Bratislava

**Bratislava**
Preßburg, Pozsony
	Gemeente in Slowakije
	;
	Situering
Regio	Bratislava
District	Bratislava I, II, III, IV, V
Coördinaten	48°09′N 17°06′E
	Algemeen
Oppervlakte	367,58 km²
Inwoners (31-10-2010)	432.801 (1.157 inw/km²)
Hoogte	126-514 m
Burgemeester	Milan Ftáčnik
	Overig
Postcode	8XX XX
Netnummer	0 2
Kenteken	BA, BL
NUTS-code	1582000
Website	bratislava.sk
Portaal	Slowakije

Voor de bestuurlijke regio Bratislava, zie Bratislava (regio).

Bratislava (tot 1919 Nederlands: Presburg; Duits: Preßburg; Hongaars: Pozsony; Slowaaks: Prešporok) is de hoofdstad van Slowakije. De stad ligt in het uiterste zuidwesten van het land, aan weerszijden van de Donau (met het oude centrum op de linkeroever) en aan de voet van de Kleine Karpaten. Ze telt circa 430.000 inwoners.

De stad ligt op korte afstand van zowel Oostenrijk (Wenen op slechts 60 km) als Hongarije (Boedapest op 200 km) en zowel Duitsers/Oostenrijkers als Hongaren hebben in de geschiedenis van de stad een grote rol gespeeld. In de voornaamste stad van Slowakije woont nog steeds een etnisch Hongaarse minderheid van ongeveer 15.000 personen.

Naam

Bratislava heet pas sinds 1919 zo. De stad heette aanvankelijk in het Slowaaks Prešporok: die naam was ontleend aan het Oud-Duitse Preslavasburch (in moderner Duits Preßburg), dat verwees naar de burcht die Vratislav van Moravië hier had laten bouwen. In het Hongaars heet de stad van oudsher Pozsony, een naam die op het Latijnse Posonium terug te voeren is. Een andere oude naam is Istropolis, naar de Griekse naam voor de Donau (Ister). Toen Bratislava in 1919 Tsjecho-Slowaaks werd, werd de stad omgedoopt in Bratislava. Het voorgestelde Wilsonovo Mesto (Wilsonstad, naar de Amerikaanse president Wilson) haalde het niet.

Geschiedenis

In 907 kwamen burcht en omgeving in handen van Hongarije, dat er zijn meest westelijke steunpunt van maakte. In de dertiende eeuw werd nederzetting bij de burcht als stad modern gereorganiseerd door daartoe aangeworven immigranten uit Duitse landen (vooral uit Beieren en Oostenrijk).

Koning Matthias van Hongarije stichtte hier in 1467 een van de eerste Midden-Europese universiteiten, de Academia Istropolitana, die echter een kort leven beschoren was. In 1914 kreeg de stad opnieuw een universiteit, maar deze verhuisde in 1921 naar Boedapest en later naar Pécs. De huidige universiteit dateert van 1919 (Comenius Universiteit).

Sinds Boeda in 1541 in Turkse handen was gekomen, werden de Hongaarse koningen hier gekroond (1563-1830), en tot 1848 zouden hier in Pozsony de rijksdagen van het koninklijk Hongaarse parlement plaatsvinden. Daarna nam Boedapest zijn oude plaats weer in, en viel de stad terug tot provinciehoofdstad. De culturele en economische invloed van het nabijgelegen Wenen was overigens minstens zo groot als de politieke dominantie van Boedapest.

De Eerste Wereldoorlog eindigde met een nederlaag voor Oostenrijk-Hongarije. Met het Verdrag van Trianon kwam Bratislava aan de nieuw gevormde republiek Tsjecho-Slowakije. In aantal waren Slowaken steeds een minderheid gebleven; pas in de jaren dertig zouden zij onder de noemer "Tsjechoslowaken" een meerderheid bereiken, overigens niet zonder grote aantallen Tsjechen die hier als ambtenaren werden aangesteld. De ambtenaren en de gezeten burgers waren tot aan die tijd Hongaars, maar de meerderheid van de Presburgers sprak eeuwenlang Duits of Jiddisch, ook al liet zij zich na 1919 opportunistisch toenemend als Slowaak registreren. Presburg was een belangrijk Joods centrum. In 1939 werd Bratislava de hoofdstad van de Slowaakse marionettenrepubliek onder Josef Tiso, die was ontstaan na de annexatie van Tsjecho-Slowakije. De regering van Tiso werkte nauw samen met de nazi's, en zijn regime liet de 15.000 joodse burgers van de stad door de nazi's wegvoeren naar Auschwitz. Het stadbestuur betaalde de nazi's daarvoor 500 Mark per jood. In 1945 verscheen het sovjetleger en Bratislava kwam na de communistische machtsovername in 1947, vlak achter het IJzeren Gordijn, in het weer verenigde Tsjecho-Slowakije te liggen. De stad onderging ten behoeve van de massale bevolkingstoeloop uit westelijk Slowakije grote stadsuitbreidingen in socialistische stijl en werd de derde stad van het land (na Praag en Brno).

