Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Harlingen (stad): verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Harlingen_(stad)&oldid=54996335)
 
(Aanpassingen)
 
(Een tussenliggende versie door een andere gebruiker niet weergegeven)
Regel 21: Regel 21:
| lon_min = 25
| lon_min = 25
| lon_sec = 38
| lon_sec = 38
| image = Stadhuis Harlingen.jpg
| image =  
| caption = [[Stadhuis van Harlingen]]
| caption =  
| image1 = Harlingen aerial.jpg
| image1 =  
| caption1 = Luchtfoto uit 2014
| caption1 =  
| woonplaatscode = 2891
| woonplaatscode = 2891
}}
}}
'''Harlingen''' ([[Westerlauwers Fries]]: ''Harns'' ({{Audio|Fy-Harns.ogg|<small>uitspraak</small>}})) is een stad in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se provincie [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] en de hoofdplaats van de gelijknamige [[Harlingen (gemeente)|gemeente]].
'''Harlingen''' ([[Westerlauwers Fries]]: ''Harns'' ({{Audio|Fy-Harns.ogg|<small>uitspraak</small>}})) is een stad in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se provincie [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] en de hoofdplaats van de gelijknamige [[Harlingen (gemeente)|gemeente]].


Het ligt ten westen van [[Franeker]] en ten noorden van de [[Afsluitdijk]] aan de [[Waddenzee]]. Harlingen behoort tot de [[Friese elf steden]]. In {{Statistiek woonplaats Nederland inwoners|TXT=Year}} telde de stad {{Statistiek woonplaats Nederland inwoners|2891}} inwoners. Het is de op vier na grootste plaats van Friesland. Tot de stad behoren ook de buurtschappen [[IJslumburen]], [[Koetille]], [[Koningsbuurt]], [[Luidum]] en [[Ungabuurt]].
Het ligt ten westen van [[Franeker]] en ten noorden van de [[Afsluitdijk]] aan de [[Waddenzee]]. Harlingen behoort tot de [[Friese elf steden]]. In 2019 telde de stad 14.755 inwoners. Het is de op vier na grootste plaats van Friesland. Tot de stad behoren ook de buurtschappen [[IJslumburen]], [[Koetille]], [[Koningsbuurt]], [[Luidum]] en [[Ungabuurt]].


De [[haven van Harlingen]] is de belangrijkste haven van de provincie.
De [[haven van Harlingen]] is de belangrijkste haven van de provincie.
Regel 35: Regel 35:
== Geschiedenis ==
== Geschiedenis ==
===Ontstaan en stadsrechten===
===Ontstaan en stadsrechten===
[[Bestand:1664_harlingen.JPG|thumb|left|300px|Historische kaart van Harlingen uit 1664]]
Omstreeks [[1157]] stichtte [[Eilwardus Ludinga]] het klooster [[Ludingakerke]] in het dorp [[Almenum]]. De monniken groeven grachten om de handelsvaart beter mogelijk te maken. Ludingakerk werd hierdoor een van de rijkste [[kloosters in Friesland]]. De buurt ten westen van Almenum, Harlingen, werd daardoor zó belangrijk dat deze in [[1234]] [[stadsrechten]] kreeg. Daarmee is Harlingen als [[Lijst van steden met stadsrechten|stad]] ouder dan bijvoorbeeld [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[Dokkum]], [[Franeker]] of [[Amsterdam]]. Noordwestelijk van Harlingen lag in die tijd nog de stad [[Griend (zandplaat)|Griend]] met poorten, grachten en zelfs een hogeschool.{{Bron?|zie overleg}} In [[1287]] werd Griend als gevolg van de desastreuze [[Sint-Luciavloed]] grotendeels verzwolgen door de zee. Thans is Griend nog slechts een zandplaat in de Waddenzee. De naam Harlingen is vermoedelijk afkomstig van de ''state Harlinga''. In [[1311]] kwam "Harlingen" voor in [[Engeland|Engelse]] havenregisters. In [[1579]] ondertekenden afgezanten van de stad de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] en op [[22 december]] [[1634]] ontving Harlingen zijn octrooi van de Staten van Friesland voor ''Groenlandsch- en Straat Daevids-visscherij'' (walvisvaart).
Omstreeks [[1157]] stichtte [[Eilwardus Ludinga]] het klooster [[Ludingakerke]] in het dorp [[Almenum]]. De monniken groeven grachten om de handelsvaart beter mogelijk te maken. Ludingakerk werd hierdoor een van de rijkste [[kloosters in Friesland]]. De buurt ten westen van Almenum, Harlingen, werd daardoor zó belangrijk dat deze in [[1234]] [[stadsrechten]] kreeg. Daarmee is Harlingen als [[Lijst van steden met stadsrechten|stad]] ouder dan bijvoorbeeld [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[Dokkum]], [[Franeker]] of [[Amsterdam]]. Noordwestelijk van Harlingen lag in die tijd nog de stad [[Griend (zandplaat)|Griend]] met poorten, grachten en zelfs een hogeschool.{{Bron?||2019|01|15|zie overleg}} In [[1287]] werd Griend als gevolg van de desastreuze [[Sint-Luciavloed]] grotendeels verzwolgen door de zee. Thans is Griend nog slechts een zandplaat in de Waddenzee. De naam Harlingen is vermoedelijk afkomstig van de ''state Harlinga''. In [[1311]] kwam "Harlingen" voor in [[Engeland|Engelse]] havenregisters. In [[1579]] ondertekenden afgezanten van de stad de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] en op [[22 december]] [[1634]] ontving Harlingen zijn octrooi van de Staten van Friesland voor ''Groenlandsch- en Straat Daevids-visscherij'' (walvisvaart).


