Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Dietrich Bonhoeffer
| Dietrich Bonhoeffer | ||
| Dietrich Bonhoeffer (1939) | ||
| Dietrich Bonhoeffer (1939) | ||
| Geboren | 4 februari 1906, Breslau | |
| Overleden | 9 april 1945, Flossenbürg | |
| Nationaliteit |  Duitsland | |
| Bekend van | Bekennende Kirche, Complot van 20 juli 1944 | |
| Beroep | predikant, theoloog | |
| Overige informatie | ||
| Religie | lutheranisme | |
Dietrich Bonhoeffer (Breslau, 4 februari 1906 – Flossenbürg, 9 april 1945) was een Duits luthers theoloog, een vooraanstaande vertegenwoordiger van de Bekennende Kirche en van het Duitse verzet tegen het nazisme.
Biografie
Bonhoeffer was een luthers predikant en theoloog. Hij studeerde aan de Friedrich-Wilhelms-Universiteit in Berlijn (1924-1927) en aan het Union Theological Seminary in New York (1930). In zijn proefschrift met het thema Sanctorum Communio beschreef hij dat de kerk een gemeenschap van heiligen moet zijn.[1] De kerk ìs het lichaam van Christus, en niet zomaar de plaats waar over Christus wordt gesproken. Het werd zijn levenslange roeping om hieraan te voldoen.
Dietrich Bonhoeffer was verbonden als theoloog en predikant aan de luthers-evangelische Oudpruisische Rijkskerk. Bonhoeffer werkte na zijn studie onder meer als privaatdocent theologie aan de Friedrich-Willems-Universiteit te Berlijn. Van 1933 tot 1935 was hij werkzaam in Londen als predikant. Onder het nazibewind vond Bonhoeffer de weg naar de Bekennende Kirche. Zijn toenmalige kerkelijk leidinggevende, bisschop Theodor Heckel, die een uitgesproken tegenstander van de Bekennende Kirche was, verklaarde Bonhoeffer in 1936 tot ’staatsvijand’.[2]
Bonhoeffer nam als overtuigd monarchist en conservatief[3] deel aan de samenzwering (van juli 1944) tegen Adolf Hitler met als doel hem te doden. In 1939 vond Bonhoeffer aansluiting bij een geheime groep van hoge Abwehr-officieren die het naziregime wou omverwerpen en een deelvrede wou sluiten met de westelijke geallieerden. Nadat hij zijn kerkelijke contacten had gebruikt om een groep van 14 joden te helpen ontsnappen naar Zwitserland, werd hij in april 1943 gearresteerd door de gestapo.[4] Hij stond terecht voor hoogverraad. Na de mislukte aanslag van 20 juli 1944 kwam zijn betrokkenheid met de groep officieren aan het licht en werd hij ter dood veroordeeld. Tot de voltrekking van het vonnis werd hij in diverse gevangenissen en concentratiekampen ondergebracht, als laatste in Flossenbürg. Het vonnis werd pas op 9 april 1945 voltrokken, minder dan drie weken voordat de stad werd bevrijd. Zijn laatste woorden voordat hij werd opgehangen, waren: „Dit is het einde, voor mij het begin van het leven.”
In augustus 2000 verscheen de film Agent of Grace van Eric Till gespeeld door Ulrich Tukur, gebaseerd op zijn leven.
Werken
Dietrich Bonhoeffer schreef de volgende werken:
- Beter dan het leven
- Dit is een bundel met preken van Bonhoeffer die dateren uit 1931-1933. Die tijd stond in het teken van de wereldwijde crisis en de preken hebben als thema's werkloosheid, verzoeking, verantwoordelijkheid en oorlogsdreiging. Ook waarschuwt hij voor het opkomend nationaalsocialisme. De kern van zijn boodschap is dat Gods goedertierenheid beter is dan het leven.
- Brevier
- Verzameling van populaire teksten uit Dietrich Bonhoeffers brieven, preken en geschriften, geordend naar thema en verdeeld over alle dagen van het kerkelijk jaar. De samensteller koos die gedeelten die zich lenen voor overweging. Hij ensceneert korte ontmoetingen met Bonhoeffer, de gelovige, de zoeker, de pastor en ideale gesprekspartner, die nooit inbreuk maakt op de vrijheid van de ander.
