John Rawls

John Borden Rawls (Baltimore (Maryland), 21 februari 1921 – Lexington (Massachusetts), 24 november 2002) was een Amerikaans filosoof die vooral bekendheid verwierf omwille van zijn ethische en politieke filosofie. Hij was als politiek filosoof verbonden aan de Harvard University. Zijn hoofdwerk A Theory of Justice vormde het hoogtepunt van een reeks artikelen over politieke filosofie die hij in de jaren 1950 en 1960 had gepubliceerd. Vanwege dit werk, en aanverwante publicaties, wordt hij algemeen beschouwd als de meest invloedrijke politieke filosoof van de 20e eeuw.

Biografie

John Rawls werd geboren in Baltimore, Maryland, Verenigde Staten. Hij komt uit een gezin met vijf kinderen (allemaal jongens), zijn ouders waren William Lee Rawls en Anna Abell Stump. Na de middelbare school gaat Rawls in 1939 studeren aan de prestigieuze Princeton University; hier ontstaat zijn interesse voor de filosofie. In 1943 rondt hij het eerste deel van zijn studie af; hij is dan 'Bachelor of Arts'. Datzelfde jaar gaat hij bij het leger; de Tweede Wereldoorlog is dan in volle gang. Rawls dient in de infanterie en komt terecht in Nieuw-Guinea, de Filipijnen en Japan. In Japan is hij getuige van de nasleep van de atoombom op Hiroshima. Rawls wordt gevraagd in het leger te blijven als officier, maar hij bedankt voor de eer. Rawls gaat terug naar Princeton University om zijn doctoraal in de filosofie te behalen. In 1949 trouwt Rawls met Margaret (Mardy) Fox, net als hij filosoof.

In 1950 promoveert Rawls aan Princeton, waarna hij les gaat geven aan dezelfde universiteit. In 1952 vertrekt hij naar de universiteit van Oxford, waar hij kennismaakt met het werk van de liberale politicoloog Isaiah Berlin en de rechtswetenschapper H.L.A. Hart. Na een paar jaar keert hij terug naar de Verenigde Staten, waar hij les gaat geven aan Cornell University. In 1962 wordt hij professor in de filosofie aan dezelfde universiteit. In 1964 maakt hij de overstap naar Harvard University; hier blijft hij tot zijn dood werken als professor. In 1995 gaat Rawls' gezondheid achteruit; dat jaar krijgt hij zijn eerste beroerte. Deze beroerte en de daarop volgende beroertes tasten zijn vermogen om te werken aan. Ondanks zijn slechte gezondheid schrijft hij in die periode The Law of Peoples, een boek over internationale verhoudingen en rechtvaardigheid. Eind 2002 overlijdt Rawls.

Denken

Door wetenschappers wordt Rawls als een van de belangrijkste filosofen van de 20e eeuw gezien. Zijn grootste bijdrage ligt op het vlak van de politieke filosofie. Kenmerkend in het werk van Rawls is de centrale plaats die rechtvaardigheid inneemt. Dat geldt niet alleen voor zijn boek A Theory of Justice (Een theorie van rechtvaardigheid); in vrijwel al zijn ideeën klinkt de roep naar of behoefte aan rechtvaardigheid door. Bijna vanzelfsprekend gaat dat samen met een belangrijke plek voor de ratio. Zonder ratio is rechtvaardigheid immers vaak ver te zoeken. Opvallend is dat Rawls in zijn boeken en lezingen zelden of nooit een mening opdringt. Hij wil zijn lezers en toehoorders zelf aan het denken zetten. Dit doet hij door vragen op te werpen en alternatieven te bieden voor de manier waarop mensen gewoon zijn te denken. 'Zo is dat nu eenmaal' of 'Zo doen we dat al jaren' zijn frasen waar Rawls geen genoegen mee neemt. Hij daagt zijn lezers uit anders te denken dan gebruikelijk is.

Een aantal termen die je in het werk van Rawls geregeld tegenkomt zijn:

• het vrijheidsprincipe, ofwel de vrijheid om keuzes te maken - liberty principle;
• de oorspronkelijke positie - original position;
• rechtvaardigheid als billijkheid/redelijkheid - justice as fairness;
• reflectief evenwicht - reflective equilibrium;
• de sluier van onwetendheid - veil of ignorance;
• overlappende consensus - overlapping consensus;
• publieke rede of publieke ratio - public reason.

