Taxonomie

Taxonomie is de wetenschap van het indelen. Taxonomie (taxon = groep) verwijst naar zowel de classificatie van dingen als naar de methode die aan de basis van deze classificatie ligt. Vrijwel alles kan taxonomisch worden ingedeeld: levende wezens, plantengemeenschappen, dingen, plaatsen, gebeurtenissen, enzovoort.

Opbouw van het systeem

De taxonomie is een dynamisch systeem, dat steeds wordt aangepast aan de hand van nieuwe ontdekkingen en inzichten. Verschillende taxonomische indelingen kunnen naast elkaar bestaan, waardoor een bepaalde soort verschillend kan worden ingedeeld. Het niet eenduidig classificeren van een soort kan ontstaan door:

• Verschillende criteria op grond waarvan verschillende systemen worden ingedeeld
• Verschillende wetenschappelijke inzichten
• Foutief toepassen van de criteria, bijvoorbeeld door onzorgvuldige waarnemingen of onvoldoende kennis
• Het door elkaar gebruiken van verschillende systemen
• Het handhaven van een wetenschappelijk verouderd systeem

Taxonomie in de biologie

In de biologie houdt de taxonomie zich bezig met het vinden, beschrijven, indelen en benoemen van organismen. Tegenwoordig gebeurt dit veelal op basis van veronderstellingen over hun natuurlijke verwantschap. Verwante velden die deels overlappen met taxonomie zijn systematiek en cladistiek. De syntaxonomie houdt bezig zich met de taxonomie van plantengemeenschappen.

Linnaeus

In de biologie is het werk van Linnaeus in de 18e eeuw zeer belangrijk. Zijn werk was vooral gebaseerd op de uitwendige bouw van planten en dieren, dat wil zeggen op de morfologie. De ontwikkeling van de microscopie in de 17e eeuw maakte het mogelijk niet alleen naar het uitwendige en de macroscopische morfologie, maar ook naar de inwendige structuur en de microscopische details te kijken. Zo ontstonden de celbiologie, cytologie (celleer) en histologie (weefselleer).

Hiërarchie

Organismen kunnen op grond van overeenkomsten hiërarchisch ingedeeld worden in een taxonomische boom, in bijvoorbeeld de volgende twaalf rangen:

Nederlands	Latijn	Engels
Domein	Imperium	Domain	primair
Rijk	Regnum	Kingdom	primair
Afdeling - Phylum of Stam	Divisio - Phylum	Division - Phylum	primair
Klasse	Classis	Class	primair
Orde	Ordo	Order	primair
Familie	Familia	Family	primair
Tak	Tribus	Tribe	secundair
Geslacht	Genus	Genus	primair
Sectie	Sectio	Section	secundair
Reeks	Series	Series	secundair
Soort	Species	Species	primair
Variëteit	Varietas	Variety	secundair
Vorm	Forma	Form	secundair

De primaire rangen zijn het belangrijkst. Bij een formele classificatie zullen deze altijd vermeld worden. De basiseenheid voor identificatie is de soort. Verwante soorten worden gegroepeerd in geslachten, en deze weer in families.

Er zijn echter meer rangen mogelijk, zie rang (plantkunde) en rang (zoölogie). Zie ook: binomiale nomenclatuur

Uitgangen

Taxa boven het niveau van geslacht krijgen vaak een naam gebaseerd op de naam van een geslacht (direct of indirect). Deze namen hebben een standaarduitgang, afhankelijk van de Code die van toepassing is.

Rang	Planten	Algen	Fungi	Animalia
Phylum / Stam	-phyta		-mycota
Subphylum / Onderstam	-phytina		-mycotina
Klasse	-opsida	-phyceae	-mycetes
Onderklasse	-idae	-phycidae	-mycetidae
Orde	-ales
Superfamilie				-oidea
Familie	-aceae			-idae
Onderfamilie	-oideae			-inae
Supertribus				-itae
Tribus	-eae			-ini
Subtribus	-inae			-ina

Taxonomie en evolutie

Bij het classificeren van planten en dieren werd aanvankelijk vooral gekeken in hoeverre bepaalde soorten uiterlijk op elkaar lijken. Linnaeus sprak al van 'families', alhoewel niet als rang. Hij beschouwde soorten als vast en onveranderlijk. In de 19e eeuw werd ook de paleontologie belangrijk: het opsporen van fossielen en het bestuderen van hun opbouw. Dit bleek een bron van informatie die deels verhelderend werkte, maar deels ook zijn eigen problemen schiep. Tegenwoordig wordt taxonomie in de evolutiebiologie gebruikt om evolutionaire verwantschappen mee te leggen.

Erfelijke eigenschappen

In de laatste decennia van het tweede millennium kwam een nieuwe bron van informatie beschikbaar, namelijk de vergelijking van DNA sequenties ("moleculaire data"). Het indelen op grond van erfelijke eigenschappen moet uiteraard niet verward worden met genetica, het bestuderen van deze erfelijke eigenschappen.