Twee eeuwen lang bestaat Harlingen, ''gelegen op een bogtigen uithoek der kust'', in de schaduw van de universiteitsstad [[Franeker]]. Maar door de verbinding met de zee nam de welvaart gestaag toe. Vroeger lag de stad westelijker dan vandaag, maar de zee sloeg regelmatig land weg. In [[1543]] en [[1565]] breidde men uit in noordelijke richting, zodat de [[Haven van Harlingen|Noorderhaven]] de Binnenhaven wordt, die hij nu nog is. Op de middag van [[17 mei]] [[1568]] werden tot verbazing van de Harlingers 1800 Waalse soldaten aan land gezet, die later in de [[slag bij Heiligerlee (1568)|slag bij Heiligerlee]] verslagen worden.  
Twee eeuwen lang bestaat Harlingen, ''gelegen op een bogtigen uithoek der kust'', in de schaduw van de universiteitsstad [[Franeker]]. Maar door de verbinding met de zee nam de welvaart gestaag toe. Vroeger lag de stad westelijker dan vandaag, maar de zee sloeg regelmatig land weg. In [[1543]] en [[1565]] breidde men uit in noordelijke richting, zodat de [[Haven van Harlingen|Noorderhaven]] de Binnenhaven wordt, die hij nu nog is. Op de middag van [[17 mei]] [[1568]] werden tot verbazing van de Harlingers 1800 Waalse soldaten aan land gezet, die later in de [[slag bij Heiligerlee (1568)|slag bij Heiligerlee]] verslagen worden.  
Regel 44: Regel 43:
In [[1579]] volgde een uitbreiding naar het oosten, mede door de toevloed van [[Vlaanderen|Vlaamse]] [[doopsgezinden]] die de katholieke repressie in de [[Zuidelijke Nederlanden]] ontvluchtten. Door deze uitbreiding die in drie maanden werd voltooid, lag de kerk van Almenum nu binnen de stadsvesten. De handelsvaart naar de landen om [[Noordzee|Noord-]] en [[Oostzee]] nam toe en in [[1598]] werd de stad weer uitgebreid, nu in zuidelijke richting. In [[1596]] werd het eerste stenen woonhuis gebouwd, ''[[De vergulde Engel]]'', aan de Lanen 28. Het gebouw is ieder jaar op Monumentendag te bezichtigen.
In [[1579]] volgde een uitbreiding naar het oosten, mede door de toevloed van [[Vlaanderen|Vlaamse]] [[doopsgezinden]] die de katholieke repressie in de [[Zuidelijke Nederlanden]] ontvluchtten. Door deze uitbreiding die in drie maanden werd voltooid, lag de kerk van Almenum nu binnen de stadsvesten. De handelsvaart naar de landen om [[Noordzee|Noord-]] en [[Oostzee]] nam toe en in [[1598]] werd de stad weer uitgebreid, nu in zuidelijke richting. In [[1596]] werd het eerste stenen woonhuis gebouwd, ''[[De vergulde Engel]]'', aan de Lanen 28. Het gebouw is ieder jaar op Monumentendag te bezichtigen.


[[Bestand:'s Lands Magazijn te Harlingen.jpg|thumb|de Zuiderhaven met de Friese Admiraliteit (1790)]]
 
In [[1644]] kwam de [[Admiraliteit van Friesland|Friese Admiraliteit]] van [[Dokkum]] naar Harlingen. De Zuiderhaven kreeg het karakter van marinehaven. De vermaarde [[Tjerk Hiddes de Vries]] wordt er later luitenant-admiraal. De krijgsvaart bleef echter van minder belang dan de handelsvaart. Talrijke schippers onderhielden beurtvaarten naar de [[Waddeneilanden]], naar alle hoeken van de provincie en naar de Zuiderzeehavens, waarvan [[Amsterdam]] de belangrijkste was. De stad kende veel nijverheid. Er waren scheepswerven, bierbrouwerijen, zeep- en [[zoutziederij]]en, steen- en pottenbakkerijen, kalkovens, graan- en zaagmolens. Maar zoals dat al eerder het geval was met de Hanzesteden aan de toenmalige [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]], werd Harlingen in de volgende eeuwen voorbijgestreefd door [[Amsterdam]] en [[Rotterdam]]. Toch bleef Harlingen als kustvaart- en vissershaven met veel voorzieningen en het nieuw gegraven [[Van Harinxmakanaal]] van groot economisch belang voor [[Friesland]].
In [[1644]] kwam de [[Admiraliteit van Friesland|Friese Admiraliteit]] van [[Dokkum]] naar Harlingen. De Zuiderhaven kreeg het karakter van marinehaven. De vermaarde [[Tjerk Hiddes de Vries]] wordt er later luitenant-admiraal. De krijgsvaart bleef echter van minder belang dan de handelsvaart. Talrijke schippers onderhielden beurtvaarten naar de [[Waddeneilanden]], naar alle hoeken van de provincie en naar de Zuiderzeehavens, waarvan [[Amsterdam]] de belangrijkste was. De stad kende veel nijverheid. Er waren scheepswerven, bierbrouwerijen, zeep- en [[zoutziederij]]en, steen- en pottenbakkerijen, kalkovens, graan- en zaagmolens. Maar zoals dat al eerder het geval was met de Hanzesteden aan de toenmalige [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]], werd Harlingen in de volgende eeuwen voorbijgestreefd door [[Amsterdam]] en [[Rotterdam]]. Toch bleef Harlingen als kustvaart- en vissershaven met veel voorzieningen en het nieuw gegraven [[Van Harinxmakanaal]] van groot economisch belang voor [[Friesland]].