Werk

Eén van zijn belangrijkste werken is A Theory of Justice uit 1971. In dit boek kijkt Rawls naar de verdeling van macht, kennis, geld etc. Hoe komt die verdeling eigenlijk tot stand? Wat ligt eraan ten grondslag? In hoeverre hebben we onze kennis, macht en rijkdom aan onszelf te danken en in hoeverre aan ongelijke uitgangsposities? Is de verdeling wel rechtvaardig in de zin van 'billijk' of 'redelijk'? Met dit boek neemt Rawls het 'sociaal contract' onder de loep. Hij daagt ons uit na te denken over een rechtvaardige verdeling van schaarse goederen. Wat is rechtvaardigheid eigenlijk? Hij stelt voor, rechtvaardigheid als redelijkheid te benoemen - 'justice as fairness', een van de belangrijkste principes van Rawls. Hij stelt dat een rechtvaardige verdeling of een rechtvaardige maatschappij alleen tot stand zou kunnen komen als de personen die de maatschappij inrichten zich - bij wijze van gedachtenexperiment - tijdelijk achter een 'veil of ignorance' ('sluier van onwetendheid') bevinden. Achter die sluier zijn ze onwetend over de positie die ze in de toekomstige maatschappij gaan bekleden. Ze weten niet of ze in een rijk of arm milieu geboren worden, of ze slim of dom, kerngezond of gehandicapt, mooi of lelijk et cetera zullen zijn. Hoe zouden we - als we niet weten waar we terechtkomen - de maatschappij inrichten? Zouden we dan opkomen voor zwakkeren? Of zouden we kiezen voor een liberaal systeem, waar ieder zichzelf moet redden? Rawls dicteert ons niets in dit boek; hij nodigt slechts uit tot reflectie.

Een ander belangrijk werk is Political Liberalism. In dit boek bekijkt Rawls de multiculturele samenleving. Hoe zorg je voor een stabiele samenleving, als er veel verschillende groepen zijn? Groepen met andere normen en waarden, een andere religie en een andere (culturele) achtergrond. In dit werk introduceert Rawls het begrip 'overlappende consensus'. Volgens Rawls is het belangrijk dat alle groepen binnen een samenleving het over de meest essentiële zaken eens zijn. Bepaalde normen en waarden moet iedereen onderschrijven, daar kom je niet onderuit. Maar alles wat niet essentieel is, daarover mogen mensen van mening en invulling verschillen. We hoeven niet allemaal klonen van elkaar te zijn. Het deel waarover we kunnen verschillen is bijvoorbeeld de invulling van ons privéleven. Belangrijk in deze theorie is natuurlijk wel dat we onderscheid kunnen maken tussen hetgeen essentieel is en datgene wat dat niet is. Een 'overlappende consensus' - dat deel dat iedereen binnen een samenleving moet onderschrijven - is nodig om een stabiele samenleving te creëren en te bewaren. Hetgeen Rawls beschrijft in Political Liberalism is met recht een consensus-theorie. Volledige assimilatie van minderheden is niet nodig, maar helemaal langs elkaar heen leven en er volkomen eigen systemen, waarden en normen op na houden is ook uit den boze. In dit werk introduceert Rawls ook het begrip 'public reason', ofwel: de publieke rede, dat waarover iedereen het eens is of zou moeten zijn binnen een samenleving.

Een zwak punt van Rawls is dat hij altijd uitgaat van redelijke mensen, met redelijke ideeën, die op een redelijke manier met elkaar tot afspraken kunnen komen. De realiteit is vaak anders. Daarmee zijn Rawls ideeën in zeker mate utopisch, maar als denkkader daarom niet minder waardevol.

Aan het einde van zijn loopbaan heeft Rawls de basisprincipes van rechtvaardigheid als volgt beschreven:

• Ieder mens heeft een gelijke claim op een volwaardig basispakket aan rechten en vrijheden. Deze rechten en vrijheden zijn verenigbaar met de rechten en vrijheden van anderen. De politiek (lees: de Staat)dient deze basisrechten en vrijheden te garanderen.
• Sociale en economische ongelijkheid is alleen gerechtvaardigd als ze verbonden is aan posities die openstaan voor iedereen en/of als de minst bevoordeelden in de samenleving ervan profiteren.

