Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kerstmis: verschil tussen versies
(Zinvolle afbeeldingen zijn welkom. Ik heb deze momenteel verwijderd.) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (22 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 3: | Regel 3: | ||
| afbeelding = Christmas collage.PNG | | afbeelding = Christmas collage.PNG | ||
| onderschrift = Kerstcollage | | onderschrift = Kerstcollage | ||
| andere_namen = Kerst <br /> | | andere_namen = Kerst <br /> Kerst, Kerstdag, Kerstfeest | ||
| gevierd_door = [[Christendom|christenen]] (als religieus feest) en niet-christenen | | gevierd_door = [[Christendom|christenen]] (als religieus feest) en niet-christenen | ||
| type = christelijk/algemeen | | type = christelijk/algemeen | ||
| Regel 10: | Regel 10: | ||
| verwant = [[annunciatie]], [[Advent (periode)|advent]] | | verwant = [[annunciatie]], [[Advent (periode)|advent]] | ||
}} | }} | ||
'''Kerstmis''' (veelal zo aangeduid door [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholieken]]), '''kerst(feest)''' (veelal zo aangeduid door [[protestantisme|protestanten]]) | '''Kerstmis''' (veelal zo aangeduid door [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholieken]]), '''kerst(feest)''' (veelal zo aangeduid door [[protestantisme|protestanten]]) is een belangrijk [[christendom|christelijk]] feest in het [[kerkelijk jaar]]. | ||
Met Kerstmis wordt door [[christen]]en de geboorte van [[Jezus Christus]] gevierd. De evangeliën van [[Evangelie volgens Lucas|Lucas]] en [[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]] beschrijven de geboorte van Jezus. Vooral Lucas geeft brede aandacht aan [[Geboorte van Jezus volgens Lucas 2|de geboorte van Jezus]] in [[Bethlehem]]. | Met Kerstmis wordt door [[christen]]en de geboorte van [[Jezus Christus]] gevierd. De evangeliën van [[Evangelie volgens Lucas|Lucas]] en [[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]] beschrijven de geboorte van Jezus. Vooral Lucas geeft brede aandacht aan [[Geboorte van Jezus volgens Lucas 2|de geboorte van Jezus]] in [[Bethlehem]]. | ||
Het kerstfeest wordt in de westers-christelijke wereld en in sommige Kerken van het [[oosters christendom]] gevierd op [[25 december]]. In die oosterse kerken die de [[juliaanse kalender]] gebruiken voor de [[Kerkelijk jaar|liturgische kalender]] (zoals de [[Russisch-Orthodoxe Kerk]] en de [[Ethiopisch-Orthodoxe Kerk]]), wordt het 13 dagen later | Verschillende elementen in de wijze waarop men Kerstmis viert gaan terug op voorchristelijke en [[Germanen|Germaanse]] tradities. Het feest is in de recente geschiedenis in grote delen van de westerse wereld in hoge mate [[secularisatie|geseculariseerd]], zoals de [[kerstboom]] en versieringen met lichtjes. | ||
In [[West-Europa]] wordt 25 december als eerste kerstdag en [[26 december]] als tweede kerstdag beschouwd. | |||
Hoewel [[Pasen]] theologisch gezien veel belangrijker is, wordt buiten de [[liturgie]] het kerstfeest in het Westen veel nadrukkelijker gevierd. In het christelijke Oosten is ook buiten de Kerk het Paasfeest belangrijker en speelt daarnaast het feest van [[Driekoningen|Epifanie]] een belangrijkere rol. In de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk is Epifanie ([[Timkat]] in het [[Amhaars]]) zelfs de belangrijkste christelijke feestdag. | |||
==Woordbetekenis== | |||
Het woord ’Kerstmis’ betekent eigenlijk ’Christus-mis’, omdat dit feest gewijd is aan de geboorte van Jezus die de christus (de gezalfde) wordt genoemd. Het woord ’kerst’ is uit het woord ''christus'' ontstaan: ’[[Kerstening|kerstenen]]’ betekent ’christelijk maken’. De [[Mis]] is de christelijke viering van het offer van de [[Eucharistie]].<!---- waarin aan het einde van de dienst gezegd of gezongen wordt "[[Ite missa est]]" (vert. Gaat, het is de heenzending of: Gaat, het offer is voltrokken).--> | |||
==Datum== | |||
Het kerstfeest wordt in de westers-christelijke wereld en in sommige Kerken van het [[oosters christendom]] gevierd op [[25 december]]. In die oosterse kerken die de [[juliaanse kalender]] gebruiken voor de [[Kerkelijk jaar|liturgische kalender]] (zoals de [[Russisch-Orthodoxe Kerk]] en de [[Ethiopisch-Orthodoxe Kerk]]), wordt het eveneens op 25 december gevierd, maar dat valt in de juliaanse kalender momenteel 13 dagen later dan in de gregoriaanse kalender. Er is dus geen onenigheid in de datum, wel in de gebruikte kalender. In veel streken zijn er tevens speciale vieringen op de avond ervoor ([[kerstavond]], [[middernachtsmis]]) en/of op de dag erna. | |||
In [[West-Europa]] wordt 25 december als eerste kerstdag en [[26 december]] vaak als tweede kerstdag beschouwd. In Nederland is [[26 december]] een wettelijke feestdag; in België niet. | |||
Waar komt deze datum vandaan? | |||
