Graubünden

Graubünden
Chantun Grischun
Cantone dei Grigioni

Kanton in Zwitserland
Vlag Wapen van Graubünden (Details)
Kaart van Graubünden
Algemeen
Oppervlakte	7105 km²
Inwoners (31-12-2013)	194.959 (26 inw/km²)
Hoofdplaats	Chur
Politiek
Lid Zwitsers Eedgenootschap sinds	1803
Overig
Afkorting/kenteken	GR
Talen	Duits, Italiaans, Reto-Romaans
Website	Kanton Graubünden
Detailkaart
Districten van kanton Graubünden
Districten van kanton Graubünden
Portaal    Zwitserland

Graubünden (Duits: Graubünden; Frans: Grisons; Italiaans: Grigioni; Reto-Romaans: Grischun; Nederlands (verouderd): Grauwbunderland) is het oostelijkste en grootste kanton van Zwitserland.

Het is het enige officieel drietalige kanton: Duits, Reto-Romaans en Italiaans zijn er de officiële talen.

Graubünden is een van de weinige kantons waarin de keuze voor een religie vrijgesteld was. De inwoners zijn 40,8% protestant en 48,3% Rooms-katholiek (2000). De hoofdstad is Chur (Reto-Romaans: Cuira, Italiaans: Coira) met ca. 35.000 inwoners.

Geografie

Het zeer bergachtige Graubünden vormt een belangrijke Europese waterscheiding: het beslaat de bovenloop van de Rijn (de Voor-Rijn en de Achter-Rijn) en van de Inn (het Engadin) en aan de zuidrand zijn nog vier dalen die naar de Adriatische Zee afwateren: het Valle Mesolcina, het Val Poschiavo, het Val Bregaglia (alle via de Po) en het Val Müstair (via de Adige). Deze dalen zijn respectievelijk te bereiken via de San Bernardinopas, de Berninapas, de Malojapas en de Ofenpas. De stroomgebieden van de Rijn en de Inn worden onder andere verbonden door de Julierpas, de Flüelapas en de Albulapas.

Het kanton telt 150 dalen, 615 meren en 937 bergtoppen. Het hoogste punt in Graubünden is de 4049 m hoge Piz Bernina.

Graubünden grenst in het westen aan de kantons Ticino en Uri, in het noorden aan de kantons Glarus en Sankt Gallen en aan Liechtenstein, in het noordoosten aan de Oostenrijkse deelstaten Vorarlberg en Tirol en in het zuiden aan de Italiaanse regio's Lombardije en Trentino-Zuid-Tirol.

Politiek

Wetgevende macht

Zie Grote Raad van Graubünden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De wetgevende macht ligt in handen van de 120 leden tellende Grote Raad van het kanton Graubünden die om de drie jaar wordt gekozen. De kiesgerechtigden brengen in hun kiesdistrict hun stem uit op de kandidaat naar keuze (districtenstelsel). Uitsluitende de kandidaat met de meeste stemmen wordt afgevaardigd naar de Grote Raad. De bevolking is rechtstreeks betrokken bij besluitvorming en wetgeving. 4000 personen of een zevende van de gemeenten kunnen een grondwetsverandering verlangen, terwijl 3000 personen of een achtste van de gemeenten een wet of een wetsverandering kunnen voorstellen (volksinitiatief). Ten slotte kunnen 5000 personen of een tiende van de gemeenten van de Grote Raad eisen dat zij een wetsvoorstel aan het volk moeten voorleggen (referendum).

Uitvoerende macht

De uitvoerende macht ligt in handen van de regering (vroeger Kleine Raad genaamd) die uit 5 leden bestaat die voor de duur van vier jaar, rechtstreeks door de bevolking worden gekozen via het districtenstelsel. De voorzitter van de regering wordt ieder jaar uit het midden van de regeringsleden gekozen. De voorzitter van de regering in 2015 is Martin Jäger (SP). Overige leden van de regering zijn Christian Rathgeb (FDP, vicevoorzitter 2015), Barbara Janom Steiner (BDP), Mario Cavigelli (CVP) en Jon Domenic Parolini (BDP).

