Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Politieke partij
Een politieke partij is een organisatie, die er op gericht is door deelname aan verkiezingen invloed te verkrijgen op overheidsbeleid in een bepaald geografisch gebied.[1] Vaak gaat het hier om verkiezingen van het nationale parlement,[2] maar er kunnen ook partijen zijn die alleen lokaal, regionaal of Europees deel nemen aan verkiezingen. Een politieke partij wordt gevormd door mensen, die het eens zijn over een aantal politieke beginselen,[3] alhoewel er maar weinig partijen zijn waar alle leden het over alle beginselen eens zijn.
In veel democratische landen, zo ook in België en Nederland, is het gebruikelijk dat personen die politieke functies vervullen, lid zijn van een politieke partij. Dit is echter niet altijd het geval.
Functies van politieke partijen
Volgens veel politicologen hebben politieke partijen een zeer belangrijke rol in moderne representatieve democratieën.[4][5][6] Politieke partijen hebben een belangrijke functie bij verkiezingen en in het formuleren en implementeren van overheidsbeleid.[7]
Tijdens verkiezingen mobiliseren politieke partijen burgers om deel te nemen aan het democratische proces.[4] [8] Ze mobiliseren kiezers om op te komen bij de verkiezingen en leden en sympathisanten om deel te nemen aan de verkiezingscampagne. Door in verschillende campagnes heldere en consistente posities in te nemen, kunnen politieke partijen het makkelijker maken voor kiezers om standpunten in te nemen over politieke vraagstukken en een keuze te maken bij verkiezingen: ze kunnen die partij volgen die het altijd voor hun belang op neemt. Daarnaast voorzien politieke partijen kiezers van informatie over politieke vraagstukken. Ze brengen bepaalde vraagstukken onder de aandacht van de kiezers en proberen ze over te halen bepaalde standpunten in te nemen.
Voor verkiezingen stellen politieke partijen de kandidaten en het verkiezingsprogramma vast. Zo hebben politieke partijen een zeer belangrijke rol in het bepalen van het politieke leiderschap van een gebied. In bijna alle hedendaagse democratieën zijn de belangrijke politici lid van een politieke partij. Naast het selecteren van politieke leiders hebben partijen een belangrijke rol in het socialiseren en opleiden van politieke leiders. Veel politici hebben een achtergrond in de interne partijorganisatie van een partij, zoals in een politieke jongerenorganisatie. Politieke partijen geven een stem aan de politieke belangen van de groepen die ze vertegenwoordigen. Politieke partijen verschillen van belangengroepen, die ook een stem geven aan bepaalde belangen in dat zij in hun verkiezingsprogramma verschillende belangen samen. One-issuepartijen richtten zich juist op een belang en verschillen zo sterk van andere partijen.
Na verkiezingen proberen politieke partijen hun verkiezingsprogramma's te vertalen in beleid, zo hebben zij een belangrijke rol in het vaststellen van de beleidsdoelen van de overheid. Dit doen ze door een regering te vormen, dat bij haar voorstellen kan rekenen op een meerderheid van het parlement. Als een partij een meerderheid heeft in het parlement kan zij een een-partij-regering vormen, zijn er meerdere partijen nodig voor een meerderheid dan kan er een coalitie gevormd worden of een minderheidskabinet. Naast die partijen die deelnemen aan het kabinet, zijn er bijna altijd partijen die de oppositie vormen. Zij kunnen zo alternatieven bieden voor en kritiek geven op de beleidsvoornemens van het kabinet.[9] Door in fractieverband, met fractiediscipline en fractiespecialisten, samen te werken kunnen parlementariërs het wetgevende proces efficiënter maken.[10] Omdat ministers bijna altijd partijpolitici zijn kunnen partijen controle uit oefenen op de manier waarop overheidsbeleid geïmplementeerd wordt. Politieke partijen worden zo politiek verantwoordelijk voor het gevoerde beleid. Dan kunnen vervolgens bij de volgende verkiezingen die partijen die de regering hebben gevormd, door de kiezers afrekend of beloond worden op het gevoerde beleid.
Deze functies zijn allemaal ideaaltypisch en partijen zijn in verschillende mate in staat om deze functies daadwerkelijk uit te voeren.
Partijorganisatie
Een politieke partij valt uiteen in verschillende delen: de buitenparlementaire organisatie en de vertegenwoordigers in raden en besturen. Op verschillende niveaus kan deze structuur weer terug keren.
De buitenparlementaire organisatie van partij bestaat uit de leden van een partij en de organisatiestructuur die is ingesteld om aan besluitvorming vorm te geven. Vaak wordt een partij bestuurd door een partijbestuur, voor gezeten in door een partijvoorzitter. In veel politieke partijen is het partijcongres het belangrijkste besluitvormend orgaan die bijvoorbeeld verkiezingsprogramma's vast stelt. Soms heeft een partij een partijraad die de leden van de partij tussen partijcongressen door vertegenwoordigd. Tot de buitenparlementaire organsatie van een partij hoort ook de politieke jongerenorganisatie van een partij, waarin de jongeren van een partij gevormd worden en het wetenschappelijk bureau of studiedienst, die beleidsvoornemens van een partij wetenschappelijk onderbouwt.