Volgens de [[Romeinse kalender]] viel de [[lente-equinox]] op 25 maart. De christelijke geschiedschrijver [[Sextus Julius Africanus]] redeneerde in een geschrift, dat gedateerd wordt op 221 n.Chr., dat men de ’Vleeswording’ of ’[[incarnatie]]’ van Christus niet moest rekenen vanaf zijn geboorte, maar vanaf zijn conceptie. Hij ging uit van de symboliek van de terugkeer van het zonnelicht om te concluderen dat Jezus ontvangen zou zijn op 25 maart. Hier negen maanden bijtellen, wijst naar 25 december als geboortedatum.<ref>Joseph F. Kelly, [https://books.google.com/books?id=8QFzBgAAQBAJ&pg=PA76&dq=Sextus+Julius+Africanus The Origins of Christmas] p. 76</ref> | |||
<!-- | |||
Jezus werd volgens het [[evangelie]] aan het einde van het Joodse (of Romeinse) jaar geboren.{{bron?}} maar door de kalenderwijzigingen en de verschillen in tijdrekening wordt de overzetting niet zeer accuraat geacht, temeer daar ook melding gemaakt wordt van kudden [[Schaap (dier)|schapen]] in lagere (en dus warmere) velden rond Bethlehem. Het weiden van schapen in Palestina is rond 25 december thans weliswaar zeldzaam, maar toentertijd niet geheel onmogelijk – de schapen die werden gefokt voor de offerdienst in de [[Joodse tempel]], graasden het hele jaar door, ook in de omgeving van Bethlehem.{{bron?}} Bovendien is de maand december in [[Palestina (regio)|Palestina]] niet zo koud.{{bron?}} De datum is dan ook niet met zekerheid als niet-authentiek te bestempelen, want uit de oude christelijke liturgieën – die van vóór de vierde eeuw – stamt reeds de viering van [[Driekoningen]] (6 januari) in dezelfde wintertijd.--> | |||
Het evangelieverslag maakt melding van herders die, toen Jezus geboren werd, ’s nachts met hun schapen buiten verbleven ({{Bijbel|Lucas|2|8-20}}). Dit is in december, het regenseizoen in Israël, eerder onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk. | |||
Het hele volk aanzetten om in de winter een reis te ondernemen naar hun geboorteplaats voor een volkstelling door de Romeinen (volkstelling door Caesar Augustus, toen Quirinius gouverneur was van Syrië; {{Bijbel|Lucas|2|1}}), lijkt ook een politiek slechte beslissing, maar als tegenargument kan men noemen dat de winterperiode geschikt was voor een volkstelling omdat er toen geen werkzaamheden in de landbouw waren.<ref>{{CathEn|03724b|Christmas}}</ref> | |||
De vroegste schriftelijke verwijzing naar 25 december als de dag waarop Jezus zou zijn geboren, is de [[Chronograaf van 354]]. Dit document bevat een lijst van stadsprefecten van Rome, met daarin de bemerking: ''[[Ab Urbe Condita|a. u. c.]] 753 Lentulo et Pisone 1. Caesaro et Paulo hoc cons. Dominus Iesus Christus natus est viii kal. Ian. d. Ven. luna xv.'' (In het jaar 753 ’sinds de stichting van Rome’, in het eerste jaar van de prefecten Caesar en Paulus, is de heer Jezus Christus geboren op de 8e kalendae van januari (= 8 dagen voor 1 januari = 25 december), een vrijdag, 14e dag van de maanmaand (lunatie). | |||
== Oorsprong en acceptatie == | |||
In het Romeinse rijk werden midwinterfestiviteiten gevierd. Ook de Germanen vierden rond Midwinter ([[21 december]]) reeds midwinter- of [[joelfeest]]en (winterzonnewende), waarbij het boze werd verjaagd en het licht werd begroet. In de Scandinavische talen heet Kerstmis tot op vandaag ''jul''. | |||
{{Wiu2|stuk naar overlegpagina verplaatst}} | |||
Het kwam onder vroege christenen niet op om de geboortedag van Jezus Christus te vieren, maar de midwinterfeesten waren populair en werden door vele mensen gevierd.<ref name=livescience>https://www.livescience.com/25779-christmas-traditions-history-paganism.html</ref> | |||
Pas in de vierde eeuw werden de festiviteiten door de kerkleiders in Rome aanvaard. Redenen die mogelijk meespeelden, waren het feit dat er tegen die tijd een gnostische zienswijze was opgekomen, dat Jezus nooit een fysiek mens op aarde zou zijn geweest, maar dat hij alleen een geestelijk wezen was. | |||
Een manier om hiertegen in te gaan, was te beklemtonen dat Jezus wel degelijk in een nederige menselijke familie als kind was geboren door zijn geboorte te vieren.<ref>{{aut|Stephen Nissenbaum}}, ''The Battle for Christmas'', Vintage, 1997.</ref><ref name=livescience/> | |||
Men vond de nog steeds populaire midwinterfeesten hiervoor de geknipte gelegenheid, omdat de dagen die na het [[wintersolstitium]] begonnen te lengen symbolisch konden staan voor de Christus die als Licht in de wereld kwam.<ref name=livescience/> | |||
Tijdens de protestantse reformatie waren er ook tegenstanders tegen de kerstviering. Ten tijde van [[Oliver Cromwell]] werden Kerstmis en andere heiligendagen verboden.<ref name=livescience/> Dit kan te maken hebben met de lawaaierigheid en de dronkenheid waarmee dit feest werd gevierd. | |||