In 1993 verwierf Bratislava voor de derde keer de status van hoofdstad, ditmaal van de nieuwe republiek Slowakije. De Slowaakse regering en volksvertegenwoordiging zijn er gevestigd.

Bevolking

De stad Bratislava heeft qua bevolkingssamenstelling en bevolkingsgroei de afgelopen eeuw grote veranderingen meegemaakt. In 1900 was het nog een tweetalig Duits-Hongaarstalige stad, in 1920 werd het de hoofdstad van het Slowaakse deel van Tsjechoslowakije.

In 1910 was het bevolkingsaantal 78.223 waarvan naar moedertaal Duitsers 32.790 (42%), 31.705 Hongaren (41%), 11.673 Slowaken (15%), 351 Kroaten, 33 Roma, en 1.671 overigen. De Joden werden niet als natie gerekend en verdeelden zich onder de Duitsers en de Hongaren. In toenemende mate kozen zij voor die laatste nationaliteit waardoor - statistisch althans - het Hongaarse bevolkingsdeel sterk toenam.
In 2001 was was het bevolkingsaantal 428.672 waarvan naar eerste taal Slowaken 391.761 (91,4%), 16.451 Hongaren (3,8%), 7.972 Tsjechen (1,9%), 1.200 Duitsers, 461 Roethenen, 452 Oekrainers en 417 Roma waren.
In 2011 was het bevolkingsaantal 411.288 waarvan nationale identiteit Slowaken 373.571 (90,8%), 14.119 Hongaren (3,4%), 5.445 Tsjechen (1,3%) en de rest uit overige bevolkingsgroepen bestond.

Historische bevolkingssamenstelling

Ontwikkeling van de bevolkingssamenstelling van Bratislava (binnen de grenzen van de stad in dat jaar):
jaar	Slowaken	Tsjechen	Duitsers	Hongaren	Joden
1850	18%	?	75%	7,5%	?
1880	8%	?	68%	8%	16%
1910	14,92%	?	41,92%	40,53%	?
1919	33%	?	36%	29%	?
1930	33%	23%	25%	16%	3,83%
1940	49%	?	20%	9,53%	8.78%
1961	95,15%	4,61%	0,52%	3,44%	0%
1970	92%	4,6%	0,5%	3,4%	0%
1991	93,39%	2,47%	0,29%	4,6%	0%
2001	91,39%	2%	0,28%	3,84%	0%

Hongaarse gemeenschap

De Hongaarse gemeenschap van Bratislava maakte historisch gezien ongeveer 10 procent van de veelal duitse stadsbevolking uit. Tot in de 19e eeuw was het toenmalige Pressburg / Pozsony zelfs de hoofdstad van Hongarije. In 1910 was ongeveer 41 procent van de bevolking Hongaarstalig. Na 1920 kwam het Hongaars in de verdrukking en in 1948 verlieten veel Hongaren gedwongen de stad tijdens de Tsjechoslowaaks-Hongaarse bevolkingsruil. Tegenwoordig vormen de Hongaren een kleine minderheid. Er is nu nog één Hongaarstalige basisschool + gymnasium, (Duna Utcai Magyar Tannyelvű Alapiskola és Gimnázium). Verder is er in de stad een Hongaars Gereformeerde Kerk. In aantallen liep het aantal Hongaren in 100 jaar terug van 31.705 personen in 1910 naar 14.119 personen in 2011.

Districten

De stad Bratislava bestaat uit de volgende vijf districten:

Okres Bratislava I (de oude stad)
Okres Bratislava II (oost)
Okres Bratislava III (noord; nieuwe stad)
Okres Bratislava IV (west)
Okres Bratislava V (zuid; overzijde van de Donau)

De districten zijn weer onderverdeeld in verschillende gemeenten die elk een eigen gemeenteraad en gekozen burgemeester kennen. In totaal bestaat de stad Bratislava uit 17 gemeenten (stadsdelen). De grootste is Petrzalka met circa 120.000 inwoners.

Stadsbeeld

De Burcht van Bratislava (Bratislavský hrad) is het symbool van de stad: dit hoekige gebouw ligt aan de westkant van het centrum, op een heuvel boven de Donau.

