Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Haakje
De haakjes zijn twee leestekens die gewoonlijk in combinatie gebruikt worden: een haakje openen en een haakje sluiten.
In de taal
De holle kanten van de haakjes staan altijd aan de kant van de tekst die tussen de haakjes staat. Voor schriftsoorten met een schrijfrichting van links naar rechts geldt:
- een haakje openen ziet er uit zoals de linkerhelft van de hoofdletter O: (
- een haakje sluiten ziet er uit zoals de rechterhelft van de hoofdletter O: )
Voor bijvoorbeeld het Arabisch schrift, dat van rechts naar links geschreven wordt, is dat andersom.
In geschreven taal worden haakjes gebruikt om een (gedeelte van een) zin die (meestal) niet essentieel voor de rest van het verhaal is af te zonderen. Hierdoor kunnen hoofd- en bijzaken eenvoudiger uit elkaar gehouden worden. Haakjes worden ook gebruikt om een extra verduidelijking te geven over iets dat direct voorafgaand aan de haakjes benoemd wordt (zoals in dit zelfverklarende voorbeeld). De haakjes worden ook wel parenthesen genoemd, een term waarmee in de taalkunde een ingevoegde gedachte of aanvulling bedoeld wordt. Zo delen deze haakjes hun naam met een type tekst waarvoor ze bedoeld zijn.
In het spreken betekent de uitdrukking tussen twee haakjes over het algemeen dat je op het punt staat iets te gaan zeggen dat maar beperkt te maken heeft met de rest van het gesprek.
Overdreven gebruik van haakjes kan averechts werken. Dat geldt ook voor het gebruik van haakjes-binnen-haakjes (geneste haakjes) alhoewel dat niet altijd te voorkomen is. De Taalunie geeft in overweging om dan de binnenste haakjes te vervangen door vierkante haken (teksthaken, zie verderop). Wanneer een toevoeging tussen komma's of tussen haakjes gezet kan worden, verdienen komma's vaak de voorkeur omdat ze een rustiger tekstbeeld geven, en ook gedachtestreepjes zijn een alternatief. Vaak zijn haakjes door een iets gewijzigde formulering weg te werken. Vergelijk:
- De ooievaar (ook wel uiver, eiber of stork genoemd [Latijn: Ciconia ciconia]) komt in veel oude verhalen voor.
- De ooievaar − ook wel uiver, eiber of stork genoemd (Latijn: Ciconia ciconia) − komt in veel oude verhalen voor.
- De ooievaar, die ook wel uiver, eiber of stork genoemd wordt en in het Latijn Ciconia ciconia heet, komt in veel oude verhalen voor.
Haakjes in citaten
Een specifiek gebruik van haakjes is in combinatie met het beletselteken dat uit drie opvolgende puntjes bestaat. Dit dient om aan te geven dat uit een citaat een gedeelte is weggelaten: {{cquote| Geslachtsregister van Jezus: (…) (zoals men meende) de zoon van Jozef, de zoon van Heli, (…) de zoon van Nathan, de zoon van David, (…) De zoon van Jakob, de zoon van Izak, de zoon van Abraham, (…) De zoon van Enos, de zoon van Seth, de zoon van Adam, de zoon van God (Lukas 3:23-38)
Met hetzelfde doel wordt ook wel het beletselteken tussen vierkante haakjes […] gebruikt, maar ronde haakjes (…) zijn gebruikelijker en geven een rustiger tekstbeeld.
Vierkante haakjes worden vooral gebruikt om toevoegingen binnen een geciteerde of vertaalde tekst te markeren[1], bijvoorbeeld de toevoeging: [sic!] of [cursivering door de redactie].
In literatuuropgaven worden vierkante haakjes gebruikt om eigen toevoegingen of correcties in titelbeschrijvingen (tussen vierkante haakjes) aan te geven. Bijvoorbeeld: [z.j.] (zonder jaar), [2e dr.]. Indien na een vertaling de oorspronkelijke titel wordt gegeven, dan komt die ook tussen vierkante haakjes.
Niet-gepaarde haakjes: emoticons en opsomming
In tekstberichten (bijvoorbeeld SMS) worden haakjes ook wel gebruikt als onderdeel van emoticons. Zo is :-) een manier om een (glim-)lach weer te geven. Omdat het haakje in dit geval niet als zodanig bedoeld is, wordt hier van de regel afgeweken dat haakjes altijd in combinatie voorkomen. Integendeel: het emoticon :-( geeft juist een tegenovergestelde emotie weer. Gewoonlijk wordt maar een haakje gebruikt, twee identieke haakjes tonen een sterkere emotie: :-)) en :-((
Een ander bekend gebruik van ongepaarde haakjes is in nummering van tekstblokken en opsommingen. Volgens de Taalunie raakt dit in onbruik en is het daarom af te raden. Een voorbeeld:
- 1) Rafael Nadal 2) Roger Federer 3) Novak Djokovic 4) Andy Murray 5) Nikolaj Davydenko (top vijf mannentennis, 9 maart 2009).