Het geven van kerstgeschenken ging pas in de 19e eeuw deel uitmaken van de kerstgebruiken. Volgens de Royal Collection, kregen de kinderen van Queen Victoria in 1850 geschenken, waaronder een zwaard en gevechtsuitrusting. In 1841 schonk Victoria haar echtgenoot, prins Albert, een klein portret van haar toen ze zeven jaar was en in 1859 deed ze hem een dichtbundel cadeau van Alfred, Lord Tennyson.<ref name=livesience/> | |||
Tot op de dag van vandaag geldt [[Pasen]] in het christendom als veel belangrijker dan Kerstmis. | |||
In de commerciële wereld daarentegen is Kerstmis uitgegroeid tot het voornaamste feest in het jaar. | |||
De huidige tradities rond het kerstfeest zijn van land tot land verschillend, zoals ze ook lang niet allemaal even oud zijn. Duidelijk is dat de Amerikaanse volkse en commerciële kerstgewoonten, in het kader van de voortschrijdende [[globalisering]], overal elders doordringen, ook in Nederland. | |||
== Kerstgebruiken en -symbolen == | == Kerstgebruiken en -symbolen == | ||
| Regel 38: | Regel 61: | ||
=== Kersttoespraak === | === Kersttoespraak === | ||
Op eerste kerstdag houden diverse staatshoofden en monarchen een [[kersttoespraak]] die vaak uitgezonden wordt op radio en televisie. Ook de [[ | Op eerste kerstdag houden diverse staatshoofden en monarchen een [[kersttoespraak]] die vaak uitgezonden wordt op radio en televisie. Ook de [[paus]] houdt bij de [[Sint-Pietersbasiliek]] een kersttoespraak, geeft zijn zegen en wenst iedereen een zalig kerstfeest. Paus [[Johannes Paulus II]] sprak een wens uit in een hele reeks verschillende talen. | ||
=== Kerstster === | === Kerstster === | ||
De [[Kerstster (religie)|kerstster]] is rechtstreeks terug te voeren op het kerstverhaal, zoals dat in het evangelie van Matteüs wordt beschreven. De [[Ster (hemellichaam)|Ster]] van Bethlehem gaf de plaats aan waar de Koning der Joden geboren zou zijn. De drie | De [[Kerstster (religie)|kerstster]] is rechtstreeks terug te voeren op het kerstverhaal, zoals dat in het evangelie van Matteüs wordt beschreven. De [[Ster (hemellichaam)|Ster]] van Bethlehem gaf de plaats aan waar de Koning der Joden geboren zou zijn. De drie ’wijzen’ (Grieks: ''magoi'') zouden volgens Matteüs deze ster volgen om via koning [[Herodes I|Herodes]] het kindje Jezus te bezoeken om deze geboorteplaats vervolgens te openbaren aan Herodes zodat het kindje gedood kon worden. De ’wijzen’ kwamen niet terug naar Herodes, dus gaf deze de opdracht tot de [[Kindermoord van Bethlehem]] opdat de geprofeteerde Messias hierbij zou omkomen. De Verlosser van het joodse volk zou immers als aangekondigde koning heersen, en Herodes achtte dit een bedreiging van zijn invloed. | ||
Het ontsteken van kaarsen en ander licht heeft ook met oude voorchristelijke midwintertradities te maken. Ook | Het ontsteken van kaarsen en ander licht heeft ook met oude voorchristelijke midwintertradities te maken. | ||
Ook de plant ''[[Euphorbia pulcherrima]]'' wordt kerstster genoemd, omdat de rode bloemen op een ster lijken. | |||
=== Kerststal === | === Kerststal === | ||
Vooral in katholieke streken wordt een kerststal opgesteld: een driedimensionale voorstelling van de geboorte van Jezus, ofwel als miniatuur ofwel levensgroot met figuranten. | |||
Zie het artikel '''[[kerststal]]''' | |||
=== Kerstboom === | === Kerstboom === | ||
| Regel 70: | Regel 88: | ||
=== De Kerstman en zijn geschenken === | === De Kerstman en zijn geschenken === | ||
In Nederland was lange tijd vooral het [[sinterklaasfeest]] het geschenkenfeest. De [[Kerstman]] leek eind [[20e eeuw|twintigste eeuw]] [[Sinterklaas]] te gaan verdrijven. Zover is het niet gekomen, maar velen geven elkaar (ook) met Kerstmis geschenken. Deze gewoonte heeft geleid tot kritiek dat het feest al te commercieel zou zijn geworden. In veel bedrijven is het [[kerstpakket]] een traditioneel bedankje voor het werk verricht in het afgelopen jaar. | |||
De Kerstman is | De Kerstman is afgeleid van Sinterklaas en wordt ook in verband gebracht met kabouters (Nisse of Tomte),{{toelichting}} zoals Sinterklaas op [[Nicolaas van Myra|Sint Nicolaas]], bisschop van Myra, teruggaat. Het sinterklaasgebruik is meegenomen door emigranten naar Amerika. In Amerika werd Sinterklaas ''Santa Claus''. De Kerstman heeft ongeveer dezelfde gebruiken als Sinterklaas, zoals cadeautjes geven, een lange baard en een rood pak, maar hij is inmiddels ontdaan van alle religieuze symboliek. | ||
De Kerstman ontstond in de ons bekende vorm in de [[Verenigde Staten | De Kerstman ontstond in de ons bekende vorm in de [[Verenigde Staten van Amerika|Verenigde Staten]], eind negentiende eeuw en raakte door de reclame van [[The Coca-Cola Company|Coca-Cola]] wereldwijd verspreid. Zo kan het zijn dat in beeltenissen de Kerstman nog een groen{{bron?}} pak droeg, terwijl de Amerikaanse Santa Claus tegenwoordig uitsluitend rode met witte kleding draagt (zoals het logo van Coca Cola). Santa Claus heeft nog wel een (vliegende) arrenslee getrokken door rendieren en wordt geholpen door elfjes op de Noordpool. | ||
