Petrus Canisiusvertaling

Petrus Canisiusvertaling
Titel
Petrus Canisiusvertaling
Alternatieve titel
De Heilige Schrift, vertaling uit de grondtekst met aantekeningen, in opdracht van de Apologetische Vereniging ’Petrus Canisius’ ondernomen met goedkeuring van de hoogwaardige bisschoppen van Nederland
Afkorting	PC
Taal	Nederlands
Uitgiftedatums:
OT	in vier delen: van 1937 tot 1939
NT	1929
Volledig	1948
Apocriefen	ja
Uitgever	Het Spectrum, Utrecht, Brussel
Tekstuele basis
	de Hebreeuws-Aramese en de Griekse grondtekst
Type vertaling	gemengd
Strekking	katholiek

Petrus Canisiusvertaling (of: Canisiusvertaling) is de naam van een Nederlandse rooms-katholieke Bijbelvertaling, waarvan de eerste complete uitgave verscheen in 1939. De volledige naam luidt: „De Heilige Schrift, vertaling uit de grondtekst met aantekeningen, in opdracht van de Apologetische Vereniging ’Petrus Canisius’ ondernomen met goedkeuring van de hoogwaardige bisschoppen van Nederland”.

Ontstaansgeschiedenis

Tot in de twintigste eeuw las men in katholiek Nederland alleen vertalingen van de Latijnse Vulgaat. Een van die vertalingen was de Leuvense bijbel, die nog uit de zestiende eeuw stamde. Dat deze zo lang daarna nog werd gebruikt, is te verklaren uit het feit dat de Katholieke Kerk Bijbellezing door gelovigen thuis lange tijd niet aanmoedigde. Andere bekende Vulgaatvertalingen zijn die van Beelen c.s. (1859-1897) en de Professorenbijbel (1894-1910).

Jaren voor de eerste uitgave van de Petrus Canisiusvertaling begonnen de leken D. Sloet en R. Schutte (later Dom Schutte O.S.B.) en de jezuïeten J. P. van Kasteren en J. F. de Groot met het vertalen van bijbelboeken.

De Apologetische Vereniging ’Petrus Canisius’ wist deze krachtinspanningen te bundelen en te coördineren. In 1906 verzorgde de vereniging een uitgave van de evangeliën en het boek Handelingen der apostelen. Het werd onmiddellijk populair als het Canisiusbijbeltje. In 1929 werd het gevolgd door een vertaling van het volledige Nieuwe Testament van de hand van de Nijmeegse dominicaan R. L. Jansen O.P. Hij verzorgde het grootste deel van het vertaalwerk: naast het Nieuwe Testament vertaalde hij Esdras, Nehemias, Isaias, Daniël, de kleine Profeten, Job, de Psalmen, en het Hooglied.

Naast de bovengenoemde Sloet, Schutte, van Casteren en de Groot, vertaalden A. J. Driessen O. Carm., P. G. Groenen, J. Keulers en H. Th. Mets, de andere boeken, maar ook hun vertaling werd door Jansen herzien en aangepast. Prof. B. H. Molkenboer O.P. (1879-1940) zorgde voor de letterkundige beoordeling van het Nederlands.

Van 1937 tot 1939 verscheen het Oude Testament in vier delen, waarna de eerste gehele Canisiusbijbel in één deel werd uitgegeven in 1948.

In 1938 verscheen in 's Hertogenbosch een bijbelvertaling door Crispinus Smits (kloosternaam van Johannes Gijsbertus Smits) en Laetus Himmelreich (kloosternaam van Johannes Antonius Himmelreich), die aangeeft „volgens de oorspronkelijke tekst” vertaald te zijn. Desondanks was het niet de vertaling van Himmelreich en Smits die de katholieke bijbel werd, maar wat het was de Petrus Canisiusvertaling die dit voorrecht kreeg tot in 1975 de Willibrordvertaling werd uitgegeven.

Enkele kenmerken

De vertaling kreeg zijn naam van een katholiek apologeet uit de tijd van de contrareformatie. De vertaling is voorzien van inleidingen en toelichtingen ter verdediging van het katholieke geloof. Dit sluit aan bij de katholieke opvatting dat de interpretatie van de Bijbel aan theologen moet worden overgelaten en geen zaak van de gelovige zelf is. In deze toelichtingen worden de pauselijke decreten van Pius X weerspiegeld, die een strijd voerde tegen het modernisme. De latere Willibrord-vertaling daarentegen kreeg de naam van Willibrordus, de ’apostel der Nederlanden’.

Spelling van eigennamen

Bijbelse namen werden nog op een andere manier weergegeven dan in de ’protestantse’ bijbels. Zo waren Noë en Samson bekende figuren uit de ’gewijde geschiedenis’ en de katholieke bijbelvertalingen. Hebreeuwse namen die op een -a eindigen, werden veelal in navolging van de Septuaginta en de Vulgaat vergriekst (Esdras, Jonas, Zacharias tegenover Ezra, Jona en Zacharia). Voor minder bekende namen koos S. Deenen, die dit onderdeel behartigde, ook wel eens een spelling die dichter bij de originele uitspraak aanleunde, zoals Abisjalom, Assoer, en Liwjatan.

Anders dan het in protestantse vertalingen meer gebruikelijke „Here” of „Heer”, koos de Petrus Canisiusvertaling als weergave van het tetragrammaton (JHWH, Gods naam in het Hebreeuws) door „Jahweh”. De Leidse vertaling was reeds voorafgegaan met het gebruik van deze vorm van de Godsnaam. De uitgevers van de Petrus Canisiusvertaling in hun inleiding nog dat zij „opzettelijk de vier medeklinkers van het Tetragram” behouden hebben. De lijst van Bijbelse Eigennamen, die in 1968 werd opgesteld, hield hiermee geen rekening, zodat de Godsnaam in de Willibrordvertaling „Jahwe” luidt.

Taalgebruik

Ten opzichte van de nieuwere katholieke Willibrordvertaling (1975) en de oecumenische Nieuwe Bijbelvertaling (2003) is het taalgebruik van de Canisiusvertaling licht archaïsch. De vertaling is in dit opzicht vergelijkbaar met de vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap uit 1951.