Armenië

Հայաստանի Հանրապետություն Hajastani Hanrapetut῾jun
Basisgegevens
Officiële landstaal	Armeens
Hoofdstad	Jerevan
Regeringsvorm	Presidentiële republiek met een presidentieel systeem en een meerpartijenstelsel (democratie)
Staatshoofd	President Armen Sarkisian
Regeringsleider	Premier Nikol Pasjinian
Religie	Christendom (ca. 100%)
Oppervlakte	29.800 km²  (4,5% water)
Inwoners	3.002.594 (2001) 2.967.004 (2009) ()
Overige
Volkslied	Mer Hayrenik
Munteenheid	Dram (AMD)
UTC	+4 (zomer: +5)
Nationale feestdag	21 september
Web | Code | Tel.	.am | ARM | 374
Voorgaande staten
Armeense Socialistische Sovjetrepubliek Armeense Socialistische Sovjetrepubliek Sovjet-Unie Sovjet-Unie 1991 (Val Sovjet-Unie)

Armenië (Armeens: Հայաստան, Hajastan), officieel de Republiek Armenië (Armeens: Հայաստանի Հանրապետություն, Hajastani Hanrapetut῾jun), is een bergachtig land in de Zuidelijke Kaukasus, gelegen in het noordoostelijke deel van het Armeense Hoogland.

Geografisch gezien behoort het land tot Azië maar in culturele en historische aspecten beschouwt het zich als behorend tot Europa en noemt zich (net als Georgië) een Europees land.

Armenië is sinds 2001 lid van de Raad van Europa. Het land grenst aan Georgië, Azerbeidzjan, Iran en Turkije. De grenzen met Azerbeidzjan en Turkije zijn gesloten vanwege een conflict over Nagorno-Karabach en de erkenning van de Armeense genocide. De hoofdstad Jerevan is gesticht in 782 voor Christus en is daarmee een van de oudste steden ter wereld.

Geschiedenis

Armenië is een van de oudste landen ter wereld en omvatte vroeger een veel groter gebied dan nu. De geschiedenis van Armenië gaat terug tot ongeveer 1500 voor Christus. Armenië was vroeger een koninkrijk en was op zijn grootst onder koning Tigran de Grote (95 v.Chr.-66 v.Chr). Hij stichtte de stad Tigranocerta als hoofdstad van zijn rijk. Het land strekte zich uit over de Kaspische Zee tot aan de Middellandse Zee. Armenië was in 301 het eerste land ter wereld dat het christendom als staatsreligie aannam.

Armenië is meerdere malen in zijn geschiedenis geannexeerd door buitenlandse rijken, zoals door dat van de Meden, Achaemeniden, Seleuciden, Sassaniden en verscheidene Arabische en Turkse machten zoals het Rashidun-kalifaat en door de Seltsjoeken. Armenië wist zich meerdere malen vrij te vechten. In 451 kwam Armenië, onder de leiding van Vardan Mamikonian, in opstand tegen het Perzische Rijk. Het lukte de Armeniërs om zich weer onafhankelijk te verklaren nadat ze de Perzen versloegen in de Slag bij Vartanantz. De geschiedenis herhaalde zich in de 9e eeuw; dit keer wist Armenië zich vrij te vechten tegen de Arabieren. Armenië werd weer een zelfstandig koninkrijk onder de Bagratoeniën. De toenmalige hoofdstad van Armenië, Ani, werd in 1064 aangevallen door de Turken en Mongolen. Tijdens deze invasie werd het land verwoest, waarbij veel Armeniërs naar het westen van het land vluchtten. In het westen van het land stichtten de Armeniërs het koninkrijk Cilicisch Armenië. Dit rijk was het laatste Armeense rijk dat duurde tot de 14e eeuw. In 1454 verloor het land weer zijn onafhankelijkheid aan de Turken en Perzen.

In de 19e eeuw kwam een groot deel (Perzisch deel) van Armenië onder het bestuur van het Russische Rijk. Tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1915 vond in het Ottomaanse Rijk (westelijk Armenië) de Armeense genocide plaats. Tijdens de genocide werden 1,5 miljoen Armeniërs vermoord door de Jonge Turken, een groep Turkse officieren die zich zo noemden.

Na de Eerste Wereldoorlog maakte Armenië, samen met Georgië en Azerbeidzjan, deel uit van de Kaukasische Federatie. Zo konden deze drie landen van 1918 tot 1920 onafhankelijk blijven, waarbij Armenië werd aangeduid als de Democratische Republiek Armenië. In 1920 werd Armenië veroverd door het Rode Leger en bij de Sovjet-Unie gevoegd, waarna het werd hernoemd tot de Armeense SSR.