In vele landen heeft de commerciële kerstman (Santa Claus) de oorspronkelijke Kerstman echter niet verdrongen, denk aan de [[Joulupukki]] in Scandinavië of Father Christmas in Engeland. Hier zijn voorchristelijke elementen nog duidelijk in het kerstgebruik aanwezig. Het is ook zeker niet zo, dat de Kerstman over de hele wereld verspreid rood met witte kleding draagt. De Kerstman draagt in veel landen nog blauwe, gouden of groene (of nog een andere kleur) kleding. | In vele landen heeft de commerciële kerstman (Santa Claus) de oorspronkelijke Kerstman echter niet verdrongen, denk aan de [[Joulupukki]] in Scandinavië of Father Christmas in Engeland. Hier zijn voorchristelijke elementen nog duidelijk in het kerstgebruik aanwezig. Het is ook zeker niet zo, dat de Kerstman over de hele wereld verspreid rood met witte kleding draagt. De Kerstman draagt in veel landen nog blauwe, gouden of groene (of nog een andere kleur) kleding. | ||
| Regel 109: | Regel 127: | ||
=== Kerstlekkernijen en -gerechten === | === Kerstlekkernijen en -gerechten === | ||
Een [[kerstdiner]] is vaak een feestelijke en uitgebreide avondmaaltijd, die vaak samen met familie genuttigd wordt rond en tijdens Kerstmis. Het vleesgerecht kan [[fazant]] of [[ | Een [[kerstdiner]] is vaak een feestelijke en uitgebreide avondmaaltijd, die vaak samen met familie genuttigd wordt rond en tijdens Kerstmis. Het vleesgerecht kan [[fazant]] of [[kalkoen]] zijn, maar ook [[konijn]] of [[Europese ree|ree]]. | ||
In de Verenigde Staten geldt daarentegen [[Thanksgiving Day]] als de dag waarop kalkoen gegeten wordt. Die dag is enigszins te vergelijken met de [[Biddag en Dankdag voor Gewas en Arbeid]] in Nederland, maar daar wordt dat niet met een uitgebreide maaltijd gevierd. | In de Verenigde Staten geldt daarentegen [[Thanksgiving Day]] als de dag waarop kalkoen gegeten wordt. Die dag is enigszins te vergelijken met de [[Biddag en Dankdag voor Gewas en Arbeid]] in Nederland, maar daar wordt dat niet met een uitgebreide maaltijd gevierd. | ||
| Regel 132: | Regel 150: | ||
* [[turrón]] | * [[turrón]] | ||
* [[vánocka]] (Tsjechisch kerstbrood) | * [[vánocka]] (Tsjechisch kerstbrood) | ||
Enkel in Japan: | |||
* [[Kentucky Fried Chicken]] | |||
=== Kerstuitjes === | === Kerstuitjes === | ||
| Regel 139: | Regel 160: | ||
== Kerstfeest in bepaalde landen == | == Kerstfeest in bepaalde landen == | ||
In [[ | In [[Engeland]], de Verenigde Staten en [[Frankrijk]] hangt men een [[maretak]] op in huis. Deze altijd groene [[epifyt]] is het symbool van vriendschap en vruchtbaarheid. Een meisje dat per ongeluk onder de maretak staat, mag door een jongen worden gekust. En andersom natuurlijk. | ||
In [[Rusland]] en andere Oosters-orthodoxe landen in [[Oost-Europa]] heeft men in plaats van de kerstman [[Grootvadertje Vorst|Vadertje Winter]], die in de tweede helft van de twintigste eeuw gelijk is gemaakt aan de "coca-colakerstman". Oorspronkelijk werd Vadertje Winter door de communistische overheden verspreid als atheïstisch folkloristisch alternatief voor de orthodoxe kerstviering. Ook wordt Kerstmis daar 13 dagen later gevierd, omdat in Rusland tot 1917 in plaats van de [[gregoriaanse kalender|gregoriaanse]] de [[juliaanse kalender]] werd gebruikt. De juliaanse kalender bepaalt nog altijd het Russische kerkelijk jaar. | |||
In [[ | In [[Japan]] is slechts 1 tot 2% van de bevolking christelijk, maar Kerstmis geniet er een grote populariteit als commerciële geschenkdag. Door een marketingcampagne vanaf 1974 van de Amerikaanse fastfoodketen [[Kentucky Fried Chicken]], heeft zich de voorstelling verspreid dat het heel erg in de kerstsfeer past om op 25 december met de hele familie naar Kentucky Fried Chicken te gaan eten. De Japanse manager was op dat idee gekomen toen hij Amerikanen hoorde vertellen hoe zij op kerstdag de kalkoen missen. Jaarlijks gaan naar schatting ongeveer 3,6 miljoen Japanners op kerstdag naar KFC. Voor anderen is het een romantische dag, vergelijkbaar met [[Valentijn]].<ref>BBC, 16 december 2016, [http://www.bbc.com/capital/story/20161216-why-japan-celebrates-christmas-with-kfc ''Why Japan celebrates Christmas with KFC''.</ref> | ||
== Kerstwensen == | == Kerstwensen == | ||
De typische katholieke kerstwens is | De typische katholieke kerstwens is „''Zalig kerstfeest''” of „''Zalige Kerstmis''”. Sommige protestantse groepen gebruiken de wens „''Gezegend kerstfeest''”. Andere protestanten en niet-gelovigen brengen vaker met de minder gedragen woorden „''Prettige kerstdagen''”, „''Fijn kerstfeest''” of „''Vrolijk kerstfeest''”, „''Prettige feestdagen''” hun kerstwensen over. Deze wensen kunnen ook worden aangetroffen op [[kerstkaart]]en. | ||
