Boomaantasting

Boomaantasting betreft verschijnselen van ziekte bij bomen. Op kwekerijen, in de natuur maar ook in steden en dorpen zijn bomen en struiken te vinden met moeilijk verklaarbare aantastingen.

Van boomaantastingen wordt vermoed dat ze gevolgen kunnen hebben voor het gehele milieu. Er bestaan echter nog nauwelijks beschrijvingen en onderzoeksrapporten over, waardoor er nog geen wetenschappelijke verklaringen over de mogelijke oorzaken bekend zijn. Reguliere kennis van plantenziekten biedt eveneens geen uitkomst.

In 2010 werd door Wageningen Universiteit aangegeven meer onderzoek naar de effecten van gemoduleerde elektromagnetische straling op bomen noodzakelijk was. In 2011 en 2012 werd dit vervolgonderzoek uitgevoerd. De uitkomsten zijn dit jaar 2014 te verwachten. Dit onderwerp is dus nog steeds zeer actueel.

Bastknobbels

Bestand:Es bastbult.jpg

Bastknobbels

Bastknobbels hebben de laatste twee jaar de meeste aandacht gekregen in het onderzoek naar boomaantastingen. Het probleem is door diverse onderzoeksinstituten onderzocht. Helaas is tot nu toe onbekend waardoor en waarom veranderend celgedrag bastknobbels tot gevolg heeft. Ook is onbekend welke factoren de boom hiertoe aanzetten. Uit onderzoek blijkt dat geen bacterie, schimmel, virus, bodem/groeiplaatsomstandigheid of insect de groei van houtweefsel in het bastweefsel tot gevolg heeft. Er is sprake van verstoorde celgroei door een externe factor.

In toenemende mate ontstaan er de laatste twee jaar bastknobbels op talloze boomsoorten in Europa. Bastknobbels komen overal voor op de boomstam. Aan de basis van de boom, net onder de kroon, in groepen of als solitair groeiende bulten. De knobbels hebben meestal een gladde oppervlakte. Bastbulten kunnen ontstaan op bomen maar ook op heesters.

Ook zijn er bastbulten die een ruwer oppervlak hebben. De bestaande schors wordt dan van binnenuit naar buiten geduwd. Dit zie je bijvoorbeeld bij de esdoorn en de trompetboom. Een andere vorm van boomaantasting is dat oud wondweefsel dat al jaren in rust is opnieuw wordt geactiveerd.

De bastknobbels kunnen uitgroeien van enkele tot vele centimeters groot. Van sommige boomsoorten is het al langer bekend dat zij hier en daar bastknobbels vormen, bijvoorbeeld bij de beuk. Toch is na onderzoek gebleken dat ook deze boomsoort de onverklaarbare bastknobbels hebben. De toename van boomsoorten met bastknobbels is opvallend en tot op dit moment wetenschappelijk niet te verklaren. Onderzoek moet uitwijzen wat de oorzaak is van dit fenomeen.

Voorbeelden van bomen met bastknobbels zijn: beuk, es, els, esdoorn, haagbeuk, hemelboom, kastanje, linde, lijsterbes, plataan, sierkers, trompetboom, valse christusdoorn, vleugelnoot en wilg.

Bastbloeding

Op dit moment breiden de bastbloedingen zich zeer snel uit bij vele boomsoorten. Bloeding komt bij zowel jonge als oudere bomen voor. Uit de bruine vlekken op de stam of uit bastscheuren stroomt een stroperige bruin/zwarte substantie. Bij onder andere esdoorn, eik en beuk was bekend dat er bloedingen voorkwamen. Als oorzaak is hiervoor Phytophthora ramorum (ook wel Sudden Oak Death) genoemd. Bastbloeding is de laatste tijd erg in het nieuws door de kastanjeziekte. Een verklaring voor de enorme expansie van bloeding bij vele andere boomsoorten is onbekend.

Voorbeelden van bomen met bastbloeding zijn: berk, eik, els, es, esdoorn, kastanje, lijsterbes, moerbei, populier, pijnboom, robinia, sierkers, valse christusdoorn en wilg.