De eerste regel lijkt misschien een waarheid als een koe, maar dat is alleen maar zo op het eerste gezicht. Denk maar aan slavernij, horigheid, lijfeigenschap of dictatuur. Rechten en vrijheden voor iedereen zijn veel minder vanzelfsprekend dan Westerlingen geneigd zijn te denken. De tweede regel zou je kunnen samenvatten als: gelijke kansen voor iedereen. Het is interessant om te zien dat de 'minst bevoordeelden' ofwel 'sociaal zwakkeren' een steeds grotere rol zijn gaan spelen in het werk van Rawls. In het begin van zijn carrière was Rawls een grotere aanhanger van het liberalisme en de meritocratie dan aan het einde van zijn loopbaan, als hij meer oog heeft voor ingebakken ongelijkheid.

Publicaties

Boeken

• A Theory of Justice. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1971. In 1999 kwam de herziene versie uit.
• Political Liberalism. Columbia University Press, 1993. De paperback is uitgebreider dan de gebonden editie.
• The Law of Peoples. Met daarin 'The Idea of Public Reason Revisited' Cambridge, Harvard University Press, 1999.
• Collected Papers. Harvard University Press, 1999.
• Lectures on the History of Moral Philosophy. Harvard University Press, 2000.
• Justice as Fairness: A Restatement. Cambridge, Belknap Press, 2001. Dit is een korte weergave van de theorieën van Rawls.

Artikelen

• A Study in the Grounds of Ethical Knowledge., dissertatie, Princeton University, 1950.
• Outline of a Decision Procedure for Ethics. Philosophical Review (April 1951), 60 (2): 177-197.
• Two Concepts of Rules. Philosophical Review (January 1955), 64 (1):3-32.
• Justice as Fairness. Journal of Philosophy (October 24, 1957), 54 (22): 653-662.
• Justice as Fairness. Philosophical Review (April 1958), 67 (2): 164-194.
• The Sense of Justice. Philosophical Review (July 1963), 72 (3): 281-305.
• Distributive Justice: Some Addenda. Natural Law Forum (1968), 13: 51-71.
• Reply to Lyons and Teitelman. Journal of Philosophy (October 5, 1972), 69 (18): 556-557.
• Reply to Alexander and Musgrave. Quarterly Journal of Economics (November 1974), 88 (4): 633-655.
• Some Reasons for the Maximin Criterion. American Economic Review (May 1974), 64 (2): 141-146.
• Fairness to Goodness. Philosophical Review (October 1975), 84 (4): 536-554.
• The Independence of Moral Theory. Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association (November 1975), 48: 5-22.
• A Kantian Conception of Equality. Cambridge Review (February 1975), 96 (2225): 94-99.
• The Basic Structure as Subject. American Philosophical Quarterly (April 1977), 14 (2): 159-165.
• Kantian Constructivism in Moral Theory. Journal of Philosophy (September 1980), 77 (9): 515-572.
• Justice as Fairness: Political not Metaphysical. Philosophy & Public Affairs (Summer 1985), 14 (3): 223-251.
• The Idea of an Overlapping Consensus. Oxford Journal for Legal Studies (Spring 1987), 7 (1): 1-25.
• The Priority of Right and Ideas of the Good. Philosophy & Public Affairs (Fall 1988), 17 (4): 251-276.
• The Domain of the Political and Overlapping Consensus. New York University Law Review (May 1989), 64 (2): 233-255.
• Roderick Firth: His Life and Work. Philosophy and Phenomenological Research (March 1991), 51 (1): 109-118.
• The Law of Peoples. Critical Inquiry (Fall 1993), 20 (1): 36-68.
• Reconciliation through the Public Use of Reason. Journal of Philosophy (March 1995), 92 (3):132-180.

Over Rawls

• Norman Daniels ed., Reading Rawls: Critical Studies of A Theory of Justice. New York: Basic Books, 1974.
• Chandran Kukathas & Philip Pettit,Rawls: A Theory of Justice and its Critics. Stanford: Stanford University Press, 1990.
• Samuel Freeman ed., Cambridge Companion to Rawls. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Prijzen

• Rolf Schock-prijs voor logica en filosofie (1999)
• National Humanities Medal (1999)

• Erelid van het Leidsch Filosofisch Gezelschap "Wat denk je zelf?"
• Lid van Verdienste bij Juridische faculteitsvereniging QBDBD van de VU*

Zie ook

• Essay:De hoofddoek moet NIET af, waarin Rawls original position en veil of ingnorance als uitgangspunt wordt genomen voor een actuele kwestie.