In het oude stadshart (Staré Mesto) zijn enkele schilderachtige straten behouden gebleven. Hier bevindt zich de Michaeltoren in barokstijl, die deel uitmaakt van de oude stadsmuur. De Martinsdom is de grootste kerk in de stad: hier werden eeuwenlang de koningen van Hongarije en Oostenrijk gekroond. Een belangrijk gebouw is ook het Primatiaal Paleis, waar Frankrijk en Oostenrijk na de Slag bij Austerlitz in 1805 de Vrede van Presburg tekenden.

Bratislava is ook een stad met veel naoorlogse uitbreidingen in socialistische standaardbouw. Het opvallendste voorbeeld is het stadsdeel Petržalka (vroeger het dorp Engerau), dat op de andere Donauoever ligt. Tussen de beide oevers van de Donau ligt onder andere de befaamde Nový Most brug.

Vervoer

Het openbaar vervoer in Bratislava is in handen van het gemeentelijk vervoerbedrijf Dopravný podnik Bratislava en omvat bussen, trams en trolleybussen. Bratislava hlavná stanica en Petržalka zijn de voornaamste stations van de stad en verbinden Bratislava met de rest van het land en verscheidene buitenlandse bestemmingen.

Ongeveer negen kilometer van het stadscentrum bevindt zich de luchthaven M. R. Štefánika, die jaarlijks circa twee tot drie miljoen reizigers verwerkt. Het is de grootste en belangrijkste luchthaven van Slowakije. Deze verbindt de hoofdstad met onder andere Londen, Praag, Rome, Stockholm en Warschau en is vanuit de stad te bereiken per eigen vervoer, taxi en bus.

Sport

Voetbal is een belangrijke sport in Bratislava. Slovan Bratislava is de meest succesvolle voetbalclub van Bratislava en speelt haar wedstrijden in Štadión Pasienky. De club won in 1969 de Europacup II en is meervoudig kampioen van zowel Tsjecho-Slowakije als Slowakije. Ook FK Inter Bratislava en FC Petržalka 1898 werden kampioen van Slowakije.

Bratislava was in 1959, 1992 en 2011 speelstad voor het Wereldkampioenschap ijshockey. De Samsung Aréna is het belangrijkste ijshockeystadion van de stad. Daar speelt HC Slovan Bratislava haar wedstrijden voor de Russische Kontinental Hockey League.

Stedenbanden

Bratislava onderhoudt sinds het genoemde jaar vriendschappelijke betrekkingen met de volgende zustersteden:

1962 Perugia (Italië)
1967 Ljubljana (Slovenië)
1969 Kiev (Oekraïne)
1976 Turku (Finland)
1989 Bremen (Duitsland)
1991 Rotterdam (Nederland)
1993 Wenen (Oostenrijk)
2015 Venlo (Nederland)

Geboren in Bratislava

Lijst van personen uit Bratislava

Johann Nepomuk Hummel (1778-1837), Boheems componist en pianist
Philipp Eduard Anton Lenard (1862-1947), Hongaars natuurkundige en Nobelprijswinnaar (1905)
Ján Arpáš (1917-1976), voetballer
Fritz Balogh (1920-1951), Duits voetballer
Ladislav Kupkovič (1936), componist
Edita Gruberová (1946), operazangeres
Ondrej Nepela (1951-1989), kunstschaatser
Vladimír Godár (1956), componist
Ľubomír Ftáčnik (1957), schaker
Peter Machajdík (1961), componist
Vladimír Hriňák (1964-2012), voetbalscheidsrechter
Peter Fieber (1964), voetballer
Vladimír Weiss (1964), voetballer en voetbalcoach
Tomáš Stúpala (1966), voetballer
Alexander Vencel (1967), voetballer
Štefan Maixner (1968), voetballer
Janette Husárová (1974), tennisster
Roman Kratochvíl (1974), voetballer
Karol Kučera (1974), tennisser
Marián Zeman (1974), voetballer
Juraj Czinege (1977), voetballer
Dominik Hrbatý (1978), tennisser
Mário Pečalka (1980), voetballer
Róbert Vittek (1982), voetballer
Ivan Kružliak (1984), voetbalscheidsrechter
Filip Šebo (1984), voetballer
Martin Velits (1985), wielrenner
Peter Velits (1985), wielrenner
Martina Schindler (1988), zangeres
Dominika Cibulková (1989), tennisster
Lukáš Hrádecký (1989), voetballer
Richard Varga (1989), triatleet
Vladimír Weiss (1989), voetballer
Róbert Mak (1991), voetballer
Richard Lásik (1992), voetballer
Branislav Niňaj (1994), voetballer