== Zie ook == | == Zie ook == | ||
| Regel 157: | Regel 180: | ||
== Externe link == | == Externe link == | ||
* [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Luc+2%2C1-21&pos=0&set=18&lang=nl2 Het kerstverhaal in het Bijbelboek Lucas] | * [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Luc+2%2C1-21&pos=0&set=18&lang=nl2 Het kerstverhaal in het Bijbelboek Lucas] | ||
{{Woordenboek|Kerstmis}} | |||
{{Commons|Christmas|Kerstmis}} | |||
{{Appendix|2= | {{Appendix|2= | ||
* {{en}} Penne L. Restad, ''Christmas in America: A History'', New York, Oxford University Press, 1995, {{ISBN|0-19-509300-3}} | * {{en}} Penne L. Restad, ''Christmas in America: A History'', New York, Oxford University Press, 1995, {{ISBN|0-19-509300-3}} | ||
{{References}} | {{References}} | ||
}} | }} | ||
{{ | {{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q19809 }} | ||
{{Navigatie Kerst}} | {{Navigatie Kerst}} | ||
{{Navigatie christendom}} | {{Navigatie christendom}} | ||
[[Categorie:Christelijke feestdag]] | [[Categorie:Christelijke feestdag]] | ||
Huidige versie van 1 jan 2023 om 10:21
| Kerstmis | ||
| Kerstcollage | ||
| Kerstcollage | ||
| Andere namen | Kerst Kerst, Kerstdag, Kerstfeest | |
| Gevierd door | christenen (als religieus feest) en niet-christenen | |
| Type | christelijk/algemeen | |
| Belangrijkheid | viering van de geboorte van Jezus | |
| Datum | 25 december, 26 december, 6 januari (Armeens-Orthodoxe Kerk), 7 januari (in Juliaanse kalender gebruikende Oosterse Kerken; andere Oosterse Kerken vieren het wel op 25 december) | |
| Verwant met | annunciatie, advent | |
Kerstmis (veelal zo aangeduid door rooms-katholieken), kerst(feest) (veelal zo aangeduid door protestanten) is een belangrijk christelijk feest in het kerkelijk jaar.
Met Kerstmis wordt door christenen de geboorte van Jezus Christus gevierd. De evangeliën van Lucas en Matteüs beschrijven de geboorte van Jezus. Vooral Lucas geeft brede aandacht aan de geboorte van Jezus in Bethlehem.
Verschillende elementen in de wijze waarop men Kerstmis viert gaan terug op voorchristelijke en Germaanse tradities. Het feest is in de recente geschiedenis in grote delen van de westerse wereld in hoge mate geseculariseerd, zoals de kerstboom en versieringen met lichtjes.
Hoewel Pasen theologisch gezien veel belangrijker is, wordt buiten de liturgie het kerstfeest in het Westen veel nadrukkelijker gevierd. In het christelijke Oosten is ook buiten de Kerk het Paasfeest belangrijker en speelt daarnaast het feest van Epifanie een belangrijkere rol. In de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk is Epifanie (Timkat in het Amhaars) zelfs de belangrijkste christelijke feestdag.
Woordbetekenis
Het woord ’Kerstmis’ betekent eigenlijk ’Christus-mis’, omdat dit feest gewijd is aan de geboorte van Jezus die de christus (de gezalfde) wordt genoemd. Het woord ’kerst’ is uit het woord christus ontstaan: ’kerstenen’ betekent ’christelijk maken’. De Mis is de christelijke viering van het offer van de Eucharistie.
Datum
Het kerstfeest wordt in de westers-christelijke wereld en in sommige Kerken van het oosters christendom gevierd op 25 december. In die oosterse kerken die de juliaanse kalender gebruiken voor de liturgische kalender (zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk en de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk), wordt het eveneens op 25 december gevierd, maar dat valt in de juliaanse kalender momenteel 13 dagen later dan in de gregoriaanse kalender. Er is dus geen onenigheid in de datum, wel in de gebruikte kalender. In veel streken zijn er tevens speciale vieringen op de avond ervoor (kerstavond, middernachtsmis) en/of op de dag erna. In West-Europa wordt 25 december als eerste kerstdag en 26 december vaak als tweede kerstdag beschouwd. In Nederland is 26 december een wettelijke feestdag; in België niet.
Waar komt deze datum vandaan?
Volgens de Romeinse kalender viel de lente-equinox op 25 maart. De christelijke geschiedschrijver Sextus Julius Africanus redeneerde in een geschrift, dat gedateerd wordt op 221 n.Chr., dat men de ’Vleeswording’ of ’incarnatie’ van Christus niet moest rekenen vanaf zijn geboorte, maar vanaf zijn conceptie. Hij ging uit van de symboliek van de terugkeer van het zonnelicht om te concluderen dat Jezus ontvangen zou zijn op 25 maart. Hier negen maanden bijtellen, wijst naar 25 december als geboortedatum.[1] Het evangelieverslag maakt melding van herders die, toen Jezus geboren werd, ’s nachts met hun schapen buiten verbleven (Lucas 2:8-20). Dit is in december, het regenseizoen in Israël, eerder onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk.