Als een politieke partij in een vertegenwoordigend orgaan zetels heeft, vormt zij een fractie.[11] Deze fractie wordt geleid door de fractievoorzitter. Een partij kan daarnaast ook leden hebben in het besturende orgaan, bv. het kabinet. Samen vormen de fractie en het smaldeel in het bestuur de politieke top van een partij.
Deze structuur kan terugkeren op verschillende bestuurslagen: zo hebben veel partijen partijafdelingen op regionaal en lokaal niveau, en hebben zij daar weer lokale fracties, een afdelingsbestuur en een besluitvormend orgaan, vaak algemene ledenvergadering geheten. Op Europees niveau zijn veel partijen georganiseerd in een Europese politieke partij, met een gerelateerde Europese fractie.
Het politiek leiderschap van een partij kan verschillende zwaartepunten hebben: in sommige politieke partijen valt dit samen met de leider van de regering, in andere met een andere ministers, in weer anderen is de fractievoorzitter in het nationale parlement de politiek leider maar soms valt deze functie juist bij de partijvoorzitter.
Communistische partijen zijn op democratisch centralistische wijze georganiseerd. Dit houdt in dat de belangrijkste besluiten op het hoogste niveau genomen worden: in het politbureau. Het politbureau werd benoemd uit het Centraal Comité, dat op zijn beurt verkozen was uit het partijcongres.
Juridische status
De juridische status van partijen verschilt van land tot land. In Nederland wordt de term "politieke partij" niet gebruikt in de grondwet of de Kieswet. De Kieswet schrijft voor dat alleen verenigingen een lijst mogen indienen om mee te kunnen doen bij een verkiezing. De Vereniging Groep Wilders heeft echter slechts Geert Wilders als lid, en als oprichters Wilders en de "Stichting Groep Wilders". De wet financiering politieke partijen spreekt wel over politieke partijen.
Programma's, gedachtegoed en partijfamilies
Voor veel politieke partijen is het gedachtegoed van een partij belangrijk. Dit valt vaak uiteen in de politieke principes, vast gelegd in een beginselprogramma, en de concrete beleidsvoorstellen, vastgelegd in verkiezingsprogramma's. Bij de functies van een politieke partij om belangen een stem te geven, belangen te verenigen, het bieden van keuzes aan burgers en het sturen van overheidsbeleid is dit gedachtegoed zeer belangrijk.[12][13]
De mate waarin partijen de nadruk leggen op hun beginselen, dan wel op hun beleidsvoornemens onderscheid beginselpartijen en programpartijen. Beginselpartijen leggen de nadruk op het getuigen van hun principes en programpartijen op het realiseren van hun verkiezingsprogramma.
Partijen uit verschillende landen met het zelfde gedachtegoed worden vaak in gedeeld in "familles spirituelles" of partijfamilies. De voornaamste partijfamilies zijn:
- liberale partijen
- conservatieve partijen
- Socialistische en sociaaldemocratische partijen
- Christendemocratische partijen
- communistische partijen
- boerenpartijen
- Regionalistische of separatistische partijen
- Radicaal-rechtse partijen
- Groene partijen
- Islamistische partijen
- nationalistische partijen[14]
Lijsten, kandidaten en fracties
De manier waarop politieke partijen kandidaten stellen voor verkiezingen verschilt van land tot land en is afhankelijk van het kiesstelsel.
In landen met evenredige vertegenwoordiging, zoals Nederland en België stellen partijen (verschillende) kandidatenlijsten vast. Deze worden vastgesteld op het partijcongres of juist op regionale algemene ledenvergaderingen. Hierop staan de kandidaten voor het nationale parlement, maar ook vaak op onverkiesbare plaatsen prominente lijstduwers. Aan het hoofd van de lijst, staat de lijsttrekker, in Nederland, vaak de politiek leider. Om hun kansen te vergroten zetels in het parlement te krijgen is het mogelijk, in sommige kiesstelsels om lijstverbindingen aan te gaan of kartellijsten te vormen.
In landen met een districtenstelsel, zoals het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten stelt vaak de lokale afdeling vast wie er kandidaat is. In het Verenigd Koninkrijk ligt deze functie bij het lokale partijbestuur, in de Verenigde Staten kunnen kiezers vaak in voorverkiezingen of open vergaderingen bepalen wie er kandidaat zal zijn.
Na de verkiezingen vormen de gekozenen van een lijst (vaak) een fractie.[11] Soms maken parlementariers zich los van hun eigen fractie om een eigen fractie te vormen of sluiten ze zich aan bij de fractie van een andere partij. Tussen door kunnen parlementariers het parlement verlaten om bv. minister te worden. In landen met een evenredig kiesstelsel worden ze opgevolgd door de volgende van de lijst. In landen met een districtenstelsel is er vaak een speciale verkiezing nodig om de opvolging te bepalen of wordt er iemand tijdelijk benoemd.