Regel 79: Regel 78:


== Inwoners ==
== Inwoners ==
Veel [[Harlinger]]s hebben weinig met Friesland, wat zich vertaalt in het feit dat slechts weinig Harlingers de Friese taal spreken en het weinig wordt onderwezen op Harlinger scholen. Als verklaring wordt gegeven dat Harlingen lange tijd afhankelijk was van de handel, en zich daarom meer op [[Holland]] oriënteerde. Eerder hadden Harlingers het gevoel dat de provincie weinig voor hen deed, [[Franeker]] kreeg een universiteit en Leeuwarden genoot als hoofdstad veel privileges. Het feit dat gemeentelijke herindelingen in Friesland weinig voor Harlingen als gemeente opleverde heeft ook enigszins kwaad bloed gezet.{{Bron?||2018|12|25}} Niet te vergeten dat Harlingen ooit, vergeleken met de rest van Friesland, een grote handelsstad was. Enkele Friezen nemen het gebrek aan Fries nationalisme en taal onder de Harlingers kwalijk.{{Bron?||2018|12|25}} De [[Fryske Nasjonale Partij]] heeft nog nooit meegedaan aan de gemeenteraadsverkiezingen in de stad.
Veel [[Harlinger]]s hebben weinig met Friesland, wat zich vertaalt in het feit dat slechts weinig Harlingers de Friese taal spreken en het weinig wordt onderwezen op Harlinger scholen. Als verklaring wordt gegeven dat Harlingen lange tijd afhankelijk was van de handel, en zich daarom meer op [[Holland]] oriënteerde. Eerder hadden Harlingers het gevoel dat de provincie weinig voor hen deed, [[Franeker]] kreeg een universiteit en Leeuwarden genoot als hoofdstad veel privileges. Het feit dat gemeentelijke herindelingen in Friesland weinig voor Harlingen als gemeente opleverde heeft ook enigszins kwaad bloed gezet.{{Bron?}} Niet te vergeten dat Harlingen ooit, vergeleken met de rest van Friesland, een grote handelsstad was. Enkele Friezen nemen het gebrek aan Fries nationalisme en taal onder de Harlingers kwalijk.{{Bron?}} De [[Fryske Nasjonale Partij]] heeft nog nooit meegedaan aan de gemeenteraadsverkiezingen in de stad.


===Bijnamen===
===Bijnamen===
Regel 112: Regel 111:
* [[Koningsbuurt]]
* [[Koningsbuurt]]
}}
}}
 
{{Clearboth}}
== Infrastructuur ==
== Infrastructuur ==
De [[Rijksweg 31|N31]] is de belangrijkste ontsluitingsweg. Deze weg sluit op ongeveer 8 kilometer ten zuiden van Harlingen aan op de [[Afsluitdijk]] die sinds 1932 een directe route over land vormt tussen [[Friesland]] en [[Noord-Holland]]. Ten noordoosten van Harlingen gaat de weg over in de A31 richting Leeuwarden. De N31 liep tot eind 2017 verhoogd op een talud door de stad. In 2014 is er een project gestart om de weg dubbelbaans en verdiept aan te leggen. Op 11 december 2017 is de weg officieel geopend.<ref>http://www.n31harlingen.nl/nieuws/389/n31-harlingen-officieel-geopend/</ref> De overige werkzaamheden zijn in het daaropvolgende half jaar voltooid.
De [[Rijksweg 31|N31]] is de belangrijkste ontsluitingsweg. Deze weg sluit op ongeveer 8 kilometer ten zuiden van Harlingen aan op de [[Afsluitdijk]] die sinds 1932 een directe route over land vormt tussen [[Friesland]] en [[Noord-Holland]]. Ten noordoosten van Harlingen gaat de weg over in de A31 richting Leeuwarden. De N31 liep tot eind 2017 verhoogd op een talud door de stad. In 2014 is er een project gestart om de weg dubbelbaans en verdiept aan te leggen. Op 11 december 2017 is de weg officieel geopend.<ref>http://www.n31harlingen.nl/nieuws/389/n31-harlingen-officieel-geopend/</ref> De overige werkzaamheden zijn in het daaropvolgende half jaar voltooid.


===Haven===
===Haven===
[[Bestand:20120519 Keersluis en uitkijktoren Havendienst Harlingen Fr NL.jpg|thumb|Keersluis en controlepost van de ''Havendienst'' (2012)]]
Vanuit de [[haven van Harlingen]] worden diverse vrachtroutes onderhouden, zoals naar [[Scandinavië]]. De meeste [[coaster]]s die naar Harlingen komen, komen om zout te laden bij de zoutfabriek. Naast de Harlinger schepen ligt in de Vissershaven ook een grote [[Urk]]er vloot. In Harlingen liggen veel zeilende charterschepen, ook wel de [[bruine vloot]] genoemd. Dit soort schepen vaart met groepen langs de Waddeneilanden, maar varen vanuit Harlingen.
Vanuit de [[haven van Harlingen]] worden diverse vrachtroutes onderhouden, zoals naar [[Scandinavië]]. De meeste [[coaster]]s die naar Harlingen komen, komen om zout te laden bij de zoutfabriek. Naast de Harlinger schepen ligt in de Vissershaven ook een grote [[Urk]]er vloot. In Harlingen liggen veel zeilende charterschepen, ook wel de [[bruine vloot]] genoemd. Dit soort schepen vaart met groepen langs de Waddeneilanden, maar varen vanuit Harlingen.


Regel 123: Regel 121:


===Veerdiensten===
===Veerdiensten===
[[Bestand:Terminal doeksen.jpg|thumb|Veerterminal van [[Rederij Doeksen]]]]
[[Bestand:Tall Ship races Harlingen 2014 - Alexander von Humboldt II and Sorlandet in the back Stad Amsterdam.jpg|thumb|Tall Ship Races 2014]]
[[Veerdiensten in Friesland|Veerdiensten]] vanuit Harlingen naar [[Vlieland]] en [[Terschelling]] worden uitgevoerd door [[Rederij Doeksen]] en [[Rederij Wadden Transport]].
[[Veerdiensten in Friesland|Veerdiensten]] vanuit Harlingen naar [[Vlieland]] en [[Terschelling]] worden uitgevoerd door [[Rederij Doeksen]] en [[Rederij Wadden Transport]].
* Harlingen-Terschelling, 2 uur; sneldienst 45 minuten*
* Harlingen-Terschelling, 2 uur; sneldienst 45 minuten*
Regel 148: Regel 144:


== Kunst en cultuur ==
== Kunst en cultuur ==
=== Musea ===
<gallery>
Bestand:Harlingen, Voorstraat 56, Hannemahuis.JPG|[[Hannemahuis|Museum Het Hannemahuis]]
Bestand:RM20750 Harlingen - Zoutsloot 43.jpg|[[Harlinger Aardewerk Museum]]
</gallery>