- Bruidsbrieven uit de cel – 1943-1945
- Dit boek bevat de brieven die de verloofden (Dietrich Bonhoeffer is op het moment van gevangenname verloofd met Maria von Wedemeyer) aan elkaar schrijven. Maria en Dietrich schrijven over muziek, delen met elkaar de gevoelens die ze hebben bij de gedichten die ze gescheiden en toch samen lezen en spreken elkaar liefdesverklaringen toe.
- Door goede machten trouw en stil omgeven
- „Hier zijn nog een paar regels, die mij de laatste avonden zijn ingevallen
Ze zijn een kerstgroet voor jou, onze ouders en zuster.”
— Dietrich Bonhoeffer
- Met deze woorden voegde Dietrich Bonhoeffer zijn beroemd geworden gedicht Door goede machten trouw en stil omgeven, bij de brief die hij vanuit gevangenschap stuurde. Drie maanden later, op 9 april 1945, werd hij door de nationaalsocialisten vermoord.
- In dit boek is de tekst van het gedicht afgewisseld met biografische feiten en andere citaten uit zijn werk.
- Een woord voor elke dag
- Dit dagboek in klein formaat bevat een spreuk voor elke dag van het jaar. Er staan vele aforismen in die stammen uit verschillende van zijn boeken, meditaties en preken.
- Geborgen en getroost
- In deze bundel zijn alle gedichten en een aantal in het oog springende gebeden van Bonhoeffer bijeengebracht. Ze zijn alle geschreven óf in gevangenschap die zou uitlopen op zijn dood, óf in tijden van aanvechting voorafgaande aan de Tweede Wereldoorlog en gaan over zichzelf, zijn vrienden, zijn medegevangenen, de kerk en de toekomst. Behalve de gedichten en gebeden bevat deze bundel een korte verklaring van de gedichten waarin duidelijk wordt dat Bonhoeffer zowel in voor- als tegenspoed zijn geloof wou doorgeven. Zelf heeft hij er dit van gezegd: „Wij hebben Gods zegen ontvangen in geluk en lijden. Wie zelf gezegend is, kan niet anders meer dan deze zegen doorgeven. Hij moet waar hij ook is een zegen zijn. Alleen uit het onmogelijke kan de wereld vernieuwd worden; dit onmogelijke is Gods zegen.”
- Mijn ziel keert zich stil tot God
- Dit boek bevat meditaties over het boek Psalmen.
- Navolging
- In dit boek betoogt Bonhoeffer, uitgaande van het evangelie, dat de navolging van Christus de bevrijding van mensen betekent. Bevrijding van alle menselijke instellingen en geboden, van al wat drukt en belast, van al wat zorg en gewetensbezwaren veroorzaakt.
- Uit genade alleen
- In 1928 was de 22-jarige Bonhoeffer vicaris in de Duitstalige gemeente te Barcelona. Toen zette hij zijn eerste schreden op het gebied van de prediking en het pastoraat. Hij was een gedreven jongeman, die alle middelen aanwendde om zijn gemeenteleden enthousiast te maken, te schokken of in te palmen, gebruikmakend van een heel associatieve wijze van uitleggen. In deze vroege jaren liet hij zijn toehoorders in zijn preken zien wat het verschil was tussen geloof en religie, en benadrukte hij het sola gratia, geheel in de lijn van Karl Barth. Tevens voelde hij niet alleen de behoefte om het geloof veilig te stellen door de religie te ontmaskeren omwille van de majesteit van God, maar evenzeer wou hij zijn toehoorders inprenten dat Christus’ tegenwoordigheid in de kerk een tegenwoordigheid is in Gods anders-zijn dat ons begrenst en zijn eisen aan ons stelt. Het benadrukken van het concrete en aardse in het christelijke leven, laat zien dat zijn latere theologie reeds in de kiem aanwezig is.
- In Uit genade alleen zijn elf preken opgenomen over kernachtige Bijbelse thema’s zoals genade, rechtvaardiging, religie, openbaring, opstanding, stille tijd, kerkelijke gemeenschap, voleinding der wereld, de Bergrede, en tijd voor het gebed.
- Verborgen omgang
- In 1939 en 1940 was Dietrich Bonhoeffer buitengewoon gefascineerd door het fenomeen ’kerkelijke gemeenschap’ en welke rol kennis van de Bijbel, in het bijzonder de Psalmen, daarin speelt. In zijn theologisch seminarie te Finkenwalde dacht hij veelvuldig na over de aard en de noodzaak van kerkelijke gemeenschap, dagelijkse gemeenschap, persoonlijke meditatie en gebed, de samenkomst van de gemeente, het avondmaal en de biecht. De Psalmen die juist voor zijn gemeenschapsbeoefening zo’n belangrijke rol hebben gespeeld en een centrale plaats hebben ingenomen in zijn bestaan als theoloog en predikant, komen in een heel nieuw licht te staan. Welke dienst bewijzen de Psalmen in de eredienst, wat betekenen schepping, wet, heilsgeschiedenis, Messias, kerk, het gewone leven, het lijden, schuld, vijanden en het einde voor de kerkelijke gemeenschap? In Verborgen omgang zijn de studies Gemeenschappelijk leven en Gebedenboek van de bijbel gebundeld, waarin Bijbelse gegevens worden verbonden met praktische aanwijzingen.
- Verzet en overgave
- Dit boek bevat de aantekeningen en brieven die Bonhoeffer in de gevangenis schreef van 1943 tot 1945. Deze uitgave is uitgebreid met aanvullende teksten uit het verzameld werk van Bonhoeffer. Bonhoeffer weigert zijn situatie te ondergaan als lot; denkend en analyserend zoekt hij zich een weg tussen verzet en overgave. Bonhoeffer wint die strijd en bereikt een geestelijke vrijheid die hem in staat stelt te leven voor anderen. Met de ernst en de scherpte van een ter dood veroordeelde denkt hij na over de toekomst van de christenen, over de mondigheid van de mens, over een areligieus christendom en de plaats van de kerk in de wereld.
- Verzoeking
- Dit boek bevat overdenkingen over het thema verzoeking. Dietrich Bonhoeffer hield deze overdenkingen voor een groep in Hitler-Duitsland illegaal verklaarde predikanten, die leden onder de grote verzoeking van de nationaalsocialistische ideologie met haar pseudomessiaanse Führer-cultus en haar Germaanse strijd- en verlossingsmythen.
- Wie ben ik?
- De rode draad door dit boek is zijn gedicht „Wie ben ik?”. Daarin vraagt hij zich af wie hij werkelijk is: de sterke, hoffelijke gevangene die eigenlijk zijn bewakers de baas is, of de vertwijfelde mens, moe en murw.
Fragmenten uit dit gedicht worden verhelderd met citaten uit Bonhoeffers andere werk, zoals de brieven die hij aan zijn verloofde schreef, zijn Bruidsbrieven uit de cel.
Bonhoeffer-cantate
Bonhoeffers oudejaarsgedicht Von guten Mächten treu und still umgeben is door componist Alexander Prins bewerkt tot de Bonhoeffer-cantate. Deze is op 31 december 2006 voor het eerst uitgevoerd.
Secundaire literatuur
- Dietrich Bonhoeffer. Theologe – Christ – Zeitgenosse. Eine Biographie, Eberhard Bethge, verschenen bij Kaiser Verlag, München 1967. Vertaald in het Nederlands, Dietrich Bonhoeffer. Theoloog – christen – tijdgenoot, verschenen bij Ambo, Utrecht / Bosch en Keuning, Baarn.
- The life and death of Dietrich Bonhoeffer, Mary Bosanquet, uitgegeven door Hodder and Stoughton, Londen 1968. Met een voorwoord van Sabine Leibholz-Bonhoeffer. Vertaald in het Nederlands, Leven en dood van Dietrich Bonhoeffer, door Henri van der Burght, verschenen bij Ambo, Utrecht 1969.
- Ich bin Bonhoeffer..., Paul Barz, verschenen bij Güterslohe Verlagshaus, 2006. Vertaald in het Nederlands, Ik ben Bonhoeffer..., door Lida Mulder, uitgegeven door Ten Have, 2006. Roman gebaseerd op het leven van Bonhoeffer.
- Bonhoeffer: Pastor, Martyr, Prophet, Spy, Eric Metaxas, uitgegeven door Thomas Nelson, Nashville, 2010. Vertaald in het Nederlands, Dietrich Bonhoeffer: Pastor, Martelaar, Profeet, Spion door Egbert Krikke, uitgegeven door Groen, Heerenveen 2012.
- Bonhoeffer voor leken, Gerard den Hertog, verschenen bij Vuurbaak, 2015.
Zie ook
Noten
|
Externe links
- (nl) Dietrich Bonhoeffer Bonhoeffer Werkgezelschap
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Dietrich Bonhoeffer op Wikimedia Commons.
.jpg){kind=link}
_Dietrich_Bonhoeffer_Gemeindezentrum.JPG){kind=link}
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland) • Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!) • tekst herschrijven met scribbr.io •