Profeet

Een profeet (Grieks: προφήτης, prophètès) is in religieus verband een persoon die boodschappen van een godheid doorgeeft. De tweede betekenis van profeet is toekomstvoorspeller, zoals Nostradamus.

Betekenis en oorsprong

Het Griekse woord prophèteuo betekent voorspellen, orakelspreuken verkondigen of profeteren. Het is een heel neutrale term blijkens de etymologie van het woord: hij duidt enkel aan dat de persoon spreekt in naam van (of in de plaats van (= προ))^[1] Een profeet (of profetes) spreekt (soms in een trance) de boodschap uit die hij op het spreekmoment zelf van een god of godin verkrijgt.^[2] Ook kan de profeet na het contact met de godheid verslag uitbrengen van wat hem door die godheid is opgedragen te zeggen aan de (geloofs)gemeenschap. Zo’n boodschap verwijst vaak naar verkeerde daden in het verleden, zegt wat er bijgevolg te doen staat en voorspelt wat er zal gebeuren als er niet gehandeld wordt zoals de godheid opdraagt via zijn profeet.

Het woord is in de Germaanse talen terechtgekomen via vertalingen van de Bijbel. Er was voor dit woord geen alternatief, dus nam men klank en woordbeeld uit het Grieks over. In de Septuaginta, de Griekse vertaling van de Hebreeuwse Tenach, wordt het woord profeet gebruikt voor het Hebreeuwse navi (noen-beet-jod-alef), dat verwant is aan een woord voor ’vrucht voortbrengen’. Ook in het Nieuwe Testament wordt het Griekse woord profeet gebruikt, waarbij men de praktijk van de nevi'iem (meervoud van navi) in gedachten heeft.

Profeten komen al in heel oude geschriften voor. Kleitabletten die gevonden zijn in Mari in Mesopotamië spreken van ’antwoordgevers’ of ’extatici’ die boodschappen van de goden aan de koningen doorgaven. Profeten stonden in relatie tot de heersende godsdienst. Ze werkten naast de priesters, of waren tegelijk profeet en priester zoals de Pythia van Delphi.

In de drie Abrahamitische wereldgodsdiensten spreekt men van profeten: het christendom, het judaïsme en de islam. Er is overlapping: deze drie godsdiensten kennen gemeenschappelijke profeten zoals de profeten Elia en Mozes.

Profeten in het judaïsme

Het judaïsme hanteert de profeten die in de Hebreeuwse Bijbel (Tenach) als zodanig genoemd worden. Aanvankelijk werden zij ’zieners’ of ’visionairs’ genoemd (Hebr.: רֹאֶה, ro’eh of חֹזֵה, chozeh), de benaming ’profeten’ (Hebr.: נָבִיא, navi’ [ook getranscribeerd als nabi], meervoud: נְבִיאִים, nevi’im) kwam pas later.

Vindplaats

In de Tenach spelen de verhalen over profeten een belangrijke rol; de Tenach is ingedeeld in vijf wetboeken, eenentwintig profetenboeken en dertien geschriften. De boeken over de profeten beschrijven verhalenderwijs hoe de leefregels en wetten uit de vijf wetboeken in het dagelijkse leven worden toegepast. Enkele voorbeelden van profeten die er in deze boeken genoemd worden, zijn Jozua, Natan, Elia en Jesaja. Gods profeten waren doorgaans mannen, maar een enkele keer ook een vrouw (Debora). Profeten komen echter ook in de wetboeken (Abraham, Mozes) voor.

Functie

De Hebreeuwse profeten fungeerden als spreekbuizen van God tot de mensen en andersom. Ze brachten niet alleen waarschuwingen en voorspellingen over van God naar het volk, maar deden ook voorspraak bij God als vertegenwoordigers van het volk. Profeten kozen niet zelf voor deze functie, maar werden daartoe door God geroepen. De opdracht om profeet te zijn werd vaak als zwaar, doch onafwendbaar opgevat. De functie van profeet bestond soms uit spreken, soms uit het voltrekken van bepaalde metaforische handelingen. Hiermee werd een bepaalde boodschap overgebracht van God naar hun volk, waarvan de inhoud soms troostend, dikwijls echter waarschuwend is („keer u om van de dwaalwegen en wandel in de weg van uw God!”). Het takenpakket van een profeet wordt omschreven in Dewariem 18.

Profeten in het christendom

Profeten in het Nieuwe Testament

Doordat christenen zowel de Hebreeuwse Bijbel (door hen meestal het ’Oude Testament’ genoemd) als het Nieuwe Testament hanteren, erkennen zij de profeten zoals die in de Hebreeuwse Bijbel genoemd staan. Daarnaast kennen zij in ieder geval ook de profeten die in het Nieuwe Testament voorkomen. Johannes de Doper is daar wellicht de bekendste van. Daarnaast worden er in het Nieuwe Testament mensen uit de Hebreeuwse Bijbel tot de profeten gerekend, die niet letterlijk als zodanig in de Hebreeuwse Bijbel betiteld worden, zoals Daniël en Abel. Jezus Christus, hoofdrolspeler in het Nieuwe Testament, wordt niet als profeet betiteld, maar er staat wel aangegeven dat de mensen die zijn wonderen zagen, dachten dat hij er een was.^[3]

De gave van profetie

In het vroege christendom wordt profeetschap aangemoedigd, maar niet als een exclusief kenmerk van (geestelijk) leiderschap gezien. Met name de Pinkstergemeenten en andere evangelische richtingen van het christendom dragen daar nog kenmerken van. Men heeft daar de overtuiging dat het profeteren een gave is die gekregen kan worden door alle gelovigen die met de Geest vervuld zijn. Zij baseren zich daarbij onder meer op de woorden van de apostel Paulus in het Bijbelboek 1 Korinthiërs, hoofdstuk 14.

