Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hattem
Gemeente in Nederland 
| |||||
| |||||
| Locatie van de gemeente Hattem | |||||
| Provincie |  Gelderland
| ||||
| Coördinaten | 52°029′N 6°04′E | ||||
| Oppervlakte | 24,20 km² | ||||
| - land | 23,07 km² | ||||
| - water | 1,13 km² | ||||
| Inwoners (1 april 2011) | 11.798? (511 inw/km²) | ||||
| Hoofdplaats | Hattem | ||||
| Belangrijke verkeersaders | A28 A50 | ||||
| Burgemeester (lijst) | M. Sanderse (CDA) | ||||
| Gemiddeld inkomen (2006) | € 13.700 per inw. | ||||
| Gem. WOZ-waarde (2008) | € 289.000 | ||||
| WW-uitkeringen (2007) | 16 per 1000 inw. | ||||
| Autobezit (2007) | 437 per 1000 inw. | ||||
| Postcode(s) | 8050-8052 | ||||
| Netnummer(s) | 038 | ||||
| CBS-code | 0244 | ||||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||||
| Website | www.hattem.nl | ||||
| |||||
Hattem ( uitspraak ) (Hattems: Attem) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente ligt aan de noordrand van de Veluwe, telt 11.798 inwoners (1 april 2011, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 24,28 km² (waarvan 0,93 km² water). Binnen de gemeentegrenzen ligt het gehucht 't Zand.
Geschiedenis
De naam "Hattem" is een typische heemnaam. Wat deze naam betekent is onduidelijk. Er zijn grofweg twee veronderstellingen. Hattem zou het heem zijn van mensen die eerder tot de stam van de Chattuarii (ook wel Hattuarii of Hatten) behoorden of het heem van mensen wier leider Hatto heette. De laatste veronderstelling is gebaseerd op de omstandigheid dat meer dan de helft van de heemnamen afgeleid is van een persoonsnaam. Hattem wordt omstreeks 800 voor het eerst in de geschiedschrijving genoemd. In de Codex Laureshamensis (het overzicht van bezittingen van de abdij Lorsch) wordt de nederzetting Hat-Heim genoemd waar twee hoeven zouden staan die de abdij als gift had ontvangen.[1]
Ondanks deze vroege vermelding was er in die tijd nog geen kerk of kapel in Hattem. In 1176 werd Hattem een zelfstandig kerspel. De kapel van 17,5 meter lang en 9,5 meter breed stond niet op de plek van het huidige centrum van Hattem, maar op de Gaedsbergh (Godsberg). De grenzen van de parochie vallen samen met de latere grenzen van het rechtsgebied Hattem. Hattem kreeg zijn stadsrechten in 1299 van graaf Reinoud I van Gelre en is een Hanze- en vestingstad. Op dat moment wordt er een versterkte stad gesticht op de noordrand van de Veluwe. Het stadsplan van Hattem getuigt van een belangrijke rol van de huidige kerk. Aangezien de tufstenen toren dateert uit de 12e eeuw, wordt aangenomen dat er naast de parochiekerk op de Gaedsbergh, al een kapel met toren stond op de huidige plaats van het centrum van Hattem. Met het verlenen van de stadsrechten in 1299 wordt dus ook het kerkelijke centrum verplaatst. De nieuwe kerk wordt gewijd aan de apostel Andreas en is zo de patroonheilige van Hattem.[1]
In 1401 schonk hertog Willem de Hoenwaard, waar de burgers die binnen de stadsmuren woonden hun vee mochten laten grazen en steen mochten bakken. In 1404 werd het kasteel St. Lucia gebouwd. In de volksmond zou dit gebouw bekend worden als "de Dikke Tinne". Deze naam dankt het kasteel aan de dikke muren, die de dikste van Nederland waren. In 1778 werd dit kasteel gesloopt omdat de gemeente besloot om de stenen te verkopen. In 1786 werden Hattem en Elburg bekend omdat daar de prinsgezinde kandidaten voor de vroedschap niet werden geaccepteerd en de verkiezing als een interne zaak werd beschouwd. De sterke patriottische beweging stond onder leiding van de advocaat Herman Willem Daendels. Binnen een maand hebben de troepen van stadhouder Willem V de opstand onderdrukt.
