Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Italiaans
| Italiaans (Italiano) | ||
| Gesproken in | Italië, Zwitserland (Ticino en Graubünden), San Marino, Vaticaanstad. Ook in de grensstreken van Slovenië, Frankrijk en Monaco. In Kroatië vooral ouderen. Immigrantentalen in o.a. Verenigde Staten, Argentinië en Brazilië. | |
| Sprekers | 66 miljoen (63 miljoen als moedertaal) | |
| Rang | 20 | |
| Taalfamilie | ||
| Dialecten | ||
| Alfabet | Latijns | |
| Officiële status | ||
| Officieel in | *  Italië
| |
| Taalorganisatie | Accademia della Crusca | |
| Taalcodes | ||
| ISO 639-1 | it | |
| ISO 639-2(B) | ita | |
| ISO 639-3 | ita | |
.png){kind=small}
Het Italiaans (Italiano) maakt deel uit van de Romaanse taalgroep. Het Italiaans wordt, in verschillende dialecten, gesproken door ongeveer 58 miljoen mensen in Italië en door ongeveer 66 miljoen mensen wereldwijd.[1] De huidige Italiaanse standaardtaal is direct gebaseerd op het Florentijns, het dialect van Florence. Sommige Italiaanse dialecten verschillen sterk van het standaard-Italiaans. Het aantal sprekers van het standaard-Italiaans in Italië bedraagt ongeveer 30 miljoen.
Geschiedenis
De oudst bewaard gebleven geschreven teksten in het Italiaans stammen uit de 10e eeuw. Er is echter veel meer bewaard gebleven uit de 14e eeuw; uit deze tijd stammen de werken van de beroemde Florentijnse dichter Dante Alighieri, maar ook die van Petrarca en Boccaccio. Deze drie kunnen als grondleggers van de Italiaanse literatuur beschouwd worden.
Taal en dialecten
In tegenstelling tot wat vaak verondersteld wordt, zijn de verschillende dialecten die in Italië gesproken worden niet afgeleid van het Standaarditaliaans. Het Standaarditaliaans is namelijk zelf gebaseerd op het dialect dat in de 14e eeuw gesproken werd in Toscane (de streek in en rondom Florence) en dan in het bijzonder in Florence. In dit Toscaanse dialect schreef Dante Alighieri zijn Divina Commedia. Net als de andere dialecten die in Italië gesproken worden, is het Toscaans op zijn beurt weer afgeleid van het Vulgair Latijn, de gesproken versie van het Latijn die lange tijd naast de officiële geschreven versie bestond.
De verscheidene dialecten die in Italië gesproken worden verschillen zeer sterk van het Standaarditaliaans. Voor de komst van de massamedia zoals radio en televisie spraken zeer veel mensen alleen hun eigen, plaatselijke dialect en door de onderlinge verscheidenheid van de dialecten was het voor Italianen dan soms ook moeilijk elkaar te begrijpen.
Op delen van Sardinië worden dialecten gesproken die nauw aan de dialecten op het Italiaanse vasteland verwant zijn, maar om culturele redenen vaak beschouwd worden als opzichzelfstaande talen. De meer authentieke dialecten van Sardinië, zoals het Logudorees, moeten echter in elk geval als een aparte taal worden beschouwd.
Voorbeelden van dialecten of talen zijn Romanesco (taal van Rome), Lumbaart (Lombardisch), Napulitano (Napolitaans), Siculu (Siciliaans), Liguru (Ligurisch), Sardu (Sardijns), Piemonteis (Piemontees), Veneto (Venetiaans), Mudnes (Modenees), Bulgnais (Bolognees), Furlan (Friulisch).
Schrift
Het Italiaans wordt geschreven in het Latijnse alfabet. Het wordt naar fonetisch principe geschreven. Wie de uitspraakregels kent, zal geen moeite hebben een geschreven woord uit te spreken, en andersom. Ook worden in het Italiaans alle syllaben van een woord uitgesproken. Het Italiaanse alfabet bestaat uit 21 letters. De J, K, W, X en Y ontbreken, hoewel deze wel in leenwoorden uit bv. Grieks en Engels kunnen voorkomen. Italiaanse woorden eindigen bijna altijd op een klinker.
Italiaanstalige landen
In tegenstelling tot andere Romaanse talen zoals het Frans, Spaans en Portugees kent het Italiaans geen wereldwijde verspreiding, voornamelijk omdat het Italiaanse koloniale rijk pas laat tot stand kwam vanwege de late eenwording van Italië in 1861; in de Tweede Wereldoorlog raakte het de weinige koloniale bezittingen alweer kwijt. In de 15e en 16e eeuw, in de tijd van de grote ontdekkingen door zeevarende Europese mogendheden, was het Italiaanse schiereiland verregaand verdeeld en een twistappel van Spanje, Frankrijk en het Duitse Rijk. Het Italiaans is officiële taal in:
- Italië
- Zwitserland (Ticino en een klein deel van Graubünden (Grigioni in het italiaans))
- San Marino
- Vaticaanstad
Het Italiaans is een erkende minderheidstaal in:
Het Italiaans wordt ook gesproken in de volgende buurlanden van Italië:
Het Italiaans is ook een zeer belangrijke taal onder immigranten in veel verschillende landen, vooral de Verenigde Staten, Australië, België, Canada, Duitsland en Argentinië.
