Links (politiek)

De aanduiding links wordt in het politiek spectrum gebruikt om de politieke richting van partijen, personen en organisaties te karakteriseren. De betekenis die eraan wordt gegeven kan van land tot land verschillen, en kan in de loop der tijd veranderden.

De termen links, rechts, centrumlinks, centrumrechts, enzovoort suggereren dat alle politieke partijen vrij eenvoudig gepositioneerd kunnen worden in een spectrum dat varieert van extreem links tot extreem rechts. In de praktijk kan zo'n indeling niet zonder meer op basis van de partijstandpunten gemaakt worden, omdat een partij bijvoorbeeld op sociaal gebied "linkse" standpunten heeft en op ethisch gebied "rechtse" standpunten. Een vuistregel voor de indeling van een partij kan zijn het links-rechtsgehalte te meten aan de hand van haar standpunten op drie belangrijke gebieden: de visie op de rol van de overheid in de economie, de visie op de gewenste machtsverdeling (de gewenste invloed van de burger op de politiek) en de visie op de vraag of er strikte strenge voorgeschreven waarden en normen moeten zijn op zedelijk gebied.

Ook binnen een partij of organisatie kan vaak een spectrum worden onderscheiden. De uiteinden daarvan worden met linkse dan wel rechtse vleugels aangeduid.

Herkomst van de term

De termen links en rechts in de politiek stammen uit de tijd van de Franse revolutie en verwezen oorspronkelijk naar de positie waarin de verschillende partijen in het parlement zaten (links of rechts van de voorzitter). In het Franse parlement zat de koning rechts tegenover de afgevaardigden. Omdat hij liever zijn (conservatieve) geestverwanten dichtbij zich had zitten, kwamen de conservatieven aan de rechterkant van het parlement terecht. Die indeling is sindsdien gehandhaafd.

Betekenis van het begrip links

Historisch gezien - in de 19de eeuw - duidde rechts op conservatisme, een scherpe reactie tegen de moderne vrijheden en de industriële maatschappij, sterke klemtoon op organisch gegroeide sociale verbanden en machtsposities, respect voor autoriteit en aanvaarding van ongelijkheid. Links daarentegen duidde op een progressieve visie - denk aan de leuze van de Franse revolutie, vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. Bijvoorbeeld in het België van midden 19de eeuw werd de katholieke "partij" (le parti conservateur) aangeduid als "la droite" (rechts) en de liberale "partij" als "la gauche" (links). In de loop van de 19de eeuw werd ook het liberalisme echter (deels) een behoudende kracht, die vooral de belangen van de burgerij verdedigde. Op het einde van de 19de eeuw werd het progressieve denken een nieuw élan gegeven door het opkomende socialisme. Hoe meer het liberalisme ervaren werd als een behoudende kracht, des te meer werd "links" voorbehouden voor het socialisme.

Over het algemeen klinkt er in het begrip links iets door van "bevrijding van burgers uit oude onderdrukkende structuren". Omdat die bevrijding van de zwakkeren niet door de markt werd gerealiseerd, en dus vaak van de staat werd verwacht, associëren sommigen (een bepaald deel van rechts) links vooral met etatisme. Op die manier kan het begrip links ook wel verbonden worden met het collectivisme, een stroming die het belang van de gemeenschap boven dat van het individu stelt.

In wezen is links echter antiautoritair en wordt de rol van de staat, hoe belangrijk ook, meestal gezien in het licht van de individuele emancipatie. In het reëel bestaande communisme leek het alsof die verhouding op zijn kop werd gezet en de staat doel op zich werd. Het eerbiedigen van de autoriteit om de autoriteit (als respect voor traditie) lijkt nochtans een sterk rechtse waarde.

Vanouds wordt het begrip links dus geassocieerd met socialisme maar ook wel communisme. Van recentere datum zijn de linkse noties sociaaldemocratie en de verzorgingsstaat. In het verlengde daarvan worden de volgende zaken over het algemeen als links beschouwd:

• Streven naar meer macht voor de economisch 'zwakken in de samenleving' (klassenstrijd).
• Wantrouwen ten aanzien van de vrije marktwerking en van het bedrijfsleven (het kapitaal).
• Het toepassen van overheidsingrijpen om tot een Rawlsiaanse of egalitaire verdeling van welvaart te komen.

Overigens werden in Nederland tot de Tweede Wereldoorlog alle niet-confessionele partijen tot de linkse partijen gerekend.

Andere politieke doelen die heden ten dage ook als links worden beschouwd:

• Zorg voor het milieu (vooral als dit bereikt wordt door meer overheidsmaatregelen).
• Maatschappelijke verandering door emancipatie van vrouwen.
• Ondersteuning van minderheden, bijvoorbeeld door 'positieve' discriminatie of - minder omstreden als links doel - het bestrijden van discriminatie.
• Verzet tegen racistische en xenofobe denkbeelden en tegen etnocentrisch nationalisme.
• Het afschaffen van traditionele regels die als onderdrukkend worden ervaren (bijvoorbeeld ten aanzien van abortus).