Het hele volk aanzetten om in de winter een reis te ondernemen naar hun geboorteplaats voor een volkstelling door de Romeinen (volkstelling door Caesar Augustus, toen Quirinius gouverneur was van Syrië; Lucas 2:1), lijkt ook een politiek slechte beslissing, maar als tegenargument kan men noemen dat de winterperiode geschikt was voor een volkstelling omdat er toen geen werkzaamheden in de landbouw waren.[2]
De vroegste schriftelijke verwijzing naar 25 december als de dag waarop Jezus zou zijn geboren, is de Chronograaf van 354. Dit document bevat een lijst van stadsprefecten van Rome, met daarin de bemerking: a. u. c. 753 Lentulo et Pisone 1. Caesaro et Paulo hoc cons. Dominus Iesus Christus natus est viii kal. Ian. d. Ven. luna xv. (In het jaar 753 ’sinds de stichting van Rome’, in het eerste jaar van de prefecten Caesar en Paulus, is de heer Jezus Christus geboren op de 8e kalendae van januari (= 8 dagen voor 1 januari = 25 december), een vrijdag, 14e dag van de maanmaand (lunatie).
Oorsprong en acceptatie
In het Romeinse rijk werden midwinterfestiviteiten gevierd. Ook de Germanen vierden rond Midwinter (21 december) reeds midwinter- of joelfeesten (winterzonnewende), waarbij het boze werd verjaagd en het licht werd begroet. In de Scandinavische talen heet Kerstmis tot op vandaag jul.
 |
Werk in uitvoering | |
| Iemand is nog met dit artikel bezig. Kom later terug om het resultaat te bekijken. | ||
| Toelichting: stuk naar overlegpagina verplaatst | ||
Het kwam onder vroege christenen niet op om de geboortedag van Jezus Christus te vieren, maar de midwinterfeesten waren populair en werden door vele mensen gevierd.[3]
Pas in de vierde eeuw werden de festiviteiten door de kerkleiders in Rome aanvaard. Redenen die mogelijk meespeelden, waren het feit dat er tegen die tijd een gnostische zienswijze was opgekomen, dat Jezus nooit een fysiek mens op aarde zou zijn geweest, maar dat hij alleen een geestelijk wezen was. Een manier om hiertegen in te gaan, was te beklemtonen dat Jezus wel degelijk in een nederige menselijke familie als kind was geboren door zijn geboorte te vieren.[4][3]
Men vond de nog steeds populaire midwinterfeesten hiervoor de geknipte gelegenheid, omdat de dagen die na het wintersolstitium begonnen te lengen symbolisch konden staan voor de Christus die als Licht in de wereld kwam.[3]
Tijdens de protestantse reformatie waren er ook tegenstanders tegen de kerstviering. Ten tijde van Oliver Cromwell werden Kerstmis en andere heiligendagen verboden.[3] Dit kan te maken hebben met de lawaaierigheid en de dronkenheid waarmee dit feest werd gevierd.
Het geven van kerstgeschenken ging pas in de 19e eeuw deel uitmaken van de kerstgebruiken. Volgens de Royal Collection, kregen de kinderen van Queen Victoria in 1850 geschenken, waaronder een zwaard en gevechtsuitrusting. In 1841 schonk Victoria haar echtgenoot, prins Albert, een klein portret van haar toen ze zeven jaar was en in 1859 deed ze hem een dichtbundel cadeau van Alfred, Lord Tennyson.[5]
Tot op de dag van vandaag geldt Pasen in het christendom als veel belangrijker dan Kerstmis. In de commerciële wereld daarentegen is Kerstmis uitgegroeid tot het voornaamste feest in het jaar.
De huidige tradities rond het kerstfeest zijn van land tot land verschillend, zoals ze ook lang niet allemaal even oud zijn. Duidelijk is dat de Amerikaanse volkse en commerciële kerstgewoonten, in het kader van de voortschrijdende globalisering, overal elders doordringen, ook in Nederland.
Kerstgebruiken en -symbolen
Kerstnachtdienst
Op kerstavond en eerste kerstdag vindt er in veel kerken een kerstnachtdienst plaats. Het is vaak een van de drukste kerkdiensten van het jaar in vele kerken, zowel in de protestantse als in de katholieke kerken.
Kersttoespraak
Op eerste kerstdag houden diverse staatshoofden en monarchen een kersttoespraak die vaak uitgezonden wordt op radio en televisie. Ook de paus houdt bij de Sint-Pietersbasiliek een kersttoespraak, geeft zijn zegen en wenst iedereen een zalig kerstfeest. Paus Johannes Paulus II sprak een wens uit in een hele reeks verschillende talen.
Kerstster
De kerstster is rechtstreeks terug te voeren op het kerstverhaal, zoals dat in het evangelie van Matteüs wordt beschreven. De Ster van Bethlehem gaf de plaats aan waar de Koning der Joden geboren zou zijn. De drie ’wijzen’ (Grieks: magoi) zouden volgens Matteüs deze ster volgen om via koning Herodes het kindje Jezus te bezoeken om deze geboorteplaats vervolgens te openbaren aan Herodes zodat het kindje gedood kon worden. De ’wijzen’ kwamen niet terug naar Herodes, dus gaf deze de opdracht tot de Kindermoord van Bethlehem opdat de geprofeteerde Messias hierbij zou omkomen. De Verlosser van het joodse volk zou immers als aangekondigde koning heersen, en Herodes achtte dit een bedreiging van zijn invloed.
