Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Verzuiling
Verzuiling is een sociologisch begrip, waarmee gedoeld wordt op de verticale structuur in de samenleving, gebaseerd op één of meer levensbeschouwelijke karakteristieken. De term heeft doorgaans een negatieve bijklank en wordt dan gebruikt door diegenen die de organisatie van maatschappelijke structuren op basis van levensbeschouwing minder wenselijk achten.
Zuilen in de samenleving
'Verzuiling' is een begrip dat onder andere in Nederland en België gebruikt wordt, maar het model kan ook worden toegepast op een land als Libanon, waar verschillende rollen in het staatsbestel zijn toebedeeld aan functionarissen van verschillende bevolkingsgroepen. Het doel van de verzuiling is om een sterk verdeelde samenleving, zoals die van Nederland in, ruwweg, het eerste deel van de 20e eeuw, bijeen te houden. Dit gebeurde hier enerzijds door een zekere vorm van scheiding tussen de bevolkingsgroepen, anderzijds door middel van samenwerking van de elites aan de top. De scheiding werd vorm gegeven doordat iedere zuil zijn eigen kerk, omroep, krant, standsorganisatie, vakbond, politieke partij, woningbouwvereniging, scoutinggroep, scholen, ziekenhuis, sportverenigingen en zelfs winkels en bedrijven had. Voor het midden van de 20e eeuw was deze situatie zelfs zo frappant, dat bijvoorbeeld bepaalde Nederlandse winkelbedrijven bij voorkeur personeelsleden aanstelden die lid waren van een bepaald kerkgenootschap. Dit leidde tot grote culturele verschillen, niet alleen in de steden, maar ook op delen van het platteland, met als resultaat dat hele bevolkingsgroepen naast elkaar leefden zonder veel contact te hebben. Tegelijkertijd werden door het systeem van verzuiling enerzijds en samenwerking aan de top anderzijds veel maatschappelijke spanningen afgewenteld.
In de 19e eeuw deed zich door de emancipatie van de katholieken en de gereformeerden al een ontwikkeling in de richting van verzuiling voor. Een hoogtepunt werd bereikt bij de discussies rond het algemeen kiesrecht enerzijds en de zogenaamde schoolstrijd anderzijds, welke hun beslag kregen in de jaren rond 1917. Begin 20e eeuw verliep ook de ontwikkeling van een moderne gezondheidszorg en de sociale woningbouw voor het overgrote deel langs verzuilde lijnen.
Nederlandse situatie
Het is niet altijd mogelijk zuilen strikt te definiëren. In elk geval kunnen een protestants-christelijke, een rooms-katholieke en een socialistische zuil onderscheiden worden. Ook kan men de 'liberale' of 'algemene zuil' waarnemen, hoewel sommige liberalen claimen dat er nooit een liberale zuil is geweest; de liberalen waren namelijk tegen de verzuiling.[1] De eerste tekenen van afbrokkeling (ontzuiling) zijn achteraf al zichtbaar geweest in de jaren 1950, maar met name vanaf de tweede helft van de jaren 1960 zette deze door. Anno 2006 is de verzuiling zo goed als verdwenen, hoewel een aantal 'restanten' van de verzuiling nog steeds bestaan, bijvoorbeeld de verscheidenheid aan publieke omroepen, en het bestaan van streng reformatorische dorpen. Sommigen menen dat bepaalde Nederlandse moslims er bewust voor kiezen om zich terug te trekken in een eigen zuil. Door sommigen wordt dit zelfs gezien als een stap naar emancipatie, terwijl anderen minder heil zien in deze weg.
De volgende tabel toont de belangrijkste organen van elke zuil.
* Oecumenisch wil hier zeggen: streven naar meer eenheid tussen rooms-katholieken en protestanten.
Direct na de Tweede Wereldoorlog ontstonden, zowel in liberale, als sociaaldemocratische, communistische, katholieke en protestants-christelijke kringen, sterke twijfels over de verzuiling. Deze twijfel kwam o.a. voort uit de tijden van het verzet tegen de Duitse bezetting, waar vaak over de grenzen van de zuil met elkaar werd samengewerkt. Er werd een eenheidspartij opgericht, de Nederlandse Volksbeweging, waarin progressieven uit iedere politieke partij, ongeacht of het om confessionele of om een niet-confessionele partij ging, zich kon aansluiten. De Nederlandse Volksbeweging baseerde zich op het personalistisch-socialisme, dat sterk gekant was tegen autoritaire ideeën. Dit noemt men de Doorbraak-gedachte. Onder andere door sterke tegendruk van de Nederlandse bisschoppen werd deze doorbraak uiteindelijk echter geen succes en de Volksbeweging bleek een doodgeboren kind. Wel gingen enkele katholieken op persoonlijke titel, alsmede de kleine, progressieve en pacifistische Christen Democratische Unie en de liberale partij VDB, de fusie aan met de SDAP en vormden zo samen de PvdA. De PvdA is dus in haar kern een echte doorbraak-partij. Ook hiertegen verzetten de bisschoppen van Nederland zich middels het Mandement van 1954. Gezien echter de sterke overhand van de oude SDAP binnen de PvdA door het ontbreken van een sterk contingent confessionelen, zag men echter ook dààr een neiging tot terugvallen op de idealen van de oude SDAP.
Situatie in België
De verzuiling was en is in België in beide landsdelen te merken, hoewel het belang van de verschillende zuilen verschilde. In Vlaanderen is de katholieke zuil de belangrijkste en in Wallonië de socialistische zuil. De meeste organisaties waren echter onafhankelijk van het landsdeel omdat ze net zoals de toenmalige politieke partijen nog niet gesplitst waren naar taal. De landbouw hangt in België sterk samen met de katholieke zuil. De volgende tabel toont de belangrijkste organen van elke zuil in Vlaanderen.
Literatuur
- Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek. Arend Lijphart (standaardwerk over verzuiling in Nederland)
Zie ook
- Zuil (doorverwijzing).
Referenties
- º K.J. Dijkstra, Verborgen verhoudingen. Relaties tussen de liberale politiek en journalistiek ten tijde van de verzuiling, Jaarboek Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNNP) 1998, p. 258-276. Online beschikbaar: Artikel Dijkstra. In dit artikel wordt verwezen naar: A. Lijphart, Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek, Haarlem, 1980 (8ste druk), p. 74. Hier sprak Lijphart van zuilvorming door de liberalen "niet zozeer omdat ze het zelf wensten, maar omdat ze er door de andere zuilen toe werden gedwongen". Volgens Dijkstra ontkennen andere ’verzuilingsspecialisten’ zelfs geheel het bestaan van een aparte liberale zuil.