Deze ideeën en waarden zijn onder een noemer te brengen, als we kijken naar het mensbeeld dat er achter verborgen zit. Dat is bij links het optimistische mensbeeld. Dat spreekt zich uit over de sociale kant en de capaciteitenkant van de mens. Volgens het linkse mensbeeld worden mensen sociaal geboren met een groot potentieel aan mogelijkheden. Die capaciteiten zullen per mens behoorlijk uiteenlopen, ze bevinden zich op verschillende gebieden, maar toch heeft ieder mens zoveel mogelijkheden dat hij (op volwassen leeftijd) mee kan beslissen over politieke zaken. De stromingen die hiervoor genoemd werden (sociaaldemocraten, communisten, anarchisten), hebben achtereenvolgens in toenemende mate een optimistisch mensbeeld. Ze willen allen zoveel mogelijk gelijkheid creëren. De eerste twee denken dat daarvoor een sterke overheid nodig is, de anarchisten zoeken de oplossing in de gemeenschap. Ook de andere items zijn vanuit dit mensbeeld te verklaren: gelijkheid tussen man en vrouw, antipathie tegen elke vorm van discriminatie en het idee dat de mensen sociaal genoeg zijn om hun eigen regels vast te stellen. Dwang van bovenaf hoort zoveel mogelijk afgeschaft te worden. De communisten willen ook in die richting, maar zij zijn van mening, dat de staat zal afsterven zodra onder autoritaire leiding van de Communistische Partij daar de voorwaarden voor geschapen zijn. Hoewel hierboven vermeld werd dat "links" zich afzet tegen nationalisme, is het opmerkelijk dat de meeste volksnationalistische stromingen in Europa zich met klem in het socialistische kamp situeren. Hoewel deze combinatie in Nederland en vooral België ongezien of marginaal klein lijkt, is het een realiteit in Schotland, Baskenland, Bretagne, Galicië, Catalonië, Noord-Ierland, Corsica, enz. Men kan hun ideologie linksnationalistisch noemen.

Naast deze inhoudelijke kenmerken, kan men een linkse groepering herkennen aan het feit dat men het binnen die groep beledigend vindt om rechts genoemd te worden. (Binnen rechtse groeperingen wordt links zijn als een beschuldiging opgevat).

Liberaal in het schema links/rechts

Het liberalisme wordt soms als "rechts" en soms als "links" beschouwd.

Het kan beschouwd worden als links in de zin van zijn historische roeping van - in theorie - het emanciperen van alle individuen en het bieden van gelijke kansen aan allen. Het zou rechts genoemd kunnen worden wanneer het - in de praktijk - afkeer van overheidsinterventie verkiest boven implementatie van individuele emancipatie en zo opnieuw terugkeert naar een vorm van recht van de sterkste, een bestendiging van de natuurlijke ongelijkheid van de mensen, zo essentieel voor het conservatisme.

Een wezenskenmerk van het huidige liberalisme is: het beperken van de inmenging van de overheid in de vrijheid van het individu. Dit principe verzet zich tegen een linkse economische politiek van grote overheidssteun voor economisch zwakkeren, maar ook tegen de rechtse politiek van het handhaven van een traditionele moraal. Dit verklaart hoe het mogelijk is dat de Nederlandse liberale partij VVD gewoonlijk als rechts wordt beschouwd, terwijl in de Verenigde Staten het woord liberal ongeveer hetzelfde betekent als links in het Nederlands.

Extreem links

(Zie ook het hoofdartikel : Extreemlinks)

De term extreem links wordt meestal gebruikt voor groeperingen die bereid zijn naast verbaal fysiek geweld te gebruiken om hun linkse politieke idealen te verdedigen. Dit geweld kan gericht zijn tegen zowel personen als goederen. Typische voorbeelden uit de recente geschiedenis zijn linkse stadsguerrilla's als de Brigate Rosse en de Baader-Meinhof-Groep en activistische organisaties als het Animal Liberation Front, het Dierenbevrijdingsfront en RaRa.

In het westen worden communistische partijen ook regelmatig als "extreem links" aangeduid, vermits hun standpunten zich vaak aan de meest linkse zijde van het westerse politieke spectrum bevinden.

Linkse partijen in Nederland

Onder meer de volgende Nederlandse partijen worden tot links gerekend:

• Socialistische Partij (SP)
• GroenLinks (GL)
• Partij van de Arbeid (PvdA)
• Nieuwe Communistische Partij Nederland (NCPN)
• Verenigde Communistische Partij (VCP)

D66 wordt meer als centrumlinks gezien. De ChristenUnie noemt zichzelf christelijk-sociaal en is in sociaaleconomisch opzicht tegenwoordig een stuk linkser dan de andere confessionele partijen. De voorgangers van de ChristenUnie werden vroeger samen met de SGP wel aangeduid als 'klein rechts', vooral vanwege hun anticommunisme en hun standpunten ten aanzien van immateriële kwesties als abortus, feminisme en zedelijkheidswetgeving. De Partij voor de Dieren weigert een positie in te nemen op de links-rechtsschaal, maar wordt vaak tot centrumlinks gerekend.

Linkse partijen in België

• Parti Socialiste (PS)
• Socialistische Partij Anders (SP.a)
• Ecolo
• Groen!
• Sociaal-Liberale Partij (SLP)
• Partij van de Arbeid (PVDA/PTB)
• Comité voor een Andere Politiek (CAP)
• Linkse Socialistische Partij (LSP/MAS)

Kleur rood

Linkse politiek en linkse politici worden in de regel vereenzelvigd met de kleur rood. Vandaar dat men in plaats van 'links' ook wel het woord 'rood' gebruikt. Vooral in vroeger tijden was dit het geval, bijvoorbeeld als men sprak over 'het Rode Gevaar' waarmee het voormalige Oostblok alsmede de Volksrepubliek China werden bedoeld.

Externe links

• Parlement & Politiek - Links en rechts

Politieke stromingen