbeteren, is er in 2011 de Randweg 's-Hertogenbosch - Vught gereed gekomen. Deze weg gaat door de polder tussen beide plaatsen. Het verkeer hoeft nu niet meer via het Willemsplein en het Wilhelminaplein te rijden.

Ook zijn er werkzaamheden gestart voor de aanleg van een nieuw industrieterrein ten westen van de spoorweg Utrecht - Boxtel, met de daarbij behorende voorzieningen, zoals een nieuw spoorwegstation dat ook de wijk Maaspoort bereikbaar maakt per trein.

Openbaar vervoer

In het begin van de twintigste eeuw had 's-Hertogenbosch een tramverbinding met Helmond en andere plaatsen zoals Vught. Deze tramlijn werd geëxploiteerd door HHVO. Ook was er een tramlijn 's-Hertogenbosch - Drunen - Heusden. Deze tramlijn werd geëxploiteerd van 1896 tot 1934, maar op delen van het traject reden er al vanaf 1922 bussen. De trams naar zowel Helmond als naar Heusden vertrokken vanaf het Koningin Emmaplein.

Aan het Koningin Emmaplein heeft ook het eerste treinstation gestaan. Dit bouwwerk stamde uit 1868 en was gemaakt van hout. In die tijd was 's-Hertogenbosch nog een vestingstad en er mochten buiten de vesting geen blijvende stenen bouwwerken staan. Ook moest het in geval van dreiging snel afgebroken kunnen worden, opdat men een vrij schootsveld had.

In 1896 is het eerste station afgebroken en is enkele honderden meters zuidelijker een nieuw station herrezen. Men kon nu vanuit de Binnenstad in één rechte lijn naar het station lopen. Het tweede station was van de hand van Eduard Cuypers. Dit station werd in de Tweede Wereldoorlog, op 16 september 1944, gedeeltelijk verwoest door RAF-vliegtuigen en is niet meer opnieuw opgebouwd. De perronoverkappingen zijn bewaard gebleven en zijn nu rijksmonument.

Sybold van Ravesteyn was de architect van het derde station. Dit station was bescheidener, maar tegelijkertijd ook een modern gebouw. Dit station heeft er gestaan tot 1998 toen het station werd gerenoveerd. Rob Steenhuis was de architect van het gebouw en veranderde het in een passarelle. Ook is het station nu een doorlooproute voor het Paleiskwartier.

Station 's-Hertogenbosch staat aan het Stationsplein. Dit plein is het belangrijkste openbaarvervoerknooppunt van de gemeente. Vanaf het Stationsplein vertrekken de streekbussen naar andere plaatsen, evenals de stadsbussen naar de verschillende wijken van de stad, Hintham, Rosmalen, Vlijmen en Vught.

Station 's-Hertogenbosch Oost is een kleiner openbaarvervoerknooppunt. Hier komt een aantal stads- en streekbussen samen en stopt ook de stoptrein 's-Hertogenbosch - Nijmegen v.v.

Plannen voor toekomstige stations zijn Avenue 2 in de geplande gelijknamige wijk Avenue 2 en station Maaspoort.

Bekende Bosschenaren

Zie lijst van Bosschenaren

Zie ook

Portaal 's-Hertogenbosch

Externe link

rel=nofollow

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

Referenties

  1. º "Kerncijfers 2017", Gemeente 's hertogenbosch, 1 januari 2017. Geraadpleegd op 6 augustus 2018.
  2. º H.P.H. Camps, Het stadsrecht van Den Bosch van het begin (1184) tot het Privilegium Trinitatis (1330), Hilversum: Uitgeverij Verloren (1995), p. 59
  3. º 's-Hertogenbosch s-hertogenboschalstublieft.nl
  4. º Puur Natuur, tijdschrift Vereniging Natuurmonumenten, zomer 2016, p. 15
  5. º Welkom bij het Stadsarchief 's-Hertogenbosch - Gemeente 's-Hertogenbosch
  6. º H.P.H. Camps, Het stadsrecht van Den Bosch van het begin (1184) tot het Privilegium Trinitatis (1330), Hilversum: Uitgeverij Verloren (1995), p. 50-51
  7. º Museumkwartier geopend door prinses Beatrix. Brabants Dagblad (16 maart 2917).
  8. º Stadsarchief 's-Hertogenbosch
  9. º Bieb 's-Hertogenbosch
  10. º Brabants Historisch Informatie Centrum
  11. º Archief Bisdom 's-Hertogenbosch
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow
Vlag van Noord-BrabantPlaatsen in de gemeente's-HertogenboschVlag van de gemeente
Hoofdplaats:'s-Hertogenbosch
Stadsdelen:Binnenstad · De Groote Wielen · Empel · Engelen · Graafsepoort · Maaspoort · Muntel/Vliert · Noord · Rosmalen Noord · Rosmalen Zuid · West · Zuidoost
Dorpen:Bokhoven · Dieskant · Empel · Engelen · Gewande · Hintham · Kruisstraat · Maliskamp · Oud-Empel · Rosmalen
Buurtschappen en gehuchten:Bruggen · Deuteren · Dieskant · Meerwijk
Verdwenen buurtschappen en gehuchten:Kerkenhoek · Sprokkelbosch · Varkenshoek
Voormalige gemeenten:Bokhoven · Empel en Meerwijk · Engelen · Rosmalen
rel=nofollow

Noord-Brabant: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten

rel=nofollow
Mariabedevaartsoorden
Internationaal:Aglona · Altötting · Częstochowa · Einsiedeln · Fatima · Heede · Kevelaer · Knock · Loreto · Lourdes · Montserrat · Mexico-stad · Međugorje · Pontmain · Parijs · Pellevoisin · La Salette · San Juan de los Lagos · Sevilla · Tinos · Walsingham · Wietmarschen
België:Banneux · Beauraing · Conjoux · Gaverland · Halle · Oostakker · Scherpenheuvel · Vosselaar
Nederland:Aarle-Rixtel · Amsterdam · Berlicum · Bolsward · Delft · Eiteren · Emmer-Compascuum · Frieswijk · Handel · Heiloo · 's-Hertogenbosch · Leeuwarden · Maastricht · Meerveldhoven · Oisterwijk · Ommel · Roermond · Schilberg · Sittard · Venlo · Warfhuizen
rel=nofollow
rel=nofollow
51°42′36″N, 5°18′41″E
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=%27s-Hertogenbosch&oldid=369820"