Partijenstelsel
Politicologen hebben de verschillende stelsel van politieke partijen in verschillende landen vergeleken en zijn gekomen tot verschillende classificaties van het partijenstelsel.[15] De meest simpele classificatie kijkt naar het aantal partijen en maakt een onderscheid tussen:[16] Blondel, J. (1968) "Types of Party System" in Mair, P. (1990) The West European party system</ref>
- Een-partijenstelsels, waar er maar een partij in het nationale parlement vertegenwoordigd is, zoals de meeste communistische staten en dictaturen.
- Twee-partijenstelsels, waar er twee partijen in het nationale parlement vertegenwoordigd zijn, zoals in de Verenigde Staten.
- Meerpartijenstelsels, waar er meer dan twee partijen in het nationale parlement vertegenwoordigd zijn, zoals in veel West-Europese landen, bv. in België en Nederland.
Sommige auteurs leggen de nadruk op de relatieve grootte van partijen en kunnen zo een onderscheid maken tussen dominante partijenstelsels, waarin een partij veel groter is dan alle andere partijen, zoals in Zweden, en bv. twee-en-een-halve partijenstelsels, waarin er twee grotere partijen zijn en een veel kleinere zoals jarenlang in het Verenigd Koninkrijk en de Bondsrepubliek Duitsland.
Andere politicologen leggen de nadruk op de manier waarop politieke partijen met elkaar omgaan als een belangrijk kenmerk van het partijenstelsel:[17] Zijn partijen geneigd om met elkaar samen te werken of juist conflict op te zoeken?[17] Is er een beperkt aantal partijen dat altijd met elkaar regeringen vormt en de andere partijen uitsluit?[15][18] Richten partijen zich bij verkiezingen op hun eigen betrouwbare basis van kiezers of streven ze er juist naar om nieuwe kiezers te overtuigen? Op basis hiervan ontwikkelden zij vele ideaaltypen, zoals, bijvoorbeeld gesegmenteerd pluralisme: een partijenstelsel waar wel veel partijen zijn maar deze zijn allemaal georiënteerd naar hun eigen maatschappelijke groepering en zijn sterk georiënteerd op onderlinge samenwerking. Deze dragen zo bij aan een stabiel politiek stelsel, zoals in Nederland en België, tijdens de verzuiling. En gepolariseerd pluralisme: een partijenstelsel waar er veel partijen zijn die scherp tegenover elkaar staan en steeds extremere posities in nemen. Deze dragen zo bij aan politieke instabiliteit zoals in de Weimarrepubliek en Italië na de Tweede Wereldoorlog.
Grote veranderingen in de grootte van bepaalde partijen, maar ook in de manier waarop partijen met elkaar om gaan, wordt partijsysteemverandering genoemd. De opkomst van de Lijst Pim Fortuyn, bijvoorbeeld, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 was zo ingrijpend voor de politieke verhoudingen dat dit een partijsysteem verandering genoemd wordt.[19]
Zie ook
- Lijst van Belgische politieke partijen
- Lijst van Vlaamse politieke partijen
- Lijst van politieke partijen in Nederland
Verwijzingen
- º Ware, A. (1996) Political Parties and Party Systems
- º Sjöblom, G. (1968) Party strategies in a multiparty systems
- º Burke, E. (1770) Thoughts on the Cause of the Present Discontent
- ↑ 4,0 4,1 Dalton en Wattenberg 2000 Parties without Partisans. Political Change in Advanced Industrial Democracies
- º Schattschneider, E.E. (1942) Party Government
- º Klingemann, H.D. R.I. Hofferbert, and I. Budge (1994) Parties, Policies and Democracy
- º V.O Key (1964) Politics, Parties, and Pressure Groups
- º Rosenstone en Hansen (1993) Mobilization, participation, and American democracy
- º Dahl, R. "Political oppositions in Western democracies"
- º Budge, I and H. Keman (1990) Party and Democracy: Testing a Theory of Formation, Functioning, and Termination of Governments in 20 Democracies
- ↑ 11,0 11,1 Zolang zij voldoen aan de regels van dit orgaan wat betreft bv. grootte.
- º Koole, R. (1996) "Het belang van beginselpartijen" in Het Jaarboek voor Democratisch Socialisme
- º Von Beyme, K. 1984 Parteien in Westlichen Demokratieen
- º niet in Von Beyme's lijst op genomen
- ↑ 15,0 15,1 Mair, P. (1997) Party system change: approaches and interpretations
- º Duverger, M. (1954) Political parties: their organization and activity in the modern state
- ↑ 17,0 17,1 Sartori, G. (1976) "A Typology of Party Systems" in Mair, P. (1990) The West European party system
- º Daalder, H. (1983) Western European party systems: continuity & change
- º Pellikaan, H., S.L. de Lange and T. van der Meer (2007) “Fortuyn’s Legacy: Party System Change in the Netherlands” in Comparative European Politics 5