Spaanse griep

De Spaanse griep is een beruchte grieppandemie uit de jaren 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eiste naar schatting 20 miljoen tot 100 miljoen doden, een aantal dat het totale dodental van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots overtreft. Het virus dat de Spaanse griep veroorzaakte was van het type H1N1.

Geschiedenis

Hoewel het de Spaanse griep genoemd wordt, ligt de oorsprong van deze ziekte naar alle waarschijnlijkheid in de Verenigde Staten. Dit nieuwe virus, van het subtype H1N1, heeft uiteindelijk geleid tot de pandemie. Het werd Spaanse griep genoemd, omdat kranten in Spanje, een neutraal land zonder censuur, er het eerst over berichtten.

Het virus vertoonde zich voor het eerst in maart 1918 op de militaire basis Fort Funston in Kansas en verspreidde zich van daaruit naar andere legerbases in de VS. Met het serieus op gang komen van de Amerikaanse troepenzendingen naar Europa, begon het zijn tocht over de aardbol. Aanvankelijk was het virus niet dodelijk, maar dat veranderde al snel. In Spanje, waar geen oorlogscensuur bij de media heerste, sloegen de kranten groot alarm toen verschillende mensen aan het virus stierven. De dood trad in na enkele dagen van koortsaanvallen die aan griep deden denken. Zo kreeg het virus zijn nogal misleidende naam. De Spaanse griep begon met hoge koorts, hoesten, spierpijn en keelpijn. Gevolgd door extreme moeheid en flauwtes. Men verloor zoveel energie dat men niet meer kon eten en drinken. De ademhaling werd steeds moeilijker, binnen enkele dagen gevolgd door de dood. De Spaanse griep had de opmerkelijke eigenschap om jonge volwassenen te treffen. Dit in tegenstelling tot echte griepepidemieën, waarbij met name kinderen en senioren de ziekte krijgen en laatstgenoemden de grootste risico’s lopen. In augustus 1918 had de helft van de Amerikaanse soldaten in Europa de ziekte: 43.000 man overleefden het niet (dit is bijna de helft van het aantal Amerikanen dat in Europa stierf: aan het front vielen zo'n 50.000 man). De ziekte sloeg snel over naar andere legerkorpsen, ook de Duitse.

Toen de oorlog in november 1918 eindigde en soldaten terugkeerden naar hun landen, werden ze overal ter wereld feestelijk onthaald. Door deze wereldwijde massabijeenkomsten verspreidde het virus zich als een schokgolf. In de VS stierven 675.000 mensen, in Frankrijk 200.000, in Engeland 400.000, in Nederland 27.000. Enorme klappen werden uitgedeeld in India en Rusland, waar miljoenen stierven. Al met al lijkt het erop dat maar liefst 20% van de toenmalige wereldbevolking besmet raakte. In totaal een half miljard mensen. De meest voorzichtige schattingen komen op 20 tot 40 miljoen doden. En net zo snel als het kwam, verdween het virus ook weer: eind 1919 was het voorbij.

Historici zijn het erover eens dat de Spaanse griep de loop van de geschiedenis wellicht ingrijpend heeft beïnvloed. Zo kreeg de Amerikaanse president Woodrow Wilson de Spaanse griep tijdens de vredesonderhandelingen in Versailles in 1919, maar hij herstelde. Er wordt gesteld dat door zijn afwezigheid bij de besprekingen de eisen aan het verslagen Duitsland strenger waren geworden.

Risicogroep

Het meest bevreemdend van de Spaanse griep was de groep mensen waarin de mortaliteit het hoogst was. De gangbare risicogroepen bij de jaarlijkse "gewone" griepgolven zijn ouderen en jonge kinderen. Van dezen vormt de groep ouderen verreweg de grootste risicogroep, waarbij het sterftecijfer als gevolg van de griep het hoogst is. Zuigelingen en peuters tot en met 4 jaar hebben over het algemeen nog antilichamen (immuniteit) overgedragen gekregen van de moeder, voornamelijk door borstvoeding. De Spaanse griep echter, had de hoogste mortaliteit in de leeftijdsgroep 14- tot 21-jarigen. Na het onderzoeken van de longen van personen die aan de Spaanse griep zijn gestorven en in Alaska zijn begraven is het virus nagemaakt. Hieruit bleek dat de griep vooral de mensen in de leeftijdsgroep 20 tot 40 jaar trof, die met het sterkste immuunsysteem. Het kan daarom zijn, dat de sterfte veroorzaakt wordt door een te sterke reactie van het immuunsysteem.

Oorsprong

Er bestaan tenminste twee theorieën over de oorsprong van het virus.

Sommige onderzoekers nemen aan dat de oorzaak van de griep een gemuteerd varkensvirus uit China was, dat via Chinese spoorwegarbeiders misschien in de VS belandde.

Een tweede theorie is dat het vogelvirus spontaan muteerde in Fort Riley, Kansas. In dit fort fokte men kippen en varkens voor eigen gebruik. Een kok zou besmet kunnen zijn geraakt met het virus, dat vanuit de kippen via de varkens dus bij de mens aankwam. Door mutatie was het virus in staat om besmetting van mens tot mens tot stand te brengen.

In september 2005 zijn microbiologen van het US Armed Forces Institute for Pathology erin geslaagd om het virus opnieuw te maken. Het onderzoek was gebaseerd op viraal RNA uit de long van een soldaat die in 1918 was gestorven. De eiwitmantel van het virus had structuur H1N1.

Trivia

• In Duitsland werd de ziekte aanvankelijk de Vlaamse griep genoemd.
• De Spaanse koning Alfonso XIII werd ook ziek en dronk op een gegeven moment een fles Bacardi-rum leeg. De volgende dag was de koorts weg. Sindsdien staat op elke fles Bacardi het Spaanse koninklijk wapenschild afgebeeld.
• A.M. de Jong beschrijft in zijn boek Frank van Wezels roemruchte jaren de mobilisatie, en ook de Spaanse griep. De bestrijding met alcoholhoudende drank werpt ook hier zijn vruchten af.

Zie ook

• H1N1
• Aziatische griep (H2N2)
• Hongkonggriep (H3N2)
• H5N1
• Influenza, oftewel griep
• Hemagglutinine
• Neuraminidase
• Varkensgriep

Externe link

• (en) Canadees experiment uit 2006
• Spaanse griep en Eerste Wereldoorlog Het drama van 1918
• De Spaanse griepepidemie van 1918

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Spanish flu op Wikimedia Commons.