Theologie

Theologie (synoniem: godgeleerdheid) betekent letterlijk 'godsleer'. Theos is Grieks voor 'God'; logos is Grieks voor 'woord,' 'leer,' 'kennis' of 'verhandeling'. De term theologie is afkomstig uit de christelijke traditie en wordt daarom overwegend gebruikt voor de (studie van de) geloofsinhoud van het christendom. De term kwam in de 12e eeuw in zwang bij Petrus Abaelardus en Gilbertus van Poitiers.

Onderwerp van studie

De theologie bestudeert de historische bronnen van het geloof (bijbelse theologie), historische theologie, de systematische analyse van het geloof (systematische theologie) en de christelijke geloofspraktijk. Tot de theologie behoort daarom ook de bredere studie van alle godsdienstige of religieuze onderwerpen. In tegenstelling tot de godsdienstwetenschap houdt theologie er rekening mee dat in teksten die ze bestudeert mensen ervan blijk geven zich door God aangesproken te voelen. Daarnaast onderscheidt theologie zich doordat zij God en de Bijbel vanuit een gelovig perspectief onderzoekt.

De moderne westerse academische theologie gaat niet uit van het axioma dat er een God is. De vraag naar het wel of niet bestaan van God, de zogenoemde waarheidsvraag, wordt overigens wel degelijk gesteld en komt met name aan de orde binnen de godsdienstfilosofie. De godsdienstfilosofie gebruikt als bron de rede en de ervaring, terwijl theologie daarnaast ook religieuze bronnen bestudeert, zoals de Bijbel, de Koran en de traditie, om te zien hoe deze bronnen in het verleden het religieuze leven hebben bepaald en hoe zij van betekenis kunnen zijn in het heden.

Algemene disciplines

Over het algemeen wordt binnen de theologie onderscheiden tussen drie of vier secties of hoofddisciplines: de bijbelwetenschap, de systematische theologie en de praktische theologie, en in veel gevallen de kerkgeschiedenis. Volgens sommigen moet de laatste als een hulpwetenschap beschouwd worden, die kan worden gebruikt in de bijbelwetenschap (bijv. Geschiedenis van Israël), de systematische theologie (dogmageschiedenis) en de praktische theologie (kerk- of religiegeschiedenis, incl. vakken als Patristiek en Patrologie).

• De bijbelwetenschappen omvatten o.a. de volgende vakken: Biblistiek of canoniek (ontstaansgeschiedenis van de Bijbel als geheel), tekstkritiek (ontstaansgeschiedenis van bijbelboeken, onderscheiden van achterliggende bronnen, tekstvarianten etc.), Geschiedenis van Israël, Wereld van het Oude Testament / Nieuwe Testament (bestudering religieuze, maatschappelijke en geografische context), Bijbelse Theologie (specifieke kenmerken van de verschillende Bijbelboeken of Bijbelschrijvers, theologische implicaties van de vorming van de canon van de Bijbel) en de grondtalen (Hebreeuws, Aramees en Koinē-Grieks) en de talen en culturen die daar omheen een rol hebben gespeeld.
• De systematische theologie omvat zowel dogmatiek als ethiek. In de dogmatiek wordt op systematische wijze nagedacht over de leer van de kerk. De naam ‘dogmatiek’ wordt steeds minder gebruikt (zeker internationaal) vanwege de negatieve connotaties (vgl. dogmatisme) en de beperktheid (het vak houdt zich met meer bezig dan alleen met kerkelijke dogma’s). Binnen de dogmatiek komen o.a. de volgende thema’s aan de orde: Triniteitsleer (leer over de heilige Drie-eenheid), de Christologie (leer over Christus, o.a. over de relatie tussen het goddelijke en het menselijke in Christus (de twee-naturenleer), de Soteriologie (leer over de redding van de mens), de Pneumatologie (leer over de Heilige Geest), de Mariologie (leer over de heilige Maagd Maria, de Moeder van Christus), Ecclesiologie (studie van de kerk, de christelijke gemeenschap), Sacramentele theologie (studie van de handelingen van Christus in de kerk), de theologische Antropologie (leer over de mens), de scheppingsleer of Kosmologie (leer over de schepping van de wereld; ook wel Protologie) en de Eschatologie (letterlijk de leer van de laatste (uiterste) dingen; dit bestrijkt onderwerpen als het leven na de dood, reïncarnatie, het einde van de geschiedenis en van de wereld, de (tweede) komst van de Messias, het laatste oordeel, een nieuwe wereld, etc.). Dit hangt samen met vakken als Apologetiek (rationele geloofsverantwoording, vgl. theodicee) en Godsdienstfilosofie (wijsgerige doordenking van geloofsinhouden, geloven als fenomeen, etc.). In de ethiek gaat het om de bezinning op het leven onder het gezichtspunt van goed en kwaad; binnen de rooms-katholieke theologie wordt dit vak ook wel moraaltheologie genoemd. Het karakter van de ethiek is afhankelijk van de wijze waarop zij zich verhoudt tot m.n. de dogmatiek, de filosofie en de praktische theologie.
• De praktische theologie richt zich op het handelen, geloven of leven van de (christelijke) geloofsgemeenschap, van de individuele gelovigen en/of van alle mensen voor zover raakt aan het religieuze. Binnen de praktische theologie worden o.a. de volgende vakken onderscheiden: gemeenteopbouw, poimeniek/pastoraat (bezinning op de pastorale zorg, mede in relatie tot andere vormen van hulpverlening), diaconiek/diaconaat (over de zorg voor de wereld), liturgiek (doordenking van de viering van de kerk), catechetiek (doordenking van kerkelijk onderwijs), spiritualistiek (doordenking van de spiritualiteit), homiletiek (doordenking van de preek), missiologie (studie van missie en zending, evangelisatie, eenz.), kerkrecht (canonistiek).

