Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Entartete Kunst

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Entartete Kunst is een beruchte Duitse term die tijdens het Derde Rijk in Duitsland (1933-1945) werd gebruikt om daarmee de vermeende ontsporing van de moderne, vooral van de avant-garde kunst aan te geven. Het betekent in het Nederlands "ontaarde kunst", daarbij refererend aan de door het nationaalsocialistische regime wel esthetisch en moreel juist geachte "Arische" kunst. Het betrof een campagne van de NSDAP om de Duitse kunstwereld onder haar controle brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden van de staat kon worden ingezet.

Achtergrond

Het is ironisch dat het concept Entartete Kunst aan het eind van de negentiende eeuw voor het eerst werd voorgesteld door de zionistische leider Max Nordau, aangezien de nazi's juist de Joden als de kwade genius achter de moderne kunst zagen. In feite werden de Joden ervan beschuldigd door middel van de kunsten onder andere het raciale bewustzijn, de politieke macht en de militaire weerbaarheid, maar bovenal de morele kracht van het Duitse volk te ondermijnen. Deze zaken konden volgens het nazisme niet los van elkaar gezien worden. Aangezien de 'entartet'-verklaarde kunstenaars het werken al vlak na de nazi-machtsovername in 1933 onmogelijk was gemaakt door onder andere een Berufsverbot, emigreerden velen van hen. Verschillende kunstenaars met een Joodse achtergrond overleden in de concentratiekampen (Holocaust). Anderen, zoals Ernst Ludwig Kirchner, pleegden zelfmoord als gevolg van deze kunstpolitiek. Weer andere controversiële kunstenaars, zoals Egon Schiele, werden doodgezwegen door de nazi's.

De Entartete Kunst-tentoonstelling in 1937

Een van de stuwende krachten achter de bekende tentoonstelling met deze titel in 1937 was Wolfgang Willrich. In 1937 was hij met instemming van de nazi-autoriteiten hoofdverantwoordelijk voor de verwijdering van kunstwerken uit de Duitse musea die als ontaard werden beschouwd. 650 van deze werken werden op een tournee gestuurd, als speciale voorbeelden van Entartete Kunst.

De reizende expositie begon in München en bezocht daarna elf andere steden in Duitsland en Oostenrijk. Het was de grootste en best bezochte reizende tentoonstelling van die tijd.

Veel van deze enartete kunstwerken werden in 1939 in Zwitserland geveild. Wat er overbleef werd later dat jaar - net zoals dat eerder met verfoeide boeken was gebeurd - op een brandstapel in de hoofdkazerne van de Berlijnse brandweer vernietigd. De opbrengsten van de veiling werden gebruikt om de collecties van verscheidene musea met 'echte Duitse kunst' aan te vullen.

Als entartet bestempelde kunstenaars

De volgende kunstenaars viel deze veroordeling ten deel en hun werken werden op de genoemde tentoonstelling getoond:

Als entartet bestempelde kunststromingen

Meerdere artistieke bewegingen werden in hun geheel als 'ontaard' beschouwd tijdens het naziregime in Duitsland:

Entartete Musik

Een jaar na de tentoonstelling Entartete Kunst in München organiseerde het naziregime in 1938 een andere, minder bekende tentoonstelling in Düsseldorf: Entartete Musik. De term Entartet (gedegenereerd) werd ook voor muziekstromingen als jazz(arrangementen), atonale muziek, en boven alles alle muziek van Joodse componisten gebruikt. ‘Nationalistische muziek’, vermoedelijk muziek met folklore-achtige elementen en die patriottische gevoelens zou kunnen losmaken, was ook verdacht (Frédéric Chopin, Zoltán Kodály). Al deze muziek werd in de ban gedaan. Het was voor het eerst in de mensheid dat ras bepaalde of muziek goed of niet goed was. Het begrip atonale muziek werd opgerekt. Niet alleen de echte atonale muziek, zoals die van Arnold Schönberg, was Entartet, maar ook muziek zonder duidelijke toonsoort of moderne muziek. In de laatste categorie viel bijvoorbeeld het werk van Igor Stravinsky en Claude Debussy. Raciale doctrine, Wagneriaans antisemitisme en Arische suprematie bepaalden voortaan het muziekleven. De Hongaarse componist Béla Bartók was zo woest op de kritiek dat hij een brief schreef en eiste dat zijn naam werd opgenomen in de lijst van Entartete componisten. Hij zag zijn muziek als ‘nationalistisch’, en was er trots op, en eiste daarom opname. Hij kreeg geen reactie.