Politieke partijen

Traditioneel zijn de Christendemocratische Volkspartij (CVP), de Zwitserse Volkspartij (SVP) en de Vrijzinnig Democratische Partij (FDP) de grootste partijen. Graubünden is een van de kantons waar de SVP al lange tijd deel uitmaakt van de regering. In 2008 is de kantonnale afdeling echter uit de partij uitgesloten, nadat Eveline Widmer-Schlumpf in de Zwitserse Bondsraad werd gekozen ten gunste van SVP-voorman Christoph Blocher.

Verkiezingsuitslagen

Partij	2000	2003	2006	2010	2014
FDP	34	29	33	38	35
CVP	37	40	35	33	31
BDP				26	27
SP	13	13	14	12	16
SVP	33	33	32	4	9
GLP				2	2
DSP	1	1	1	-	-
Partijlozen	2	4	5	5	-

Economie

De voor de voortdurende bewoning van sommige gemeenschappen benodigde bergeconomie overleeft dankzij productie van specialiteiten en hoge subsidies van bond en kanton. Tegenwoordig is het toerisme de belangrijkste economische factor. De bereikbaarheid van het Engadiner deel van het kanton is sinds 1999 aanmerkelijk verbeterd door de bouw van de 19 km lange Vereinatunnel.

Talen

Moedertaal (2000):

• Duits: 68,3%
• Reto-Romaans: 14,5%
• Italiaans: 10,2%
• andere talen: 7,0%

13,6% van de bevolking van het kanton heeft geen Zwitsers paspoort.

Plaatsen en gebieden

Arosa – Chur – Davos – Domat/Ems – Engadin – Igis – Ilanz – Klosters – Lenzerheide – Poschiavo – Reichenau – Sankt Moritz – Samedan - Savognin – Scuol – Splügen – Zernez – Zuoz

Toerisme

Omdat Graubünden een bergkanton is, is het toerisme daarop toegespitst. Bergbeklimmen, wandelen, natuur en wintersport zijn de belangrijkste trekpleisters.

Eten

Een specialiteit uit deze streek is het Grisonvlees, zeer zout vlees dat in dunne sneetjes wordt gesneden en kan dienen als hapje. Dit streekgerecht wordt ook in België verkocht.

Districten

Zie ook lijst van gemeentes in Graubünden

Graubünden is opgedeeld in 11 districten (die weer bestaan uit 39 cirkels, met totaal 208 gemeentes):

• Albula
• Bernina
• Hinterrhein
• Imboden
• Inn
• Landquart
• Maloja
• Moësa
• Plessur
• Prättigau/Davos
• Surselva

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Graubünden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het gebied van Graubünden werd oorspronkelijk bewoond door de Raetiërs en werd in 15 v.Chr. door de Romeinen veroverd. De Septimerpas was in deze tijd een van de belangrijkste noord-zuidverbindingen. Chur werd het eerste bisdom ten noorden van de Alpen. Eerst was het gebied in het bezit van de Franken, daarna behoorde het tot 1648 tot het Heilig Roomse Rijk.

In de 13e eeuw werd het gebied geleidelijk vanuit het oosten bezet door de Walliser en van het noorden uit door de Germanen. Dit gebeurde vrij langzaam, zodat de Retoromaanse taal hier stand heeft kunnen houden. Ter bescherming van de verschillende gebieden werden bonden gevormd, in het zuidoosten en centrum de Gotteshausbund in 1367, in 1395 de grijze bond in het westen en in 1436 in het noorden de tiengerechtenbond. In 1497 werd de eerste aansluiting gezocht bij de toen acht kantons van het Zwitsers Eedgenootschap. Tussen de politieke krachten van Frankrijk en Oostenrijk verhield Graubünden zich vrij neutraal. In 1797 verloor Graubünden het grondgebied van de latere Italiaanse provincie Sondrio aan de Cisalpijnse Republiek. In 1798 werd Graubünden met de rest van Zwitserland samengevoegd in de Helvetische Republiek en werd daarna in 1803 een zelfstandig kanton. Per 1848 werd het een volwaardig lid in de nieuw gevormde Bondsstaat Zwitserland.

Zie ook

• Rhätische Bahn

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Districten in het kanton Graubünden	Wapenschild van het kanton Graubünden

Vlag van Zwitserland	Kantons van Zwitserland	Vlag van Zwitserland

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Canton of Graubünden op Wikimedia Commons.