Het ontsteken van kaarsen en ander licht heeft ook met oude voorchristelijke midwintertradities te maken.
Ook de plant Euphorbia pulcherrima wordt kerstster genoemd, omdat de rode bloemen op een ster lijken.
Kerststal
Vooral in katholieke streken wordt een kerststal opgesteld: een driedimensionale voorstelling van de geboorte van Jezus, ofwel als miniatuur ofwel levensgroot met figuranten.
Zie het artikel kerststal
Kerstboom
Een kerstboom is een naaldboom die in de periode rond kerstmis versierd wordt met kaarsjes of lampjes, ballen, linten of strikken, eventueel „engelenhaar” en decoratieve figuren zoals engelen, sterren, rendieren of pakjes en een piek.
Zie het artikel kerstboom.
Kerstversieringen
Naast de kerstboom zijn er tal van kerstversieringen, die buitens- en binnenshuis opgehangen kunnen worden zoals een kerststuk of een guirlande op een schouw bij de open haard, langs de voordeur of trap. Zij kunnen bestaan uit kaarsen of lampjes, kerstballen, hulsttakken et cetera. Ook het plaatsen van een kerstdorp wordt steeds populairder.
Men zet sneeuwbollen neer ter kerstversiering. Ook zet men vaak een glazen kaarsenhouder met een waxinelichtje neer om het gezellig te maken in de donkere dagen voor Kerstmis. Op veel plaatsen wordt openbare kerstverlichting gehangen, vooral bij een winkelcentrum, in een winkelstraat of op een plein.
In Duitsland wordt op veel plekken een kerstpiramide neergezet, in huis in een kleinere variant en op de markt een grotere.
De Kerstman en zijn geschenken
In Nederland was lange tijd vooral het sinterklaasfeest het geschenkenfeest. De Kerstman leek eind twintigste eeuw Sinterklaas te gaan verdrijven. Zover is het niet gekomen, maar velen geven elkaar (ook) met Kerstmis geschenken. Deze gewoonte heeft geleid tot kritiek dat het feest al te commercieel zou zijn geworden. In veel bedrijven is het kerstpakket een traditioneel bedankje voor het werk verricht in het afgelopen jaar.
De Kerstman is afgeleid van Sinterklaas en wordt ook in verband gebracht met kabouters (Nisse of Tomte),[Toelichting gevraagd] zoals Sinterklaas op Sint Nicolaas, bisschop van Myra, teruggaat. Het sinterklaasgebruik is meegenomen door emigranten naar Amerika. In Amerika werd Sinterklaas Santa Claus. De Kerstman heeft ongeveer dezelfde gebruiken als Sinterklaas, zoals cadeautjes geven, een lange baard en een rood pak, maar hij is inmiddels ontdaan van alle religieuze symboliek.
De Kerstman ontstond in de ons bekende vorm in de Verenigde Staten, eind negentiende eeuw en raakte door de reclame van Coca-Cola wereldwijd verspreid. Zo kan het zijn dat in beeltenissen de Kerstman nog een groen[bron?] pak droeg, terwijl de Amerikaanse Santa Claus tegenwoordig uitsluitend rode met witte kleding draagt (zoals het logo van Coca Cola). Santa Claus heeft nog wel een (vliegende) arrenslee getrokken door rendieren en wordt geholpen door elfjes op de Noordpool.
In vele landen heeft de commerciële kerstman (Santa Claus) de oorspronkelijke Kerstman echter niet verdrongen, denk aan de Joulupukki in Scandinavië of Father Christmas in Engeland. Hier zijn voorchristelijke elementen nog duidelijk in het kerstgebruik aanwezig. Het is ook zeker niet zo, dat de Kerstman over de hele wereld verspreid rood met witte kleding draagt. De Kerstman draagt in veel landen nog blauwe, gouden of groene (of nog een andere kleur) kleding.
In Oostenrijk en Duitsland komt niet de Kerstman maar het Christkind (Christuskind). Deze brengt op 24 december cadeautjes. Terwijl de oorspronkelijke gedachte was dat het Christuskind geschenken geeft zoals Hij dat ook met zijn leven heeft gedaan, heeft de laatste 50 jaar de figuur van het Christkind een gedaanteverwisseling meegemaakt. In plaats van het onzichtbare Christus-kind is het geworden tot een engelachtige figuur. De laatste jaren heeft Christkind te lijden onder de aanhoudende amerikanisering van de Kerstman. Zodoende is er een vereniging pro Christkind ontstaan die de Kerstman wil bestrijden.
Kerstmuziek
Met kerst wordt er vaak speciale kerstmuziek uitgebracht. Soms worden daarbij geluiden gebruikt die het beeld van een arrenslee moet oproepen (rinkelende bellen, etc.). De muziek kan bijvoorbeeld een kinderkoor zijn of popmuziek, maar ook Latijnse zang.
Enkele voorbeelden van traditionele christelijke kerstliederen:
- "Stille Nacht, Heilige Nacht", hier bestaan meerdere versies van.
- "De herdertjes lagen bij nachte".
- "Ere zij God".
- "Eer zij God (Gloria in Excelsis Deo)".
- "Er is een Kindeke geboren op aard".
- "Hoe leit dit Kindeke", (Vlaams, Katholiek, 1897).
- "Nu zijt wellekome" (middeleeuws).