In december 1988 vond er een zware aardbeving plaats in het noorden van het land. Ook in dat jaar ontstond er een conflict met Azerbeidzjan over Nagorno-Karabach, een autonome regio binnen Sovjet-Azerbeidzjan die grotendeels door Armenen bewoond was. In augustus 1990 werd Armenië onafhankelijk van de Sovjet-Unie. In 1991 riep ook Nagorno-Karabach de onafhankelijkheid uit. Zowel bij de hierop volgende oorlog als in de huidige situatie wordt Nagorno-Karabach door Armenië politiek en militair ondersteund.

Armenië leed ernstige economische schade als gevolg van een blokkade door Turkije en Azerbeidzjan. In de jaren 90 vond op grote schaal emigratie plaats. Volgens de officiële cijfers vertrok een tiende deel van de bevolking, maar andere bronnen spreken van een kwart. Voor het heropenen van de grens met Armenië stelde Turkije jarenlang als eis dat Armenië niet langer internationale erkenning voor de Armeense genocide zou zoeken, zou afzien van territoriale claims ten opzichte van Oost-Anatolië (westelijk Armenië) en dat Armeense strijdkrachten zich zouden terugtrekken uit 'bezette gebieden' om Nagorno-Karabach. Toen het er in 2009 op leek dat er daadwerkelijk vooruitgang in de onderhandelingen tussen Armenië en Azerbeidzjan waren, gingen Turkije en Armenië overleggen over een normaliseringsovereenkomst. Op 10 oktober 2009 ondertekenden Armenië en Turkije een protocol, waarmee beide landen een einde maakten aan de jarenlange onderlinge spanningen. Daarbij gingen beide landen diplomatieke betrekkingen aan. Het protocol moet evenwel nog door de parlementen van beide landen geratificeerd worden. Het is de bedoeling dat de Turks-Armeense grens weer zal worden opengesteld. De Turkse premier Recep Tayyip Erdoğan stelde dat het Turkse parlement niet tot de ratificatie zou overgaan zolang Armenië zich niet terugtrekt uit Nagorno-Karabach.

Geografie

Armenië ligt in de Zuidelijke Kaukasus en is een land dat in zijn geheel aan geen enkele zee ligt. De lengte van de landsgrenzen bedraagt 1254 km: 787 km met Azerbeidzjan (waarvan 221 km met de exclave Nachitsjevan), 164 km met Georgië, 35 km met Iran en 268 km met Turkije.

Het gebied is voornamelijk bergachtig en tamelijk bosrijk met enkele snelstromende rivieren. De Aragats is met 4095 meter de hoogste berg van het land. De grootste rivieren zijn de Araks, de Debed en de Hrazdan. Het grootste meer van Armenië is het Sevanmeer (Sevana Litj).

Steden

Zie Lijst van steden en dorpen in Armenië voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De tien grootste steden van Armenië waren volgens de volkstelling van 2001 (bron: City Population):

Plaats	Armeens	Inwoners
Jerevan	Երևան	1.091.235
Gjoemri (Gjoemri)	Գյումրի	140.318
Vanadzor	Վանաձոր	93.823
Etsjmiadzin	Էջմիածին	51.280
Hrazdan	Հրազդան	43.926
Abovyan	Աբովյան	38.876
Kapan	Կապան	34.656
Armavir	Արմավիր	28.733
Ararat	Արարատ	26.175
Gavar	Գավառ	23.302

Bestuurlijke indeling

Zie Bestuurlijke indeling van Armenië voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Armenië is onderverdeeld in 11 provincies (marzer, enkelvoud: marz):

• Aragatsotn
• Ararat
• Armavir
• Gecharkoenik
• Jerevan
• Kotajk
• Lori
• Sjirak
• Sjoenik
• Tavoesj
• Vajots Dzor

Bevolking

Demografie

Het inwoneraantal van Armenië is 2.967.004 (2009) en de bevolkingsdichtheid is . Sinds de onafhankelijkheid van Armenië krimpt het inwoneraantal.

Volkstellingsjaar	Inwoners
1926	880.464
1939	1.282.338
1959	1.763.048
1970	2.491.873
1979	3.037.259
1989	3.304.776
2001	3.002.594
2011	2.871.771
Tot 1989 van Armeense SSR

Bevolkingsgroepen

Volgens de laatste census van 2011 wonen er in Armenië 98,1% Armeniërs, 1,3% Koerden (Jezidi's) en 0,4% Russen.