Belangrijk werk op geschiedkundig gebied heeft generaal F.A. Hoefer voor Hattem gedaan. Hoefer was getrouwd met C.M. baronesse Van Heemstra (zuster van de toenmalige burgemeester van Hattem) en door zijn toedoen werd de Dijkpoort van de verpauperde stad gerestaureerd, die bovendien verfraaid werd met vier torentjes ontworpen door P.J.H. Cuypers.
In 1968 kwam een comité bij elkaar die uiteindelijk geleid heeft tot de oprichting van de Stichting Stadskern Hattem, dit ter bevordering van het behoud van de stadskern van Hattem [2].
Wapen en vlag
Gemeentewapen
 Zie Wapen van Hattem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Verklaring Hoge Raad van Adel d.d. 11-02-1992. (Gelet op het Koninklijk Besluit van 25 november 1991, no. 91.008590).
In azuur een gekroonde dubbelstaartige leeuw, tussen de staarten vergezeld van een ster, alles in goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren en gehouden door twee leeuwen van natuurlijke kleur. De gekroonde leeuw met dubbele staart is door de landsheren van Gelre in hun wapen gebruikt vanaf het moment (1339) dat zij tot hertog werden verheven. Nog steeds komt de leeuw voor in het provinciewapen en in de wapens van veel Gelderse en Limburgse steden (Noord-Limburg was destijds ook Gelders). Ook in het Limburgse provinciewapen staat de gekroonde dubbelstaartige leeuw. Veel steden voegden ter onderscheid iets van hen zelf toe. In het Hattems wapen is dat de ster tussen de staarten. De betekenis en herkomst van deze ster, die zeker al in de 15e eeuw werd gevoerd, is niet duidelijk.
In 1816 is door onoplettendheid een van de twee staarten van de leeuw weggelaten in het wapendiploma dat toen aan Hattem werd verleend. Bij het koninklijk besluit van 25 november 1991 is dat weer rechtgezet.
Vlag van Hattem
| Zie Vlag van Hattem voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Vijf banen van blauw en geel in de verhouding 1:1:4:1:1 met op de middelste baan een gele mispelbloem. Verhouding hoogte:lengte vlag = 2:3. Er is gebruikgemaakt van de kleuren van het Gelders wapen die ook terug zijn te vinden in het stadswapen. Mispelbloem: de wapenfiguur uit het oudste Gelderse wapen. Raadsbesluit d.d. 22-02-1971.
Gemeenteraad
De gemeenteraad van Hattem bestaat uit 15 zetels. Hieronder volgt de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:
| Gemeenteraadszetels | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 1994 | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | 2014 | 2018 | ||||||||
| ChristenUnie* | 3 | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 4 | ||||||||
| CDA | 4 | 4 | 4 | 3 | 3 | 4 | 4 | ||||||||
| PvdA | 4 | 4 | 5 | 6 | 4 | 2 | 3 | ||||||||
| VVD | 2 | 2 | 2 | 2 | 3 | 3 | 2 | ||||||||
| D66 | - | 1 | 1 | - | 1 | 3 | 2 | ||||||||
| Overigen | 2 | - | - | - | - | - | - | ||||||||
| Totaal | 13 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | ||||||||
* Deed in 1994 en 1998 mee als combinatie RPF/GPV.
Bezienswaardigheden
- Anton Pieck Museum
- Voerman Museum Hattem
- Bakkerijmuseum
- Concertzaal D'Olde Skoele
- Dijkpoort
- restanten Dikke Tinne
- Molen De Fortuin
- De Grote of Andreaskerk
- Lijst van beelden in Hattem
- Een groot deel van de oude stadsmuur, stadsgracht en stadstuinen
- Landhuis en landgoed Molecaten.