===Verenigingen en stichtingen===
===Verenigingen en stichtingen===
Regel 175: Regel 166:


== Bezienswaardigheden ==
== Bezienswaardigheden ==
[[Bestand:Harlingen, monumentaal pand1 foto7 2010-04-17 10.24.JPG|thumb|Havenmantsje, voormalig kantongerecht]]
[[Bestand:20190903 de-stenen man2 Harlingen.jpg|thumb|[[Stenen Man]]]]
[[Bestand:Walvisfontein.jpg|thumb|De Walvis, fontein [[11Fountains]], bij de Zuiderpier in de Nieuwe Willemshaven.]]
Een deel van de verdedigingswerken is nog steeds te zien in het centrum van de stad. Ook de oorspronkelijke [[grachtengordel]]s zijn nog grotendeels terug te vinden, net als de [[pakhuis|pakhuizen]] en de in Hollandse stijl gebouwde huizen. Enkele voormalige pakhuizen zijn: [[Brittania (Harlingen)|Brittania]], [[De Blauwe Hand (Harlingen)|De Blauwe Hand]], [[De Hamer (Harlingen)|De Hamer]], [[Java (Harlingen)|Java]] en [[Sumatra (Harlingen)|Sumatra]]. In de stad bevinden zich nog vele [[steeg]]jes die de verbinding vormen tussen de grachten. Op de smalle straatgedeeltes vond vroeger de handel plaats in de vele goederen die over water werden aangevoerd. In enkele steegjes is die straatfunctie nog herkenbaar.
Een deel van de verdedigingswerken is nog steeds te zien in het centrum van de stad. Ook de oorspronkelijke [[grachtengordel]]s zijn nog grotendeels terug te vinden, net als de [[pakhuis|pakhuizen]] en de in Hollandse stijl gebouwde huizen. Enkele voormalige pakhuizen zijn: [[Brittania (Harlingen)|Brittania]], [[De Blauwe Hand (Harlingen)|De Blauwe Hand]], [[De Hamer (Harlingen)|De Hamer]], [[Java (Harlingen)|Java]] en [[Sumatra (Harlingen)|Sumatra]]. In de stad bevinden zich nog vele [[steeg]]jes die de verbinding vormen tussen de grachten. Op de smalle straatgedeeltes vond vroeger de handel plaats in de vele goederen die over water werden aangevoerd. In enkele steegjes is die straatfunctie nog herkenbaar.
* [[Lijst van bruggen in Harlingen]]


===Monumenten===
===Monumenten===
Een deel van Harlingen is een [[Rijksbeschermd gezicht Harlingen|beschermd stadsgezicht]] met [[Rijksbeschermd gezicht Harlingen Uitbreiding|uitbreiding]], een van de [[beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland]].
Een deel van Harlingen is een [[Rijksbeschermd gezicht Harlingen|beschermd stadsgezicht]] met [[Rijksbeschermd gezicht Harlingen Uitbreiding|uitbreiding]], een van de [[beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland]].
 
<!--
Zie ook:
Zie ook:
* [[Lijst van rijksmonumenten in Harlingen (stad)|Lijst van rijksmonumenten in Harlingen]]
* [[Lijst van rijksmonumenten in Harlingen (stad)|Lijst van rijksmonumenten in Harlingen]]
Regel 190: Regel 177:
===Beelden===
===Beelden===
* [[Lijst van beelden in Harlingen]]
* [[Lijst van beelden in Harlingen]]
 
-->
===Gevelstenen===
===Gevelstenen===
Veel van de in Hollandse stijl gebouwde huizen met hun opvallende gevels hebben een [[gevelsteen]] die aan een huis een eigen merkteken geeft. Dit is een overblijfsel uit de tijd dat huisnummers nog niet werden gebruikt. Ze zijn vaak op een opvallende plaats aangebracht, soms als ornament. Veel gevelstenen in de stad zijn gerestaureerd en laten de geschiedenis van het huis zien, door bijvoorbeeld welk beroep in het huis is uitgeoefend.
Veel van de in Hollandse stijl gebouwde huizen met hun opvallende gevels hebben een [[gevelsteen]] die aan een huis een eigen merkteken geeft. Dit is een overblijfsel uit de tijd dat huisnummers nog niet werden gebruikt. Ze zijn vaak op een opvallende plaats aangebracht, soms als ornament. Veel gevelstenen in de stad zijn gerestaureerd en laten de geschiedenis van het huis zien, door bijvoorbeeld welk beroep in het huis is uitgeoefend.
Regel 202: Regel 189:
* Lanen 18 - De vergulde lelie uit [[1651]], Het pand werd in 1651 benoemd als “De vergulde lelie” en zodoende heeft Frank van der Zee deze lelie uitgesneden welke is geschilderd en verguld door Klaas Posthuma van Atelier Acanthus.
* Lanen 18 - De vergulde lelie uit [[1651]], Het pand werd in 1651 benoemd als “De vergulde lelie” en zodoende heeft Frank van der Zee deze lelie uitgesneden welke is geschilderd en verguld door Klaas Posthuma van Atelier Acanthus.
Zie ook de link onderaan over Harlinger historie, met een data- en fotobank van alle gevelstenen.
Zie ook de link onderaan over Harlinger historie, met een data- en fotobank van alle gevelstenen.
<gallery widths="120px" heights="150px">
B24-12-2010-06-21-09.50.50.jpg
H03-14-2010-06-21-09.55.51.jpg
De Gouden engel2 Lanen28 Harlingen.jpg
</gallery>


== Recreatie en evenementen ==
== Recreatie en evenementen ==
[[Bestand:Harlingen waddenpaviljoen.jpg|thumb|Waddenpaviljoen]]
Het toerisme neemt elk jaar nog steeds toe: niet alleen Nederlanders bezoeken de stad veel, maar ook vele Duitsers, enkele Belgen en een klein maar toenemend aantal Engelsen komen op de stad af.
Het toerisme neemt elk jaar nog steeds toe: niet alleen Nederlanders bezoeken de stad veel, maar ook vele Duitsers, enkele Belgen en een klein maar toenemend aantal Engelsen komen op de stad af.