Bevolkingsgroepen in Armenië in de periode 1926-2011

Etnische groep	volkstelling 19261		volkstelling 19392		volkstelling 19593		volkstelling 19704		volkstelling 19795		volkstelling 19896		volkstelling 20017		volkstelling 20118
	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%
Armenen	743,571	84.5	1,061,997	82.8	1,551,610	88.0	2,208,327	88.6	2,724,975	89.7	3,083,616	93.3	3,145,354	97.9	2,961,801	98.1
Jezidi's	12,237	1.4	20,481	1.6	25,627	1.5	37,486	1.5	50,822	1.7	56,127	1.7	40,620	1.3	35,308	1.2
Koerden	2,973	0.3											1,519	0.0	2,162	0.1
Russen	19,548	2.2	51,464	4.0	56,464	3.2	66,108	2.7	70,336	2.3	51,555	1.6	14,660	0.5	11,911	0.4
Assyriërs	2,215	0.3	3,280	0.3	4,326	0.2	5,544	0.2	6,183	0.2	5,963	0.2	3,409	0.1	2,769	0.1
Oekraïners	2,286	0.3	5,496	0.4	5,593	0.3	8,390	0.3	8,900	0.3	8,341	0.3	1,633	0.1	1,176	0.0
Grieken	2,980	0.3	4,181	0.3	4,976	0.3	5,690	0.2	5,653	0.2	4,650	0.1	1,176	0.0	900	0.0
Georgiërs	274	0.0	652	0.1	816	0.0	1,439	0.1	1,314	0.0	1,364	0.0	694	0․0	617	0.0
Azeri's	76,870	8.7	130,896	10.2	107,748	6.1	148,189	5.9	160,841	5.3	84,860	2.6	29	0․0
Joden	335	0.0	512	0.0	1,024	0.1	1,047	0.0	959	0.0	720	0.0	109	0․0	127	0․0
overige bevolkingsgroepen	18,001	2.0	3,379	0.3	4,864	0.3	9,653	0.4	7,276	0.2	7,580	0.2	3,808	0.1	1,983	0.1
Armenië (totaal)	880,464		1,282,338		1,763,048		2,491,873		3,037,259		3,304,776		3,213,011		3,018,854
1 Bron: [6]. 2 Bron: [7]. 3 Bron: [8]. 4 Bron: [9]. 5 Bron: [10]. 6 Bron: [11]. 7 Bron: [12]. 8 Bron: [13].

Taal

Armeniërs hebben een eigen taal met een eigen alfabet. Het Armeens alfabet is bedacht door de monnik Mesrop Masjtots in 405. In de beginperiode bestond het Armeense alfabet uit 36 letters, in de 12e eeuw zijn er twee letters aan toegevoegd. Armeens behoort tot de groep van de Indo-Europese talen waarin het een onafhankelijke tak vormt. Volgens de laatste census van 2001 spreekt 97,7% als moedertaal Armeens, 1% Koerdisch en 0,9% Russisch.

Religie

Rond 301 bekeerde koning Tiridates III zich tot het christendom. Armenië werd daarmee het eerste land ter wereld dat het christendom tot staatsgodsdienst verhief.

94,7% van de inwoners van Armenië behoren tot de Armeens-Apostolische Kerk. Daarnaast is 4% aanhanger van andere christelijke kerkgenootschappen, onder meer de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Armeens-Katholieke Kerk en protestantse kerkgenootschappen. In de diaspora zijn de patriarchen van Istanbul en Jeruzalem van groot belang. De Jezidi's maken 1,3% van de bevolking uit.

Cultuur

Kunst

Armenië kent een kunstgeschiedenis die 4500 jaar teruggaat. In Armenië kom je veel vroegchristelijke bouwkunst tegen. Bekend zijn de traditionele chatsjkars. (Zie verder onder Bezienswaardigheden een lijst van bekendste vroegchistelijke gebouwen.)

Bekende Armeense kunstschilders zijn Martiros Sarian, Minas Avetisian, Gevorg Basjinjagian, Vardges Sureniants, Jervand Kotsjar en Hakob Hakobian. Daarnaast zijn bekende schilders als Ivan Aivazovski (Rusland), Arshile Gorky (Verenigde Staten), Jean Carzou (Frankrijk) van Armeense afkomst. Ivan Aivazovski was bijvoorbeeld een van de bekendste zeeschilders van zijn tijd en woonde in Feodosija. Zijn schilderijen zijn te vinden in door hem gestichte galerij in Feodosija, in het Russisch Museum in Sint-Petersburg, de Tretjakov-Galerij in Moskou het Nationaal Museum in Jerevan.

