Democritus

Portret van Demokritos

Democritus (Demokritos) van Abdera (Oud-Grieks:, Dêmókritos) (ca. 460 v.Chr.-380/370 v.Chr.) was een Grieks geleerde, filosoof, astronoom en reiziger. Hij wordt tot de presocratici gerekend. Hij wordt ook de "lachende filosoof" genoemd.

Democritus stamde uit Thracië en was een leerling van Leucippus en nam diens Grote Diacosmus over in zijn eigen verhandeling over Natuurkunde.

Egypte

Na 459 v.Chr. verbleef hij ongeveer vijf jaar in Egypte, waar hij veel leerde over het land en de astronomie. Van het merendeel van zijn boeken is alleen de titel bekend, zoals de Rondvaart van de Oceaan. Veel van zijn werken hebben de Middeleeuwen niet overleefd, maar kunnen uit verwijzingen gedeeltelijk gereconstrueerd worden. Zo weten we dat hij ook schreef over Phrygië en de Bewoners van Meroë, hoewel het niet duidelijk is of hij inderdaad de hoofdstad van het toenmalige Ethiopië bezocht had.

Babylon

In 449 v.Chr. werd de Vrede van Callias getekend tussen de Attische Bond en het Perzische Rijk en dit stelde een burger van Abdera (een lid van de Bond) in staat vrijelijk naar Babylon te reizen. Democritus verliet Egypte en maakte in Babylon een studie van de astronomie.

Babylon kende al sinds 747 v.Chr. de dagen van Nabu-nasir, de cyclus van 19 jaar (cyclus van Meton), die de schijnbare beweging van zon en maan met elkaar in overeenstemming bracht. Democritus trachtte deze kennis naar Athene te brengen, maar daar was de achterdocht tegen alles wat met de rivaal Perzië te maken had sterker dan de belangstelling voor wetenschap. Ook Meton zou later ervaren dat de 19-jarige cyclus niet erg welkom was.

Astronomie

Toch bracht Democritus veel astronomische kennis naar Griekenland. Hij geeft bijvoorbeeld een beschrijving van de sterrenbeelden in zijn Uronografie en — dit was nieuw — verdeelt de hemel in een noordelijk en zuidelijk halfrond. Hij verklaart ook waarom bepaalde sterren, zoals Canopus wel in Egypte te zien zijn, maar in Griekenland onder de horizon blijven. Dit leidde logisch tot de gevolgtrekking dat er naast een noord- ook een zuidpool moest bestaan.

Wiskunde

Van zijn bijdragen tot de Griekse wiskunde is mogelijk een deel uit Egypte en een ander deel uit Babylon afkomstig. Hij schreef over raaklijnen en -vlakken aan cirkels en bollen en gaf een formule voor de inhoud van een kegel.

Atoomtheorie

Op dit gebied ontleende hij waarschijnlijk veel aan zijn leraar, maar Aristoteles schrijft de atoomtheorie (het atomisme) aan hem toe. Hij trachtte een verschil aan te brengen tussen een lege ruimte aan de ene kant en het 'niets' aan de andere kant en bestreed daarmee de leer van Parmenides en was de eerste die het begrip 'ruimte' of 'leegte' invoerde. Volgens hem gebeurde er niets zomaar maar had alles een reden. Dit wordt een causaal verband genoemd.

Democritus betwistte het overwicht van de rationele kennis. Hij verklaarde dat er een zijnde is en een niet-zijnde. Het zijnde bestaat uit een oneindig aantal ondeelbare deeltjes (= atomen) die eeuwig en onveranderlijk zijn. Ze verschillen niet van aard of kwaliteit. Ze komen wel in verschillende vorm, ordening en ligging voor. Het zijnde beweegt zich eeuwig en rechtlijnig voort in het niet-zijnde. Bij de botsingen tussen de atomen gaan de zware atomen naar het centrum, de lichte atomen gaan naar de buitenzijde. Zo ontstaat een wereld. Zijn atomen (atomos = ondeelbaar) konden verschillen qua vorm, grootte en rangschikking. Ze hadden geen kwaliteiten (=a-poia) die door de mensen konden worden waargenomen. De interpretaties van zintuigindrukken zijn dus fout (de kleur zwart ontstaat door atomen die zeer hoekig zijn en veel schaduw vertonen). De atomen zijn ondeelbaar en konden een oneindig aantal combinaties vormen. De atomen bewegen doelloos door elkaar en via botsingen kunnen ze iets creëren, dat nadien weer kan uiteenvallen.

Antieke filosofie

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Democritus op Wikimedia Commons.