- "Adeste fideles" (Nederlands: Wij komen tezamen) met refrein "Venite adoremus" ("Komt laat ons Hem aanbidden").
- "Vom Himmel hoch da komm' ich her" (Maarten Luther, Noord-Duitsland, met name Pruisen, 16e eeuw)
- "Joy to the world, the Lord has come" (VS)
Voorbeelden van profane kerstliederen:
Voorbeelden van popmuziek:
- "Last Christmas" (Wham)
- "All I Want for Christmas Is You" (Mariah Carey)
- "Thank God It's Christmas" (Queen)
Kerstgedichten
Naast liedteksten zijn er ook veel gedichten te vinden over Kerstmis. Sommige met een hoog gehalte aan romantiek en sentimentaliteit, andere meer literair van aard. Twee bloemlezingen zijn: Zoals nog nooit een ster (2001) van Rien van den Berg en Een kind met de ogen van God (2005) van Inge Lievaart.
Kerstlekkernijen en -gerechten
Een kerstdiner is vaak een feestelijke en uitgebreide avondmaaltijd, die vaak samen met familie genuttigd wordt rond en tijdens Kerstmis. Het vleesgerecht kan fazant of kalkoen zijn, maar ook konijn of ree.
In de Verenigde Staten geldt daarentegen Thanksgiving Day als de dag waarop kalkoen gegeten wordt. Die dag is enigszins te vergelijken met de Biddag en Dankdag voor Gewas en Arbeid in Nederland, maar daar wordt dat niet met een uitgebreide maaltijd gevierd.
Andere kerstlekkernijen zijn:
- banketstaaf
- chocolademunten
- Dominosteine (Duitsland en Oostenrijk)
- Duivekater
- kerstblaadjes/hulstblaadjes
- kerstbrood
- kerstkransjes van chocolade, fondant, schuim of koek
- kerstpudding
- kerstster
- kerststol
- kerststronk of Bûche de Noël
- kerststrudel
- mantecados
- panettone
- Pretzel / krakeling
- tulband
- turrón
- vánocka (Tsjechisch kerstbrood)
Enkel in Japan:
Kerstuitjes
Een bezoek aan een kerstmarkt wordt vaak gedaan om in een soort kerststemming te komen. Zowel in Nederland, Duitsland als België worden er vele georganiseerd. Voor versieringen bezoekt men vaak een tuincentrum.
Rond Kerstmis worden diverse kerstcircussen in Nederland gehouden. Veel mensen met (jonge) kinderen brengen een bezoek aan een kerstcircus, het is een geliefde familiegebeurtenis. Ook populair zijn kerstborrels en kerstconcerten.
Kerstfeest in bepaalde landen
In Engeland, de Verenigde Staten en Frankrijk hangt men een maretak op in huis. Deze altijd groene epifyt is het symbool van vriendschap en vruchtbaarheid. Een meisje dat per ongeluk onder de maretak staat, mag door een jongen worden gekust. En andersom natuurlijk.
In Rusland en andere Oosters-orthodoxe landen in Oost-Europa heeft men in plaats van de kerstman Vadertje Winter, die in de tweede helft van de twintigste eeuw gelijk is gemaakt aan de "coca-colakerstman". Oorspronkelijk werd Vadertje Winter door de communistische overheden verspreid als atheïstisch folkloristisch alternatief voor de orthodoxe kerstviering. Ook wordt Kerstmis daar 13 dagen later gevierd, omdat in Rusland tot 1917 in plaats van de gregoriaanse de juliaanse kalender werd gebruikt. De juliaanse kalender bepaalt nog altijd het Russische kerkelijk jaar.
In Japan is slechts 1 tot 2% van de bevolking christelijk, maar Kerstmis geniet er een grote populariteit als commerciële geschenkdag. Door een marketingcampagne vanaf 1974 van de Amerikaanse fastfoodketen Kentucky Fried Chicken, heeft zich de voorstelling verspreid dat het heel erg in de kerstsfeer past om op 25 december met de hele familie naar Kentucky Fried Chicken te gaan eten. De Japanse manager was op dat idee gekomen toen hij Amerikanen hoorde vertellen hoe zij op kerstdag de kalkoen missen. Jaarlijks gaan naar schatting ongeveer 3,6 miljoen Japanners op kerstdag naar KFC. Voor anderen is het een romantische dag, vergelijkbaar met Valentijn.[6]
Kerstwensen
De typische katholieke kerstwens is „Zalig kerstfeest” of „Zalige Kerstmis”. Sommige protestantse groepen gebruiken de wens „Gezegend kerstfeest”. Andere protestanten en niet-gelovigen brengen vaker met de minder gedragen woorden „Prettige kerstdagen”, „Fijn kerstfeest” of „Vrolijk kerstfeest”, „Prettige feestdagen” hun kerstwensen over. Deze wensen kunnen ook worden aangetroffen op kerstkaarten.
Zie ook
- Advent
- A Christmas Carol
- Geboorte van Jezus volgens Lucas 2
- Incarnatie of vleeswording (God de Zoon Die mens werd in Jezus volgens christenen)
- Grýla en Jólasveinar, worden in IJsland in verband gebracht met Kerstmis
- Vadertje Winter speelt in Slavische culturen een rol die overeenkomt met die van de Kerstman
- Koleduvane
Externe link
|
Zoek Kerstmis op Wiktionary. |
Vrije mediabestanden over Kerstmis op Wikimedia Commons
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Kerstmis |
|---|
|
| Christendom |  |
|---|
|
Drie-eenheid: Vader • Zoon • Heilige Geest |