Cladistiek

Een andere ontwikkeling is die van de cladistiek. De opbouw van dit systeem geschiedt vanuit monofyletische taxa (meervoud van taxon). Dat wil zeggen dat:

• de groep van één voorouder afstamt
• en dat alle afstammelingen van die voorouder ook tot die groep behoren.

Een taxon dat niet aan de eerste eis voldoet heet "polyfyletisch", en een taxon dat wel aan de eerste maar niet aan de tweede eis voldoet heet "parafyletisch". Zowel polyfyletische als parafyletische taxa worden door cladisten als ongewenst beschouwd.

Verouderde inzichten

Een goed voorbeeld is de klasse Reptilia. 'Reptiel' is een volledig ingeburgerd begrip en is deel van het dagelijks spraakgebruik geworden. Voor de pure cladisten is echter de klasse Reptilia onaanvaardbaar, omdat de vogels bijvoorbeeld erin ontbreken, terwijl ook zij afstammen van de laatste voorouder die de huidige slangen, hagedissen, brughagedissen, krokodillen en schildpadden gemeen hebben. Reptilia is dus een parafyletisch taxon.

Uit DNA-onderzoek van de zoogdieren is gebleken dat een ingeburgerd taxon als de orde Insectivora in werkelijkheid polyfyletisch is. De tenreks en goudmollen, twee families die uitsluitend in Afrika en Madagaskar voorkomen, bleken eerder aan de olifanten, zeekoeien, aardvarkens en klipdassen dan aan de egels en spitsmuizen verwant. Ook bleken de walvissen meer aan de nijlpaarden dan aan de uitgestorven Mesonychidae verwant, in hoe zekere termen paleontologen zich ook over de laatste verwantschap hadden uitgesproken.

Plantentaxonomie

In de plantentaxonomie is het APG II-systeem een opzienbarend systeem . Het is in 2003 gepubliceerd als de opvolger van het APG-systeem uit 1998. Beide systemen zijn gepubliceerd door de Angiosperm Phylogeny Group, en beperken zich tot de bedektzadigen.

Zie ook: Taxonomische database van het Leven op Aarde - nomenclatuur - soortvorming

Taxonomie in de technologie

In de informatica ontstaat meer en meer de behoefte te komen tot een gemeenschappelijke terminologie in systemen en databases, onder andere ten behoeve van de integratie van gegevens uit verschillende systemen en ten behoeve van de eenduidige uitwisseling van productgegevens, zoals in e-business systemen en kennisgestuurd ontwerpen. Daartoe wordt gebruik gemaakt van gestandaardiseerde definities van begrippen, waarbij de begrippen in een subtype-supertype hiërarchie of taxonomie gerangschikt worden. Deze structuur heeft onder andere als groot voordeel dat eigenschappen van supertypen geërfd worden door de subtypen. Een voorbeeld van zo'n subtype-supertype hiërarchie van begrippen is de Gellish English dictionary, waarvan een Nederlandse variant in ontwikkeling is.

Computergestuurde taxonomieën

De laatste jaren wordt er binnen de vakgebieden informatica en kunstmatige intelligentie getracht een machine automatisch een taxonomie te laten maken van een verzameling objecten. Een voorbeeld is het automatisch laten classificeren van een groep documenten, voor bijvoorbeeld digitale bibliotheken.

Opmerkelijk is dat in dit vakgebied een onderscheid wordt gemaakt tussen een taxonomie en een typologie. Het verschil zit vooral in de manier waarop de indeling tot stand komt (in de informatica: het classificatie-algoritme). Bij een taxonomie gaat men uit van een groep voorbeeld-objecten die men probeert te verdelen. Vervolgens wordt bekeken wat de karakteristieken van de objecten in een groep zijn, en op deze manier krijgt de taxonomie gestalte. Bij een typologie begint men vanuit het concept. Men bedenkt welke onderscheidende eigenschappen eventuele objecten normaliter zouden kunnen bezitten, en gaat vervolgens de daadwerkelijke objecten volgens deze regels indelen. Men zou kunnen zeggen dat taxonomieën empirisch (inductief) tot stand komen, en typologieën conceptueel (deductief).

Zie ook

• Leven op aarde (taxonomie)
• Chemotaxonomie
• Typologie
• Lijst van botanici met hun afkortingen
• Lijst van zoölogen met hun afkortingen

Externe links

• (nl) informatie over Nederlandse soorten
• (nl) Nederlands soortenregister
• (en) Integrated Taxonomic Information system (Engelstalig)
• (en) NCBI Entrez Taxonomy
• (en) Global Taxonomy Initiative
• (en) Global Biodiversity Information Network
• (en) Species 2000 Catalogue of Life
• (en) Nederlands Biodiversiteit Knooppunt NLBIF
• (nl) World Biodiversity Database (ETI BioInformatics)

Meer informatie is te vinden in Wikispecies, de gids van alle soorten leven, bij pagina: Main Page

  Vrije mediabestanden over Taxonomie op Wikimedia Commons

Biologie