Opvallende christelijke profeten na de Bijbelse tijd

Sinds de opkomst van het christendom zijn er meerdere christenen geweest die een profeet beweerden te zijn, maar die door een meerderheid van de christenheid als valse profeten beschouwd werden. Van deze profeten had Joseph Smith het meeste succes. Deze Amerikaan zou in de 19e eeuw de opdracht van een engel gekregen hebben om enkele heilige geschriften samen te stellen die dezelfde autoriteit als de Bijbel kregen, en was daarmee de oprichter van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen (ook wel mormonen).

Ware en valse profeten volgens de Bijbel

Of een profeet vals of niet was, was in de kern eenvoudig te bepalen, en hing ervan af of een profetie uitkwam of niet. Of zoals de Bijbel beschrijft: „Als een profeet zegt te spreken in de naam van de Heer, maar zijn woorden komen niet uit en er gebeurt niets, dan is dat geen profetie van de Heer geweest. Heb geen ontzag voor een profeet die zich dat aanmatigt.”^[4] Maar ook indien de profetie wél uitkwam, dienden de woorden van de profeet getoetst te worden aan wat er al van Gods wil bekend was, om te controleren of het wel echt een profeet van God was.

Profeten in de islam

Volgens de islam is Mohammed, ’de Profeet’, de laatste profeet van God. Hij wordt dan ook het Zegel der Profeten genoemd, hoewel er ook moslims zijn, zoals de Ahmadiyya, die na Mohammed nog profeten erkennen.

Profeten in de Koran

De Koran maakt 25 namen bekend: Adam, Idries, Nuh, Hud, Salih, Ibrahim, Loet, Ismaïl, Ishaq, Yaqub, Yusuf, Ayyub, Shu'aib, Musa, Harun, Dawud, Suleyman, Iljas, Al-Jasa, Yunus, Zulkifl, Zakarya, Yahya, Isa en Mohammed. Soms worden ook 'Uzair, Luqman en Dhulqarnain tot de profeten gerekend. Soera De Vrouwen 164 stelt dat God boodschappers (profeten) bij naam heeft genoemd en andere niet heeft genoemd. Soera 253 ’De Koe’ maakt duidelijk dat sommige profeten belangrijker zijn dan andere, zonder namen te noemen.

Overeenkomsten met joden- en christendom

Een groot deel van de profeten die genoemd worden in de Tenach worden ook in de islam als profeten gezien. Ook worden er personen een profeet genoemd, die niet letterlijk als zodanig in de Thora betiteld worden, zoals Lot en Aäron. Een aantal joodse profeten zoals Jozua en Debora staan daarentegen in de islam juist weer niet als profeet bekend. Ook uit het Nieuwe Testament zijn er enkele profeten erkend, en wordt Jezus van Nazareth, Zacharias en Johannes de Doper als een profeet gezien.

De islamitische traditie levert geen vrouwelijke profeten over, hoewel in Soera 21:91 Maria (enigszins verhuld) in de lijst profeten wordt opgenomen. Het ontbreken van namen van vrouwelijke profeten sluit natuurlijk niet uit dat die er wel kunnen zijn geweest. De consensus is echter, zoals bijvoorbeeld verwoord door de toonaangevende islamgeleerde dr. Jamal Badawi, dat er geen vrouwelijke profeten zijn.

Naast de profeten uit de Bijbel zijn er ook enkele Arabische profeten die alleen binnen de islam bekend zijn, zoals Hud. Sommige profeten zijn naast profeet eveneens boodschapper. Het geloof in de profeten, zowel bekend van naam als niet bekend van naam, wordt doorgaans gezien als een van de Zuilen van geloof binnen de islam. Alle profeten in de islam liggen al vast: er komen in een hedendaagse gebedsdienst geen profeten bij; er is in de islam geen behoefte aan een actuele definitie van het onderscheid tussen een goede en een valse profeet.

Trivia

Een weerprofeet is iemand van wie gezegd wordt dat hij het weer kan voorspellen. Dit is iets anders dan een weerman of meteoroloog, die een weersverwachting opmaakt aan de hand van feitelijke ontwikkelingen of gebaseerd op weermodellen.
In diverse uitdrukkingen wordt het begrip profeet gebruikt, bijvoorbeeld: „een profeet wordt in eigen land niet geëerd.”

Weblinks

(en) Prophecy, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

º Een bijbetekenis van het oorspronkelijk Griekse werkwoord is: iets wat verborgen (voor de menselijke kennis) is naar voren (= προ) halen door de rede. Phèteuo staat niet als apart werkwoord in een Grieks woordenboek.
º Zie ook het artikel over medium.
º Johannes 6:14
º Deuteronomium 18:22 (NBV)