Eten en drinken

Eten en drinken is een belangrijk onderdeel van het leven in Armenië. De Armeense keuken is gevarieerd en de gerechten worden bereid met verse ingrediënten. Traditionele specialiteiten zijn: lavash (zacht en dun brood), chechil (traditionele kaas), kufta (rauwe vleesschotel, vergelijkbaar met tartaar), ghapama (pompoenstoofpot gevuld met gekookte rijst en gedroogd fruit), harissa (gerecht met gekookte kipfillet), dolma (met gehakt gevulde druivenbladeren of koolbladeren). Van de alcoholhoudende dranken wordt vooral lokaal geproduceerde cognac (de nationale sterke drank in Armenië), wodka en rode wijn geconsumeerd.

Sport

Boksen, kickboksen, karate, worstelen en gewichtheffen zijn de belangrijke sporten in Armenië, alhoewel voetbal ook steeds populairder wordt. Jaarlijks worden er veel sporters uit Armenië Europees en wereldkampioen in diverse vecht- en krachtsporten. Schaken is een andere populaire (denk)sport in Armenië, zo zijn er veel grootmeesters van Armeense komaf. De meest succesvolle grootmeester die Armenië in zijn geschiedenis kende was Tigran Petrosjan. Hij was wereldkampioen van 1963 tot en met 1969.

Economie

Volgens de Economic Freedom Index staat Armenie in de wereldranglijst van 177 landen op de 38ste plaats. De score voor economische vrijheid in 2013 is 69.4. Dat is een toename van 0.6 vergeleken met een jaar eerder. Tussen 2010 en 2012 groeide de economie van het land jaarlijks circa 2,5%. Een belangrijke handelspartner van Armenië is het relatief kleine Israël. Armenië ontvangt 4,8% van zijn import uit Israel en exporteert 7,1% naar dit land.

• Munteenheid: dram; koers: € 1,00 = 499.668 AMD (2 januari 2012)
• Bruto binnenlands product (koopkrachtpariteit): $16,94 miljard (2005), $5700 per inwoner
• Werkloosheidspercentage: 7,4% (schatting november 2006)
• Elektriciteitsverbruik: 4,194 miljard kWh (2005)

Toerisme

Armenië wordt ieder jaar door ongeveer een half miljoen toeristen bezocht. De meeste toeristen zijn Armeniërs die in de diaspora leven. Daarnaast komen ook veel Iraniërs naar Armenië, sommigen vanwege (een zoektocht naar) hun Armeense identiteit, en voor anderen vormt het land een ontsnapping aan de strenge regels voor onder andere kleding in Iran. Armeense wijnen zijn tevens zeer populair in Noord-Iran, en vormen lucratieve smokkelwaar. Het noorden van Armenië is zeer groen en bergachtig, en was al voor sovjettijden een populaire bestemming. Tegenwoordig zijn de sovjet-resorts er vervangen door homestays en kleine hotels, en worden de kloosters en kerken gerestaureerd. Een groot deel van het gebied is tot nationaal park verklaard. In het zuiden van Armenië bevindt zich de langste kabelbaan ter wereld. De kabelbaan is 5,7 kilometer lang en een enkele reis duurt elf minuten. Armenië wil in de komende jaren meer toeristen aantrekken uit Europa. In 2012 bezochten 843.330 toeristen waarvan 21,8% uit landen van de voormalige Sovjet-Unie, 38,4% uit EU-landen en 39,8% uit overige landen.

Politiek

• staatshoofd: president Armen Sarkisian (sinds 9 april 2018)
• regeringsleider: premier Nikol Pasjinian (sinds 8 mei 2018)
• parlement: eenkamerparlement, 131 leden, termijn van 4 jaar
• Armenië kent algemeen stemrecht sinds 1919
• De kiesleeftijd is 18 jaar.

Politieke partijen

• Partijen met zetelaantallen: Republikeinse Partij 40, Orinaz Jerkir Regel van de Wet 19, Gerechtigheid (Adartyun, verbond van oppositiepartijen) 15, Armeense Revolutionaire Vereniging 11, Nationale Eenheid 9, overige partijen 22, onafhankelijken 14, vacant 1.
• Regeringspartijen: Republikeinse Partij, Orinaz Jerkir, Armeense Revolutionaire Vereniging.

De 'Republikeinse Partij van Armenië' (Armeens: Hajastani Hanrapetakan Kusaktsutjun, HHK) is een conservatieve politieke partij. Ze was de eerste politieke partij in het onafhankelijke Armenië, gesticht op 2 april 1990 en geregistreerd op 14 mei 1991. Bij de verkiezingen van 25 mei 2003 kreeg de partij 23,5% van de stemmen, en behaalde daarmee 31 van de 131 zetels.