Regel 233: Regel 214:


===''Tall Ships Races''===
===''Tall Ships Races''===
Harlingen was in 2014 starthaven van de [[Tall Ships' Races]]. Het evenement trok naar schatting zo'n 150.000 bezoekers aan verspreid over de hele periode van het evenement.{{Bron?||2015|08|03}} In augustus 2018 was Harlingen de finishplaats van de laatste etappe van de Tall Ships' Races. Opvallend aan deze editie was het feit dat de Russische tall ships Sedov en Kruzenstern niet naar Harlingen kwamen, mogelijk wegens angst voor schuldeisers.<ref>https://www.lc.nl/friesland/Russische-tallships-mijden-Harlingen-vanwege-schuldeisers-23425944.html</ref>
Harlingen was in 2014 starthaven van de [[Tall Ships' Races]]. Het evenement trok naar schatting zo'n 150.000 bezoekers aan verspreid over de hele periode van het evenement.{{Bron?}} In augustus 2018 was Harlingen de finishplaats van de laatste etappe van de Tall Ships' Races. Opvallend aan deze editie was het feit dat de Russische tall ships Sedov en Kruzenstern niet naar Harlingen kwamen, mogelijk wegens angst voor schuldeisers.<ref>https://www.lc.nl/friesland/Russische-tallships-mijden-Harlingen-vanwege-schuldeisers-23425944.html</ref>


== Onderwijs ==
== Onderwijs ==
Regel 246: Regel 227:


== Religie ==
== Religie ==
<gallery>
Bestand:Harlingen, kerk1 foto1 2010-04-17 10.55.JPG|[[Grote Kerk (Harlingen)|Grote Kerk]]
Bestand:Harlingen Kirche und Boote.jpg|[[Sint-Michaëlkerk (Harlingen)|Sint-Michaëlkerk]]
Bestand:Gevel - Harlingen - 20101886 - RCE.jpg|[[Evangelisch-Lutherse kerk (Harlingen)|Evangelisch-Lutherse kerk]]
Bestand:Exterieur WESTGEVEL - Harlingen - 20308781 - RCE.jpg|[[Doopsgezinde kerk (Harlingen)|Doopsgezinde kerk]]
</gallery>
* Vrijgemaakt gereformeerde kerk De Haven; [[Johannes Stephanus Strümphler|Strumphler-orgel]] (1780), [[Gebroeders Reil|Reil]]-orgel (1953), Van Vulpen-orgel (2006)
* Vrijgemaakt gereformeerde kerk De Haven; [[Johannes Stephanus Strümphler|Strumphler-orgel]] (1780), [[Gebroeders Reil|Reil]]-orgel (1953), Van Vulpen-orgel (2006)
* Gereformeerde kerk
* Gereformeerde kerk
Regel 271: Regel 246:
== Zie ook ==
== Zie ook ==
* [[Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek]]
* [[Harlinger Aardewerk- en Tegelfabriek]]
 
== Literatuur ==
* Loomeijer, F.J., [http://cultuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=576817 Harlingen als thuishaven] in ''Het Peperhuis 1986, pag. 32 t/m 42 en 54''
* [https://www.worldcat.org/identities/lccn-n86033348/ Worldcat Harlingen (Netherlands) Doopsgezinde Kerk]
== Externe links ==
== Externe links ==
*[https://www.harlingen.nl Officiële website]
*[https://www.harlingen.nl Officiële website]
Regel 278: Regel 255:


== Afbeeldingen ==
== Afbeeldingen ==
<gallery>
{{Commonscat|Harlingen}}
Bestand:Harlingen 258.jpg
{{Bron|bronvermelding=
Bestand:2010-04-17 10.46 Harlingen, monumentaal bedrijfspand1.JPG
Bestand:Harlingen, de vuurtoren RM20390 foto3 2016-07-03 15.49.jpg
Bestand:Harlingen, zicht op de Noorderhaven foto3 2016-07-03 16.31.jpg
Bestand:Harlingen, zicht op de Oude Buitenhaven foto3 2016-07-03 16.41.jpg
Bestand:Harlingen, zicht op de Waddenpromenade foto15 2016-07-03 16.53.jpg
Bestand:Harlingen, twee ophaalbruggen foto3 2010-04-17 10.00.JPG
</gallery>


{{Appendix|1=Literatuur|2=
* Loomeijer, F.J., [http://cultuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=576817 Harlingen als thuishaven] in ''Het Peperhuis 1986, pag. 32 t/m 42 en 54''
{{References}}
{{References}}
}}
}}
{{Commonscat|Harlingen}}
{{authority control|TYPE=g|Wikidata=Q60475 }}
{{authority control|TYPE=g|GND=4320503-3|LCCN=n86033348|VIAF=143148932  |Wikidata=Q2536628}}
{{Navigatie gemeente Harlingen}}
{{Navigatie gemeente Harlingen}}
{{Navigatie Friese Elf Steden}}
{{Navigatie Friese Elf Steden}}
Regel 301: Regel 270:
[[Categorie:Waddenhaven]]
[[Categorie:Waddenhaven]]
[[Categorie:Beschermd stadsgezicht]]
[[Categorie:Beschermd stadsgezicht]]
[[Categorie:Harlingen]]

Huidige versie van 25 dec 2022 om 12:32

Harlingen
Plaats in Nederland Vlag van Nederland
Vlag van Harlingen Wapen van Harlingen
(Details) (Details)
Harlingen (stad)
Harlingen (stad)
Bestand:Harlingen-centrum-OpenTopo.jpg
Situering
Provincie Friesland
Gemeente Harlingen
Coördinaten 53°010′N 5°025′E
Overig
Belangrijke verkeersaders A31 N31 N390 N393
Woonplaatscode 2891 ?
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Friesland
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow

Harlingen (Westerlauwers Fries: Harns ( uitspraak )) is een stad in de Nederlandse provincie Friesland en de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente.