Status als (geestes-)wetenschap

De theologie wordt, net als andere geesteswetenschappen, aan de universiteiten meestal gegroepeerd in de ’faculteit der wijsbegeerte en letteren’.

De moderne westerse academische theologie beschouwt zich als wetenschap die leer en praktijk van het geloof op redelijke wijze probeert te doordenken. Bij die reflectie maakt de theologie gebruik van zowel haar eigen lange traditie als van de diverse disciplines die zich in de loop van de eeuwen zowel uit haar hebben ontwikkeld als anderszins tot zelfstandigheid zijn gekomen. Te denken valt hierbij onder meer aan de geschiedwetenschap, linguïstiek, psychologie, biologie, enz.

Vanuit de exacte wetenschappen en vanuit de filosofie wordt de vraag gesteld of de theologie een wetenschap is. Aan het wetenschappelijke gehalte van sommige vormen van theologie wordt getwijfeld.

Theologische stromingen en bewegingen

Atheologie - Bevrijdingstheologie - Charismatische theologie - Dialectische theologie - Feministische theologie - Gereformeerde theologie - Hermeneutische theologie - Natuurlijke theologie - Moderne theologie - Nouvelle Théologie - Oecumenische Theologie - Openbaringstheologie - Procestheologie - Radical Orthodoxy - Scholastieke theologie

Bekende theologen (selectie)

Nederlandse theologen

Jacobus Arminius - Hendrikus Berkhof - Gerrit Cornelis Berkouwer - Daniel Chantepie de la Saussaye - Franciscus Gomarus - Cornelis Graafland - Cornelius Jansenius - Jaap Kamphuis - Harry Kuitert - Abraham Kuyper – Gerardus van der Leeuw - Kornelis Heiko Miskotte - Oepke Noordmans - Herman Ridderbos - Jan Ridderbos - Arnold Albert Van Ruler - Klaas Runia - Klaas Schilder - Gisbertus Voetius - Evert van de Poll

Vlaamse theologen

Gerhard Casimir Ubaghs - Edward Schillebeeckx - Michael Baius - Albert Descamps - Maurits Sabbe

Theologen uit andere landen

Thomas van Aquino - Hans Urs von Balthasar - Karl Barth - Theodorus Beza - Dietrich Bonhoeffer - Johannes Calvijn - Anselmus van Canterbury - Bernard van Clairvaux - Basilius de Grote – Augustinus van Hippo - Hans Küng - Petrus Lombardus - Henri de Lubac - Maarten Luther - Alister McGrath - Jürgen Moltmann - Gregorius van Nazianze - Gregorius van Nyssa – Friedrich Schleiermacher - Albert Schweitzer - Dorothee Sölle - Pierre Abélard

Anderszins bekende personen die theologie studeerden

• Pia Dijkstra, oud-nieuwslezeres en tv-presentatrice
• Jacobine Geel, tv-presentatrice
• Andries Knevel, tv-presentator
• Mirjam Sterk, politica

Zie ook

Lijst van theologen - Agnosticisme - Atheïsme - Jezus Christus - God (christendom) - godsdienstwetenschap - Metafysica - Modernisme - Nominalisme - Religie - Scholastiek

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: