H5N1

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

---

H5N1 is een variant van het vogelpestvirus dat gevaarlijk is voor mensen. "H5" verwijst naar het type hemagglutinine in de eiwitmantel en "N1" naar het type neuraminidase. Het betreft in beide gevallen antigenen die een rol spelen bij respectievelijk binding aan de celmembraan het loskomen van nieuw geproduceerde virussen uit een geïnfecteerde cel.

Meerdere vergrotingen van het H5N1-virus.

Het virus

H5N1 is een Influenza A of "aviaire influenza" virus dat een virale infectie (griep) veroorzaakt bij, momenteel voornamelijk, gevogelte. Er zijn gevallen bekend waarbij ziekteverschijnselen zijn waargenomen bij mensen. Experts zijn van mening dat het virus kan muteren in een vorm die eenvoudig overdraagbaar is van mens op mens. Indien dat gebeurt kan het zijn dat dit het H5N1 subtype betreft of dat het verschuift naar een ander subtype (zie: Antigene drift en Antigene shift). Dat laatste is gebeurd met het H2N2 virus dat uiteindelijk evolueerde in het subtype H3N2 en als de HongKonggriep een wereldwijde pandemie veroorzaakte in 1968-1969 welke ruim 1 miljoen dodelijke slachtoffers eiste.

Voor vogels is het zeer eenvoudig om elkaar te besmetten met het virus. Mensen bij wie het virus is aangetroffen zijn voornamelijk besmet door intensief fysiek contact met besmet pluimvee. Ieder virus muteert regelmatig en zo ook het H5N1 virus. Het muteert in varianten die andere diersoorten kan infecteren, maar deze zijn niet noodzakelijkerwijs overdraagbaar op de mens. Bekend is dat enkele katachtigen reeds geïnfecteerd zijn geraakt met H5N1.

Trekvogels en pluimvee

H5N1 is hedentendage endemisch in vogels in Zuid-Azië en dreigt endemisch te worden bij alle vogels. Dit komt doordat besmette trekvogels het virus wereldwijd verspreiden. Bekend is dat pluimvee zeer vatbaar is voor het virus en dat het besmet kan worden door onder meer de uitwerpselen van besmette trekvogels.

Op 20 februari 2007 werd bekendgemaakt dat in een dierentuin in Islamabad (Pakistan) tenminste 4 pauwen en een gans dood gingen aan de H5N1 besmetting.

De meeste besmette mensen zijn op hun beurt weer besmet door pluimvee door middel van producten, lichaamsvocht of uitwerpselen van besmet pluimvee.

Mortaliteit

Niet alle gevallen van menselijke besmettingen zijn gerapporteerd, waardoor de mortaliteit van het virus niet goed bekend is. Over het algemeen wordt aangenomen dat griepvirussen, die afkomstig zijn van vogels en een pandemie hebben veroorzaakt, in 2,5-5% van de ziektegevallen dodelijk zijn geweest. De huidige "worst case" scenario's gaan uit van zo'n 150 miljoen dodelijke slachtoffers wereldwijd, wat neerkomt op 3,5-5% van de wereldbevolking. Niemand weet wat de kans is op een dergelijk zwart scenario.

Maar waarom vormt het H5N1 virus zo'n groot risico voor de mens, in tegenstelling tot het 'gewone' griepvirus? De 'gewone', of jaarlijkse griep is meestal een virus van het subtype H3N2, soms ook van het subtype H1N1. Tegen deze twee virus-subtypen heeft de mens een weerstand (immuniteit) opgebouwd. Het menselijk immuunsysteem richt zich voornamelijk op de hemagglutinine (de 'H') op de eiwitmantel van het griepvirus. Het immuunsysteem reageert dus direct en redelijk adequaat op infecties met virussen van de subtypes H1Nx en H3Nx.

Toch worden veel mensen nog steeds flink ziek van H1Nx en H3Nx virussen. Jaarlijks overlijden in Nederland zo'n duizend mensen aan de griep of de gevolgen ervan. Tegen een virus van het subtype H5Nx heeft de mens echter geen resistentie. Het immuunsysteem herkent het virus niet direct, waardoor het virus zich de eerste uren of dagen ongebreideld kan vermenigvuldigen en de besmette mens ziek kan maken. Het immuunsysteem zal pas een effectief antwoord hebben op de besmetting als het eigenlijk al te laat is en de besmette persoon, vaak letterlijk, doodziek is.

Vooral voor mensen in de risicogroepen - ouderen, suikerpatiënten en jonge kinderen - zal in veel gevallen dit antwoord van het immuunsysteem te laat komen. Zij lopen het grootste risico te overlijden aan de gevolgen van een H5N1 besmetting. Gezonde mensen tussen de 15-65 jaar zullen vooral ernstig ziek worden, maar zij hebben de grootste kans de infectie te overleven. Daarmee is niet gezegd dàt zij het zullen overleven, omdat tot op heden niet duidelijk is hoe ziekmakend en dodelijk een H5N1 besmetting is.

Transmissie en besmetting

Besmette vogels dragen het virus over op elkaar door hun speeksel, lichaamsvocht of feces. Andere vogels pikken het virus op door direct contact met deze afscheidingen of door contact met hiermee bedekte oppervlakten. Omdat trekvogels ook besmette dragers van het virus zijn, kan het virus gemakkelijk over de hele wereld verspreid worden. In gebieden in Azië, waar mensen, vogels en varkens dicht op elkaar leven, zou het virus gemakkelijk kunnen recombineren in een variant die gemakkelijk van mens tot mens overdraagbaar is (zie ook: antigene shift). Om de uitbraak van de vogelgriep te kunnen volgen bij ingeënte kippen wordt vaak gebruik gemaakt van verklikkerkippen die niet ingeënt zijn en die regelmatig getest worden of ze ook vogelgriep hebben.

Omdat het H5N1 virus een griepvirus is, heeft het symptomen die overeenkomen met de gewone griep, zoals koorts, hoesten, pijnlijke keel en pijnlijke spieren. In zwaardere gevallen kan het leiden tot longontsteking of respiratoir falen. Vooral jonge kinderen en ouderen behoren tot de risicogroep die dergelijke ziektebeelden kunnen krijgen. Naar algemeen aangenomen wordt zullen de meeste dodelijke slachtoffers ook in deze groepen vallen, hoewel de Spaanse griep een 'voorkeur' leek te hebben voor mensen in de leeftijdscategorie van 14 tot en met 21 jaar.

Technische Informatie

H5N1 is een type van het aviaire influenza virus (vogelgriep virus) dat door antigene drift is gemuteerd in een flink aantal hoogpathogene varianten, die allemaal behoren tot het genotype Z van het H5N1 virus. Genotype Z is in 2002 ontstaan door antigene shift van eerdere hoogpathogene genotypen van H5N1, die in 1996 opdoken bij vogels in China en in 1997 in Hongkong bij mensen.

Deze infectie bij mensen viel samen met een epizootie (een epidemie onder niet-mensen) van H5N1 influenza bij pluimvee in Hongkong. Een mogelijke panzootie (pandemie onder niet-mensen) werd afgeweerd door de gehele pluimveestapel in de regio te vernietigen. De naam H5N1 refereert aan de subtypen van oppervlakte-eiwitten bij het virus: hemagglutinine type 5 en neuraminidase type 1.

Genotype Z van het aviaire influenza virus H5N1 is het nu dominante genotype van het virus. Genotype Z is endemisch in Zuidoost-Azië en vormt op de lange termijn een pandemische bedreiging.

H5N1 heeft, net als andere aviaire influenza virussen, strengen die "hoogpathogeen" (HP) en "laagpathogeen" (LP) zijn. HPAI (Hoogpathogene Aviaire Influenza) virussen zijn erg virulent en de mortaliteit bij geïnfecteerde pluimveestapels benadert vaak de 100%. LPAI virussen zijn vaak minder virulent, maar deze virussen kunnen dienen als voorouder van HPAI virussen. De huidige streng H5N1 van het genotype Z is een HPAI streng. Bij de classificatie van een virus wordt uitgegaan van de pathogeniciteit bij pluimvee, niet bij mensen. Normaal gesproken is een HPAI virus niet hoogpathogeen bij mensen of andere vogels dan pluimvee. De genotype Z streng is echter ongebruikelijk omdat het zo dodelijk is voor zo veel verschillende soorten dieren (inclusief mensen).

Terminologie

Aviaire influenza is geen ondersoort van de Orthomyxoviridae. De term "aviaire influenza" duidt een ziekte aan en geen virus. De Orthomyxoviridae virusfamilie bestaat uit 5 ondersoorten: Influenzavirus A, Influenzavirus B, Influenzavirus C, Isavirus en Thogotovirus. Influenzavirus A is niet hetzelfde als "aviaire influenza": het eerste is een soort virus, het laatste een ziekte.

De soort genaamd aviaire influenza virus heeft een subtype genaamd H5N1, hetwelk een streng heeft dat hoogpathogeen H5N1 genoemd wordt en een genotype of streng Z bevat, welke in twee genetische clades onderverdeeld kan worden. Van de H5N1 Genotype Z virussen kan alleen clade 1 mensen infecteren.

Het virus en de omgeving

Het virus kan onbepaalde tijd overleven in een omgeving van enkele tientallen graden onder nul. Het kan echter niet tegen hitte.

Overlevingstijden :

• meer dan 30 dagen bij 0 °C of lager (vorst);
• 6 dagen bij 37 °C - lichaamstemperatuur van de mens, hoge koorts kan het virus vernietigen;
• 3 uur bij 56 °C;
• 30 minuten bij 60 °C of hoger.

De ontsmetting van apparatuur, oppervlakken en dergelijke met warmte moet dus ruim 30 minuten met temperaturen van boven de 60 °C geschieden.

Er zijn ook diverse oxiderende en desinfecterende middelen bekend die het virus inactief kunnen maken alsmede een zure (PH) omgeving.

H5N1 Chronologie

Zie H5N1 Chronologie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Verspreiding

Het virus is al waargenomen in meer dan 20 Europese landen: Engeland, Polen, Rusland, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Slowakije, Bosnië, Kroatië, Hongarije, Oostenrijk, Slovenië, Italië, Roemenië, Turkije, Oekraïne, Cyprus, Bulgarije, Zwitserland, Denemarken, Tsjechië, Zweden, en Schotland

Voor een overzicht van recente verspreiding van vogelgriep in Europa kan de overzichtskaart met recente uitbraken in Europa geraadpleegd worden.

Pas in 1996 is het virus voor het eerst waargenomen in China in gevogelte. Het virus leidde tot grote paniek in Hongkong in 1997. Duizenden vogels en pluimvee werden vernietigd nadat enkele mensen besmet waren geraakt met het virus teneinde een panzootie (pandemie onder verschillende diersoorten in een groot gebied) te voorkomen. Daarnaast was het zaak om te voorkomen dat het virus definitief naar de mens zou overspringen.

Algemeen wordt aangenomen dat het H5N1 virus door "antigene drift" zich in 2002 gemuteerd heeft tot het type dat medio 2004 menselijke slachtoffers begint te maken. Het virus staat nu bekend als Genotype Z van het H5N1 virus.

Genotype Z is hoogpathogeen en is ontstaan uit andere hoogpathogene genotypen van het virus. Genotype Z is de nu dominante variant van het H5N1 virus en endemisch in gevogelte in Zuid-Azië. Hierdoor wordt het risico op een uiteindelijke pandemie onder mensen alleen maar groter.

Sinds begin 2004 zijn er ruim 65 mensen gedood door het vogelpestvirus in Thailand, Cambodja, Vietnam, China en Indonesië. Ook wordt het virus aangetroffen bij varkens, een luipaard en een tijger.

In 2005 was er een massale uitbraak van het H5N1-virus onder trekvogels aan het Qinghai-meer in Zuid-China. De Chinese overheid geeft weinig medewerking aan het onderzoek. In oktober 2005 werd het H5N1-virus ontdekt bij vogels in Turkije, Roemenië, Zweden, Chios (Griekenland), Groot-Brittannië (dit betrof een geïmporteerde papegaai en geen pluimvee) en Kroatië en in december op het Oekraïense schiereiland de Krim.

In de eerste maanden van 2006 heeft het virus in korte tijd verschillende landen in Europa en Afrika weten te bereiken. Steeds meer landen melden infecties bij vogels, katachtigen en ook mensen. De snelle verspreiding wordt toegeschreven aan het trekseizoen van trekvogels. Deze trekken van Azië naar Afrika via Europa en kunnen het virus zo snel verspreiden. De verwachting is dat wanneer de trek vanuit Afrika terug begint, de verspreiding nog verder zal toenemen.

In februari 2007 dook voor het eerst in het Verenigd Koninkrijk een geval van deze variant van de vogelgriep op bij pluimvee. Het bleek te gaan om een besmetting op een kalkoenhouderij in het Oost-Engelse Suffolk.

Eind december 2007 maakte het Egyptische ministerie van Gezondheid bekend dat er vier mensen binnen een week aan de H5N1-variant zijn overleden.

Mens op mens

In Jakarta is in juni 2006 een mutatie aangetroffen die van mens op mens overdraagbaar is. Het betrof echter een geïsoleerd geval dat onder controle is.

Zie ook

• Hemagglutinine
• Neuraminidase
• H1N1
• H3N2
• H2N2
• Aziatische griep
• Hongkonggriep
• Spaanse griep
• Influenzavirus of Griep
• Antigene shift - het ontstaan van nieuwe griep virussen
• Antigene drift - het veranderen van griep virussen

Bronnen

Externe links

• Overzichtskaart met recente uitbraken in Europa en informatie over vogelgriep
• Website met voornamelijk actueel kort nieuws over de H5N1 vogelgriep
• Kennislink - Griep gevaarlijk? JA!
• Wereldomroep: Dossier Vogelgriep
• Nu.nl - Chemotherapie kan helpen tegen vogelgriep.
• Volkskrant.nl - Vogelgriep duikt op bij Marseille

  Vrije mediabestanden over H5N1 op Wikimedia Commons