Vele Joodse musici, dirigenten (Bruno Walter, Otto Klemperer), leraren, componisten en musicologen werden gedwongen te emigreren of zagen het onheil aankomen en emigreerden zelf (Erich Korngold). Dit alles veroorzaakte een serieuze kwaliteitsvermindering in het Duitse muziekleven en betekende voor de Verenigde Staten bijvoorbeeld een grote kwaliteitsinjectie. Anderen waren niet in staat te vluchten of dachten dat het wel over zou waaien. De Tsjechische componist Pavel Haas bijvoorbeeld wilde zijn vrouw en familie niet in de steek laten, werd in 1941 naar Terezín (Theresienstadt) gedeporteerd en in 1944 naar Auschwitz waar hij waarschijnlijk in de gaskamer stierf. De enige componist die niet in de ban werd gedaan, ondanks dat zijn vrouw Joods was, was Franz Lehár. Hitler’s persoonlijke idolatrie van diens operette Die lustige Witwe zorgde voor deze uitzondering[1].

Door deze maatregel werd het muziekleven in Duitsland, en alle andere bezette gebieden, uitermate eentonig. Na de oorlogsverklaring van de Sovjets aan nazi-Duitsland was het ook niet meer toegestaan Russische muziek te spelen. Composities van Richard Wagner en zijn zoon Siegfried; Johannes Brahms, Wolfgang A. Mozart, Joseph Haydn, Hans Pfitzner, Max von Schillings, Carl Orff, Richard Strauss, Ludwig van Beethoven en Robert Schumann werden bovenmatig veel gespeeld. Franse muziek, Tsjechische (muziek van Antonín Dvořák en Bedřich Smetana werd als verderfelijk nationalistisch gezien) en Finse muziek werden niet meer gespeeld. Alle Joodse musici waren al sinds 1933, respectievelijk 1938, uit alle Duitse en Oostenrijkse orkesten gezet. Jazz was verboden, evenals andere ‘obscene’ dansmuziek, muziek met ‘negerklanken en -ritmes’ en Amerikaanse dansen zoals de Charleston. Joodse leraren op conservatoria werden ontslagen, privé-lessen in muziek bij Joden werd ontmoedigd en verraden.[2] Ook de zanggroep de Comedian Harmonists werd in 1934 om deze redenen verboden. Drie leden ervan waren van Joodse afkomst.

De groeiende interesse in het fenomeen Entartete Musik werd onder meer veroorzaakt door een herhaling van de tentoonstelling uit 1938 in 1988 (ook in Düsseldorf) waarbij deze werd aangevuld met historisch commentaar. Ook de serie Entartete Musik van het Engelse CD-label Decca rond die tijd zorgde voor een nieuwe appreciatie van deze muziek. Vele onbekende, waardevolle werken werden opgenomen en konden zo beluisterd worden. Naast het label Decca hebben ook de labels Koch Schwann en Cpo waardevolle bijdragen geleverd aan deze hernieuwde kennismaking.

Componisten van door het naziregime verboden muziek

Dit is geen volledige lijst van componisten van entartete muziek

Referenties

  1. º Artikel, Lehár, Franz in The New Grove Dictionary of Opera, deel 2, ISBN 0-333-73432-7, 1997
  2. º Albrecht Dümling in zijn essay bij de uitgave op het label Decca van Zemlinsky’s opera Eine florentinische Tragödie, Decca/London records, 455 112, 1996
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Entartete_Kunst&oldid=52252"