Monumenten
Een deel van Hattem is een beschermd stadsgezicht. Zie ook:
- Lijst van rijksmonumenten in Hattem
- Lijst van gemeentelijke monumenten in Hattem
- Lijst van oorlogsmonumenten in Hattem
Historische verenigingen
- Stichting Stadskern Hattem
- Vereniging Heemkunde Hattem
Hattemer volkslied
Dit lied is gedicht door W. Coster kort voor de feesten van “Hattem 650 jaar stad” in 1949. Op alle scholen heeft Coster het toen met de kinderen ingestudeerd. De melodie is van L. Kwakkel en de muziek van K. Rouw.
Recreatie
- Golfbaan en een golfcentrum
- Outdoorsporten (kano)tochten
- Voetbal
- Hockey
- Tennis
- Tafeltennis
- Fiets- en mountainbikegelegenheden
- Zwembad
- IJsbaan en diverse speeltuinen in de wijken
- Haven
- Bowlingbanen
- Oldtimerdag
- Chocoladefestival
- Dikke Tinne festival
- Kunstmarkt Hattem
Sport
- Tafeltennisvereniging Bultman/Smash '70 is in 2008 gepromoveerd naar de eredivisie.
- De Hattemse Mixed Hockey Club is na seizoen 2008-2009 gedegradeerd naar de 1e klasse D. Daarvoor heeft het enige jaren Overgangsklasse en Hoofdklasse gespeeld.
- Volleybalvereniging HVV Hattem, zowel het heren als het damesteam speelt in de eerste klasse (regionaal).
- Voetbalvereniging VV Hattem
- Voetbalvereniging SV Hatto Heim
- Tourclub Hattem TC Hattem
- Gymvereniging Hanze Gym
- Zwemsportvereniging Z&PC Hatto Heim
- Golfvereniging DutchGolf Hattem
- Golfvereniging Hattemse Golf & Country Club
- Tennisvereniging Tennisclub (T.C.) Hattem, sinds oktober 2019 beschikt de club naast 8 tennisbanen ook over 2 padelbanen.
Muziek
- Christelijke Muziekvereniging Hattem (CMH)
- Fanfarekorps 'Ons Genoegen'
- Muziekvereniging "Ontwaakt"
- Christelijk Mannenkoor Hattem (DEV)
Geboren
- Claus van de Werve (±1380-1439), beeldhouwer
- Jan III van Egmont (1438-1516), stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland
- Jacob ten Starte (±1480-1534), eerste drost van Bredevoort
- Herman Willem Daendels (1762-1818), militair en staatsman (patriot)
- Johan Cateau van Rosevelt (1823-1891), cartograaf en bestuurder van de kolonie Suriname
- Anthony Brummelkamp jr. (1839-1919), predikant, politicus en journalist
- Jan Voerman jr. (1890-1976), lithograaf
- Clare Lennart (1899-1972), schrijfster
- Willem Jacob van Stockum (1910-1944), theoretisch natuurkundige
- Dries Zielhuis (1916-2007), burgemeester
- Wim de Ruiter (1951), wielrenner
- Ellen Spijkstra (1957), keramist en fotograaf
- Doret Tigchelaar-van Oene (1960), politica en burgemeester
- Martin Wijnen (1966), luitenant-generaal
- Jan van Raalte (1968), voetbalcoach
- Ellen Kuipers (1971), hockeyinternational
- Margje Fikse (1975), televisiepresentatrice en -verslaggeefster
- Martijn Muijs (1982), radio dj
- Kay Velda (1990), voetballer
Bekende (oud-)inwoners
- Walraven van Heeckeren van Molecaten (1914-2001), particulier secretaris van koningin Juliana der Nederlanden.
- Frederic Adolph Hoefer (1850-1938), militair en historicus.
- Greet Hofmans (1894-1968), alternatieve genezeres en handoplegster.
- Loe de Jong (1914-2005), historicus en journalist.
- Robert Long (1943-2006), zanger, schrijver, componist, cabaretier en radio- en televisiepresentator.
- Jan Voerman (1857-1941), kunstschilder.