De universiteit van Wageningen heeft veel onderzoek gedaan naar de Kastanjeziekte: het blijkt, dat de kastanjes zijn aangetast door de bacterie "Pseudomonas syringae". Bomen, die ernstig geïnfecteerd zijn moeten uiteindelijk verwijderd worden. Allereerst probeert men de boom vaak te redden door een behandeling met bacteriedodend materiaal. Jonge bomen kunnen zich nog wel eens herstellen. Aangeraden wordt om geen nieuwe kastanjes te planten waar zieke bomen hebben gestaan. Ook moet het blad van zieke bomen opgeruimd worden. Bij het rooien dient men erop te letten, dat alle onderdelen afgedekt worden afgevoerd en meteen naar de verwerking gebracht. Aangeraden wordt, eerst de bast te verwijderen, waardoor de infectie niet verder verbreid wordt.

Bastscheuren

De extreme toename van scheuren in de bast- en het houtweefsel van diverse boomsoorten is niet te verklaren. Er is hiervoor op dit moment geen wetenschappelijke verklaring. Het scheuren zou een gevolg kunnen zijn van de toegenomen concentratie van CO₂ in de atmosfeer, die leidt tot snellere groei van planten en bomen.

De bastscheuren komen zowel voor op de boomstam als op takken. Het scheuren van de bast en het hout is ook een van de kenmerken van de kastanjeziekte. Bastbloeding en bastscheuren worden vaak in combinatie aangetroffen. Het ontstaan van bastscheuren, op beperkte schaal, is niet nieuw in de bomenwereld. In de bast kunnen scheuren ontstaan door verzwakking, uitdroging, vorst en groei. De schaal waarop er de laatste twee à drie jaar bastscheuren ontstaan is niet te verklaren.

Voorbeelden van bomen met bastscheuren zijn: berk, beuk, els, es, esdoorn, kastanje, linde, sierkers, sierpeer, trompetboom, lijsterbes, moerbei, populier, pijnboom, robinia, sierkers, valse christusdoorn en watercyprus.

Bastverandering

Steeds vaker veranderen de uiterlijke kenmerken van de boomstam. De karakteristieken zoals de stamkleur, schorskleur en textuur lijken te veranderen door invloeden van buitenaf. Er is sprake van verdroging van de bast en degeneratie van bastweefsel. Aangroei met algen en korstmossen is niet te verklaren als gevolg van verbeterde omstandigheden voor deze soorten.

Het extreem verkleuren en uitdroging van de bast lijkt bedreigend. Oud bastweefsel vormt ineens uitlopers. Dit kenden we vroeger als compensatiegroei als gevolg van het uitwaaien of sterk snoeien van takken. Op dit moment lijkt het erop dat bomen vanwege verminderde vitaliteit compensatiegroei vertonen.

Voorbeelden van bomen met bastveranderingen zijn: berk, beuk, esdoorn, iep, kastanje, krulhazelaar, linde, meidoorn, sierappel, sierkers, sneeuwklokjesboom en watercyprus.

Bladschade

Bladschade was in 2007 een van de meest opvallende aantastingen maar kan vele oorzaken hebben. Toch moet ook deze aantasting in de gaten gehouden worden, zeker als hij voorkomt in combinatie met een van de andere aantastingen. Bladschade in combinatie met de hier beschreven aantastingen moeten worden gerekend tot een boomaantasting.

Bladschade kan ook optreden onder invloed van externe factoren. Bekende voorbeelden hiervan zijn insectenvraat, gebrek aan een voedingsstof of zuurstof in de bodem, te natte en te droge bodemomstandigheden, zure regen, toxische stoffen in de bodem en windschade. Minder of onbekend zijn de invloeden van UV-straling, elektromagnetische straling, de luchtkwaliteit en de toename van de temperatuur.

Momenteel zien we bij zeer veel boomsoorten vroegtijdige bladval, bladverdroging, verbranding en vergeling (chlorose, zie foto groene kardinaalsmuts) van het blad. Het gevolg is dat bomen en heesters vroegtijdig 'kaal staan' of dat we gesteltakken uit de kroon kunnen zien. Ook zien we dat de bladeren van bomen en heesters al in de zomerperiode een afwijkende bladkleur krijgen.

Voorbeelden van bomen met bladschade zijn: berk, beuk, eik, els, es, esdoorn, linde, iep, linde, populier, pijnboom, valse christusdoorn.

Om meer inzicht te krijgen hoe boomaantastingen ontstaan is vooral intensief onderzoek naar de bastknobbels opgezet. Deze aantasting wordt door alle betrokken instanties en specialisten een onverklaarbare aantasting genoemd. Omdat er één boomaantasting specifiek op dit moment onderzocht kon worden is er gekozen om bastknobbels te onderzoeken. Zoals beschreven zijn er twee onbekende bastknobbels waarneembaar op houtige gewassen.

