Uitklappen
Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed
rel=nofollow

Kerstbal

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Kerstbal in Nordmann-spar
Bestand:Giant christmas ball.jpg
Reuzenkerstbal

Een kerstbal is een ornament dat wordt gebruikt om een kerstboom te versieren.

Kerstballen worden vaak in grote aantallen in een kerstboom gehangen. Oorspronkelijk waren ze gemaakt van geblazen glas, maar tegenwoordig worden ze vaak vervaardigd van kunststof vanwege de duurzaamheid en onbreekbaarheid. Dit is vooral handig bij buitentoepassingen, zoals bij kerstverlichting en versieringen in tuinen.

Geschiedenis

In de vroege tradities van kerstboomversiering werden papieren slingers, geknipte figuren, snoepgoed, koekjes en fruit zoals walnoten en appels gebruikt. In de eerste helft van de 19e eeuw ontstond de traditie van glazen kerstballen, die aanvankelijk handmatig werden gemaakt, vooral in de regio Thüringen in Duitsland.

Het ontwerp van glazen kerstballen is mogelijk geïnspireerd door de heksenbal, een spiegelend object dat bedoeld was om kwade geesten af te weren. Deze heksenballen werden vaak in tuinen geplaatst of in bomen gehangen en werden voornamelijk geproduceerd in Engeland.[1]

Volgens een populaire legende zou een glasblazer uit Lauscha in 1847 de eerste glazen kerstballen hebben gemaakt, omdat hij geen geld had voor traditionele versieringen zoals noten en appels. Hoewel dit verhaal niet met schriftelijke documenten is bevestigd, zijn er wel bewijzen dat in 1848 een glasblazer zes dozijn kerstballen produceerde in verschillende groottes. Deze ballen waren echter bedoeld voor verkoop en niet voor eigen gebruik.

Vanaf het midden van de 19e eeuw werden glazen kerstballen een populaire vervanging voor de versieringen, eerst bij welgestelde families vanwege de hoge productiekosten.

De ballen kregen hun spiegelende oppervlak door een metaalcoating aan de binnenzijde. Aanvankelijk werd hiervoor een mengsel van tin en lood gebruikt, wat schadelijk bleek voor de gezondheid. Vanaf 1870 werd zilvernitraat toegepast, een methode die ook vandaag nog in spiegelproductie wordt gebruikt.

De productie van kerstballen bleef aanvankelijk kleinschalig en vond plaats in huishoudens met behulp van een bunsenbrander en brandstof zoals koolzaadolie of paraffine.

De verzending van glazen kerstballen naar andere streken werd vanaf het midden van de 19e eeuw georganiseerd door uitgeverijen en transporteurs uit Sonneberg, een stad in Thüringen. Sonneberg was in die tijd een belangrijk handelscentrum voor speelgoed en glaswaren, mede dankzij de ontwikkeling van het spoorwegnet in de regio in de jaren 1840 en 1850. Dit netwerk maakte het mogelijk om producten sneller en efficiënter te vervoeren, zowel binnen Europa als daarbuiten.

In 1867 werd de massaproductie van glazen kerstballen verder gestimuleerd door de oprichting van een industriële glasblazerij in Lauscha, nabij Sonneberg. Door het gebruik van een gasvlam versnelde de productie aanzienlijk en werd het mogelijk grotere en dunwandige kerstballen te maken. De decoratie van de ballen, zoals verven of het aanbrengen van glanzende stukjes, werd meestal door familieleden of fabrieksarbeiders uitgevoerd. Door de oprichting van de glasblazerij konden grotere hoeveelheden kerstballen worden geproduceerd en via het distributienetwerk van Sonneberg worden geëxporteerd. Tegen het einde van de 19e eeuw hadden handelaren uit Sonneberg een sterke positie op de Amerikaanse markt, waar glazen kerstballen een populaire kerstversiering werden. Deze export werd vaak verzorgd via gespecialiseerde agentschappen en catalogusbedrijven die vanuit Sonneberg opereerden.

Een piek op de kerstboom verspreide zich in de late 19e eeuw. Vóór die tijd werden kerstbomen vaak bekroond met een ster (symbool voor de ster van Bethlehem), een engel of zelfs kaarsen. Het gebruik van een kerstboom verspreidde zich in Nederland pas in de loop van de 19e eeuw en werd geïntroduceerd door Duitse middenstanders, zoals banketbakkers.

Toepassingen

Kerstballen worden niet alleen gebruikt in kerstbomen, maar ook als decoratieve elementen in kerststukken, guirlandes of als losse decoraties.

Legende

Er is geen historisch bewijs voor het verhaal dat een glasblazer genaamd Linder uit de Vogezen in 1831 de eerste glazen kerstbal maakte. De vroegste gedocumenteerde productie van glazen kerstballen komt uit Lauscha, Thüringen, rond 1847. Dit verhaal wordt vaak gecombineerd met de legende van een glasblazer die glazen kerstballen maakte omdat hij geen geld had voor traditionele versieringen zoals noten en appels. Deze verhalen zijn echter moeilijk met documenten te bevestigen.

Bronnen, noten en/of referenties

J. L. de Jager, Volksgebruiken in Nederland. Een nieuwe kijk op tradities (Utrecht/Antwerpen 1981) Helsloot, J.I.A. (2004) De kerstboom prijkt, ’t is kinderfeest. Kinderen en Kerstmis tussen 1840 en 1960. In: S. Noorda & Chr. Oele [red.] Er is een kindeke… De geboorte van Jezus in de Nederlandse en Vlaamse cultuur. Amsterdam University Press, Amsterdam, pp. 123-146. Geschiedenis van de kerstbal. IsGeschiedenis.nl Geraadpleegd op 1 oktober 2019

rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Christmas baubles op Wikimedia Commons.

rel=nofollow