Literatuur
De Geschiedenis van de stad Hattem, naar gegevens van Hoefer, Slichtenhorst, Nijhoff, Sloet, Westrate en anderen. Naverteld en toegelicht door Dr. M. Sypkes Smit, Stichter en Oud-Conversator van het Museum Dijkpoort te Hattem. Uitgegeven in het jaar 1964 door Drukkerij Schipper Hattem.
Trivia
- Hattem had vroeger twee spoorwegstations van verschillende spoorwegmaatschappijen. Vanaf 21 november 1887 lag dicht bij de stadskern en aan de Stationslaan Station Hattem van de Koninklijke Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij (KNLS), dat aanvankelijk "Station Hattem Stad" werd genoemd. Hier was aansluiting met de spoorlijnen Apeldoorn - Zwolle en Hattem - Kampen Zuid. Dit station functioneerde tot 8 oktober 1950 en werd in 1977 gesloopt.
Verder westelijk en aan de Hilsdijk bevond zich vanaf 20 augustus 1863 Station Hattem (NCS), in de volksmond "Station Hattem Centraal" genaamd en verwijzend naar de Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS). De spoorlijn Apeldoorn - Zwolle en de Zuiderzeetramweg uit Nunspeet en Elburg sloten hier aan op de spoorlijn Utrecht - Zwolle - Kampen. Op 1 januari 1913 werd het hernoemd tot Station Hattemerbroek en sloot op 6 mei 1946 definitief. - In 1989 werd aan Hattem als enige stad in Nederland het Europese predicaat ‘Best Kept Village’ toegekend.
- Sinds 1996 is Radio Hattem actief in de gemeente Hattem en sinds 2005 RTV Hattem.
- De 700ste verjaardag werd in 1999 gevierd met onder meer de nationale tv-intocht van Sinterklaas.
- Luca, de eerste 'anorexia hulphond' van Nederland kwam uit Hattem. [3] Hij werd later het boegbeeld van Stichting MissionPuppy Nederland.
Aangrenzende gemeenten
| Aangrenzende gemeenten | ||
|---|---|---|
| Kampen (O) | ||
| Oldebroek |  |
Zwolle (O) |
| Heerde | ||
Fotogalerij
-
Dijkpoort
-
Molen "De Fortuin"
-
Woonhuis van Herman Willem Daendels
-
het Warme Land
-
Kerkhofstraat
-
Kerkhofstraat
-
-
Stadsmuur ter hoogte van het Daendelspoortje
-
Ophaalbrug bij de Konijnenbergerweg
-
Luchtfoto van Hattem (1920-1940), Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Bronnen, noten en/of referenties
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Hattem op Wikimedia Commons.
| Wapen Graafschap Gelre | Landsheerlijke burchten van de 13e tot einde 15e eeuw in Gelre | Wapen Graafschap Zutphen |
|---|
|
Ammersoyen · Buren · Emmerik · Erkelenz · Geldern · Grave · Groenlo · Grunsfoort · Hattem · Hatendonk · Kessel · Krieckenbeek · Lobith · Montfort · Nijmegen · Oijen · Poederoijen · Rosendael · Tiel · Wachtendonk · Wickrath |
| Hanze |
|---|
| Gemeenten in de provincie Gelderland |
|---|
|
Aalten · Apeldoorn · Arnhem · Barneveld · Berkelland · Beuningen · Bronckhorst · Brummen · Buren · Culemborg · Doesburg · Doetinchem · Druten · Duiven · Ede · Elburg · Epe · Ermelo · Geldermalsen · Groesbeek · Harderwijk · Hattem · Heerde · Heumen · Lingewaal · Lingewaard · Lochem · Maasdriel · Millingen aan de Rijn · Montferland · Neder-Betuwe · Neerijnen · Nijkerk · Nijmegen · Nunspeet · Oldebroek · Oost Gelre · Oude IJsselstreek · Overbetuwe · Putten · Renkum · Rheden · Rijnwaarden · Rozendaal · Scherpenzeel · Tiel · Ubbergen · Voorst · Wageningen · West Maas en Waal · Westervoort · Wijchen · Winterswijk · Zaltbommel · Zevenaar · Zutphen |
.png){kind=link}