Bastknobbels ontstaan door de groei van binnen uit naar buiten. Hierbij wordt het weefsel van binnen naar buiten opgeduwd. Daarnaast de veel frequenter voorkomende bastknobbels waarbij houtcellen vanuit een bolvormig cambium ontstaan in het bastweefsel. Omdat deze laatste het meest voorkomt is in eerste instantie gekozen deze verder in onderzoek te nemen.

Onderzoek naar het ontstaan van onbekende boomaantastingen

In Nederland maar ook in andere steden in Europa doemen steeds nieuwe boomaantastingen op. De zorg over de gezondheid en vitaliteit van bomen in het stedelijke gebied neemt toe. Scheuren, baststrepen, kerven, lichte streping, vlekvorming, bloedingen, bastknobbels in de boombast en takdegeneratie zijn voorbeelden van nieuw optredende aantastingen. Het aantal bomen met onbekende aantastingen breidt zich al vier jaar uit. Op dit moment hebben circa 20 % van alle stedelijke bomen een onbekende aantasting. In 2010 voerde de Plantenziektekundige Dienst een onderzoek uit naar bastknobbels bij bomen in Nederland.

Geen biologische factor gevonden

Een biologische factor is na al het onderzoek vrijwel uitgesloten. Er moet rekening gehouden worden met een abiotische factor als veroorzaker van de nieuwe aantastingen. Een recent veranderde factor in het milieu die gelijk optrad met de nieuwe boomaantastingen, is de toename van het elektromagnetisch veld. Dit veld is in de laatste jaren sterk toegenomen en ook zijn nieuwe frequenties in gebruik genomen.

Effecten van digitale elektromagnetische velden

Uit verkennend onderzoek in 2009, geïnitieerd door de gemeente Alphen aan den Rijn en in samenwerking met WUR, blijkt dat elektromagnetisme invloed heeft op de elektrische activiteiten van de boom. WUR voerde in samenwerking met Alterra en Gemeente Alphen aan den Rijn (projectgroep boomaantastingen) tussen juni en september 2010 onderzoek uit of die invloed effect heeft op de plantenweefsels, de bouw of de fysiologie (werking) van de plant. Essen en kastanjes werden blootgesteld aan kunstmatig opgewekte elektromagnetische velden. Een referentiegroep, van gelijksoortige essen en kastanjes, werd niet belast door elektromagnetische velden. Alle overige omstandigheden zijn bij beide groepen planten gelijk gehouden. Er werd onderzocht of er belangrijke verschillen optraden. De uitslag van het onderzoek werd eind 2011 verwacht. Inmiddels is bekend gemaakt dat de uitkomsten in 2013 zullen worden vrijgegeven.

Resultaten

Bij het onderzoek werden in een proefopstelling onder meer twintig essen gedurende drie maanden blootgesteld aan zes stralingsbronnen. De straling waaraan de bomen zijn blootgesteld is opgewekt met wifi-accesspoints (toegangspunten voor draadloze netwerken). Bladeren dichtbij de stralingsbronnen vertoonden aan het einde van de onderzoeksperiode ’loodglansachtige effecten’. Deze effecten blijken het gevolg te zijn van het afsterven van de boven- en onderepidermis van de bladeren. De ’loodglans’ wordt opgevolgd door verdroging en afsterven van een deel van het blad. Zaaiculturen van onder meer Arabidopsis en maïs - die waren blootgesteld aan de straling - lieten een vertraging zien in groei en bloei ten opzichte van de controlegroep in een identieke maar stralingsloze klimaatruimte.

De invloed van luchtkwaliteit

Ook luchtvervuiling wordt als veroorzakend genoemd in het onderzoek naar de nieuwe boomaantastingen. De hypothese voor deze abiotische factor werd opgesteld door Dr. Ing. Rein Roos - onderzoeker Ecole National Supérieure d’ingenieur du Mans en Université de Maine in Le Mans. Deze hypothese behoeft net als de effecten van elektromagnetische velden aandacht.

Externe link

• Boomaantastingen.nl - site over boomaantastingen
• http://www.hln.be/hln/nl/4125/Internet/article/detail/1185015/2010/11/19/Straling-gsm-en-draadloos-internet-maakt-bomen-ziek.dhtmlls

http://archief.archiefweb.eu/alphenadrijn/Default.aspx

• http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/07/01/mogelijke-relatie-elektromagnetische-velden-en-gezondheid-bomen-kamerbrief.html

Voetnoten