De partij 'Gerechtigheid' (Ardarutjun) is een progressieve electorale coalitie. Bij de verkiezingen van 25 mei 2003 kreeg de partij 13,6% van de stemmen, en behaalde daarmee 14 van de 131 zetels.

De partij 'Regel van de Wet' (Orinants Erkir) is een centrumpartij, geleid door Artur Baghdasarian. Bij de verkiezingen van 25 mei 2003 kreeg de partij 12,3 van de stemmen, en behaalde daarmee 19 van de 131 zetels.

De partij 'Armeense Revolutionaire Federatie' (ARF) (Hay Heghapochakan Dasjnaktsutjun, HJD) werd gesticht in Tiflis (Tbilisi in het huidige Georgië) in 1890 door Christapor Mikaelian, Stepan Zorian en Simon Zavarian. De partij is werkzaam in Armenië en in alle landen waar er Armeniërs wonen, onder meer in Libanon en in Nagorno-Karabach. De ARF is een socialistische partij en lid van de Socialistische Internationale. In het programma van deze partij ligt de klemtoon op educatieve en humanitaire projecten.

Politieke situatie

Zowel bij de presidentsverkiezingen als bij de parlementsverkiezingen van 2003 was er zowel in binnen- als buitenland (OVSE en Raad van Europa) kritiek op het onvoldoende democratische karakter. Een grondwetswijziging die volgens de oppositie de macht van de president verder zou hebben uitgebreid, slaagde er bij een referendum niet in het quorum van voorstemmen van 1/3 van de bevolking te bereiken.

In de buitenlandse politiek en economie is Armenië sterk van Rusland afhankelijk, maar zoekt thans ook toenadering tot de Verenigde Staten. De economische groei is sterk toegenomen met 13,9% in 2005. Sinds 1 januari 2006 behoort Armenië tot de groep van ‘middle income countries’. Mede vanwege de gemeenschappelijke historische kenmerken en de geopolitieke ligging te midden van een overwegend islamitische regio heeft het land een goede relatie met Israël.

In 2008 werd Serzj Sarkisian de president van Armenië, een functie die hij tien jaar zou bekleden. Tijdens zijn ambtsperiode paste hij de Armeense grondwet aan, waardoor het presidentschap een ceremoniële functie kreeg en de macht bij de premier kwam te liggen. Nadat Sarkisian in april 2018, conform de grondwet, zijn functie als president na twee ambtstermijnen moest neerleggen, werd hij meteen benoemd tot premier. Deze ontwikkelingen leidden echter tot straatprotesten in de hoofdstad Jerevan. Na een week van protest en nadat (ongewapende) soldaten van de Armeense strijdkrachten zich aan de kant van de protestanten hadden geschaard, besloot Sarkisian op 23 april 2018 terug te treden.

Armenië is een land dat sinds kort graag wil meedoen met het Westen. De Armeense Publieke Radio en Televisie is een "actief lid" van de European Broadcasting Union geworden. Hierdoor kan ze deelnemen aan onder andere het Eurovisiesongfestival.

Verkeer en vervoer

De luchtvaartmaatschappijen van Armenië zijn Air Armenia en Armavia.

Het wegennet van Armenië is een dicht, maar slecht onderhouden netwerk. De grenzen met Azerbeidzjan en Turkije zijn gesloten vanwege het conflict om Nagorno-Karabach.

Bezienswaardigheden

• Klooster van Khor Virab
• Kloosters van Haghpat en Sanahin
• Klooster van Sanahin
• Klooster van Geghard en Tempel van Garni
• Kathedraal van Echmiatsin
• Klooster van Sint Hripsime
• Kathedraal van Zvartnots
• Klooster van Noravank
• Klooster van Tatev
• Klooster van Haghartsin
• Klooster van Achtala
• Klooster van Ketsjaris
• Kloosters van Sevan

Zie ook

Portaal Armenië

• Armeniërs
• Armeense genocide
• Armeens alfabet
• Armenië op het Eurovisiesongfestival
• Lijst van bekende Armeniërs

Externe links

• (en) Regering van Armenië
• (en) Armenica.org: Geschiedenis van Armenië
• (en) Armeniapedia encyclopedie

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Gemenebest van Onafhankelijke Staten

Huidige leden: Armenië · Azerbeidzjan · Kazachstan · Kirgizië · Moldavië · Oekraïne · Oezbekistan · Rusland · Tadzjikistan · Wit-Rusland Geassocieerd lid: Turkmenistan

Landen in Azië

Landen in Europa

40°23′0″N, 44°57′0″E