Grammatica
Geslachten
Het Italiaans kent twee geslachten: mannelijk en vrouwelijk. Zelfstandig naamwoorden die op een -o eindigen, zijn vrijwel altijd mannelijk, zelfstandig naamwoorden die op een -a eindigen, zijn vrijwel altijd vrouwelijk. De zelfstandig naamwoorden die op een -e eindigen, kunnen zowel mannelijk als vrouwelijk zijn, maar het kan ook meervoud vrouwelijk zijn.
Meervoud
De meervoudsvorming is in het Italiaans zeer eenvoudig. Zelfstandige naamwoorden eindigen in het enkelvoud vrijwel altijd op een -o, -a of -e. Eindigt het woord op een -o of -e dan wordt het in het meervoud -i, bijvoorbeeld bij letto - letti (bed - bedden). Eindigt een woord op een -a, dan wordt het in het meervoud -e, bijvoorbeeld bij chiesa - chiese (kerk - kerken). Veel leenwoorden, woorden die eindigen op een -i (crisi), medeklinker (film), woorden die afgeleid zijn van een oorspronkelijk langere vorm (foto van fotografia) en woorden met een accent op de laatste lettergreep (tabù) veranderen in het meervoud niet. Enkele onregelmatige meervoudsvormen, zoals il braccio - le braccia (de arm - de armen), vinden hun oorsprong in het uit de taal verdwenen Latijnse neutrum.
Lidwoorden
Er zijn in het Italiaans zeven verschillende bepaalde lidwoorden, zo eenvoudig mogelijk uitgelegd in deze tabel:
| geslacht | bijzonderheden | enkelvoud | meervoud |
|---|---|---|---|
| mannelijk | eindigt op o | il | i |
| mannelijk | voor een klinker | l' | gli |
| mannelijk | voor z, s+medeklinker, x, gn, h of ps |
lo | gli |
| vrouwelijk | eindigt op a | la | le |
| vrouwelijk | voor een klinker | l' | le |
Dus: voor een klinker is het lidwoord altijd l' in het enkelvoud. Een vrouwelijk woord in het meervoud heeft altijd het lidwoord le. Bij mannelijke woorden die beginnen met een klinker, z, s+medeklinker, x, gn of ps is het lidwoord in het meervoud gli.
Verder zijn er ook nog zeven onbepaalde lidwoorden: eveneens zo eenvoudig mogelijk uitgelegd in deze tabel.
| geslacht | bijzonderheden | enkelvoud | meervoud |
|---|---|---|---|
| mannelijk | gebruikt bij s (+ medeklinker), x, y, z, gn, pn, ps in het meervoud met een klinker | uno | degli |
| mannelijk | in het enkelvoud met een klinker | un | dei |
| vrouwelijk | gebruikt bij klinker | un' | delle |
| vrouwelijk | - | una | delle |
Enkele Italiaanse leenwoorden in het Nederlands
Eten en drinken
- Cappuccino
- Carpaccio
- Espresso
- Lasagne
- Macaroni
- Mozzarella
- Panna cotta
- Pasta
- Pizza
- Spaghetti
- Tiramisu
- Tortellini
Financieel
Deze woorden zijn in de 14e en 15e eeuw met de Italiaanse boekhoudmethoden meegekomen.
Muziek
 Zie Lijst van Italiaanse muziektermen voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Italiaans is ook de taal van de muziek; veel muziektermen zijn uit het Italiaans afkomstig.
Overige
Externe links
- DOP, Dizionario italiano multimediale e multilingue d'ortografia e di pronunzia (uitspraakwoordenboek), RAI
- (en) Livelingua.com: USA Foreign Service Institute Italian basic course
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Talen in Italië |
|---|
|
Talen: Algherees · Arbëresh · Arpitaans · Duits · Emiliaans · Frans · Friulisch · Gallurese · Griko · Italiaans · Ladinisch · Ligurisch · Napolitaans · Ouddalmatisch · Piëmontees · Romagnools · Sardijns · Siciliaans · Sloveens · Valdostaans · Venetiaans |
|
Zoek Italiaans op in het WikiWoordenboek. |
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Italische en Romaanse talen > |
|---|
|
|
Zoek Italiaans op Wiktionary. |