In de wiskunde
In de wiskunde worden haakjes gebruikt om rekenkundige bewerkingen te groeperen. Hierbij geldt dat haakjes de hoogste prioriteit hebben: haakjes moeten nog vóór machtsverheffen 'weggewerkt' worden.
Zo is
- 5 × 3 + 2 = 17
(volgens de rekenregels eerst vermenigvuldigen, dan optellen), maar
- 5 × (3 + 2) = 25
(eerst haakjes, dan pas vermenigvuldigen). Het ezelsbruggetje Mijnheer van Dalen wacht op antwoord is dan ook ietwat achterhaald. Een juistere opvolger is Hoe moeten wij van de onvoldoendes afkomen? Ook de plaats van worteltrekken wordt hiermee gecorrigeerd.
In de automatisering
In de automatisering worden haakjes op dezelfde manier gebruikt als in taal en wiskunde. Tijdens het schrijven van computerprogramma's worden haakjes bovendien gebruikt om argumenten aan functies en/of procedures door te geven.
Voorbeelden:
in BASIC:
- x = SQRT(9)
- x = ABS(y)
- x = SQRT(ABS(y))
betekenen achtereenvolgens dat x gelijk wordt aan de vierkantswortel (square root) van 9, x gelijk wordt aan de absolute waarde van y en x gelijk wordt aan de wortel van de absolute waarde van y. In de meeste BASIC-dialecten worden haakjes niet gebruikt om argumenten aan procedures door te geven (voor zover je binnen BASIC van procedures kunt spreken).
in C (en C-achtige programmeertalen):
- x = sqrt(9);
- printf("Hello, world!\n");
- return(0);
betekenen: x wordt gelijk aan de vierkantswortel van 9, druk de tekst Hello, world! (gevolgd door een newline (regelschakeling)) op het scherm af, geef de resultaatcode 0 door aan de aanroepende functie.
In de Unix-shell
In de Unix commando-interpreter 'sh' (en hiervan afgeleide programma's) worden haakjes eveneens gebruikt om bewerkingen (statements) te groeperen waardoor die als één geheel beschouwd kunnen worden. Bovendien wordt het 'haakje sluiten' gebruikt in het CASE-statement, maar hier meer vanwege de optische gelijkenis met een omgekeerde letter 'c' dan om een andere reden. In dit geval zou je kunnen zeggen dat de letter 'c' de functie van 'haakje openen' vervult.
- case "$ANTWOORD" in
- J | j | Y | y )
- (actie(s) bij bevestigend antwoord)
- ;;
- N | n )
- (actie(s) bij ontkennend antwoord)
- ;;
- * )
- (actie(s) bij onduidelijk / verkeerd antwoord)
- ;;
- esac
Andere haakjes
Behalve de hierboven beschreven haakjes bestaan er ook nog andere symbolen die haakjes genoemd worden. Als er risico op misverstanden bestaat, worden de 'standaard' haakjes in dat geval ronde haakjes genoemd.
De belangrijkste andere haakjes zijn [ en ] - de zogenoemde vierkante haakjes, tekst-, bijbel- of blokhaken. In de Nederlandse taal worden deze onder andere gebruikt om geneste haakjes beter leesbaar te houden (zie boven). Ze worden ook wel gebruikt om commentaar, correcties of verduidelijkingen te scheiden van de eigenlijke tekst.[1] Taalkundigen gebruiken ze om een allofoon weer te geven. Veel vaker dan in taal worden deze haakjes gebruikt in met name de wiskunde en de automatisering.
Soms worden de wiskundige symbolen voor "kleiner dan" (<) en "groter dan" (>) als haakjes gebruikt. In de taalkunde gebruikt men bijvoorbeeld de notatie <aa> om een grafeem weer te geven.
De term spekhaken wordt zowel voor de vierkante haakjes als voor < en > gebruikt.
In het spraakgebruik worden aanhalingstekens soms ook als haakjes aangeduid.
De accolades { en } worden in het Engels gekrulde haakjes (curly brackets) genoemd.
Bronnen en noten
|