Dictator (modern)

Zie ook : dictator (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "dictator".

Een dictator is de leider (heerser) in een dictatuur. Hij verenigt in eigen persoon, of in een kleine kliek om hem heen, alle macht, dus de wetgevende, besturende en uitvoerende macht van een land. Een dictator kenmerkt zich meestal als een bazig en heerszuchtig persoon, die geen tegenspraak duldt.

Definities

De term is afgeleid van de Romeinse dictator die in de tijd van de Romeinse Republiek in crisistijden, als kordaat optreden geboden was, door de Senaat voor een bepaalde tijd de absolute macht kreeg overhandigd. De Romeinse dictator trad weer af als de crisis voorbij was en de senaat hernam dan zijn positie weer als de wetgevende macht. De moderne dictator doet dit doorgaans nooit vrijwillig, maar probeert zo lang mogelijk in het zadel te blijven en zal zich met alle middelen verzetten tegen degenen die hem van zijn absolute macht willen ontdoen. Het is als zodanig een heerser die regeert zoals een absoluut monarch, echter zonder enige dynastieke basis. Om deze reden staat de moderne dictator meer in de traditie van de tirannen uit de Oudheid dan van de Romeinse dictator.

Volgens een 'enge definitie' is een dictator iemand die volledige en onbegrensde alleenheerschappij heeft. Volgens deze definitie zijn er maar weinig echte dictators geweest, voorbeelden daarvan zijn Adolf Hitler en Jozef Stalin. Omdat er maar weinig personen zijn geweest die in hun eentje alle macht hebben gehad, wordt met dictator over het algemeen een persoon bedoeld die aan het hoofd staat van een dictatuur, ook als hij niet de enige machthebber is. Een dictatuur waarin een persoon alles voor het zeggen heeft wordt autocratie genoemd. Andere vormen van dictatuur zijn de militaire dictatuur en de eenpartijstaat. Tegenwoordig worden ook absolute monarchen wel dictators genoemd.

Vaak heeft de term dictator de bijbetekenis van een onderdrukkend persoon die genadeloos afrekent met andersdenkenden, waardoor de term een sterk negatieve lading heeft. Bijna altijd verrijkt de moderne dictator zichzelf en zijn familie en de trouwe kliek om hem heen ongelimiteerd waarbij de rijkdommen van het land in de praktijk als persoonlijk eigendom van de dictator behandeld worden. Desalniettemin zijn er in de geschiedenis dictators geweest die wel als 'verlichte' dictators zijn beschouwd; welke dat zijn hangt sterk af van persoonlijke politieke voorkeuren.

Wel of geen dictator?

De scheidslijn tussen dictator en democraat is niet altijd eenvoudig te trekken, bijvoorbeeld wanneer iemand aan de macht is gekomen, of blijft, door (herhaalde) verkiezingsfraude zoals veel dictators doen om een schijn van legitimiteit op te houden. Ook is het mogelijk dat een dictator op democratische wijze aan de macht komt, maar vervolgens de democratie verandert in een dictatuur. Soms is er ook sprake van een collectief dat gezamenlijk de macht heeft, of moet de dictator in zekere zin toch rekening houden met machtsstructuren zoals het leger of religieuze organisaties.

Daarnaast worden 'dictators' door hun volgelingen of ondersteuners in het buitenland niet als zodanig betiteld. Stalin, die officieel partijleider van de Communistische Partij was, is pas zo'n dertig jaar na zijn dood door Rusland "erkend" als dictator en ook de Chinese communist 'voorzitter' Mao Zedong werd in China lang gezien als voorbeeld van een goede leider en niet als dictator. Vaak noemen dictators zich eufemistisch 'president voor het leven' zoals de Oegandese dictator Idi Amin.

Ook worden politiek ongewenste leiders graag als dictator afgeschilderd, terwijl ze toch democratisch gekozen kunnen zijn. Slobodan Milosevic werd tijdens de NAVO-acties in 1999 in de westerse media consequent als dictator neergezet, terwijl hij via gewone verkiezingen was verkozen, en ook de steun van het volk (nog) had. Opmerkelijk is dat daarentegen een dictator als Robert Mugabe van Zimbabwe in de westerse pers nog steeds als 'president Robert Mugabe' wordt betiteld.

Lijst van dictators

Hieronder een lijst van bekende vroegere en hedendaagse dictators. Over sommige namen zijn echter niet alle historici het eens of deze als 'typische' dictator zijn te bestempelen.