Het ligt ten westen van Franeker en ten noorden van de Afsluitdijk aan de Waddenzee. Harlingen behoort tot de Friese elf steden. In 2019 telde de stad 14.755 inwoners. Het is de op vier na grootste plaats van Friesland. Tot de stad behoren ook de buurtschappen IJslumburen, Koetille, Koningsbuurt, Luidum en Ungabuurt.

De haven van Harlingen is de belangrijkste haven van de provincie.

Geschiedenis

Ontstaan en stadsrechten

Omstreeks 1157 stichtte Eilwardus Ludinga het klooster Ludingakerke in het dorp Almenum. De monniken groeven grachten om de handelsvaart beter mogelijk te maken. Ludingakerk werd hierdoor een van de rijkste kloosters in Friesland. De buurt ten westen van Almenum, Harlingen, werd daardoor zó belangrijk dat deze in 1234 stadsrechten kreeg. Daarmee is Harlingen als stad ouder dan bijvoorbeeld Leeuwarden, Dokkum, Franeker of Amsterdam. Noordwestelijk van Harlingen lag in die tijd nog de stad Griend met poorten, grachten en zelfs een hogeschool.[bron?] In 1287 werd Griend als gevolg van de desastreuze Sint-Luciavloed grotendeels verzwolgen door de zee. Thans is Griend nog slechts een zandplaat in de Waddenzee. De naam Harlingen is vermoedelijk afkomstig van de state Harlinga. In 1311 kwam "Harlingen" voor in Engelse havenregisters. In 1579 ondertekenden afgezanten van de stad de Unie van Utrecht en op 22 december 1634 ontving Harlingen zijn octrooi van de Staten van Friesland voor Groenlandsch- en Straat Daevids-visscherij (walvisvaart).

Twee eeuwen lang bestaat Harlingen, gelegen op een bogtigen uithoek der kust, in de schaduw van de universiteitsstad Franeker. Maar door de verbinding met de zee nam de welvaart gestaag toe. Vroeger lag de stad westelijker dan vandaag, maar de zee sloeg regelmatig land weg. In 1543 en 1565 breidde men uit in noordelijke richting, zodat de Noorderhaven de Binnenhaven wordt, die hij nu nog is. Op de middag van 17 mei 1568 werden tot verbazing van de Harlingers 1800 Waalse soldaten aan land gezet, die later in de slag bij Heiligerlee verslagen worden.

Na de stormvloed in de zomer van 1573 moesten dijkgedeelten ten noorden en zuiden van Harlingen landinwaarts nieuw worden aangelegd. De Spaanse kolonel Caspar de Robles perste de bevolking geregeld geld af voor de soldij van zijn soldaten.[1] Hij was in 1574, inmiddels stadhouder, traag bij de voedselvoorziening voor de dijkwerkers en er dreigde hongersnood ook voor de burgers van de stad. Die mochten bovendien de stad niet verlaten op straffe van verbeurdverklaring van hun bezit. De geplande dijkhoogte van 12 voet bleef steken op 10 voet.[2]

In 1579 volgde een uitbreiding naar het oosten, mede door de toevloed van Vlaamse doopsgezinden die de katholieke repressie in de Zuidelijke Nederlanden ontvluchtten. Door deze uitbreiding die in drie maanden werd voltooid, lag de kerk van Almenum nu binnen de stadsvesten. De handelsvaart naar de landen om Noord- en Oostzee nam toe en in 1598 werd de stad weer uitgebreid, nu in zuidelijke richting. In 1596 werd het eerste stenen woonhuis gebouwd, De vergulde Engel, aan de Lanen 28. Het gebouw is ieder jaar op Monumentendag te bezichtigen.


In 1644 kwam de Friese Admiraliteit van Dokkum naar Harlingen. De Zuiderhaven kreeg het karakter van marinehaven. De vermaarde Tjerk Hiddes de Vries wordt er later luitenant-admiraal. De krijgsvaart bleef echter van minder belang dan de handelsvaart. Talrijke schippers onderhielden beurtvaarten naar de Waddeneilanden, naar alle hoeken van de provincie en naar de Zuiderzeehavens, waarvan Amsterdam de belangrijkste was. De stad kende veel nijverheid. Er waren scheepswerven, bierbrouwerijen, zeep- en zoutziederijen, steen- en pottenbakkerijen, kalkovens, graan- en zaagmolens. Maar zoals dat al eerder het geval was met de Hanzesteden aan de toenmalige Zuiderzee, werd Harlingen in de volgende eeuwen voorbijgestreefd door Amsterdam en Rotterdam. Toch bleef Harlingen als kustvaart- en vissershaven met veel voorzieningen en het nieuw gegraven Van Harinxmakanaal van groot economisch belang voor Friesland.

Oranjebezoeken

Verschillende keren is Harlingen bezocht door de stadhouderlijke en later de koninklijke familie. Het eerste bezoek was van Willem van Oranje.

Koninklijke bezoeken aan Harlingen
Jaar Persoon Opmerkingen
1581 Willem van Oranje Hij schonk de stad 3000 Caroliguldens voor verbetering van de havenwerken
1734 Prins Willem IV eerste bezoek
1745 Prins Willem IV tweede bezoek
1773 Prins Willem V eerste bezoek
1791 Prins Willem V tweede bezoek
1837 Koning Willem I
1873 Koning Willem III
1877 Prins Hendrik van Oranje-Nassau Prins Hendrik opent als plaatsvervanger van Koning Willem III de Nieuwe Willemshaven
1905 Koningin Wilhelmina
Koningin-moeder Emma
en Prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin
1982 Koningin Beatrix Koninginnedag
2016 Koning Willem Alexander en Koningin Maxima Streekbezoek

Inwoners

Veel Harlingers hebben weinig met Friesland, wat zich vertaalt in het feit dat slechts weinig Harlingers de Friese taal spreken en het weinig wordt onderwezen op Harlinger scholen. Als verklaring wordt gegeven dat Harlingen lange tijd afhankelijk was van de handel, en zich daarom meer op Holland oriënteerde. Eerder hadden Harlingers het gevoel dat de provincie weinig voor hen deed, Franeker kreeg een universiteit en Leeuwarden genoot als hoofdstad veel privileges. Het feit dat gemeentelijke herindelingen in Friesland weinig voor Harlingen als gemeente opleverde heeft ook enigszins kwaad bloed gezet.[bron?] Niet te vergeten dat Harlingen ooit, vergeleken met de rest van Friesland, een grote handelsstad was. Enkele Friezen nemen het gebrek aan Fries nationalisme en taal onder de Harlingers kwalijk.[bron?] De Fryske Nasjonale Partij heeft nog nooit meegedaan aan de gemeenteraadsverkiezingen in de stad.

Bijnamen

De bijnamen van Harlingers zijn "Tobbedansers" en "Ouwe seunen".

  • De eerste bijnaam is te danken aan de productie van Harlinger bont. Deze kledingstof werd gemaakt van wol. Toen veel doopsgezinde Vlamingen vluchtten naar Nederland, belandden er relatief veel in Harlingen. Zij namen de gewoonte van tobbedansen mee: om de wol schoon te maken werd het in grote tobbes met water al trappelend en blootsvoets gereinigd. Vandaar de naam "Tobbedansers". Hieraan heeft ook het onderdeel "Tobbedansen" van het TROS-programma "Te land, ter zee en in de lucht", dat hier voor het eerst werd opgenomen, zijn naam te danken.
  • Harlingers spreken een ieder aan met het woord "seun" (vrij vertaald 'zoon'). "Ouwe seun" is de aanspreekvorm voor geboren Harlingers. Vandaar dat Harlingers in Friesland ook bekendstaan als ouwe seunen.

Taal en dialect

Het Fries wordt op de Harlinger scholen onderwezen (zij het op beperkt niveau), maar weinig gesproken. Het Harlingers wordt meer gesproken, maar over het algemeen blijft de Nederlandse taal het meest gebruikt. In de gemeentelijke dorpen Midlum en Wijnaldum wordt het Fries wel veel gesproken. De vaarten en kanalen rond Harlingen hebben ook Nederlandse namen en geen Friese. Binnen de Vereniging Oud Harlingen ressorteert de taalgroep "Se Suuden en Se Wuuden" met als doel het vastleggen van de Harlinger taal in woord en geschrift.

Wijken

Harlingen kent de volgende wijken:

  • Oosterpark
  • Schepenwijk
  • De Schil (hofjes om Schepenwijk)
  • Harlinger Havenkwartier
  • Noorderkwartier
  • Binnenstad
  • Groot Ropens
  • Trebolbuurt (v/h Achter de Skouburg)
  • Bynia State
  • Het Rooie dorp
  • Plan Almenum

Infrastructuur

De N31 is de belangrijkste ontsluitingsweg. Deze weg sluit op ongeveer 8 kilometer ten zuiden van Harlingen aan op de Afsluitdijk die sinds 1932 een directe route over land vormt tussen Friesland en Noord-Holland. Ten noordoosten van Harlingen gaat de weg over in de A31 richting Leeuwarden. De N31 liep tot eind 2017 verhoogd op een talud door de stad. In 2014 is er een project gestart om de weg dubbelbaans en verdiept aan te leggen. Op 11 december 2017 is de weg officieel geopend.[3] De overige werkzaamheden zijn in het daaropvolgende half jaar voltooid.

Haven

Vanuit de haven van Harlingen worden diverse vrachtroutes onderhouden, zoals naar Scandinavië. De meeste coasters die naar Harlingen komen, komen om zout te laden bij de zoutfabriek. Naast de Harlinger schepen ligt in de Vissershaven ook een grote Urker vloot. In Harlingen liggen veel zeilende charterschepen, ook wel de bruine vloot genoemd. Dit soort schepen vaart met groepen langs de Waddeneilanden, maar varen vanuit Harlingen.

De huidige havens zijn: Noorderhaven, Zuiderhaven, de Oude Buitenhaven, het Dok (v/h Willemshaven), de Nieuwe Willemshaven, de Vluchthaven, de Industriehaven, de Nieuwe Industriehaven, de Nieuwe Vissershaven en Haven Oostpoort.

Veerdiensten

Veerdiensten vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling worden uitgevoerd door Rederij Doeksen en Rederij Wadden Transport.

  • Harlingen-Terschelling, 2 uur; sneldienst 45 minuten*
  • Harlingen-Vlieland, 1 uur en 30 minuten; sneldienst 45 minuten*
*als de sneldienst niet rechtstreeks gaat duurt de overtocht 35 minuten langer.

Openbaar vervoer

Harlingen is met het openbaar vervoer te bereiken. Zowel met de trein als bus. Het busvervoer en de treinverbinding worden geëxploiteerd door Arriva.

Van en naar Harlingen gaan de volgende buslijnen (bijgewerkt: 15 juli 2019):

  • 71 Kop Afsluitdijk - Harlingen - Leeuwarden v.v.
  • 75 Harlingen - Bolsward v.v.
  • 97 Harlingen - Leeuwarden v.v.
  • 99 Harlingen - Heerenveen v.v. (via Bolsward en Sneek)
  • 199 Harlingen - Heerenveen v.v. (via Bolsward, Sneek en Joure; alleen 's avonds en in het weekend)

Arriva exploiteert sinds 9 december 2012 het busvervoer in Harlingen (na 6 jaar afwezigheid) en rijdt met nieuwe VDL Citea 12 meter en VDL Ambassador 10,6 meter bussen. In de beginperiode reden er oudere bussen vanwege materieeltekort, waaronder het type Wright Commander.

Naast deze buslijnen is er ook een treinverbinding naar Franeker, Dronrijp, Deinum en Leeuwarden. Er zijn twee treinstations in Harlingen: Station Harlingen Haven en Station Harlingen. De trein, die rijdt op dit traject, is de Stadler GTW, door Arriva Spurt genoemd.

Sport

De Harlinger amateurvoetbalverenigingen FC Harlingen en ZMVV Zeerobben worden in een apart artikel beschreven.

Kunst en cultuur

Verenigingen en stichtingen

Muziek

In Harlingen zijn onder meer de volgende artiesten actief in de muziek.

Bezienswaardigheden

Een deel van de verdedigingswerken is nog steeds te zien in het centrum van de stad. Ook de oorspronkelijke grachtengordels zijn nog grotendeels terug te vinden, net als de pakhuizen en de in Hollandse stijl gebouwde huizen. Enkele voormalige pakhuizen zijn: Brittania, De Blauwe Hand, De Hamer, Java en Sumatra. In de stad bevinden zich nog vele steegjes die de verbinding vormen tussen de grachten. Op de smalle straatgedeeltes vond vroeger de handel plaats in de vele goederen die over water werden aangevoerd. In enkele steegjes is die straatfunctie nog herkenbaar.

Monumenten

Een deel van Harlingen is een beschermd stadsgezicht met uitbreiding, een van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland.

Gevelstenen

Veel van de in Hollandse stijl gebouwde huizen met hun opvallende gevels hebben een gevelsteen die aan een huis een eigen merkteken geeft. Dit is een overblijfsel uit de tijd dat huisnummers nog niet werden gebruikt. Ze zijn vaak op een opvallende plaats aangebracht, soms als ornament. Veel gevelstenen in de stad zijn gerestaureerd en laten de geschiedenis van het huis zien, door bijvoorbeeld welk beroep in het huis is uitgeoefend.

  • Noorderhaven 31 - gedenksteen die aangeeft hoe hoog het zeewater kwam tijdens overstromingen in 1776 en 1825.
  • Noorderhaven 74 - idem.
  • Voorstraat 5 - huis van een timmerman afgebeeld met een mand gereedschap.
  • Kleine Bredeplaats 12 - afbeelding van vermoedelijk een herberg. Ook heeft de gevel stenen met wapenschilden waarop het jaartal 1667 en de initialen van het echtpaar Bernardus Dreijer en Alida van der Geest, die eind achttiende eeuw in het pand woonden.
  • Hofstraat 34 - eerste steen.
  • Kerkpad 30 - gedenksteen uit 1763 van de Nederlands Hervormde diaconie.
  • Lanen 28 - gevelsteen uit 1596, afgebeeld De Gouden Engel op het oudste stenen woonhuis van Harlingen en in gebruik door de vrijmetselaarsloge. Op monumentendag is het gebouw ter bezichtiging geopend.
  • Lanen 18 - De vergulde lelie uit 1651, Het pand werd in 1651 benoemd als “De vergulde lelie” en zodoende heeft Frank van der Zee deze lelie uitgesneden welke is geschilderd en verguld door Klaas Posthuma van Atelier Acanthus.

Zie ook de link onderaan over Harlinger historie, met een data- en fotobank van alle gevelstenen.

Recreatie en evenementen

Het toerisme neemt elk jaar nog steeds toe: niet alleen Nederlanders bezoeken de stad veel, maar ook vele Duitsers, enkele Belgen en een klein maar toenemend aantal Engelsen komen op de stad af.

Natuur

Evenementen en festivals

  • Visserijdagen Harlingen, eind augustus (verkozen tot beste regio evenement van Nederland in 2010)
  • Friese Havendagen
  • Harlinger Sloepenrace, april
  • Harlingen - Terschelling race (HT-race) sloepenrace op de vrijdag na Hemelvaart
  • 2km zeezwemtocht, eind augustus begin september
  • Harlinger Straatfestival
  • Muziek aan Zee, strandconcert eind juni
  • Lanenkaatsen
  • Beachdance
  • Harlinger 'City-swim'
  • Harlingen Ongeschut

Tall Ships Races

Harlingen was in 2014 starthaven van de Tall Ships' Races. Het evenement trok naar schatting zo'n 150.000 bezoekers aan verspreid over de hele periode van het evenement.[bron?] In augustus 2018 was Harlingen de finishplaats van de laatste etappe van de Tall Ships' Races. Opvallend aan deze editie was het feit dat de Russische tall ships Sedov en Kruzenstern niet naar Harlingen kwamen, mogelijk wegens angst voor schuldeisers.[4]

Onderwijs

  • Regionale Scholengemeenschap Simon Vestdijk (Openbaar, heeft dependance in Franeker)
  • Maritieme Academie Harlingen (Openbaar)
  • Openbare Basisschool Het Noorderlicht (Samenvoeging van de openbare basisscholen Jan Lighthart en Prof. Kohnstamm)
  • Openbare Basisschool 't Wad
  • R.K. Basisschool Sint Michaël
  • Protestants-Christelijke Basisschool Prins Johan Friso
  • Protestants-Christelijke Basisschool Het Baken (Samenvoeging van de basisscholen Prins Willem Alexander en Prins Constantijn Christof Basisschool)
  • Christelijke basisschool De Diamant

Religie

Media

Bekende Harlingers

Zie Lijst van Harlingers voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Naamgenoot

Zie ook

Literatuur

Externe links

Afbeeldingen

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Harlingen op Wikimedia Commons.

rel=nofollow

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  1. º Woltjer, dr. J.J., Friesland in hervormingstijd (Leiden 1962) o.a. p. 237: men verkoos tenslotte de georganiseerde afpersing door de kolonel boven de ongeorganiseerde door zijn troepen
  2. º Nieuwe kijk op Caspars dijk (pdf) pp. 53-67
  3. º http://www.n31harlingen.nl/nieuws/389/n31-harlingen-officieel-geopend/
  4. º https://www.lc.nl/friesland/Russische-tallships-mijden-Harlingen-vanwege-schuldeisers-23425944.html
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow
Plaatsen in de gemeente Harlingen

Steden, dorpen en gehuchten: Harlingen · Midlum · Wijnaldum
Buurtschappen: Almenum · De Blijnse · Koningsbuurt · Ungabuurt · Voorrijp
Friesland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten

rel=nofollow
Friese elf steden

Bolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren · Workum

rel=nofollow
53°10′25″N, 5°25′38″E
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Harlingen_(stad)&oldid=343614"